1-3. Eme o re ru nọ owha-iruo inievo jọ nọ e rrọ iruo odibọgba oke-kpobi o sai ro nwene?

ONIỌVO nọ a re se Robert avọ aye riẹ Mary a ta nọ: “Nọ ma jọ iruo imishọnare te ikpe udhegbọvo no, esẹgbini mai a te kie ẹyao. Eva e were omai nọ ma nyae rẹrote ae. Rekọ o kẹ omai uye gaga inọ ma no oria nọ o reria omai oma no.”

² William avọ Terrie a ta nọ: “Nọ a vuẹ omai nọ ẹyao mai ọ gbẹ te kẹ omai uvẹ zihe kpohọ obonọ ma jẹ jọ ru iruo Uvie na ha, ma viẹ. Enẹ omaa mai inọ ma rẹ jọ orẹwho ofa gọ Jihova u ro kuhọ.”

³ Aleksey ọ ta nọ: “Ma riẹ nọ ahwo nọ a be wọso omai a gwọlọ kare uwou ogha nọ ma jọ kufiẹ. Rekọ o kẹ omai uye gaga nọ a ginẹ kare uwou ogha na, onọ u ru nọ ma ro no Ebẹtẹle.”

4. Enọ vẹ ma te ta kpahe evaọ uzoẹme nana?

⁴ U te no enana no, u wo inievo efa buobu nọ e jọ iruo odibọgba oke-kpobi hayo iruo Ebẹtẹle vẹre nọ a vi kpohọ obọfa hayo vuẹ inọ jọ a kpo. * O sae kẹ inievo itiena uye gaga nọ a te bi siobọno iruo nana nọ e were rai gaga na. Eme ọ rẹ sai fiobọhọ kẹ ae wereva ghelọ enwene nana? Ẹvẹ whọ sai ro fiobọhọ? Iyo enọ nana e sai fiobọhọ kẹ omai kpobi nọ eware i te nwene kẹ omai evaọ uzuazọ.

5. Ẹvẹ o rẹ sae jọ kẹ omai nọ owha-iruo mai u te nwene?

⁵ Te ma rrọ iruo Uvie na evaọ Ebẹtẹle hayo obọ otafe, uyoyou mai kẹ ahwo nọ ma rrọ kugbe o rẹ ga nọ oke o be  nyaharo na, yọ oria nọ ma rrọ u re je mu omai họ ẹwere. Fikiere o rẹ da omai gaga nọ ma te bi no oria utiona. Ẹro ahwo nọ ma be nyaseba o re vo omai gaga, yọ ma rẹ ruawa kpahe ae maero nọ o tẹ rọnọ ukpokpoma u ru nọ ma ro no etẹe. (Mat. 10:23; 2 Kọr. 11:28, 29) Ofariẹ, nọ ma te kpohọ oria okpokpọ hayo tube zihe kpohọ obonọ ma no ze, o rẹ gwọlọ nọ ma wuhrẹ eware ekpokpọ hayo daoma kareghẹhọ eware nọ e thọrọ omai ẹro no. Robert avọ aye riẹ Mary a ta nọ: “Iruemu ẹwho mai e joma thọrọ omai ẹro no, yọ re ma sae rọ ẹvẹrẹ mai ta usi uwoma dede o be jọ bẹbẹ. Ma tẹ wọhọ erara evaọ ẹwho obọmai.” Inievo jọ nọ owha-iruo rai u nwene a sae raha ugho fihọ eware nọ a jẹ raha ugho fihọ vẹre he. Onana o sae lẹliẹ udu bru ai, ru ai jọ awawa jẹ tubẹ lẹliẹ udu whrehe ai. Eme ọ rẹ sai fiobọhọ?

6. Ẹvẹ ma sai ro si kẹle Jihova?

⁶ Si kẹle Jihova. (Jem. 4:8) Ẹvẹ ma sai ro ru ere? Eva mai kpobi nọ ma re fihọ “Ọnọ o re yo olẹ” na. (Ol. 65:2) Olezi 62:8 o ta nọ: “Wha ta eva rai kpobi kẹe.” Jihova ọ sai ru “eware buobu gbidi gbidi kẹ omai vi eware kpobi nọ ma yare hayo nọ ma roro.” (Ẹf. 3:20) Orọnikọ eware nọ ma yare dẹẹ ọvo o re ru ba ha. Ọ sai ru eware nọ ma rẹro rai hi, tube ru vi epanọ ma roro re ọ ruẹsi ku ebẹbẹ mai họ.

7. (a) Eme o re fiobọhọ kẹ omai si kẹle Jihova? (b) Wọhọ epanọ o rrọ Ahwo Hibru 6:10-12, erere vẹ ma re wo nọ ma tẹ ruabọhọ egagọ Jihova?

⁷ Re who gbe si kẹle Jihova, se Ebaibol na kẹdẹ kẹdẹ je roro didi kpahe eware nọ who se. Oniọvo jọ nọ ọ jọ imishọnare vẹre ọ ta nọ: “Ruabọhọ omaa nọ who wo kẹ egagọ uviuwou re whọ jẹ hae ruẹrẹ oma kpahe kẹ ewuhrẹ wọhọ epanọ who je ru evaọ obonọ whọ jọ vẹre.” U te no ere no, hae rọ ajọwha kuomagbe inievo ukoko okpokpọ ra evaọ usi uwoma ota na. Jihova ọ rẹ kareghẹhọ ahwo nọ a talamu ei, o tẹ make rọnọ a gbẹ be sai ru te epaọ anwẹdẹ hẹ.​—Se Ahwo Hibru 6:10-12.

8. Ẹvẹ ẹme nọ ọ rrọ 1 Jọn 2:15-17 o sai ro fiobọhọ kẹ omai siọ eware buobu ba ele?

⁸ Who le eware buobu hu. Whọ jọ awaọruọ akpọ Setan o ru owhẹ siọ Jihova ba ẹgọ họ. (Mat. 13:22) Nọ ahwo nọ a be gọ Jihova ha hayo imoni gbe egbẹnyusu ra a tẹ be gwọlọ tunyẹ owhẹ re who  mu ikpeware họ ele, whọ rọwo vievie he. (Se 1 Jọn 2:15-17.) Fievahọ Jihova, ọnọ ọ ya eyaa inọ ọ te kẹ omai eware kpobi nọ ma gwọlọ “evaọ ẹruoke,” te enọ ma rẹ rọ kuọ omamai, enọ i re ru udu te omai otọ je ru ẹrọwọ mai ga.​—Hib. 4:16; 13:5, 6.

9. Wọhọ epanọ o rrọ Itẹ 22:3, 7, fikieme ma rẹ rọ whaha esa nọ ma rẹ re, kọ eme ọ rẹ sai fiobọhọ kẹ omai jẹ emamọ iroro?

⁹ Who mu re esa ha. (Se Itẹ 22:3, 7.) Nọ whọ tẹ kwa kpohọ oria okpokpọ, o sae rehọ ugho mi owhẹ buobu, fikiere whọ gbẹ yọroma ha, whọ sae re esa. Re whọ siọ esa buobu ba ẹre, yọroma re whọ gbẹ dẹ eware nọ e roja tere he reosa ha. Nọ eware sa-sa e tẹ be kẹ omai uye, wọhọ oriruo, nọ ma tẹ be rẹrote ohwo mai nọ ọ be mọ, o sae jọ lọlọhọ re ma momo ugho vrẹ oma. Evaọ oke utioye, kareghẹhọ nọ “olẹ avọ olẹ ayare-ọgaga” e sai fiobọhọ kẹ omai jẹ emamọ iroro. Jihova ọ sai yo elẹ ra, kẹsena ọ vẹ kẹ owhẹ udhedhẹ nọ o te ‘sẹro udu ra gbe ogaga iroro ra,’ onọ u ti ru udu te owhẹ otọ re whọ sae jẹ iroro nọ i kiehọ.​—Fil. 4:6, 7; 1 Pita 5:7.

10. Ẹvẹ ma sai ro wo egbẹnyusu ekpokpọ?

¹⁰ Wo emamọ egbẹnyusu. Hae vuẹ egbẹnyusu ekpekpe ra epanọ eware e rrọ kẹ owhẹ gbe ebẹbẹ nọ who wo, maero kọ egbẹnyusu nọ e rẹriẹ ovao dhe eware itieye no. Who te bi ru ere, u re ru udu te owhẹ otọ. (Ọtausi. 4:9, 10) Egbẹnyusu nọ who wo evaọ obonọ whọ jọ vẹre e gbẹ rrọ egbẹnyusu ra. Rekọ u fo nọ who re mu egbẹnyusu ekpokpọ evaọ oria nọ whọ rrọ obọnana. Kareghẹhọ nọ, re whọ sai mu egbẹnyusu, whọ rẹ jọ wowou kẹ ahwo. Ẹvẹ whọ sai ro mu egbẹnyusu ekpokpọ? Vuẹ amọfa kpahe eware nọ e kẹ owhẹ evawere no evaọ egagọ Jihova, re a ruẹ nọ whọ be wereva nọ whọ be gọ Jihova na. O tẹ make rọnọ ahwo jọ evaọ ukoko na a wo evawere kpahe odibọgba oke-kpobi na wọhọ owhẹ hẹ, amọfa a sae wereva kugbe owhẹ jẹ jọ egbẹnyusu ekpekpe ra. Dede na, u fo nọ whọ rẹ yọroma re whọ gbẹ rọ eware nọ who ru evaọ ukoko Ọghẹnẹ seha ha, hayo ta ekpehre ẹme kpahe obonọ who no ze he.

11. Ẹvẹ whọ sai gbe ro wo evawere evaọ orọo ra?

¹¹ Otẹrọnọ wha no iruo odibọgba rai fikinọ oma o ga ọzae hayo aye ra ha, whọ fuọ ẹe he. Evaọ abọdekọ riẹ, otẹrọnọ whẹ omara ọ be mọ na, whọ whọku omara ha inọ whọ lẹliẹ ọzae hayo aye ra no iruo odibọgba na. Kareghẹhọ nọ whai imava “uwo ovo,” wha tẹ jẹ jọ iraro Jihova ya eyaa nọ wha te rẹrote ohwohwo ghelọ oware kpobi nọ o via kẹhẹ. (Mat. 19:5, 6) Otẹrọnọ who no iruo odibọgba oke-kpobi  fiki udihọ nọ who rẹro riẹ hẹ, daoma ru re ọmọ ra ọ riẹ nọ ọ rrọ ghaghae kẹ owhẹ vi iruo nọ who je ru vẹre na. Hae ta kẹ ọmọ ra ẹsikpobi inọ whọ rehọ e riẹ wọhọ obọdẹ okẹ nọ u no obọ Ọghẹnẹ ze. (Ol. 127:3-5) Ofariẹ, ta kẹe kpahe eghale nọ who wo evaọ iruo odibọgba nọ whọ jọ na. Who te ru ere, ọmọ ra ọ te gwọlọ rọ uzuazọ riẹ kpobi gọ Jihova avọ evawere wọhọ epanọ who ru.

12. (a) Ẹvẹ ma sai ro fiobọhọ kẹ inievo nọ e rrọ iruo odibọgba oke-kpobi ruabọhọ iruo rai? (b) Ẹvẹ ma sai ro ru re oria okpokpọ nọ a rrọ o reria ae oma?

¹² U woma gaga inọ ikoko gbe inievo buobu a be daoma fiobọhọ kẹ inievo nọ e rrọ iruo odibọgba oke-kpobi na re a sae daji iruo rai. A rẹ tuduhọ ae awọ inọ a ruabọhọ iruo rai, a rẹ kẹ ae ugho gbe eware efa, hayo fiobọhọ kẹ ae rẹrote ahwo uviuwou rai nọ e rrọ obọ uwou. (Gal. 6:2) Otẹrọnọ ahwo nọ a no iruo odibọgba oke-kpobi a rrọ ukoko ra, who du roro ho inọ a ru oware jọ thọ hayo a ru iruo rai ziezi hi jabọ nọ a ro kpo. * Ukpoye, fiobọhọ kẹ ae re oria okpokpọ nọ a rrọ na o reria ae oma. Dede ai rehọ je yere ai rọkẹ eware nọ a ru no, o tẹ make rọnọ ẹyao ọ gbẹ be kẹ ae uvẹ ru te epaọ anwẹdẹ hẹ. Daoma si kẹle ae. Wuhrẹ mi ai keme u wo eware buobu nọ a wuhrẹ i rai no.

13. Obufihọ vẹ ma rẹ sae kẹ inievo nọ i no iruo odibọgba oke-kpobi?

¹³ Evaọ oke ọsosuọ, inievo nọ e jọ iruo odibọgba oke-kpobi vẹre na a sae gwọlọ  obufihọ ra re a sai wo uwou, iruo, kpohọ oria nọ a gwọlọ nya, gbe eware itieye na efa. A sae jẹ gwọlọ obufihọ kpahe epanọ a re ro vo ame, hwa osa ikpẹ, je kpohọ eki. Mai wuzou na, o gwọlọ nọ ma re dhesẹ ororokẹ ukpenọ ma re weri kẹ ae vrẹta. O sae jọnọ oma o ga rai hi hayo omoni rai jọ ọ be mọ. O sae jẹ jọnọ a bi weri fiki ohwo uviuwou rai nọ o whu. * Ẹsejọhọ a sai je weri nọ ae ọvo a tẹ rrọ oria fiki egbẹnyusu ekpekpe rai nọ a nyaseba nọ ẹro rai o bi vo ai. O rẹ rehọ oke re iroro rai i te ti dhoma mu.

14. Ẹvẹ inievo ukoko jọ a ro fiobọhọ kẹ oniọvo-ọmọtẹ jọ wariẹ wo evawere?

¹⁴ Whọ tẹ be hai lele ai kpohọ usi uwoma ota je dhesẹ emamọ uruemu, u re fiobọhọ kẹ inievo nana wo evawere evaọ oria okpokpọ rai. Oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ ọ ta usi uwoma ikpe buobu evaọ orẹwho ọfa ọ ta nọ: “Evaọ obonọ mẹ jọ vẹre, me wo ahwo nọ mẹ jẹ hai wuhrẹ Ebaibol kugbe kẹdẹ kẹdẹ. Rekọ evaọ oria nọ mẹ rrọ obọnana, o rrọ bẹbẹ re mẹ tubẹ ruẹ ohwo nọ ọ rẹ rọwo nọ me se Ebaibol kẹe hayo dhesẹ ividio kẹe evaọ usi uwoma. Rekọ inievo nọ e rrọ ukoko na a re zizie omẹ re me kuomagbe ai nyai wuhrẹ emọ-uwuhrẹ Ebaibol rai. Inievo nana nọ i wo ajọwha gbe udu na a wo emọ-uwuhrẹ nọ i bi wo ẹnyaharo, onọ u ru omẹ be rọ emamọ ubiẹro rri ẹkwotọ na. Me wuhrẹ epanọ mẹ sai ro mu ẹme họ kugbe ahwo evaọ ẹkwotọ ọkpokpọ na. Enana kpobi i bi ru omẹ wariẹ wo evawere.”

15. Ẹvẹ whọ sai ro wo ẹnyaharo evaọ oria okpokpọ ra?

¹⁵ Whọ sai wo ẹnyaharo evaọ oria okpokpọ ra na. Who rri enwene wọhọ iyẹ nọ i yẹ owhẹ hẹ hayo inọ akpọ o re kẹ owhẹ no. Muẹrohọ oghẹrẹ nọ Jihova o bi ro fiobọhọ kẹ owhẹ enẹna re whọ jẹ ruabọhọ iruo usi uwoma ota na. Rọ aro kele Ileleikristi  ikpe-udhusoi ọsosuọ. Oria kpobi nọ a jọ, a jẹ hae “ruọ ẹkwotọ na soso, . . . je whowho usi uwoma ẹme Ọghẹnẹ.” (Iruẹru 8:1, 4) Whọ tẹ ruabọhọ usi uwoma ota na, emamọ iyẹrẹ e sai noi ze. Wọhọ oriruo, ekobaro jọ nọ a le no orẹwho jọ a kpohọ oria ofa nọ o kẹle etẹe nọ a jọ gwọlọ iwhowho-uvie evaọ ẹvẹrẹ rai. Nọ emerae jọ e vrẹ no, a jọ etẹe to itu buobu họ.

16. Ẹvẹ whọ sai ro wo evawere evaọ oria okpokpọ ra?

¹⁶ “Oghọghọ Jihova họ ogaga rai.” (Neh. 8:10, ẹme-obotọ) Jọ usu mai kugbe Jihova o jọ oware nọ o rẹ kẹ omai evawere orọnikọ iruo mai hi, ghelọ oghẹrẹ nọ iruo na e were omai te kẹhẹ. Fikiere, jọ usu ra kugbe Jihova o jọ kpekpekpe ẹsikpobi, rẹroso ẹe inọ ọ te kẹ owhẹ areghẹ, je fiobọhọ kẹ owhẹ. Kareghẹhọ nọ obọ nọ who je fihọ kẹ ahwo nọ a jọ obonọ who no ze na, oye u ru nọ iruo na e rọ were owhẹ tere. Ru epọvo na evaọ oria nọ whọ rrọ obọnana, Jihova o ti ru nọ iruo nana e te rọ were owhẹ re.​—Ọtausi. 7:10.

17. Eme ma rẹ kareghẹhọ kpahe iruo nọ ma bi ru obọnana?

¹⁷ Ma rẹ kareghẹhọ nọ ma te gọ Jihova bẹdẹ bẹdẹ, rekọ iruo nọ ma bi ru obọnana e te jọ ubroke. Evaọ akpọ ọkpokpọ na, ẹsejọhọ iruo mai kpobi i ti nwene. Aleksey, nọ ma fodẹ evaọ obọ emuhọ uzoẹme nana ọ ta nọ eware nọ ọ rẹriẹ ovao dhe obọnana e be ruẹrẹ iẹe kpahe kẹ enọ e rrọ obaro tha. Ọ ta nọ: “Mẹ riẹ vẹre inọ Jihova ọ rrọ, gbe nọ akpọ ọkpokpọ na ọ te ze, rekọ ẹsejọ o rẹ wọhọ nọ Jihova ọ kẹle omẹ tere he yọ akpọ ọkpokpọ na o gbe thabọ. Obọnana mẹ be ruẹ Jihova evaọ aro mẹ, yọ o rrọ omẹ oma nọ akpọ ọkpokpọ na o te otọ no.” (Iruẹru 2:25) Iruo kpobi nọ ma wo evaọ ukoko na kẹhẹ, joma gbẹ hai si kẹle Jihova. Ọ te siọ omai ba vievie he, yọ o ti fiobọhọ kẹ omai wo evawere evaọ oware kpobi nọ ma be sai ru evaọ egagọ riẹ, ghelọ oria kpobi nọ ma rrọ kẹhẹ.​—Aiz. 41:13.