1, 2. ¿Chem pi 1 Pedro 4:⁠7, 8? ¿Chem kelluaeiñmu taiñ küme chaftuafiel wedake dungu?

EPE puwkülele Jewba tañi antü rupayafuiñ fillke wedake dungu (2 Tim. 3:⁠1). Kiñe trokiñ mapu África mew mülelu, dullingey kiñe che ñi ngünenieal, fey tati pu che pofolkawingün. Doy rangiñ tripantu wall püle mülekefuy ta kewan chew ñi mülen taiñ pu peñi ka pu lamngen, feymu rume kuñiwün-ngefuy. ¿Chem chumingün taiñ pu peñi ka pu lamngen ñi kümelkaleal? Kiñeke umañtukeyngün kakelu peñi ka lamngen ñi ruka mu chew ñi pofolkawmekenon tati pu che. Kiñe peñi feypi: “Feychi antü mew, rume ayüwün tañi nieel kümeke weni. Welukentu yafültukuwiyiñ”.

² Akule tati “fütra kutrankawün” rume mañumküleaiñ taiñ nien mew kümeke weni (Apok. 7:⁠14). Feymu rume duamfali fewla taiñ küme weniyewküleal taiñ pu peñi ka pu lamngen engün (papeltunge 1 Pedro 4:⁠7, 8). Jeremia tañi rupan rume kimeltuafeiñmew, tañi weni rume kellueyew feychi antü epe puwlu tañi apümkangeal ta Jerusalen.⁠ * ¿Chumngechi inayentuafuiñ ta Jeremia?

3. 1) Jeremia, ¿chumngelu (chemu) kiñepülekünuwafuy itrokom che mu? 2) Jeremia, ¿chem feypifi ta Baruc? Ka, ¿chum tripay ñi femün?

³ Meli mari tripantu peno Jeremia rangiñ mu mülefuy tati pu che nor piwkengenolu, kiñeke tüfa tañi pu karukatu ka kiñeke tañi pu che peno tuwlu Anatot waria mu, Jeremia ñi tuwün waria (Jer. 11:⁠21; 12:⁠6). Welu Jeremia kiñepülekünuwlay itrokom  che mu, doy may kellukefeyew kiñe manelfal wentru, Baruc pingelu. Fey Jeremia feypifi ta Baruc ñi chum duamkülen. Ñi feypin ta Jeremia wirintukungey, feymu kom iñchiñ kimnieiñ ñi chum duamkülen (Jer. 8:⁠21; 9:⁠1; 20:⁠14-18; 45:⁠1). Baruc wirintukuy ñi rupan ta Jeremia, feymu alüñma trür mülekefuyngu, fey rume piwkeyewingu ka welukonke yamuwingu (Jer. 20:⁠1, 2; 26:⁠7-11).

4. 1) Jewba, ¿chem feypifi ta Jeremia ñi femal? 2) Femürpulu engu tüfachi küdaw, ¿chumngechi doy küme weniyewi Jeremia Baruc engu?

⁴ Fentren tripantu, Jeremia llükanon mu feypifi pu israelche ñi apümkangeal Jerusalen (Jer. 25:⁠3). Jewba rume ayüniefuy pu israelche ñi küme elkünutual ñi femün, feymu feypifi ta Jeremia ñi wirintukual tañi feypin kiñe chümpolechi lifru mu (Jer. 36:⁠1-4). Jeremia Baruc engu alün küyen mu peno trür femürpuy tüfachi küdaw ñi eluetew Ngünechen, fey rume nütramkawpelayngu ñi küme maneluwal Ngünechen mu.

5. Baruc, ¿chumngechi pengeli ñi küme weniyefiel ta Jeremia?

⁵ Dewlu ñi wirintukual ti chümpolechi lifru, Jeremia manelfi ta Baruc ñi feypiafiel ta che tati werkün dungu (Jer. 36:⁠5, 6). Baruc newen piwkekünuwi ñi femürpual tüfachi kuñiwün-ngechi küdaw. Fey amuy tati ngillatuwe ruka mew ka papeltulelfi tati pu che ti chümpolechi lifru, rume ayüwmapelay Jeremia kimfilu Baruc ñi femün (Jer. 36:⁠8-10). Pu longkolelu Juda mu allküyngün ñi femün Baruc, fey feypifingün ñi papeltulelaetew ti chümpolechi lifru (Jer. 36:⁠14, 15). Dew allkütulu tüfa, pu longko eluwingün ñi feypiafiel tati longko ülmen Jehoiaquim ñi feypin ta Jeremia. Welu petu ñi femnon, feypifingün ta Baruc: “Amumu Jeremia eymu tamu ellkawal. Iney no rume kimkenolpe chew tamu mülepual” (Jer. 36:⁠16-19). ¡Rume küme ngülam tati!

6. Kayñetungelu Jeremia ka Baruc, ¿chumi engu?

⁶ Tati longko ülmen Jehoiaquim allkütulu ñi wirintukuel ta Jeremia pofo illkuy, feymu  lüpümfi tati chümpolechi lifru ka presufalfi ta Jeremia ka Baruc. Welu Jeremia llükaluwlay. Doy may, ka chümpolechi lifru elufi ta Baruc ka wiño feypifi Jewba ñi werkün dungu. Feymu Baruc wiño wirintukuy kom ñi feypiel ti wünen chümpolechi lifru ñi lüpümngeel (Jer. 36:⁠26-28, 32).

7. Trür küdawlu Jeremia ka Baruc, ¿chem küme dungu rupay chi?

⁷ Pu che trür rupalu kiñe weda dungu mu, doy küme weniyewkey. Femngechi dungu mu rupay Jeremia ka Baruc lüpümngelu tati chümpolechi lifru. Kidu engu wiño wirintukulu feychi lifru, doy küme weniyewpelayngu. ¿Chem kimeltukeeiñmu ñi femün Jeremia ka Baruc?

8. 1) ¿Chumngelu müte ayülayafuiñ taiñ nieal kümeke weni? 2) ¿Chumngelu kümeafuy taiñ nieal kiñeke kümeke weni?

⁸ Kiñeke iñchiñ müte ayülayafuiñ taiñ nieal kümeke weni, ¿chumngelu? Weda duamelngeliyiñ taiñ piwke mu kuyfi, küdawtuafuiñ maneluwal kakelu che mu, fey taiñ feypiafiel chumngechi taiñ duamkülen (Prov. 18:⁠19, 24). Kafey “nielan tiempo ka newen ñi nieal kümeke weni” piafuiñ. Welu femürpuafuiñ llemay. Iñchiñ ayünieiñ taiñ kelluaetew taiñ pu peñi ka taiñ pu lamngen rupaliyiñ wedake dungu mu, feymu kümeafuy taiñ nieal kiñeke kümeke weni fantepu mew. Taiñ femürpual tüfa, müley taiñ feypiafiel pu peñi ka pu lamngen chem ñi mülen taiñ piwke mu ka taiñ rakiduam mew (1 Ped. 1:⁠22).

9. 1) ¿Chumngechi pengeli Jesus tañi manelkefiel tañi pu weni? 2) Nieliyiñ küme nütramkawün, ¿chumngechi am nieaiñ kümeke weni? Pengelnge ñi femün kiñe lamngen.

⁹ Jesus rüf piwke mu nütramkakefi tañi pu weni, femngechi pengeli tañi maneluwken kidu mu engün (Juan 15:⁠15). Femngechi inayentuafuiñ Jesus, nütramkalelfiliyiñ taiñ pu peñi ka pu lamngen taiñ küme duamküleken kam taiñ weda rupaken ka taiñ pellkeluwken fillke dungu mu. Ka femngechi müley taiñ küme allkütuafiel taiñ pu peñi ka pu lamngen taiñ dungukeetew fill dungu. Femngechi femliyiñ, inaduamafuiñ taiñ kiñewkülen taiñ rakiduamkeel. Kafey inaduamafuiñ pu peñi ka pu lamngen ñi ka femngechi duamtufiel kümeke dungu iñchiñ reke ñi doy küdawelafiel ta Jewba. Peafiyiñ ñi chumngechi rupan kiñe lamngen Cindy pingelu, 29 tripantu nielu. Fey weniyefi kiñe lamngen Maria Luisa pingelu, wünelekelu amuldungun mu, 67 tripantu nielu. Fill jueves antü mu puliwen tripakeyngu ñi amuldungual, fey fillke dungu nütramkakeyngu. Cindy feypikey: “Iñche ayüwken ñi nütramkayal fentren falinke dungu tañi pu weni engu, feyta kellukeenew tañi küme kimafiel engün ka tañi poyeafiel tüfa engün”. Müleyüm ta küme nütramkawün, ka femngechi müley ta küme weniwen-ngen. Feymu ta inawentufiyiñ ta Cindy pingechi lamngen, femngechi eluwaiñ  taiñ entual rüf piwke mew kümeke nütramkan (Prov. 27:⁠9).

10. ¿Chem pi Proverbios 27:⁠17? ¿Chem rupayafuy kiñewkülen amuldunguliyiñ taiñ pu peñi ka pu lamngen iñchiñ?

¹⁰ Chumngechi tañi femtripan tañi küdaw Jeremia engu ta Baruc, kiñewkülen mu amuldunguliyiñ taiñ pu peñi ka pu lamngen iñchiñ ka inaduamliyiñ tañi küme femken engün, femngechi kümeke kimeltun entuafuiñ kidu engün mu ka doy küme weniwen-ngeafuiñ. Biblia feypi: “Epu pañillwe yungümuwkey, ka femngechi kiñe wentru yungümkefi reke tañi weni” (Proverbios 27:⁠17). Tripaiñ taiñ amuldungual, allkütukefiyiñ taiñ pu peñi ka pu lamngen rüf newen mew ingkañpekey tañi feyentun engün, rüf maneluwün mu dungukeyngün Jewba mu ka tañi feypikünuelchi dungu mu. Femngechi rupayüm tüfachi dungu, doy piwkeyekefiyiñ taiñ pu peñi.

11. Pengelnge kiñe femün chumngechi tañi doy piwkeyewken pu cristiano amuldungun mu.

¹¹ Peafiyiñ epu rupan dungu. Tüfa pengelkeeiñmu chumngechi taiñ kiñewkülen mu amuldunguafuiñ, femngechi taiñ doy piwkeyewal. Kiñe lamngen Adeline pingey, 23 tripantu nielu. Feypifi tañi weni Candice: “Amuyu tayu amuldungual üyew tañi müte puwkenon ti amuldungun”. Adeline feypikey: “Mür iñchiw ayüleyu tayu amuldungual doy ayüwün mu, mür ayüleyu tayu newentukuwal, femngechi tayu doy küme küdawelafiel ta Jewba”. ¿Chumngechi kellueyew tañi kiñewün amuldungun engu? Adeline feypi: “Dew rupachi antü mu nütramkawkeyu chumngechi tayu küme duamkülen ka chumngechi pekefiyu Jewba tayu kelluetew, kafey nütramkawkeyu chumngechi tayu küme duameletew tayu nütramkafiel pu che. Mür iñchiw ayükefiyu tayu nütramkayafiel tüfachi kümeke dungu, doy amuley tayu küme kimuwün”.

12. Pengelnge ka kiñe femün chumngechi tañi doy piwkeyewken pu cristiano amuldungun mu.

¹² Laïla engu Marianne epu kawchu, Francia mapu mu tuwingu. Fey amuyngu amuldungualu kechu semana feyti waria mu Bangui pingelu. Feytichi waria apoley che mu, feychi doy falin-ngechi waria mülelu ti República Centroafricana.  Laïla feypikey: “Marianne iñchiw kiñeke mu pichike yafkawkeyu, welu niekeyu kümeke nütramkawün ka piwkeyewkeyu, femngechi doy küme weniwen-ngeyu. Marianne doy küme wimtutripakey reke weda rupan mu, rumeñma piwkeyechen-ngey ka rume ayükey ñi amuldungual. Iñche pefiel mu Marianne ñi femngen, doy sakifiñ” pi. Duamyefal-lay taiñ amual ka pais mu taiñ rume kümelkayaetew ti amuldungun tüfachi epu lamngen reke. Tripaliyiñ taiñ amuldungual kidu taiñ lof mu, doy küme kimafuiñ taiñ pu peñi ka pu lamngen, femngechi doy küme weniwen-ngeafuiñ.

13. Amuldunguyüm taiñ pu peñi ka pu lamngen iñchiñ, ¿chem dungu pekeiñ kiñeke rupa?

¹³ Amuldunguiñ kiñewkülen mu taiñ pu peñi ka pu lamngen iñchiñ, pekeiñ tañi küme femken engün. Welu kiñeke mu ka pekeiñ tañi müte küme femkenon engün. Femngechi rupayüm tüfa, ¿chumafuiñ? Inaduamfiyiñ ñi chumün Jeremia, kidu ka pefi ñi wedalkan tañi pu weni, ¿chem kellueyew tañi peafiel ñi kümeke femün tañi pu weni?

14. 1) Jeremia, ¿chem kimürpuy Jewba mu? 2) ¿Chumngechi kellueyew tüfa?

¹⁴ Jeremia wirintukufi ti lifru yenieel tañi üy, kafey peno wirintukufi ti lifru 1 Reyes ka 2 Reyes pingelu. Tüfachi küdaw mu ñi wirintukuel Jeremia, pefi Jewba tañi kutranpiwkeyechen. Jeremia kimtukuy feychi longkolechi wentru Acab wiñorakiduamtuy tañi weda femün mu, feymu Jewba apümkalafi tañi pu che petu ñi mongelen Acab (1 Rey. 21:⁠27-29). Jeremia ka kimtukuy Manase ñi doy weda culpan Acab mu, welu wiñorakiduamtulu Manase, Jewba wiñoduamtueyew (2 Rey. 21:⁠16, 17; 2 Crón. 33:⁠10-13). Kom tüfachi rupan dungu pengelelfi ta Jeremia Jewba ñi ñochi piwkengen ka ñi kutranpiwkeyechen, fey tüfa kellupelaeyew ñi ka femngechi femal tañi pu weni mew (Sal. 103:⁠8, 9).

15. Jeremia, ¿chumngechi inayentufi Jewba ñi ñochi piwkengen?

¹⁵ Rakiduamaiñ ñi femün ta Jeremia, tañi weni Baruc newe küme falintulafi tañi elfal küdaw ñi niekefel. Jeremia feypilay: “Baruc küme elkünutulayay tañi femün”. Welu may kellufi, fey feypifi Jewba ñi ngülam. Jewba wüli tüfachi ngülam ñom duam mu, welu newen piwke mew (Jer. 45:⁠1-5). ¿Chem kimeltukeeiñmu tüfa?

16. ¿Chem pi Proverbios 17:⁠9? ¿Chumafuiñ taiñ nieal kümeke weni?

¹⁶ Longkontukunieaiñ: taiñ pu peñi ka pu lamngen welulkakeyngün. Feymu weniyefiliyiñ kiñeke che, yafüluwaiñ taiñ küme weniwen-ngeal. Welulkale kiñeke taiñ weni, newen ngülamtuafuiñ, welu piwkeyenkechi. Kafey entuaiñ tati ngülam Biblia mew (Sal. 141:⁠5). Biblia feypi: “Pu rulpakünukelu pu che ñi welulkan pengelkey ñi piwkeyechen. Welu pu nütramkanielu ti welulkan püntünentukefi pu kümeke weniwen” (Proverbios 17:⁠9). Feymu weda duameleliyiñmu taiñ weni, rulpakünuafiyiñ tañi welulkan. Ka dew wiñoduamtufiliyiñ taiñ weni, nütramkawelayaiñ tañi welulkan mu. Famülke mu müna falin-ngey inaduamnieafiel ñi küme femken taiñ pu peñi ka pu lamngen, welu tañi welulkan no. Femngechi doy küme weniyewaiñ taiñ pu peñi ka pu lamngen iñchiñ. Ti fütra kutrankawün akule, rume kümeafuy nieal kümeke weni, feymu rume falin-ngey taiñ nieal kümeke weni famülke mu.

17. ¿Chumngelu kimnieiñ Jeremia ñi rüf küme weni ngerken?

¹⁷ Mülen mu weda dungu, Jeremia pengeli ñi rüf küme weni ngen. Ngüneduamaiñ chumngechi ñi kellufiel Jeremia ta Ébed-Mélec. Tüfachi wentru küdawelkefuy tati longko  ülmen, fey montulfi ta Jeremia ñi lanoal ütrüftukungelu kiñe rüngan fotralelu. Welu dew ñi montulfiel ta Jeremia, Ébed-Mélec rume llükafi pu kakelu longko ñi wedalkayaetew. Jeremia allkülu tüfa, anükünuwlay ñi feypial: “Pewmangen kümelkalepe ta Ébed-Mélec”. Doy may presuntukulelu rume, yafültukufi ka feypifi ñi montulaetew Jewba (Jer. 38:⁠7-13; 39:⁠15-18).

18. ¿Chem pi Proverbios 17:⁠17? ¿Chem chumafuiñ rupale wedake dungu taiñ pu peñi ka pu lamngen?

¹⁸ Famülke mu taiñ pu peñi ka pu lamngen ka rupakey fentren wedake dungu mew. Fentren engün kutrankawkeyngün weychan mu, nüyün, kürüftuku mawün ka kakelu femngechi wedake dungu. Rupafule tüfachi dungu mu kiñeke taiñ pu peñi ka lamngen, llowafuiñ engün taiñ ruka mew. Ka eluafuiñ plata ñi duamnieel engün. Kom iñchiñ ngillatuafuiñ ta Jewba ñi kümelkayafiel tüfachi pu peñi ka lamngen weda rupamekelu. Ka femngechi kiñeke cristiano weda duamküleafuy, fey kimlayafuiñ chumngechi taiñ kelluafiel ka chem taiñ feypiafiel. Welu rume kelluafuiñ llemay. ¿Chumngechi? Elantükünuafuiñ taiñ kiñentrür müleal, küme allkütuafuiñ tañi nütram ka pengelelafuiñ kiñe texto taiñ yafültukuafiel chumngechi taiñ yafültukuetew iñchiñ (Is. 50:⁠4). Doy falin-ngey taiñ fülküleal taiñ pu peñi ka pu lamngen mew duamfalngele ñi kellungeal. Biblia feypi: “Kiñe rüfngechi weni rumel piwkeyechekey, ka kiñe peñi reke feley ñi mülen mu weñangkün” (Proverbios 17:⁠17).

19. Nieal ta weni famülke mu, ¿chumngechi kelluaeiñmu küpalechi antü mew?

¹⁹ Famülke mu eluwküleaiñ taiñ weniyeafiel taiñ pu peñi ka pu lamngen, ka yafüluwaiñ taiñ küme weniwen-ngeal. ¿Chumngelu? Küpalechi antü mew taiñ pu kayñe feypiay koylake dungu taiñ pu peñi ka pu lamngen mu, fey taiñ püntülkayaetew. Taiñ pu kayñe adkünuay taiñ welukonke maneluw-wenoal ka kelluw-wenoal. Welu pepi femlayayngün tañi ayünieel engün. Amuleay taiñ piwkeyewken ka weniyewken taiñ pu peñi ka pu lamngen iñchiñ, chem dungu rume femle tati pu ayülu taiñ püntünentuaetew. Afle tati wedake dungu, taiñ weniyewün aflayay. Doy may rumel weniyeniewaiñ.