1-2. (a) Ngbanga ti nyen la a lingbi bê ti e adö ape tongana a kanga lege na kua ti e? (b) Nyen la e yeke bâ na yâ ti article so?

NA NGU 2018, awafango nzoni tënë ahon 223 000 tongaso ayeke na akodro so a kanga lege na akua ti e kue wala a kanga lege na ambeni kua ni. Ye so adö bê ti e ape. Tongana ti so e manda na yâ ti article so ahon, atâ Chrétien aku ti tene a sara aye ti ngangu na ala (2 Tim. 3:12). Atâa ndo wa la e yeke dä, agouvernement alingbi ti kanga lege na e gï hio tongaso ti voro Jéhovah, Nzapa ti e so aye e mingi.

² Tongana gouvernement ti ndo so mo yeke dä amû desizion ti kanga lege na kua ti Jéhovah, mo lingbi ti hunda terê ti mo na ahundango ndo tongana ti so: ‘Tongana a sara aye ti ngangu na e, a ye ti tene so Nzapa ake e awe? Tongana a kanga lege na kua ti e, e yeke voro Jéhovah encore ape? A lingbi mbi gue na mbeni kodro nde so a kanga lege na kua ti e ape?’ E yeke kiri tënë na ahundango ndo so na yâ ti article so. E yeke bâ nga tongana nyen la e lingbi ti ngbâ ti voro Jéhovah na ngoi so a kanga lege na kua ti e nga aye so a lingbi e sara hange na ni.

3. Ti gue oko na 2 aCorinthien 11:23-27, aye ti ngangu wa la bazengele Paul so ayeke be-ta-zo awara lani? Nyen la e manda na lege ti tapande ti lo?

³ Tongana mbeni gouvernement akanga lege na kua ti Jéhovah, e lingbi ti pensé so e nzere na Nzapa encore ape. Me girisa ape so aye ti ngangu so a sara na e aye pëpe ti tene so e nzere na Jéhovah encore ape. Bâ tapande ti bazengele Paul. Kite ayeke dä ape so lo nzere lani biani na lê ti Nzapa. Lo yeke lani  na pasa ti sû alettre 14 ti mbage ti Mbeti ti Nzapa so aChrétien asû ândö na Grec nga lo yeke lani bazengele ti amara. Me a sara lani aye ti ngangu na lo sioni. (Diko 2 aCorinthien 11:23-27.) Na lege ti aye so asi na bazengele Paul so, e manda so Jéhovah ayeke zia lege ti tene a sara aye ti ngangu na awakua be-ta-zo ti lo.

4. Ngbanga ti nyen la dunia so ake e?

⁴ Jésus afa ndani so a lingbi e ku ti tene azo ake e. Lo tene so azo ayeke ke e ndali ti so e yeke ti dunia so pëpe (Jean 15:18, 19). Tongana azo asara aye ti ngangu na e aye ti tene ape so Jéhovah azia ti sara tufa na ndö ti e awe. Me a ye ti fa so e yeke sara ye so ayeke na lege ni.

5. Eskê asenge zo alingbi ti kanga lege biani biani na vorongo Jéhovah? Mo tene tongaso ngbanga ti nyen?

⁵ Asenge zo so ake e alingbi pëpe ti kanga lege na e biani biani ti voro Jéhovah, Nzapa so ngangu ti lo ahon angangu kue. Ala mingi agi ti sara ni, me kue gbä. Gbu li na ndö ti ye so asi na ngoi ti Use bira so amû sese kue. Na ngoi ni so, gouvernement ti akodro mingi asara aye ti ngangu sioni na awakua ti Nzapa. A yeke pëpe gï aNazi ti Allemagne la akanga lege lani na kua ti aTémoin ti Jéhovah, me gouvernement ti Australie, ti Canada nga na ti ambeni kodro nde akanga lege lani na ni. Ye oko, bâ ye so asi lani. Na ngu 1939 na ngoi so bira ni akomanse, wungo ti awafango tënë na yâ ti dunia kue ayeke lani 72 475. Atondo afa so na hunzingo ti bira ni na ngu 1945, grâce na tufa ti Jéhovah, wungo ti awafango tënë asi lani 156 299. Wungo ti awafango tënë ague na li ni ahon fani use.

6. Aye ti nzoni wa la alingbi ti si na ngoi so a yeke sara aye ti ngangu na e? Fa mbeni tapande ni.

⁶ Tongana a sara aye ti ngangu na e, ahon ti tene mbeto asara e, a lingbi ti pusu e ti sara kua ti Jéhovah mingi ahon ti kozo. Na tapande, mbeni couple so ayeke na mbeni kete molenge ayeke lani na yâ ti mbeni kodro so gouvernement amû desizion ti kanga lege na kua ti e. A hon ti tene mbeto ahon ndö ti ala, ala komanse lani kua ti pionnier permanent. Wali ni azia même kua ti lo so a futa lo dä nzoni ti sara kua ti pionnier ni. Koli ni atene so, so a kanga lege na kua ti e, a pusu ambeni zo ti gi ti hinga ye na ndö ti aTémoin ti Jéhovah. A sara si a yeke ngangu ape ti komanse ti manda Bible na azo. So a kanga lege na kua ti e, a ga nga na mbeni nzoni ye nde. Mbeni ancien, so  ayeke na yâ ti oko kodro so, atene so azo mingi so azia lege ti sarango na Jéhovah akiri akomanse ti ga na abungbi nga ala kiri akomanse ti fa tënë.

7. (a) Nyen la e manda na lege ti Lévitique 26:36, 37? (b) Tongana a kanga lege na kua ti e, nyen la mo yeke sara?

⁷ Na ngoi so awato ti e akanga lege na kua ti e, ala ye ti tene mbeto asara e si e sara na Jéhovah ape. Na ndö ti so ala kanga lege na e, ala lingbi ti sara si atënë ti mvene so a tene na ndö ti e amû ndo, ala lingbi ti tokua aturugu ti gi yâ ti ada ti e, ti gbu e na ngangu ti gue na e na gbele ngbanga wala même ti kanga ambeni na popo ti e. Ala pensé so mbeto ayeke sara e mingi ndali ti so ala wara lege ti kanga mbeni kete wungo ti aita ti e. Tongana e zia si ala zia mbeto na yâ ti e, e lingbi même ti komanse ti “kanga lege” na e wani ti sara na Jéhovah. E ye pëpe ti ga tongana azo so a sara tënë ti ala na Lévitique 26:36, 37. (Diko ni.) E yeke zia pëpe si mbeto asara si e sara kua ti Jéhovah mingi encore ape wala e zia ti sara na lo. E yeke zia bê ti e kue na Jéhovah nga e yeke zia pëpe si mbeto apusu e ti sara ye kirikiri (És. 28:16). E yeke sambela Jéhovah ti fa lege na e. E hinga so na mungo maboko ti lo, même gouvernement so ayeke na ngangu mingi alingbi pëpe ti kanga lege na e ti ngbâ ti voro Nzapa ti e.—aHéb. 13:6.

8-9. (a) Desizion wa la mokonzi ti sewa oko oko wala zo oko oko adoit ti mû ni? (b) Nyen la ayeke mû maboko na mbeni zo ti mû nzoni desizion?

⁸ Tongana gouvernement ti ndo so mo yeke dä akanga lege na kua ti e, mo lingbi ti hunda terê ti mo wala mo doit ti gue na mbeni kodro so mbeni ye akanga lege na mo ape ti voro Jéhovah. So ayeke desizion ti mo wani, na zo oko alingbi pëpe ti mû ni na place ti mo. Ambeni ita alingbi ti bâ so a yeke nzoni ti gbu li na ndö ti ye so akozo Chrétien asara lani na ngoi so a sara aye ti ngangu na ala. Na peko ti so awato abo Étienne na tênë juska na kuâ, adisciple so ayeke na Jérusalem ague na Judée nga na Samarie, na même juska na Phénicie, Chypre nga na Antioche (Mat. 10:23; Kus. 8:1; 11:19). Ye oko, ambeni alingbi ti tene so na peko ti so a kiri a sara aye ti ngangu na akozo Chrétien, bazengele Paul amû desizion ti zia pëpe ando so a yeke kanga lege na kua ti fango tënë dä ti gue na mbeni ndo nde. Lo zia fini ti lo na yâ ti kpale ti fa nzoni tënë na azo nga ti kpengba aita na yâ ti agbata so a yeke sara aye ti ngangu na ala dä sioni.—Kus. 14:19-23.

⁹ Ambaï so afa na e nyen? Mokonzi ti sewa oko oko la adoit ti mû desizion ti gue na mbeni kodro nde wala pëpe. Kozo ti tene lo mû desizion, a lingbi lo sambela nga lo gbu li nzoni na ndö ti dutingo ti sewa ti lo nga na ndö ti anzoni ye nga na akpale so sewa ni ayeke wara na peko ti guengo na mbeni kodro nde. Na yâ ti ye so, Chrétien oko oko adoit ti “yô ande kungba ti lo wani.” (aGal. 6:5). A lingbi e fâ ngbanga pëpe na ndö ti amba ti e ndali ti desizion so ala mû.

10. Tongana a kanga lege na kua ti e, nyen la filiale nga na a-ancien ayeke sara ti fa lege na e?

¹⁰ Tongana nyen la mo lingbi ti ngbâ ti voro Jéhovah na ngoi so a kanga lege na kua ti e? Filiale ayeke fa na a-ancien ti congrégation ti mo aye so a lingbi ala sara nga a yeke mû na ala anzoni wango na ndö ti lege so ala yeke wara na kobe ti yingo, lege so ala yeke sara abungbi nga lege so ala yeke fa nzoni tënë. Tongana filiale alingbi pëpe ti sara lisoro na a-ancien, a-ancien ni ayeke mû ande maboko na mo nga na aita kue ti congrégation ti ngbâ ti voro Jéhovah.  A-ancien ayeke fa lege na e alingbi na aye so ayeke na yâ ti Bible nga na ambeti ti e.—Mat. 28:19, 20; Kus. 5:29; aHéb. 10:24, 25.

11. Ngbanga ti nyen la mo lingbi ti duti na kite ape so mo yeke wara kobe ti yingo? Nyen la mo lingbi ti sara ti bata kobe ti yingo so mo yeke na ni?

¹¹ Jéhovah amû zendo so awakua ti lo ayeke wara ye kue so ala bezoin ni ti ngbâ ti kpengba songo ti ala na lo (És. 65:13, 14; Luc 12:42-44). Tongaso, mo lingbi ti duti na kite ape so bungbi ti lo ayeke sara kue ti tene mo wara aye so mo bezoin ni ti ngbâ ti duti be-ta-zo. Me nyen la mo wani mo lingbi ti sara? Na ngoi so a kanga lege na kua ti e, gi mbeni nzoni ndo so mo lingbi ti honde Bible nga na ambeti so mo yeke na ni dä. Sara hange si mo zia pëpe aye ti ngangu ngere so na mbeni ndo so a yeke ngangu ape ti wara ni, atâa a yeke ati so a imprimé ni wala ati so ayeke na ndö ti aye tongana tablette wala téléphone. A lingbi e oko oko kue e sara aye so e lingbi ti sara ti sara si mabe ti e angbâ ti kpengba.

12. Tongana nyen la a-ancien alingbi ti leke abungbi na mbeni lege so agboto lê ti azo ape?

¹² Ka ti abungbi so e yeke sara yenga na yenga? A-ancien ayeke leke ti tene mo gue na abungbi na mbeni lege so agboto pëpe lê ti azo so ake e na ndö ti e. Ala lingbi ti tene na e ti sara bungbi na yâ ti akete kete groupe, nga fani mingi ala lingbi ti changé l’heure ti bungbi nga na ando so a yeke sara bungbi dä. Mo lingbi ti mû maboko ti bata aita tongana mo sara tënë yeke na ngoi so mo yeke ga na bungbi wala mo yeke kiri. Peut-être a yeke nga nzoni mo yü bongo so agboto lê ti azo ape.

13. Nyen la e lingbi ti manda na lege ti aita ti e na ngbene Union soviétique?

¹³ Ti kua ti fango tënë, a yeke sara aye nde nde alingbi na ando nde nde. Me e ye Jéhovah na a nzere na e ti fa tënë ti Royaume ti lo na azo, tongaso e yeke wara mbeni lege ti fa tënë (Luc 8:1; Kus. 4:29). Na ngoi so Emily Baran, mbeni wasungo mbaï, ayeke sara tënë na ndö ti fango tënë ti aTémoin ti Jéhovah na ngbene Union soviétique, lo tene: “Na ngoi so gouvernement atene na aTémoin ti Jéhovah so ala lingbi ti fa tënë ape, aTémoin agi ti sara lisoro na avoizin ti ala, amba ti ala ti place ti kua nga na akamarade ti ala. Tongana ye so asara si a tokua ala na acamp ti sarango akua ti ngangu, aTémoin afa tënë na amba ti ala azo ti kanga.” Atâa so a kanga lege na kua ti e, aita ti e na ngbene Union soviétique azia lani ti fa tënë ape. Tongana mbeni lâ a kanga lege na kua ti e na ndo so mo yeke dä, zia mo mû tapande ti ala.

14. Psaume 39:1 alingbi ti mû maboko na e ti sara hange na nyen?

¹⁴ Sara hange na atënë so mo yeke tene na azo. Na ngoi so a kanga lege na kua ti e, a lingbi e hinga ngoi wa la ayeke “ngoi ti dutingo  kpô”. (Zo-ti. 3:7). A lingbi e bata atënë so a lingbi a tene na azo kirikiri ape, na tapande iri ti aita ti e, ando so e yeke sara bungbi dä, fason so e yeke fa na tënë nga fason so e yeke wara na akobe ti yingo. E yeke sara tënë ti aye so na akota zo ti kodro ape; e yeke sara nga tënë ni pëpe na akamarade wala afami ti e so ayeke na yâ ti kodro ti e wala na yâ ti ambeni kodro nde. Tongana e sara ni, e yeke zia aita ti e na yâ ti kpale.—Diko Psaume 39:1.

15. Nyen la Satan ayeke gi ti sara na e? Nyen la a lingbi e sara?

¹⁵ Zia lege pëpe na akete kpale ti kangbi e. Satan ahinga so tongana yâ ti mbeni da akangbi, da ni ayeke ngbâ na nduzu ape (Marc 3:24, 25). Lo yeke ngbâ lakue ti gi ti kangbi e. Na sarango tongaso, lo yeke na beku so e yeke komanse ti ke aita ti e ahon ti ke lo.

16. Nzoni tapande wa la Ita-wali Gertrud Poetzinger azia na e?

¹⁶ Même aChrétien so ayeke abiazo abezoin ti sara hange si ala tï na yâ ti kûkû so ape. Bâ tapande ti aita-wali use so a soro ala ti gue na yayu, Gertrud Poetzinger nga na Elfriede Löhr. A kanga lani ala use kue legeoko na ambeni ita-wali na camp ti sarango pasi na zo na ngoi ti aNazi. Gertrud asara lani bê na terê ti Elfriede na ngoi so ita-wali ni atene atënë so lo leke ni pendere ti kpengba aita-wali ti yâ ti camp ni. Na pekoni, kamene asara Gertrud na lo voro yanga na Jéhovah ti mû maboko na lo. Lo tene: “A lingbi e yeda so ambeni zo ayeke na anzoni kode ahon e wala a mû na ala akua mingi ahon e.” Lo hon lani ndö ti bê so asara lo tongana nyen? Gertrud abâ lani gï anzoni sarango ye ti Elfriede nga na fason so asarango ye ti lo anzere na zo. So lo sara ni, lo na Elfriede akiri aduti na nzoni songo. Ala use kue asö lani kuâ na yâ ti camp ni nga ala sara na Jéhovah be-ta-zo juska fini ti ala ahunzi na sese. Tongana e sara ngangu ti hon ndö ti akpale so e na aita ti e e wara, e yeke zia lege na ye oko ape ti kangbi e.—aCol. 3:13, 14.

17. Ngbanga ti nyen la a lingbi e sara pëpe ye ti li ti e?

¹⁷ Sara pëpe ye ti li ti mo. Tongana e sara ye alingbi na fango lege ti aita-koli so amû li ni, so e yeke na confiance na ala, e yeke wara akpale ape (1 Pi. 5:5). Na tapande, na yâ ti mbeni kodro so a kanga lege na kua ti e dä, aita so amû li ni ahunda na awafango tënë ti mû mbeti na azo na fango tënë ape. Me mbeni ita-koli so ayeke pionnier asara ye alingbi na ni ape, lo mû mbeti na azo. Nyen la asi na pekoni? Kete na peko ti so lo na ambeni ita ahunzi ti fa tënë, azo ti lapolice ahunda tënë na lo na aita ni. Âmanke mbeni zo ti gouvernement amû peko ti ala na lo wara lege ti mû ambeti so ala zia na azo. Ye so asi so afa na e nyen? A lingbi e sara ye alingbi na fango lege  même tongana ayeke ti bê ti e ape. Tongana e sara kua lakue maboko na maboko na aita so Jéhovah azia ala ti mû li ni ayeke nzere na lo.—aHéb. 13:7, 17.

18. Ngbanga ti nyen la a lingbi e lu pëpe andia so ayeke akota ye ape?

¹⁸ Lu pëpe andia so ayeke nga akota ye ape. Tongana a-ancien alu andia so ayeke akota ye ape, ala yeke zia nengo kungba na ndö ti aita. Ita Juraj Kaminský adabe ti lo na ye so asi lani na ngoi so a kanga lege lani na kua ti e na kodro so a iri ni lani Tchécoslovaquie, lo tene: “Na peko ti so a gbu a-ancien mingi, ambeni ancien so angbâ lani ti mû li ni na yâ ti acongrégation nga na ambeni surveillant ti circonscription akomanse ti lu andia na ndö ti aye so awafango tënë adoit ti sara nga na aye so ala doit ti sara ape.” Jéhovah amû na e pëpe droit ti lu andia ndali ti aita. Zo so alu andia so ayeke akota ye ape ayeke bata ita ti lo ape, me lo yeke gi ti komande na ndö ti mabe ti lo.—2 aCor. 1:24.

19. Ti gue oko na 2 Chronique 32:7, 8, ngbanga ti nyen la e lingbi ti sara ye na mbeto ape atâa nyen la Satan asara?

¹⁹ Kota wato ti e, Satan Zabolo, ayeke ngbâ ti gi ti sara aye ti ngangu na awakua be-ta-zo ti Jéhovah (1 Pi. 5:8; Apoc. 2:10). Satan na azo ti lo ayeke gi ti kanga lege na kua ti e. Ye oko, e yeke na mbeni raison ape ti tene mbeto ahon ndö ti e (Deut. 7:21). Jéhovah ayeke na e, na lo yeke ngbâ ti mû maboko na e même tongana a kanga lege na kua ti e.—Diko 2 Chronique 32:7, 8.

20. Nyen la mo leke na bê ti mo ti ngbâ ti sara?

²⁰ Zia e leke na bê ti e ti sara ye tongana ti aita ti e akozo Chrétien, so atene na azo ti komande ti ngoi ti ala, atene: “Wala a yeke nzoni na lê ti Nzapa ti tene e mä ala ahon ti mä Nzapa, a yeke na ala ti bâ. Me ti e, e lingbi ti kaï pëpe ti sara tënë na ndö ti aye so e bâ na e mä.”—Kus. 4:19, 20.