1-2. Bupisane̱ 1 Petro 4:7, 8, nje e me̱nde̱ jongwane̱ biso̱ o lembe̱ ndutu e?

KANA di mabengano̱ nde so̱lo̱ o su la “mińa misukan,” je ná di be̱ne̱ mitakisan ma ngińa. (2 Tim. 3:1) K’eyembilan, ombusa mpo̱so̱ko mu ta o ekombo ewo̱ ya Afrika ńa mbe̱nge̱, mpungu na njo ba ta jita. O pambo a ponda ńa buka myo̱di mutoba, bonasango na bonańango asu ba si wusa pe̱ jingea to̱ busa na wonja ońolana ba ta nde wuma bwemba bo tano̱. Nje yongwane̱ babo̱ o lembe̱ ni pond’a ndutu e? Bō̱ ba so̱i diwutamea o mandabo ma bonasango bena ba ta ba ja we̱ni mpungu mu si tano̱. Munasango mō̱, mo̱ ná: “O be bete̱medi, na ta muńe̱nge̱ o dingabe̱le̱ na mako̱m. Di we̱li jembane̱le̱ mō̱ na nune̱.”

² Ponda “ndenge̱ ninde̱ne̱” e me̱nde̱no̱ botea, di me̱nde̱ be̱ muńe̱nge̱ o be̱ne̱ mako̱m ma bwam ma to̱ndi biso̱. (Bbī. 7:14) Ye so̱ musunga ná di be̱ne̱ mulatako ma bo̱ibo̱i tatan na bonasango asu. (Langa 1 Petro 4:7, 8.) Myango ma Yeremia mi mokwe̱le̱ biso̱ jita. Mako̱m mao mongwane̱ mo̱ o jonga o ponda ni se̱le̱ na beńamsedi ba Yerusalem. * Ne̱ni jeno̱ ná jembilane̱ Yeremia e?

3. (a) Nje e wusa tute̱le̱ Yeremia ná a we̱nge̱me̱ye̱ e? (b) Nje Yeremia a langwedino̱ mutiled’ao Baruk e, nje pe̱ nika e wanno̱ e?

³ Yeremia a jai lambo ka 40 ma mbu oteten a bato bena ba si ta jemea, bō̱ babu ba ta nde myoyo mao ma mboa, na yen ebe belongi bao ba mbia bō̱ ba mundi mao ma yabe̱,  Anatot. (Yer. 11:21; 12:6) Nde Yeremia a si we̱nge̱me̱ye̱. A teleye̱ mutiled’ao ńa jemea Baruk ne̱ni a tano̱ a senga, biso̱ pe̱ di bi ne̱ni a tano̱ a senga ońolana besengedi bao be tilabe̱. (Yer. 8:21; 9:1; 20:14-18; 45:1) Niponda Baruk a tano̱ a tila nje ye̱se̱ Yeremia a kusino̱, babo̱ babane̱ boko o to̱ndo̱ne̱ mō̱ na nune̱ na bolane̱ pe̱ edube ende̱ne̱.​—Yer. 20:1, 2; 26:7-11.

4. Nje Yehova a baise̱no̱ Yeremia ná a bole e, ne̱ni pe̱ y’ebolo youse̱no̱ mulatako ma diko̱m oteten a Yeremia na Baruk e?

⁴ Yeremia ome̱le̱ Bonaisrael mimbu jita na bokenju jombwea nje e ta yangame̱n po̱ye̱ Yerusalem. (Yer. 25:3) Ngedi nisukan Yehova ome̱le̱no̱ bato ná bate̱le̱, a ta a baise̱ Yeremia ná a tile ma mome̱le̱ o m’bo̱m ma kalati. (Yer. 36:1-4) Niponda Yeremia na Baruk ba tano̱ ba bola y’ebol’a Loba mwemba, yena yen ebe yindi myo̱di jita, ye̱ke̱i te̱ ba kwalisane̱ mō̱ na nune̱ ńai ni membe̱ dube̱ labu.

5. Ne̱ni Baruk a lee̱le̱no̱ ná e nde diko̱m la Yeremia la bwam e?

⁵ Ponda mińa mi dongame̱nno̱ ná nje e tilabe̱ o mu m’bo̱m ma kalati e bīsabe̱ bato, Yeremia a se̱medi nde na diko̱m lao Baruk o tombe̱le̱ bato mu mwe̱ndi. (Yer. 36:5, 6) Baruk a lee̱le̱ ngiń’a mulema, a londise̱ mu m’bē̱ ma ndutu. Mo̱ we ná o dutea nate̱na o njika dime̱ne̱ Yeremia a bono̱ muńe̱nge̱ ponda Baruk alono̱ o eboko a tempe̱l, a langea bato mu m’bo̱m ma kalati e? (Yer. 36:8-10) Myom ma bato ba Yuda mi sengino̱ nje Baruk a bolino̱, na babo̱ ba baise̱ mo̱ ná a langeye babo̱ mu m’bo̱m na doi la mo̱ń! (Yer. 36:14, 15) Na mi myom ma bato mi domse̱ ná mi malangwea kiṅe̱ Yoyakim nje Yeremia a kwalino̱. Nde mi myom ma bato mi ta mi bwea Baruk ndedi, mi kwalane̱ mo̱ ná: “Ala, bińo̱ na Yeremia lo wutame̱, ná to̱ moto a si bia wuma leno̱.” (Yer. 36:16-19) Nika e ta nde malea ma bwam!

6. Ne̱ni Yeremia na Baruk ba lembe̱no̱ mitakisan e?

 ⁶ Kiṅe̱ Yoyakim a sengino̱ byala be tilabe̱ na Yeremia, a ta a linga kańena, na mo̱ a dise̱ mu m’bo̱m ma kalati, a bola pe̱ o̱da ná ba dameye Yeremia na Baruk. Nde nika e si bwese̱ Yeremia bo̱ngo̱. A no̱ngi nde m’bo̱m ma kalati mupe̱pe̱, a bola mo̱ Baruk, na mo̱ a botea tombe̱le̱ mo̱ mwe̱ndi ma Yehova, na Baruk a tila “byala be̱se̱ oten be busi Yeremia o mudumbu, bena be ta o nine̱ kalati ńena Yoyakim, kiṅ’a Yuda, a dise̱no̱ wea.”​—Yer. 36:26-28, 32.

7. Nje e tombi niponda Yeremia na Baruk ba tano̱ ba bola ebolo mwemba e?

⁷ O ponda ye̱se̱ bato bena ba malembe̱ mitakisan mwemba ba mabe̱ne̱ mulatako ma batabata. Je so̱ ná di dutea ná niponda ba tano̱ ba bola ebolo mwemba o tila m’bo̱m ma kalati ma peńa, kana kiṅ’a njo Yoyakim a dise̱no̱ maboso wea, Yeremia na Baruk ba timbi biane̱le̱ bwam, ba timba pe̱ mako̱m ma batabata. Njika tombwane̱ jeno̱ ná di busane̱ o eyembilan a ban bato ba jemea baba e?

8. Nje ye ná yeka biso̱ ná di si be̱ne̱ mako̱m ma batabata e, ońola nje pe̱ jangame̱nno̱ be̱ne̱ mo̱ e?

⁸ Ye ná e be̱ biso̱ lambo la ndutu o tele̱ye̱ bape̱pe̱ mulema masu yete̱na o mińa mi tombi moto a lingise̱ biso̱ to̱ bwese̱ biso̱ ndutu. (Min. 18:19, 24) To̱so̱ je ná jo̱nge̱le̱ ná di si be̱n ponda to̱ ngudi o be̱ne̱ mulatako ma bo̱ibo̱i na bape̱pe̱. Nde di s’o̱nge̱le̱ ná di titi ná di we̱le̱ bola nika. Di mapula te̱ ná bonasango asu ba sue̱le̱ biso̱ o pond’a makekisan, jokwe tatan o langwea babo̱ jo̱nge̱le̱ lasu na ne̱ni di masengano̱. Nika ńe nde tanga la mweńa di mongwane̱ o be̱ne̱ mulatako ma diko̱m ma ngińa.​—1 Pet. 1:22.

9. (a) Ne̱ni Yesu a lee̱le̱no̱ ná a ta a lakisane̱ mako̱m mao e? (b) Ne̱ni ekwal’a ńo̱ngo̱ńo̱ngo̱ e mongwane̱no̱ wa o be̱ne̱ mulatako ma bo̱ibo̱i na bane̱ e? Bola eyembilan.

⁹ Yesu a lee̱le̱ ná a ta a lakisane̱ mako̱m mao ebanja a si ta a wutane̱ babo̱ to̱ lambo. (Yohane 15:15) Je ná jembilane̱ mo̱ tongwea na langwea mako̱m masu mambo me̱se̱, ma muńe̱nge̱, ma ndutu, na ma ma malingise̱ biso̱. Lambe̱ toi bwam ke̱ moto a makwalisane̱ wa, yen ebe o me̱nde̱ so̱ṅtane̱ ná lo be̱n nde mulemlem ma mo̱nge̱le̱, besengedi ba teten, na myano. Jombweye eyembilan a Sindy, munańango nu be̱n 29 ma mbu. A lati diko̱m na Marie-Louise, paonia po̱ ńa 67 ma mbu. Idib’a Ngisu te̱, Sindy na Marie-Louise ba ta be̱ ba te̱ dikalo, ba kwalisane̱ pe̱ na mulema mwe̱se̱ jombwea ńai na ńai  a mato̱ti. Sindy mo̱ ná: “Na to̱ndi be̱ne̱ ekwal’a ńo̱ngo̱ńo̱ngo̱ na mako̱m ońolana nik’e mongwane̱ mba o bia na so̱ṅtane̱ pe̱ babo̱ bwam.” Mulatako ma diko̱m mu mabe̱ ngińa ke̱ mako̱m mabane̱ ma matele̱ye̱ mō̱ na nune̱ mulema. Kapo̱ ka Sindy, o tele̱ te̱ mulema o langwea bane̱ mo̱nge̱le̱ mo̱ngo̱ na ne̱ni o masengano̱, mulatako mańu mu mabe̱ ngińa.​—Min. 27:9.

10. Bupisane̱ Minia 27:17, njika lambo la bwam le ná di bolane̱ ke̱ di mabola ebolo mwemba na bonasango na bonańango e?

¹⁰ Ka nje te̱ e tombino̱ na Yeremia na Baruk, niponda jeno̱ bola ebolo mwemba na bonasango asu, di soke̱ pe̱ miso̱ masu o bede̱mo babu ba bwam, di mokwa na babo̱, di bata pe̱ be̱ babo̱ batabata. (Langa Minia 27:17.) K’eyembilan, ne̱ni o masengano̱ o mulema ke̱ we o dikalo nde o senga munasango to̱ munańango ńe na wa a malingea dube̱ lao na bokenju to̱ langwa nja ńe Yehova na mwano mao e? Ye̱ke̱i te̱ o mabata be̱ mo̱ batabata.

11-12. Bola eyembilan a ne̱ni te̱ la dikalo mwemba na bane̱ leno̱ ná longwane̱ biso̱ o bata jouse̱ mulatako masu.

¹¹ Di kwaleye ońola min myango miba mi malee̱ ne̱ni bola l’ebolo mwemba o dikalo di mongwane̱no̱ bato o bata sisane̱le̱ be̱be̱. Adeline, munańango mō̱ ńa 23 ma mbu, a ta a baise̱ Kandise diko̱m lao diwo̱ ná a die̱le̱ mo̱ o dikalo o betika, Adeline mo̱ ná: “Biso̱ babane̱ di ta di pula bata be̱ ko̱di o dikalo na bata pe̱ bwane̱ mo̱ muńe̱nge̱. Di ta di be̱ne̱ ńo̱ng’a lambo di membe̱ biso̱ ná di benge bolea Yehova na ngud’asu ńe̱se̱.” Njika tombwane̱ ba kusino̱ o bola ebolo mwemba e? Adeline mo̱ ná, “O su la buńa te̱, mō̱ te̱ a ta be̱ a langwea nune̱ ne̱ni a masengano̱, nje e tapi mo̱ o ekwal’asu na bato di te̱ye̱no̱ dikalo, na ne̱ni pe̱ e̱nno̱ bediedi ba Yehova o dikalo lasu. Di ta di bwane̱ y’ekwal’asu ya ńo̱ngo̱ńo̱ngo̱ muńe̱nge̱ jita, yongwane̱ pe̱ biso̱ o bata biane̱ mō̱ na nune̱.”

¹² Laīla na Marianne be nde bonańango ba mulamba baba be o Fre̱nsi, ba ta bala te̱ dikalo woki itanu o Bangui, mundi ma  ńumańuma maboso ma Republik ńa Santrafrik. Laīla mo̱ ná: “Biso̱ na Marianne di kusi mitakisan, nde tongwea na ekwal’a bwam na ndol’a mbale̱, mulatako masu mu bati be̱ ngińa. Ponda ne̱nno̱ ná Marianne a ta be̱be̱ o ko̱lo̱ngo̱ne̱ to̱ njika bete̱medi, ná a ta a to̱ndo̱ bato ba mu mundi, a be̱ pe̱ ko̱di o dikalo, na bati be̱ne̱ye̱ mo̱ edube ende̱ne̱.” O si be̱n ńo̱ng’a wala o mwe̱n ekombo denge̱ o matombwane̱ min minam. Ponda te̱ weno̱ o dikalo o mōnda mo̱ngo̱, o be̱n epolo o bia bwam munasango to̱ munańango ńe na wa na jouse̱ pe̱ mulatako mo̱ngo̱ na mo̱.

13. Nje di yo̱kino̱ je̱ne̱ ponda iwo̱ ke̱ di mabola ebolo mwemba na bonasango asu e?

¹³ Ponda iwo̱, niponda jeno̱ bola ebolo mwemba na bonasango asu di si me̱ne̱ bede̱mo babu ba bwam buka te̱, di me̱ne̱ pe̱ mabo̱bo̱ mabu. Nje ye ná yongwane̱ biso̱ o tika be̱ batabata na mako̱m masu to̱ na mabo̱bo̱ mabu e? Jombweye pe̱te̱ eyembilan a Yeremia. Nje yongwane̱ mo̱ o je̱ne̱ bede̱mo ba bwam ba bane̱, na lakise̱ pe̱ mabo̱bo̱ mabu e?

14. Nje Yeremia okono̱ jombwea Yehova e, ne̱ni pe̱ nika ńongwane̱no̱ mo̱ e?

¹⁴ Yeremia nde a tili kalati ni bambe̱ dina lao na yen ebe kalat’a 1 Kiṅe̱ na 2 Kiṅe̱. Y’ebolo yongwane̱ mo̱ o je̱ne̱ nate̱na o njika dime̱ne̱ Yehova a malee̱le̱no̱ bato ba titi ke̱nge̱nge̱ ndedi. K’eyembilan, a ta a bia ná ponda kiṅe̱ Ahab ombwe̱no̱ bebolo bao ba bobe, Yehova a we̱nge̱le̱ mo̱ ná a s’e̱ne̱ beńamsedi ba mbia mao mwe̱se̱ o mińa mao ma longe̱. (1 Ki. 21:27-29) Yeremia a ta pe̱ a bia ná Manase a pamo Yehova buka nje Ahab a pamono̱ mo̱. Nde to̱ na nika, Yehova a lakise̱ Manase ońolana ate̱le̱. (2 Ki. 21:16, 17; 2 Myan. 33:10-13) Ye̱ke̱i te̱ mi myango mongwane̱ Yeremia o jembilane̱ we̱lisane̱ na nded’a Loba o mulatako mao na mako̱m mao ma batabata.​—Mye. 103:8, 9.

15. Ne̱ni Yeremia embilane̱no̱ we̱lisane̱ la Yehova ponda mulema ma Baruk mu si tano̱ pe̱ mususu e?

¹⁵ Jombweye te̱ ne̱ni Yeremia ongwane̱no̱ Baruk ponda mulema mao mu si tano̱ pe̱ mususu o ebolo Yehova a tano̱ a bake̱ mo̱. O mulopo ma pomane̱ caka diko̱m lao, Yeremia ongwane̱ Baruk, a bīse̱ mo̱ mwe̱ndi ma muyao ma Loba ná bwē. (Yer. 45:1-5) Nje min myango mi mokwe̱le̱no̱ biso̱ e?

16. Bupisane̱ Minia 17:9, nje jangame̱nno̱ bola o kombe̱ mulatako masu na bane̱ e?

¹⁶ Mbale̱ ńe nde ná di titi ná jengane̱ bonasango na bonańango asu ke̱nge̱nge̱. Nde botea na ponda di latino̱ diko̱m na moto, jangame̱n we̱ na ngud’asu ńe̱se̱ ná di kombe̱ mulatako masu. Mako̱m masu ma wusi te̱, di be̱ mbale̱ na babo̱ o langwea babo̱ ná bwē malea ma se̱medi o Eyal’a Loba. (Mye. 141:5) Mako̱m masu ma lingise̱ pe̱ te̱ biso̱, jangame̱n lakise̱ babo̱. Di lakise̱ te̱ babo̱, di si timba pe̱ o y’ekwali to̱ langwea bape̱pe̱ nje diko̱m lasu di bolanno̱ biso̱. (Langa Minia 17:9.) E se̱ mweńa yeno̱ o nin pond’a bobe ná di soke̱ nde miso̱ masu o bede̱mo ba bwam ba bonasango na bonańango asu, seto̱ o mabo̱bo̱ mabu e! Bola la nika di mouse̱ mulatako masu na babo̱. Ye mweńa ná di bole nika tatan ebanja di me̱nde̱ be̱ne̱ ńo̱ng’a mako̱m ma batabata o pond’a ndenge̱ ninde̱ne̱.

17. Ne̱ni Yeremia a lee̱le̱no̱ ná e nde diko̱m la bwam o pond’a ndutu e?

¹⁷ Bebolo ba muto̱ped’a mudī Yeremia be lee̱le̱ ná a ta nde diko̱m la mbale̱ o pond’a ndutu. K’eyembilan, ponda  mwaned’a mundi Ebed-Melek, a sungino̱ Yeremia o kwedi, o tongo ekukudu, Ebed-Melek a bo bo̱ngo̱ ná myom ma bato ba mundi mi me̱nde̱ bolane̱ mo̱ bobe. Ponda Yeremia a sengino̱ nika, a si kwedi mbuke, na din jo̱nge̱le̱ ná diko̱m lao di me̱nde̱ bule̱le̱ ńolo na mo̱me̱ne̱. To̱ná Yeremia a tano̱ nde o beboa, a boli nje a we̱lino̱ o jembe̱ Ebed-Melek, a langwea mo̱ makaki ma belo̱ko̱medi ma Yehova.​—Yer. 38:7-13; 39:15-18.

18. Bupisane̱ Minia 17:17, nje jangame̱nno̱ bola ke̱ diko̱m lasu le o ndutu e?

¹⁸ O nin we̱nge̱, bonasango asu ba be̱n mitakisan ma ńai na ńai. K’eyembilan, jita ba makusa mbeu a ńolo ka soa la mińangadu, bewungusu ba ngo̱ na mpupe, to̱ yine̱ mbeu a ńolo i mawe̱ na bato ka bila, ebwan na njo. Mbeu a ńolo ńe̱ne̱n te̱, bō̱ basu ba majese̱ bonasango o mamboa mabu. Bape̱pe̱ ba masue̱le̱ na mo̱ni. Nde biso̱ be̱se̱ je ná di baise̱ Yehova ná ongwane̱ bonasango na bonańango asu. Joko te̱ ná munasango to̱ munańango mō̱ a bo̱bi, je ná di si bie nje kwala to̱ bola. Nde biso̱ be̱se̱ je ná jongwane̱. K’eyembilan, je ná janda ponda ná di be̱ na diko̱m lasu. Je ná di lambe̱ye̱ mo̱ toi na muyao ke̱ a matele̱ye̱ biso̱ mulema mao. Je pe̱ ná di langea mo̱ epas’a Bibe̱l di to̱ndino̱. (Yes. 50:4) Nje ye mweńa ye nde ná o be̱ mako̱m mo̱ngo̱ o mbasan o ponda ma be̱nno̱ ńo̱ng’ango̱.​—Langa Minia 17:17.

19. Ne̱ni be̱ne̱ la mulatako ma ngińa tatan di me̱nde̱no̱ jongwane̱ biso̱ o kie̱le̱ ni maye̱ e?

¹⁹ Di no̱nge bedomsedi o jouse̱ na kombe̱ pe̱ mulatako ma bo̱ibo̱i na bonasango na bonańango asu tatan. Ońola nje e? Ońolana basingedi basu ba me̱nde̱ keka we̱le̱ diwanje̱ oteten asu tongwea na mpoṅ na myango mi si bake̱. Ba me̱nde̱ keka bola ná di si lakisane̱ na sue̱le̱ pe̱ bonasango asu. Nde ba si me̱nde̱ tongwe̱le̱. Ba si me̱nde̱ we̱le̱ bo̱bise̱ mulatako masu ma ndolo. To̱ lambo ba me̱nde̱no̱ bola di si me̱nde̱ ńamse̱ mulatako jouse̱no̱. E, mun mulatako ma mako̱m mu me̱nde̱ tingame̱ seto̱ buka te̱ nate̱na o su la yen ebe̱yed’a mambo, nde na o bwindea pe̱!