1-2. Odaphạn 1 Pita 4:7, 8, eeghe kụ kilhoghonhaạn iyira ḍighaạgh orue okaran igbagarạ asidọl?

IDUỌN yira mokạr bọ roḍigh siiḍio “aruukuna phọ,” yira otue ni osoman igbagarạ ikpuuroghọm. (2 Tim. 3:1) Esi omaạm, mem dị oghị igbeelhom eleksọn eniin eelhe aWest Africa, eelhe phọ idia ni, kụ elhebiri r’iigamaniạn esoor. Epel odiiny unwanyụ abumor r’abumarani phọ ayira u/telhe yogh ilọ ateẹny, loor iiḅaghamhị phọ. Eeghe kụ iloghonhaạn ḍighaạgh bumor phọ orue okaran aḍikparaminheẹn phọ? Abuniin urolhoghụ k’abumor dị odiighi r’ikpisi dị emalaạm. Oniin onyọ umor aḅẹm mọ: “Eeḍiạn asidọl phọ iphẹn phọ, mị umhoọgh ni oḅaạl olhoghi, loor esi dị mị urọl r’arighirị amhị. Oniin akparamhị ghan ni nyoniin.”

² Mem dị ‘igbogh iiḅaghamhị phọ’ kemiigh bọ, yira komiịn ni suọ omhoọgh abugey arighirị dị uphomhoghiạn iyira. (Ogan. 7:14) Kụ iḍighi kụ ewạ ni dị yira kokparamhị siya arighirị phọ ayira nyiidiphọ. (Bạl 1 Pita 4:7, 8.) Yira kotuughạ ni ibadị araraạr esi ipẹ emitenhaan bọ aZerimaya, opọ oyaghirị phọ odị alhoghonhaạn bọ ḍighaạgh okpetenhaan amem mọ amuphe phọ aZeruselem rakpụl bọ. * Ika kụ idị yira kotue otuughaạny aZerimaya?

3. (a) Eeghe kụ m’iḍighi iyaạr dị aZerimaya mutue ni arọl saghạph ḍiọ odị? (b) Eeghe iyaạr kụ edị aZerimaya aḅenhị ogeeghiạ phọ odị Baruch, kụ eeghe kụ iḍuạ emite?

³ AZerimaya arọl ghan r’awe dị u/kpẹ oḍuom olhoghi, eḅaramaạm kẹn ni matuman r’asiya odị siphẹ ekạr emhạ phọ odị Anathoth, dị repel li 40 asiạ. (Jer. 11:21; 12:6) Toroboiperolbọ, odị o/rọl bịn saghạph ḍiọ odị. Ogbạ agey, odị aghaạph ni ipẹ dị alhoghoma  bọ aḅenhị oyaghirị phọ odị Baruch aḅạr bọ nyodị ḅilhẹ r’ayira phọ kẹn ni. (Jer. 8:21; 9:1; 20:14-18; 45:1) Yira kotue ni ogbiom olhoghi mọ idiphọ aBaruch ragẹ bọ ilọ ipẹ emitenhaan bọ aZerimaya, iyạl phọ abidị umhoọgh ni ephomhoghiạn r’olhọgh eegu dị ebụgh ni iboom.—Jer. 20:1, 2; 26:7-11.

4. AZihova aḅenhị aZerimaya oḍighi eeghe, kụ ika kụ idị oḍighi phọ akparamhị siya arighirị phọ aZerimaya r’aBaruch?

⁴ Esi ibadị asiạ, aZerimaya r’aBaruch mosighẹ ni oḅom emhụ opurọm rurụ we phọ Izrạl, ilọ idị kemitenhaan aZeruselem. (Jer. 25:3) Oḅilhẹ oḍighi idị awe phọ kokiton, aZihova aḅenhị aZerimaya ogẹ iphụr arurụ phọ odị loor aḍikpooghineen aḍinyạ. (Jer. 36:1-4) Idiphọ aZerimaya r’aBaruch oḅọph bọ onhụ roḍighi oḍighi phọ Enhaạn engọ bọ bidị, eeni esighẹ bọ ni ibadị arunwanyụ, iikia i/lo, bidị ukạr ri omhoọgh ghan raghaạph dị ekparamhị omheeraam mọ abidị.

5. Ika kụ idị aBaruch aḍighi ogey oyaghirị aghị esi aZerimaya?

⁵ Mem dị eru bọ eteẹny dị kogananamhi ipẹ ogẹ bọ siphẹ aḍikpooghineen aḍinyạ phọ, aZerimaya aḍuom olhoghi oyaghirị phọ odị Baruch oghị ogbeelhom adom mọ aḍiphẹ phọ. (Jer. 36:5, 6) R’akpọ oḅio, aBaruch aghị ni aḍighi oḍighi phọ. Gbiom olhoghi idị olhoghi aZerimaya aḅaạl mem mọ aBaruch aḍigh bọ siphẹ otu iiḅereghị phọ kụ aạl bọ igẹ aḍikpooghinheen aḍinyạ phọ! (Jer. 36:8-10) Ikpanhạ araalhạ phọ aJuda onhaghạn bọ ipẹ aBaruch aḍighi bọ, ughị ni oḅenhị nyodị mọ aạl amiteom aḅenhị bunọ! (Jer. 36:14, 15) Ikpanhạ araalhạ phọ usopha oghị oḅenhị Uw-emhạ phọ Jehoiakim ipẹ aZerimaya aghaạph bọ. R’onmạ ighirigiir, bidị uḅenhị Baruch mọ: “Ikị eeghiạn, nạ r’aZerimaya, ki/ḍighi idị oye kalegheri ekpisi phọ nyinha edi bọ.” (Jer. 36:16-19) P’eeghe imạ oromha!

6. AZerimaya r’aBaruch uḍighi ika mem mọ bidị osoman bọ isophoghom mọ?

⁶ Uw-emhạ phọ Jehoiakim aghạgh ni olhoghi mem mọ odị anhaghạn bọ ikpo onhụ phọ ipẹ aZerimaya agẹ bọ dị tutụ asụ ḍikpooghineen aḍinyạ phọ, ḅilhẹ atọ aḅenhị mọ osiph aZerimaya r’aBaruch okasaghiọm. Toroboiperolbọ, ipẹ phọ  ii/kperemhi aZerimaya. Odị asighẹ ni ḍinhọn aḍikpooghineen aḍinyạ angọ Baruch, kụ aghaạph ghan kụ aBaruch agẹ ghan “oomo ikpo onhụ phọ ipẹ ogẹ bọ siphẹ aḍikpooghineen aḍinyạ phọ Uw-emhạ phọ aJuda Jehoiakim asụ bọ niạn phọ.”—Jer. 36:26-28, 32.

7. Eeghe kụ iḍuạ emite esi iduọn aZerimaya r’aBaruch oḅọph bọ okumuan ghan?

⁷ Ibadị amem, awe dị osoman iiḅaghamhị roḍigh ghan ni igbogh arighirị. Kụ iḍighi kụ yira kotue ni oḅẹm mọ iduọn iyạl phọ abidị kụ oḅọph bọ onhụ oḅilhẹ ogẹ ipẹ erọl bọ siphẹ aḍinyạ phọ, okarạph Uw-emhạ phọ Jehoiakim asụ bọ, kụ edị aZerimaya r’aBaruch okạr bọ olhegherian siloor idiphọ igbogh arighirị. Ika kụ idị yira kotue omooghọm suọ eḍeenhaan iyạl awe phọ abuẹn okpẹ bọ oḍuomolhoghi phọ?

8. Eeghe kụ ketue ikikima iyira osighẹ oye righirị, kụ eeghe kụ iḍighi kụ i/wạ bọ dị ki/phẹr iyira?

⁸ Etue ni ikparanhaạn iyira oghaạph ipẹ yira olhoghoma bọ oḅenhị abunhọn, ekạr nuụn ekpaariọm mem dị erọl mudị oye maḍighi ghan iyaạr dị ephin esi ayira igbaany. (Prov. 18:19, 24) Obobọ eeni yira ootughiạn mọ yira u/moọgh mem r’inyaạm osighẹ oye righirị. Toroboiperolbọ, iyira ki/phẹr. Eḍighi maạr dị yira rowạ mọ abumor phọ ayira ulhoghonhaạn iyira ḍighaạgh mem lọ iiḅaghamhị iteẹny iyira, pọ yira omoọgh oḍuom ghan abidị olhoghi nyiidiphọ, k’eepẹ ekpom mọ ayira. Epẹ phọ eniin ekpanhạ edạ dị emhạn maạr orue oḍighi ogey oyaghirị.—1 Pit. 1:22.

9. (a) Ika kụ idị aZizọs aḍeenhaan mọ onọ aḍuom ni olhoghi righirị phọ odị? (b) Ika kụ idị ogey oghaaphạn kakparamhị siya phọ anạ r’abunhọn? Ngọ eḍeenhaan.

⁹ AZizọs aḍeenhaan mọ onọ aḍuom ni olhoghi righirị phọ odị esi oghaạph ghan atorobọ iyaạr oḅenhị abidị. (Jọn 15:15) Yira kotue ni otuughaạny nyodị esi oghaạph ghan oḅenhị arighirị phọ ayira ilọ araraạr phọ ipẹ ringọ ghan bọ iyira ibo, ipẹ ringọ ghan bọ iyira iiḅaghamhị, ḅilhẹ r’ipẹ repin ghan bọ olhoghi ayira. Maạr ghan alher rurụ mem dị oye raghaaphạn nyinhạ, bịn nạ kamiịn ni mọ odị amoọgh aani ni iniin phọ iitughiạn phọ, olhoghoma phọ, ḅilhẹ r’iniin phọ igbiighi phọ r’anạ. Esi omaạm, ooḅeghiọn eḍeenhaan onyọ umarani dị oghol mọ Cindy, dị mapel li 20 asiạ. Odị aḍigh righirị r’onyọ umarani dị aḍighi okọy eten dị oghol mọ Marie-Louise dị mapel li 60 asiạ. ACindy r’aMarie-Louise umite ghan epẹ erugh phọ torobọ aḍiroọr aToosdee, kụ iyạl phọ abidị oghaaphạn ghan kẹn ilọ ibadị araraạr. ACindy aḅẹm mọ, “Mị rakelhọm ghan agey oghaạph ilọ araraạr dị emhạn ni maạr oḅenhị arighirị amhị, loor esi dị kilhoghonhaạn imhị ḍighaạgh okuamhị olhegheri ḅilhẹ r’onhaghanhạn abidị.” Ogey oghaaphạn, raḍighi ghan idị arighirị rekpạr ghan agey. Idiphọ aCindy, eḍighi maạr dị nạ agbatạn edạ kụ aghaaphạn ghan r’arighirị anạ, pọ arighirị phọ anyinha kekpạr ghan bịn.—Prov. 27:9.

10. Odaphạn Proverbs 27:17, eeghe kụ kemite eḍighi maạr dị yira okumuan r’abuẹn r’ayira oḅọph bọ omheeraam mọ?

¹⁰ Idiphọ erọl bọ igbo aZerimaya r’aBaruch, mem dị yira oḅọph onhụ kụ rokumuan r’abuẹn r’ayira oḅọph bọ omheeraam mọ, imạ araagharạ phọ abidị kinyu ni iyira otuughaạny ḅilhẹ roḍuraan otuman abidị. (Bạl Proverbs 27:17.) Esi omaạm, retọl ghan ika esi anạ mem dị nạ amite epẹ erugh phọ, kụ amhiịn dị oyaghirị anạ rakaaphọm r’akpọ olhoghi ilọ omheeraam mọ odị, obobọ rakaaphọm r’okuphom owol ilọ aZihova r’arigbiom mọ odị kaḅenhị bunhọn? Iikia i/lo, kenyu ni nyinhạ okuamhị ophomhoghiạn odị.

11-12. Ngọ eḍeenhaan idị orelhean aani onyọ umor obobọ umarani epẹ erugh phọ ketue ekparamhị siya arighirị phọ ayira.

¹¹ Ooḅeghiọn iyạl araraạr dị emite dị eḍeenhaan ipẹ orelhean oye epẹ erugh phọ ketue bọ ekparamhị ephomhoghiạn awe phọ. Adeline, onyọ umarani dị mamhạn 23 asiạ, aḅenhị ni oyaghirị odị dị oghol mọ, Candice, odạph aani odị oghị ekool dị ro/gbor ghan koghị oghaạph iiḅi iinhaghạn phọ. Adeline aḅẹm mọ “Yoor uwạ ghan oghaaphọm iiḅi iinhaghạn phọ r’oophugh ḅilhẹ r’okuamhị oghelhọm idị epelhom siẹn”. “Yoor ukạr kụ owạ iyaạr dị kighologholomhị iyoor orue oghiọm aghisigh rukumuan phọ.” Ika kụ idị bidị omhooghọm suọ esi iduọn iyạl phọ abidị oḅọph bọ onhụ rokumuan? Adeline aḅẹm mọ “Torobọ aḍio dị yoor oghị origheel, yoor ughaạph ghan ipẹ yoor olhoghoma bọ, iyaạr aḍiḅeeraạn dị yoor omhoọgh esi araghaạph phọ yoor omhoọgh bọ r’awe phọ, ḅilhẹ r’ipẹ yoor omhiịn bọ olhoghonhaạn aḍighaạgh aZihova esi eten phọ odị aaḅakị bọ rukumuan aḍio phọ”. Loor esi iduọn phọ, iyạl phọ ayoor ukạr ghan kụ oghelhọm agey mem dị yoor origheel kụ rokaạph ilọ iphẹn phọ, bịn eḍighi idị yoor okạr olhegherian siloor.”

¹² ALaïla r’aMarianne, iyạl abumarani abuọ aFrance dị ilhom k’/aạl, ughị ni eniin egbogh emhạ dị oghol mọ Bangui epẹ Central African Republic oghaạph iiḅi iinhaghạn phọ esi oogh awiki. ALaïla aḅẹm mọ: “AMarianne r’amhị usoman ni ipaanhaạn dị ebụgh ni iboom, Kuolọ mị asẹph ni Enhaạn esi imạ araghaạph phọ yoor oghaaphạn ghan bọ ḅilhẹ r’ephomhoghiạn phọ oniin amhoọgh bọ aghị esi oniin, arighirị phọ ayoor eḅilhẹ bịn ekpạr. Iduọn mị amhiịn bọ ipẹ  aMarianne arue bọ ni adaphạn ḍimhoom adọl ekpisi phọ, ipẹ odị aphomhoghiạn bọ we phọ, ḅilhẹ r’oophugh phọ odị alhọgh bọ oghaạph iiḅi iinhaghạn phọ, odị akạr bịn kụ uḅeeraạn imhị iboom.” I/moghi dị nạ kakị enhọn eelhe kụ agbi oghelhọm aani asuọ phọ ophọn phọ. Torobọ amem dị nạ arelhean onyọ umor obobọ onyọ umarani siphẹ ekool phọ anyinha, nạ amoọgh ni eepoogh okuamhị olhegheri oniin atum nyonhiin ḅilhẹ r’okparamhị asiya arighirị phọ anyinha.

13. Eeghe ipaanhaạn kụ edị yira kotue ni osoman mem dị yira rokumuan r’arighirị ayira?

¹³ Ibadị amem dị yira rotelhean obobọ rokumuan r’arighirị ayira, yira ro/miịn ghan imạ araagharạ phọ abidị bịn, kuolọ yira romiịn ghan kẹn ni sipiomạn abidị. Eeghe kụ kilhoghonhaạn iyira ḍighaạgh oḅạr arighirị phọ ayira etigheri sipiomạn phọ abidị? Oḅilhẹ ooḅeghiọn eḍeenhaan phọ aZerimaya. Eeghe kụ ilhoghonhaạn bọ nyodị ḍighaạgh ogbon ghan imạ araagharạ abunhọn ḅilhẹ r’osạr owilhenhaạn ikarạph phọ abidị?

14. Eeghe iyaạr kụ edị aZerimaya atuughạ ilọ aZihova, kụ ika kụ idị ipẹ phọ elhoghonhaạn nyodị ḍighaạgh?

¹⁴ Azerimaya kụ agẹ rinyạ aBaibul phọ ogholom bọ ḍien phọ odị, kụ eeni kẹn odị kụ agẹ bọ rinyạ aBaibul phọ 1 r’2 Kings. Iikia i/lo, oḍighi phọ opọ phọ alhoghonhaạn ni aZerimaya ḍighaạgh omhiịn idị aZihova raḍeenhaan ghan onmạ ighirigiir omhạr awe phọ u/munughan bọ. Esi omaạm, Odị alhegheri ni mọ mem mọ Uw-emhạ phọ Ahab akiton bọ esi ikarạph phọ odị, aZihova aḍighi idị u/piemhi oomo eghunotu phọ odị mem mọ opọ odị. (1 Ki. 21:27-29) Ḅilhẹ kẹn, aZerimaya alhegheri mọ aManasseh aḍighi ni iboom ikarạph dị epu iphẹn Ahab. Ghalhamọ r’iduọn phọ ni, aZihova asạr ri awilhenhaạn Manasseh loor esi iduọn odị akiton bọ. (2 Ki. 21:16, 17; 2 Chron. 33:10-13) Oomo phọ iphẹn phọ ilhoghonhaạn ni ḍighaạgh aZerimaya otuughaạny okparạm r’onmạ ighirigiir phọ Enhaạn, esi oḍeenhaan aani okparạm r’onmạ ighirigiir righirị phọ odị.—Ps. 103:8, 9.

15. Ika kụ idị aZerimaya atuughaạny okparạm mọ aZihova mem mọ aBaruch angọ bọ ogẹl mọ araraạr egbaragbaramhị nyodị?

¹⁵ Ooḅeghiọn ipẹ aZerimaya azoọm bọ Baruch mem mọ aBaruch angọ bọ ogẹl mọ araraạr egbaragbaramhị nyodị siphẹ arukumuan phọ odị. Kparipẹ roogboronhom oḅẹm mọ oyaghirị phọ odị ka/nmia, aZerimaya alhoghonhaạn ghụn ḍighaạgh Baruch oḅenhị odị dom onmạ ighirigiir phọ aZihova okạr bọ otụ nyodị kụ ogẹ. (Jer. 45:1-5) Iphẹn phọ itughemhị iyira eeghe?

16. Odaphạn ipẹ ogẹ bọ siphẹ Proverbs 17:9, ewạ mọ yira oḍighi eeghe orue ophamhanhạm asiya arighirị phọ ayira?

¹⁶ Ogbạ agey, yira ko/gon omhiịn dị abumor r’abumarani phọ ayira komunughan. Loor esi iduọn phọ, torobọ amem lọ yira osighẹ oye righirị, ewạ dị yira kolọgh inyaạm mem mem mọ okparamhị asiya arighirị phọ ayira. Eḍighi maạr dị arighirị phọ ayira opiomạn, Kewạ ni dị yira kongọ imạ oroma dị ayoghoyoghọ dị akpasị siphẹ Ekpo Onhụ phọ Enhaạn. (Ps. 141:5) Eḍighi maạr dị bidị oḍighi iyaạr dị ephin esi ayira, ewạ dị yira kosạr obilhenhaạn bidị. Mem lọ yira osạr owilhenhaạn bidị, ewạ ni dị yira kogona loor obọ yira komeel ghan bọ ḍiphil oḅilhẹ ghan oghaạph oghol ikarạph phọ ghisigh. (Bạl Proverbs 17:9.) P’eeghe idị emhạn ghụn maạr ogbon ipẹ abumor r’abumarani phọ ayira kotue bọ oḍighi kparipẹ r’asidugh abidị! Yira oḍighi iduọn phọ, pọ kekparamhị ni siya arighirị phọ ayira, loor esi dị ewạ dị oomo phọ ayira komoọgh righirị dị asiya phọ ekpạr mem igbogh iiḅaghamhị phọ.

17. Ika kụ idị aZerimya amạ aḍeenhaan mọ onọ aḍighi ni ogey oyaghirị mem iiḅaghamhị?

¹⁷ Oyil phọ aZerimaya aḍeenhaan ni mọ onọ ogey oyaghirị simem iiḅaghamhị. Esi omaạm, mem mọ Ebed-melech ebenhẹ uw-emhạ phọ aghị bọ atagharạn aZerimaya asighẹ esi awuḍia dị oposọ amuza, osiph bọ aZerimaya osumeeny, Ebed-melech aghiilhaan ni mọ ikpanạ araalhạ phọ koḍighi nyodị iyaạr. Mem dị aZerimaya anhaghạn  bọ ilọ iphẹn phọ, odị o/rọl ude bịn ogbạgh ruwol mọ oyaghirị phọ odị kalegheri ni ilọ okaran iiḅaghamhị phọ. Ghalhamọ r’idiphọ aZerimaya arọl bọ ni ikoli, odị aḍighi ni ipẹ dị katue bọ esi ogẹ oguanhaan phọ aZihova aḍighi bọ olọ iidereghị oghiọm oyaghirị phọ odị Ebed-melech.—Jer. 38:7-13; 39:15-18.

18. Odaphạn ipẹ ogẹ bọ Proverbs 17:17, ewạ mọ yira oḍighi ghan ika mem dị oyaghirị ayira asoman iiḅaghamhị?

¹⁸ Ḍio arodon, abumor r’abumarani ayira rosoman ghan ni ipaanhaạn kirokirọ. Esi omaạm, ibadị romhiinhọm ni loor esi ekperenhom iiḅaghamhị dị emite obobọ idị oye kụ akọm. Mem dị edọ iyaạr dị erọl idiphọ kụ emite, bunhiin ayira otue ni osighẹ aani righirị phọ ayira abuẹn phọ olọgh aani otu. Abunhọn otue ni ologhonhaạn ḍighaạgh eten asipenị. Kuolọ iyaạr dị oomo ayira kotue ni oḍighi pọ olhọm aZihova olhoghonhaạn aḍighaạgh bumor r’abumarani phọ ayira. Eeni amem, yira ro/legheri ghan ilọ oghaạph obobọ oḍighi mem dị yira omhiịn onyọ umor obobọ umarani dị aḅonyonhu azuan. Kuolọ oomo ayira kotue ni ologhonhaạn ḍighaạgh. Eniin eten pọ, omiteom amem oghị orọl aani r’oyaghirị phọ ayira. Edị etum siẹn, pọ olher arurụ ongọ mem dị rakaạph ipẹ emite bọ. Ḅilhẹ kẹn, yira otue ni obạl esi aBaibul dị ekạr iḅeeraạn yira dị ketue ni eedereghị nyodị. (Isa. 50:4) Iyaạr dị ekạr emhạn maạr pọ omhiịn mọ nạ atọl li siphẹ r’odị mem mọ opọ odị akạr bọ rawạ nyinhạ.—Bạl Proverbs 17:17.

19. Ika kụ idị omhoọgh asiya arighirị dị ekpạr nyiidiphọ, ketue ilhoghonhaạn iyira ḍighaạgh ghisigh?

¹⁹ Eḍighi idị yira kosopha olhọgh okparamhị asiya arighirị phọ ayira r’abumor r’abumarani phọ ayira nyiidiphọ. Eeghe kụ iḍighi? Loor esi dị amulọgh ḍien phọ ayira kokparaghạ ni ogbaragbaramhị ayira dị eego esi okpẹ kirokirọ. Bidị kokparaghạ ni oḍighi idị yira ko/moọgh maạr oḍighinhom abumor phọ ayira. Kuolọ bidị ko/moọgh ekol. Bidị ko/tue okạ ogọ ephomhoghiạn phọ ayira. Iyaạr i/lo dị bidị koḍighi dị kesophoghom siya arighirị phọ ayira. Ogbạ agey, asiya arighirị phọ ayira ke/tọl bịn siẹn ekureriom eghimoghọm araraạr aḅirinhi phọ ophọn phọ bịn, kuolọ ketọl li bịn k’iiḍuul!