1-2. (a) Diesorọ o rhe gbe avwanre unu-u, ọke ra da dobọ rẹ ẹga avwanre ji? (b) Die yen a cha ta ota kpahen vwẹ uyono nana?

VWẸ ukpe rẹ 2018, a dobọ rẹ iruo rẹ avwanre evo ji vwẹ ẹkuotọ evo, vwẹ ẹkuotọ efa, a dobọ rẹ iruo avwanre ji kakare, ighwoghwota ri bun vrẹ 223,000 yen dia ẹkuotọ nana eje. Ọnana gbe avwanre unu-u. Kirobo re yonori vwẹ udughwrẹn rọ wanre na, Inenikristi rẹ uyota riẹnre nẹ e che mukpahen ayen. (2 Tim. 3:12) Otoro asan ra dia-a, igọmẹti sa ghwa dobọ rẹ ẹga rẹ avwanre ji kpregede.

² Ọ da dianẹ igọmẹti brorhiẹn nẹ ayen rha guọnọ ẹga rẹ avwanre vwẹ asan wọ dia-a, wọ sa nọ oma wẹn enọ nana: ‘Omukpahen mudiaphiyọ nẹ ivun avwanre miovwo Ọghẹnẹ? Iruo avwanre ra dobọ rọyen ji che phi oba phiyọ ẹga avwanre? Me kua kpo asan mi de se vwo ugbomọphẹ rẹ ẹga?’ A cha ta ota kpahen enọ nana vwẹ uyono nana. A je cha ta ota kpahen obo ra sa vwọ ga Jihova siẹrẹ a da dobọ rẹ iruo avwanre ji, kugbe obo ra cha kẹnoma kẹ.

3. Kirobo rẹ 2 Kọrẹnt 11:23-27 djere, omukpahen vọ yen ọyinkọn Pọl rhiẹromrẹ, die yen avwanre yono vwo nẹ udje ri Pọl?

³ Ọ da dianẹ igọmẹti dobọ rẹ ẹga avwanre ji, e se roro nẹ ivun rẹ avwanre miovwo Ọghẹnẹ. Ẹkẹvuọvo, karophiyọ nẹ ọ dia omukpahen mudiaphiyọ nẹ Jihova mu ophu kpahan avwanre-e. Kerẹ udje, roro kpahen ọyinkọn Pọl. Oma rọyen vwerhen Ọghẹnẹ. O si ẹbe 14 vwẹ Ẹbẹre ra vwẹ Grik si vwẹ Baibol na, Pọl jẹ ọyinkọn kẹ ihwo ri keferi. Dedena,  o hirharoku omukpahen ọgangan. (Se 2 Kọrẹnt 11:23-27.) Obo re phia kẹ ọyinkọn Pọl na yono avwanre nẹ idibo ri Jihova re fuevun ji se rhiẹromrẹ omukpahen.

4. Diesorọ akpọ na vwo vwo utuoma kpahen avwanre?

⁴ Jesu vuẹ avwanre oboresorọ e vwo rhẹro rẹ omukpahen. Ọ tare nẹ e che vwo utuoma kpahen avwanre kidie avwanre dia ẹbẹre ọvo rẹ akpọ na-a. (Jọn 15:18, 19) Omukpahen dia odjephia nẹ ivun rẹ avwanre miovwo Jihova-a. Ẹkẹvuọvo, ọyen odjephia nẹ avwanre ru obo ri yowinrin!

5. Ihworakpọ sa dobọ rẹ ẹga rẹ avwanre vwọ kẹ Jihova ji? Djekpahọn.

⁵ Ẹvwọsuọ rẹ ihworakpọ cha sa dobọ rẹ ẹga avwanre vwọ kẹ Jihova ji kakare-e. Ihwo buebun davwenrọ re, jẹ ayen se ruo-o. Roro kpahen obo re phiare vwẹ Ofovwin Akpọeje II. Vwẹ ọke yena, igọmẹti vwẹ ẹkuotọ buebun mukpahen ihwo rẹ Ọghẹnẹ mamọ. Ọ dia usuon ri Nazi vwẹ Germany ọvo yen vwọso iruo rẹ Iseri ri Jihova-a, igọmẹti rẹ Australia, Canada vẹ ẹkuotọ efa ji ru ọtiọyen. Dedena, jokaphiyọ obo re phiare. Ofovwin na vwọ tonphiyọ vwẹ ukpe rẹ 1939, ighwoghwota 72,475 yehẹ akpọeje. Kidie nẹ Jihova bruphiyọ iruo na, iyẹnrẹn djerephia nẹ vwẹ oba rẹ ofovwin na vwẹ ukpe rẹ 1945, ighwoghwota rehẹ akpọeje de rhi bun te 156,299. Ọ vrẹ ọhwọhwọ ivẹ rẹ uchunu rẹ ighwoghwota na vwọ rhoma bun vrẹ obo ri jovwo!

6. Ukperẹ omukpahen vwọ nẹrhẹ oshọ mu avwanre, die yen o se ru? Djudje ọvo.

⁶ Ukperẹ omukpahen vwọ nẹrhẹ oshọ mu avwanre, ọ sa nẹrhẹ oruru rẹ avwanre vwẹ ẹga ri Jihova ganphiyọ. Kerẹ udje, aye gbe ọshare ri vwo ọmọshare ọvo, dia ẹkuotọ rẹ igọmẹti da dobọ rẹ ẹga avwanre ji. Ukperẹ oshọ vwo mu ayen, aye gbe ọshare na da ton iruo rẹ ọkobaro ọkieje phiyọ. Aye na tobọ dobọ rẹ iruo ra da hwa okposa kẹ ji rere ọ sa vwọ ga kerẹ ọkobaro. Ọshare na tare nẹ owian rẹ avwanre ra dobọ rọyen ji na, nẹrhẹ ihwo buebun vwo owenvwe rẹ ayen vwọ riẹn kpahen Iseri ri Jihova. Ọnana da nẹrhẹ ọlọhọ vwọ kẹ rọ vwọ ton uyono ri Baibol phiyọ. Ihwo efa je mrẹ erere norhe. Ọkpako ọvo vwẹ  ẹkuotọ yena je tanẹ ihwo buebun re dobọ rẹ ẹga ri Jihova ji jovwo rhoma ton uyono ẹra phiyọ, a da je rhọnvwe kẹ ayen nẹ ayen ton iruo aghwoghwo phiyọ.

7. (a) Die yen avwanre yono vwo nẹ Livitikọs 26:36, 37? (b) Die wo che ru a da dobọ rẹ iruo rẹ avwanre ji?

⁷ Ọke rẹ ivwighrẹn da dobọ rẹ ẹga avwanre ji, ayen roro nẹ oshọ che mu avwanre vwọ yanjẹ ẹga ri Jihova vwo. Vwọba iruo avwanre rẹ ayen dobọ rọyen ji, ayen ji se gun efian nene asan eje kpahen avwanre, ji elọkpa nẹ ayen hiẹ iwevwin avwanre, mu avwanre kpo aguare yẹrẹ tobọ mu evo usun rẹ avwanre phiyọ uwodi. Kidie nẹ ayen mu evo usun rẹ avwanre phiyọ uwodi, ayen ki roro nẹ oshọ che mu avwanre. Oshọ rayen de mu avwanre, ọ sa nẹrhẹ avwanre ọvo “dobọ” rẹ ẹga rẹ avwanre ji. Avwanre guọnọ dia kerẹ ihwo nana-a, ra ta ota kpahen vwẹ Livitikọs 26:36, 37. (Se.) Avwanre che siobọ rẹ ẹga rẹ avwanre kpotọ yẹrẹ dobọ rọyen ji fikirẹ oshọ-ọ. Avwanre vwẹroso Jihova kakare, ọtiọyena, oshọ rhe mu avwanre-e. (Aiz. 28:16) Avwanre guọnọ odjekẹ ri Jihova womarẹ ẹrhovwo. Avwanre riẹnre nẹ Jihova hẹ obuko avwanre, ọtiọyena, o vwo igọmẹti vuọvo rọ sa dobọ rẹ ẹga rẹ avwanre vwọ kẹ Ọghẹnẹ ji-i.—Hib. 13:6.

8-9. (a) Orhiẹn romobọ vọ yen ọgbuyovwin rẹ orua yẹrẹ ohwo ọvuọvo che bru? (b) Die yen cha vwẹ ukẹcha kẹ ohwo vwo brorhiẹn ro shephiyọ?

⁸ Igọmẹti rẹ asan wọ dia da dobọ rẹ ẹga rẹ avwanre ji, wo se roro sẹ wọ kua kpo ẹkuotọ ọfa wo de se vwo ugbomọphẹ rẹ ẹga. Ọnana orhiẹn romobọ rẹ ohwo ọfa che se bru kẹ wẹ-ẹ. Tavwen ihwo evo ki brorhiẹn, ayen sa fuẹrẹn oborẹ Inenikristi rẹ ẹgbukpe ujorin ẹsosuọ ruru ọke re vwo mukpahen ayen. Ọke rẹ ivwighrẹn vwo phi Stivin hwe nu, idibo rehẹ Jerusalẹm da djẹ kpo Judia vẹ Sameria, tobọ kpo asan ri sherabọ kerẹ Fonisha, Saiprọs kugbe Antiọk. (Mat. 10:23; Iruo 8:1; 11:19) Ẹkẹvuọvo, efa se noso nẹ ọke rẹ Inenikristi rẹ ẹgbukpe ujorin ẹsosuọ vwọ rhoma hirharoku omukpahen ọfa, ọyinkọn Pọl djẹ nẹ asan ra da vwọso iruo rẹ aghwoghwo na-a. Ukperẹ ọtiọyen, o phi arhọ rọyen phiyọ ẹdia rẹ imuoshọ vwo ghwoghwo iyẹnrẹn esiri na, je vwẹ ọbọngan kẹ iniọvo rehẹ irere rẹ omukpahen na da gan mamọ.—Iruo 14:19-23.

⁹ Die yen ikuegbe nana yono avwanre? Ọgbuyovwin rẹ orua ọvuọvo yen che brorhiẹn sẹ ayen cha kua. Jẹ, tavwen o ki brorhiẹn, ofori nẹ ọ nẹrhovwo, je nabọ roro kpahen ẹdia rẹ orua rọyen, ọ me je frẹkotọ fuẹrẹn erere vẹ ebẹnbẹn ro che norhe siẹrẹ ayen da kua. Vwẹ ota nana, “dohwo doghwa rọye gba cha ghwa.” (Gal. 6:5) Ọtiọyena, e jẹ avwanre vwẹ ihwo efa guẹdjọ fikirẹ orhiẹn raye-en.

10. Odjekẹ vọ yen oghọn ukoko vẹ ekpako cha vwọphia?

¹⁰ Mavọ yen wọ je sa vwọ ga Jihova, ọ da dianẹ a dobọ rẹ iruo rẹ avwanre ji? Oghọn ukoko cha vwẹ odjekẹ vẹ iroroẹjẹ vwọ kẹ ekpako rẹ ukoko na kpahen oborẹ Ota rẹ Ọghẹnẹ se vwo te avwanre obọ, obo ra sa vwọ vwoma vwẹ ẹga kẹ Jihova kugbe obo re se vwo ghwoghwo iyẹnrẹn esiri na. Ọ da dianẹ odjekẹ rẹ oghọn ukoko rhe se te ekpako na obọ-ọ, ekpako na je cha vwẹ ukẹcha kẹ wẹ vẹ ihwo efa evunrẹ ukoko na vwọ ga Jihova. Ayen cha vwẹ odjekẹ kẹ avwanre vwo nene oborẹ  Baibol na vẹ ẹbe rẹ ukoko na tare.—Mat. 28:19, 20; Iruo 5:29; Hib. 10:24, 25.

11. Die yen kẹ wẹ imuẹro nẹ wọ cha mrẹ obo wọ sa vwọ sẹro rẹ esegbuyota wẹn, die yen wo se ru vwọ sẹro ri Baibol wẹn vẹ ẹbe rẹ ukoko na efa?

¹¹ Jihova veri nẹ idibo rọyen che vwo oborẹ ayen guọnọre eje rẹ ayen sa vwọ sẹro rẹ esegbuyota rayen. (Aiz. 65:13, 14; Luk 12:42-44) Ọtiọyena, jẹ o mu we ẹro nẹ ukoko ri Jihova cha davwẹngba rọyen eje vwọ vwẹ ukẹcha kẹ wẹ vwọ sẹro rẹ esegbuyota wẹn. Ẹkẹvuọvo o ji vwo obo wo se ru. A da dobọ rẹ iruo rẹ avwanre ji, guọnọ omamọ rẹ asan wo de se si Baibol wẹn vẹ ẹbe rẹ ukoko na efa nu. Wọ yanjẹ ekuakua eghanghanre tiọyena vwo vwẹ asan ra da fobọ mrẹ aye-en, owenẹ e dia e ra teyenphia yẹrẹ e rẹ ifonu vẹ ikọmputa. E jẹ ohwo ọvuọvo davwẹngba vwọ sẹro rẹ esegbuyota rọyen.

12. Die yen ekpako na se ru kpahen ọrhuẹrẹphiyotọ rẹ emẹvwa rere ihwo re vwọsua vwo jẹ riẹn kpahọn?

¹² Kẹ emẹvwa rẹ kudughwrẹn kudughwrẹn vwo? Ekpako na che ru ọrhuẹrẹphiyotọ wo se vwo kpo uyono vwẹ idjerhe rẹ ihwo re vwọso avwanre vwo jẹ ẹriẹn. Ayen sa ghare ihwo re cha vwoma vwọ kẹ uyono na phiyọ ẹkuẹko, ayen ji se wene ọke vẹ asan re de ru uyono na nọke ra ruọke. Wọ sa nẹrhẹ obọ jẹ iniọvo na ete siẹrẹ wọ da vwẹ upho kpotọ ta ota ọke wo de kpo asan re de ruẹ emẹvwa na vẹ ọke wo de rhivwẹn kpo. Wọ je sa sẹn osẹnvwe re kaphiẹ rẹ ihwo che ni so-o.

13. Die yen avwanre se yono mie iniọvo avwanre rehẹ Soviet Union rẹ awanre?

¹³ Obo re che ruiruo rẹ aghwoghwo na wan cha fẹnẹ vwo nẹ asan kpo asan. Ẹkẹvuọvo, a cha guọnọ idjerhe re vwo ghwoghwo kidie avwanre vwo ẹguọnọ ri Jihova, oma je vwerhen avwanre ra vwọ vuẹ ihwo efa kpahen Uvie rọyen. (Luk 8:1; Iruo 4:29) Rọ vwọ ta ota kpahen aghwoghwo rẹ Iseri ri Jihova vwẹ Soviet Union rẹ awanre, ogbikuegbe Emily B. Baran da ta: “Ọke rẹ igọmẹti vwọ vuẹ Iseri ri Jihova nẹ ayen rhe ghwoghwo kẹ ihwo efa-a, Iseri na da ton eghwoghwo phiyọ kẹ ihwo re dia kẹrẹ ayen, ihwo rẹ iruo vẹ igbeyan rayen. Ọke rẹ uruemu nana vwọ nẹrhẹ e mu ayen phiyọ uwodi, ayen ji ghwoghwo kẹ ihwo efa rehẹ uwodi na.” Dede nẹ a dobọ rẹ iruo rayen ji, iniọvo rehẹ Soviet Union rẹ awanre dobọ rẹ aghwoghwo na ji-i. Ọ da dianẹ a dobọ rẹ iruo rẹ aghwoghwo na ji vwẹ asan wọ dia, vwẹrokere iniọvo na!

14. Orhọ esio vọ yen Une Rẹ Ejiro 39:1 vwọ kẹ avwanre?

¹⁴ Nomaso kpahen oborẹ wọ vuẹ ihwo  efa. A da dobọ rẹ ẹga avwanre ji, ofori a vwọ riẹn “ọke ra vwọ fọ.” (Aghwo. 3:7) Ofori a vwọ sẹro rẹ evuẹ eghanghanre evo kerẹ, edẹ rẹ iniọvo avwanre, asan avwanre da vwoma, oborẹ avwanre ruiruo rẹ aghwoghwo na wan vẹ oborẹ Ota rẹ Ọghẹnẹ vwo te avwanre obọ. Avwanre vwẹ evuẹ nana kẹ igọmẹti yẹrẹ ihwo re wian kẹ aye-en; avwanre je vuẹ ihwo rẹ orua vẹ igbeyan rẹ avwanre rehẹ ẹkuotọ na yẹrẹ ẹkuotọ efa-a. E de ru ọtiọyen, e che phi arhọ rẹ iniọvo avwanre phiyọ ẹdia rẹ imuoshọ.—Se Une Rẹ Ejiro 39:1.

15. Die yen Eshu davwẹngba ro vwo ru, mavọ yen avwanre sa vwọ kẹnoma kẹ?

¹⁵ E jẹ eta ri fiemu-u so ohra vwẹ ohri avwanre-e. Eshu riẹnre nẹ uwevwin rọ ghare che se mudia-a. (Mak 3:24, 25) Ọkieje yen ọ cha vwọ davwẹngba vwọ so ohra vwẹ ohri avwanre. Kidie ọ riẹnre nẹ ọyena cha nẹrhẹ avwanre họnre omoma rẹ avwanre ukpe ra vwọ họnrọn.

16. Uvi rẹ udje vọ yen oniọvo aye Gertrud Poetzinger phi phiyotọ?

¹⁶ Ofori nẹ Inenikristi re ga Jihova krẹ re ji nomaso vwẹ ẹdia nana. Roro kpahen udje rẹ iniọvo eya ivẹ ra vwẹ ẹwẹn ọfuanfon jẹreyọ, Gertrud Poetzinger vẹ Elfriede Löhr. E mu ayen ivẹ na vẹ iniọvo eya efa phiyọ uwodi ra da vwẹ oja re ihwo vwẹ Nazi. Gertrud rioma kpahen Elfriede ọke rọ vwọ vwẹ uchebro kẹ iniọvo eya efa vwẹ uwodi na. Ọke vwọ yan obaro, oma da vo Gertrud, ọ da yare ukẹcha ri Jihova. O de si: “Siẹrẹ ihwo efa de ru yovwin nọ avwanre, yẹrẹ vwo uphẹn rẹ ẹga vrẹ avwanre, e jẹ e nene ayen ghọghọ.” Mavọ yen o se vwo phi omẹriọ rọyen na kparobọ? Gertrud tẹnrovi omamọ rẹ iruemu ri rhe Elfriede. Ọnana da nẹrhẹ ọ vẹ Elfriede rhoma rhi vwo uvi rẹ oyerinkugbe. Ayen ivẹ na nẹ uwodi na, ayen je fuevun ga Jihova rhi te ọke rẹ akpeyeren rayen vwo te oba vwẹ otọrakpọ na. Avwanre da davwẹngba vwọ rhuẹrẹ ebẹnbẹn ra vẹ iniọvo avwanre vwori phiyọ, Eshu ra cha sa so ohra vwẹ ohri avwanre-e.—Kọl. 3:13, 14.

17. Diesorọ o vwo fo nẹ e nene odjekẹ ọkieje?

¹⁷ Nene odjekẹ ọkieje. Avwanre cha kẹnoma kẹ ebẹnbẹn siẹrẹ e de nene odjekẹ rẹ iniọvo ri muwan re vwo mu. (1 Pita 5:5) Kerẹ udje, vwẹ ẹkuotọ ra da dobọ rẹ aghwoghwo na ji, iniọvo re vwo mu vwẹ odjekẹ kẹ ighwoghwota na nẹ ayen vwẹ ẹbe ra teyenphia vwo ruiruo vwẹ aghwoghwo-o. Ẹkẹvuọvo, oniọvo ọshare ọvo rọ dia ọkobaro rhọnvwe  nene odjekẹ na-a, o de phi ẹbe phiyọ ada. Die kọyen phiare? O kriri-i, ọ vẹ iniọvo evo ghwa vwọ dobọ rẹ aghwoghwo ji nu, elọkpa da yọnrọn ayen. Ọ sa dianẹ elọkpa na vwo oniso rẹ ihwo rẹ ayen ghare ẹbe kẹ, ayen da reyọ ẹbe na eje mie ihwo na. Die yen avwanre yono nẹ obo re phiare na? O fori nẹ avwanre nene odjekẹ ọ da tobọ dianẹ o shephiyọ kẹ avwanre-e. Ọkieje yen Jihova che vwo bruba kẹ avwanre siẹrẹ e de nene odjekẹ rẹ iniọvo rẹ vwo mu na.—Hib. 13:7, 17.

18. Diesorọ a vwọ kẹnoma kẹ a vwọ reyọ irhi rẹ okamuka vwo muẹ?

¹⁸ Wọ vwẹ irhi rẹ okamuka muẹ-ẹ. Ekpako na da vwẹ irhi rẹ okamuka vwo mu, ayen cha so ebẹnbẹn kẹ ihwo efa. Oniọvo Juraj Kaminský karophiyọ obo re phiare ọke ra vwọ dobọ rẹ iruo avwanre ji vwẹ Czechoslovakia rẹ awanre: “Ọke re vwo mu ekpako buebun nu, evo usun rẹ iniọvo re vwẹrote ikoko na vẹ okinrariẹ sansan da vwẹ irhi romobọ vwo mu, kpahen oborẹ ighwoghwota na che ru vẹ oborẹ ayen kẹnoma kẹ.” Jihova je rhe kẹ avwanre uturhi a vwọ vwẹ irhi romobọ mu kẹ ihwo efa-a. Ohwo rọ vwẹ irhi okamuka mu chọn iniọvo rọyen uko-o, ukperẹ ọtiọyen, ọ davwẹngba o vwo sun esegbuyota rayen.—2 Kọr. 1:24.

19. Dede nẹ Eshu vwọsua avwanre, imuẹro vọ yen 2 Ikun Rivie 32:7, 8 vwọ kẹ avwanre?

¹⁹ Ọkieje yen eshu rọ dia Idẹbono na che vwo mukpahen idibo ri Jihova re fuevun. (1 Pita 5:8; Ẹvwọ. 2:10) Eshu vẹ ihwo rọyen cha davwẹngba rẹ ayen vwọ dobọ rẹ ẹga avwanre ji. Ẹkẹvuọvo, ofori nẹ oshọ mu avwanre-e! (Urhi 7:21) Jihova vẹ avwanre herọ, o che bicha avwanre ọkieje, ọ da tobọ dianẹ a dobọ rẹ iruo avwanre ji.—Se 2 Ikun Rivie 32:7, 8.

20. Die yen orhiẹn ebro wẹn enẹna?

²⁰ E jẹ avwanre brorhiẹn a vwọ vwẹrokere iniọvo rẹ ẹgbukpe ujorin ẹsosuọ re vuẹ isun rẹ ọke rayen nẹ: “O de fo vwẹ obaro rẹ Ọghẹnẹ ra vwọ kerhọn rẹ ovwan jẹ Ọghẹnẹ vwo, ovwan ọvo gbe brorhiẹ nana. Kidie obo rẹ avwanre mrẹre kugbe ọ re nyori na o vwo ọke re vwo jẹ ayen ẹta-a.”—Iruo 4:19, 20.