1-2. Beji 1 Peter 4:7, 8 tale, be ha rẹkpa mhan sade mhan ribhi ẹkẹ ọnọghọ?

ASABỌMIẸN mhan dẹ wo ha miẹn ọnọghọ ne kakale beji ọne agbọn nan rẹ wo ha bu ọkpẹnlẹn. (2 Tim. 3:1) Bhi ọsi ijiẹmhin, a ki vot fo bhi agbaẹbho ọkpa bhi otọ Africa, ẹbho da wo ha khọnlẹn, bhiriọ ije rebhe da zughu a. Rẹ na bhi uki ehan, ibhio mhan ne ha ribhi eji ọne okhọn da manman kaka bha ha sabọ zẹ-obọ zẹ-oẹ. Be rẹkpa ele bhi ẹkẹ ene ọnọghọ nan? Eso da nẹ ha khian uwa ọsi ibhio mhan ne nyẹnlẹn bhi eji emhin da zẹwẹ fure. Obhio mhan ọkpa da yọle: “Bhi ẹkẹ ọne idia nan, ọ da wo dọ ha ti mẹn bhọ ghe mẹn mhọn imọẹ ne nẹga mẹn. Mhan da wo ha re izebhudu nin egbe.”

² Ẹghe nin ekpokpo nọn khua ha rẹ munhẹn, mhan ki dọ kere ghe emhin esili nọn nin mhan rẹ ha mhọn imọẹ ne hoẹmhọn mhan. (Rev. 7:14) Bhiriọ, emhin ẹjẹje nọn nin mhan rẹ dọnmhegbe ha mhọn ikolu nọn ziẹnlẹn nian. (Tie 1 Peter 4:7, 8.) Mhan dẹ wo miẹn emhin luẹ bhi ijiẹmhin ọsi Jeremiah, ranmhude, imọẹ ọle rẹkpa ọle ẹghe nin ugbekhuelo ọsi Jerusalem rẹ ha sire. * Be imhan ha rẹ sabọ re egbe khọkhọ iJeremiah yẹ?

3. (a) Be ha rẹ sabọ re iJeremiah gban egbe sibhi ẹwẹ ẹbho re? (b) Be iJeremiah taman iBaruch? Be bhọ ki nabhọre?

³ Ebe gbera ikpe 40, ọle iJeremiah rẹ nyẹnlẹn bhi ẹwẹ ẹbho ne bha mun oga mhọn nọnsẹn. Eso bhi ene ẹbho nan sabọ ha  yi ibhio ọle bhi Anathoth. (Jer. 11:21; 12:6) Ọrẹyiriọ, ọle bha gban egbe sibhi ẹwẹ ẹbho re. Bhi ọsi ẹmhọanta, ọle da taan ọkhọle a man akọwe nọnsọle natiọle iBaruch, taman ọlẹn ebi emhin dia ọle yẹ bhi egbe. Mhan dẹ yẹ sabọ lẹn ebi emhin dia ọle yẹ bhi egbe ranmhude a gbẹn ọlẹn ọbhi otọ nin mhan miẹn ọlẹn tie. (Jer. 8:21; 9:1; 20:14-18; 45:1) Mhan dẹ sabọ yọle ghe, beji Baruch rẹ ha gbẹn okha ọsi Jeremiah ọbhi otọ, ele veva da wo dọ manman sikẹ egbe nọnsẹn yẹ hoẹmhọn egbe.—Jer. 20:1, 2; 26:7-11.

4. Ẹsọn nela Jehova mun nin Jeremiah? Be ọne ẹsọn nan rẹ ziẹn ikolu nọnsi Jeremiah bi Baruch yẹ?

⁴ Rẹ na bhi ikpe ne bunbun, Jeremiah da re izebhudu rẹ ha sekha nin ibhokhan Izrẹl ghe, Jerusalem dẹ kẹ miẹn ugbekhuelo. (Jer. 25:3) Jehova da taman iJeremiah nin ọle gbẹn ene emhin ne da sunu ji Jerusalẹm ọbhi ẹkẹ ebe, nin ọle rẹ rẹkpa ẹbho nesọle fidenọ. (Jer. 36:1-4) Asabọmiẹn ọne ẹsọn nan gbe uki eso ọkuẹsẹ ele sabọ lu ọle sotọ. Edandan iribhọ ghe, beji Jeremiah bi Baruch rẹ ko ha miẹn ọne ẹsọn nan, ele wo ha rẹ ẹghe ọbhi otọ rẹ ko zilo nyan emhin ne ziẹn urẹọbhọ nọnsele.

5. Be iBaruch rẹ rẹman yẹ ghe ikolu nọn mhẹn ọle khin rẹji Jeremiah?

⁵ Ele ki gbẹn ọne ebe fo, Jeremiah da je iBaruch nin ọle dọ wewe ọne uhọnmhunje man ẹbho. (Jer. 36:5, 6) Baruch da wo re izebhudu rẹ wewe ọne uhọnmhunje arẹmiẹn ọle lẹnmhin ghe ọle dẹ sabọ miẹn ikuan-egbe bhọ. Asabọmiẹn ẹmhọn iBaruch wo kie ha ti Jeremiah bhọ ẹghe nin Baruch rẹ gene diọ bhi uwa oga dọ tie ọne ebe man ẹbho. (Jer. 36:8-10) Ekhaẹmhọn ne ha ribhi Judah ki họn emhin in Baruch lu, ele da taman ọlẹn nin ọle dọ yẹ tie ọle man ele. (Jer. 36:14, 15) Ene ekhaẹmhọn da ha khian dọ taman iJehoiakim nin Ojie ebi Jeremiah ta yẹ. Ọkpakinọn, ele da re oyẹẹ rẹ taman iBaruch ghe nin ọle bi Jeremiah dọ rẹko, ghe nin ele hẹi ji ọria soso daghe  ele. (Jer. 36:16-19) Adia nọn mhẹn ọnan wo khin!

6. Be iJeremiah bi Baruch lu yẹ ẹghe nin ele rẹ miẹn ekpokpo?

⁶ Ẹkẹ da khọ Jehoiakim nin Ojie ẹghe nan rẹ tie ọne ebe man ọlẹn rẹ sẹbhọ ghe, ọle da tuẹ ọne ebe a, yẹ je eria nin ele dọ mun iJeremiah bi Baruch khue. Ọrẹyiriọ, Jeremiah bha ji ofẹn ha mun ọlẹn. Ọle da re ebe ọbhebhe nin Baruch. Beji ọle rẹ ha taman iBaruch uhọnmhunje nọnsi Jehova, Baruch da ha gbẹn ele ọbhi otọ beji ọ ka ha ye bhi ebe nin ọhẹnhẹn nin Jehoiakim tuẹ a.—Jer. 36:26-28, 32.

7. Be imhan ha sabọ yọle ọ sunu ẹghe nin Jeremiah bi Baruch rẹ ko ha wẹnna kugbe?

⁷ Ahamiẹn ẹbho ko ziẹngbe ọnọghọ kugbe, ikolu nin ele mhọnlẹn ki yẹ manman ha ziẹn ọbhọ. Bhiriọ, asabọmiẹn beji Jeremiah bi Baruch rẹ ko ha wẹnna kugbe nin ele rẹ kie gbẹn ebe nin Jehoiakim tuẹ a, ele da sabọ kie dọ lẹn egbe ele nọnsẹn. Bhiriọ, ele da kie wo sikẹ egbe. Be imhan ha miẹn luẹ bhi ijiẹmhin ọsi ene ikpea nan?

8. Emhin eso nela ha sabọ si mhan obọ re ikeke rẹ ha zẹ imọẹ? Bezẹle nọn bha da khẹke nin egbe lọ mhan?

⁸ Asabọmiẹn ranmhude uwedẹ nin ẹbho rẹ ne mhan lu emhin bhi ẹghe nọn gbera, ọ nọghọ mhan rẹ taan ọkhọle a man ọria ha taman ọlẹn ebi emhin dia mhan yẹ bhi egbe. (Prov. 18:19, 24) La, asabọmiẹn mhan riale ghe mhan imhọn ẹghe bi ahu rẹ dọ ha deba ẹbho ha lu ikolu. Ọrẹyiriọ, ọ bha khẹke nin mhan ji egbe lọ mhan. Ahamiẹn mhan guanọ nin ibhio mhan sabọ rẹkpa mhan sade mhan ribhi ọnọghọ, ọkhẹke nin mhan gba ẹkẹ ele sẹbhọ ghe, mhan ki sabọ ha taan ọkhọle a man ele nian. Ọnan deba emhin nọn khẹke nin mhan lu sade mhan ho nin ha yi imọẹ esili.—1 Pet. 1:22.

9. (a) Be iJesu rẹ rẹman yẹ ghe ọle gba ẹkẹ imọẹ ọle? (b) Be ha sunu ji ikolu nin mhan bi ẹbho ko mhọnlẹn sade mhan taan ọkhọle a man egbe? Sounun bhi ijiẹmhin.

⁹ Uwedẹ nin Jesu rẹ wo ha taan ọkhọle a ne imọẹ ọle talọ rẹman ghe ọle gba ẹkẹ ele. (John 15:15) Mhan dẹ sabọ re egbe khọkhọ iJesu sade mhan taman imọẹ mhan emhin ne rẹ mhan ghọnghọn, emhin ne kpokpo mhan bhi ọkhọle bi emhin ne re ẹkẹ khọ mhan. Ahamiẹn ọria ne uwẹ talọ, manman ka ọle ehọ nọnsẹn. Bhiriọ, asabọmiẹn uwẹ ki dọ kere ghe ebi emhin dia uwẹ bhi egbe yẹ, iriọ ọ yẹ dia ọle bhi egbe, la emhanmhan ọkpa ibha ko mhọnlẹn. Bha ji mhan zilo nyan ijiẹmhin ọsi Cindy nọn ki wanre gbera ikpe 20. Cindy da re ọkanẹfan ọkpa nọn ki wanre gbera ikpe 60 kiẹn ọmọe. Marie-Louise hi elin ọsi ọne ọkanẹfan. Cindy bi Marie-Louise ki kugbe ha tẹmhọn Osẹnobulua ọsewewiẹ ẹdẹ iThursday. Ele ki ko ha zilo emhin kẹkẹ. Cindy da yọle, “Ọ wo yẹẹ mẹn rẹ deba imọẹ mẹn ha zilo nyan  emhin kẹkẹ, ranmhude ọnan rẹkpa mẹn rẹ lẹn ele nọnsẹn.” Ahamiẹn imọẹ taan ọkhọle a man egbe, ọle ikolu nọnsele ha da ha ziẹn ọbhọ. Bọsi Cindy, ahamiẹn uwẹ mun ọkalo rẹ ha deba ẹbho zilo, ikolu nin uwẹ bi ele ko mhọnlẹn ki ha ziẹn ọbhọ.—Prov. 27:9.

10. Beji Proverbs 27:17 rẹman, be ha sabọ nabhọre sade mhan bi ene imhan ko ga ko wẹnna kugbe?

¹⁰ Beji ijiẹmhin ọsi Jeremiah bi Baruch rẹman, ahamiẹn mhan deba ibhio mhan wẹnna, mhan ki sabọ dọ daghe ikpẹ esili nin ele mhọnlẹn, sẹyẹ, mhan ki miẹn emhin luẹ bhi obọ ele, bhiriọ, mhan ki sabọ sikẹ ele nọnsẹn. (Tie Proverbs 27:17.) Bhi ọsi ijiẹmhin, be ọ dia uwẹ yẹ bhi egbe sade uwẹ daghe uwedẹ nin ọmọẹ ẹ rẹ re izebhudu, la ọkhọle rebhe rẹ tẹmhọn Osẹnobulua? Edandan iribhọ ghe ẹmhọn ọlẹn dẹ manman ha ti uwẹ bhọ.

11-12. Sounun bhi ijiẹmhin nọn rẹman ghe ahamiẹn mhan bi ibhio mhan ko tẹmhọn Osẹnobulua, ikolu nin mhan mhọnlẹn ki ha ziẹn ọbhọ?

¹¹ Bha ji mhan zilo nyan ijiẹmhin eva nọn rẹman ghe ẹbho dẹ gene sabọ sikẹ egbe nọnsẹn sade ele ko tẹmhọn Osẹnobulua. Ikpe 23, ọle obhio mhan nin okhuo natiọle Adeline khin. Ọle da taman ọmọẹ ọle natiọle Candice nin ele ko dọ tẹmhọn Osẹnobulua bhi eji a bha sẹ da manman tale. Ọle da yọle, “Ebi mhan ha guanọ hi, nin mhan re egbe rebhe rẹ dọ tẹmhọn Osẹnobulua yẹ manman sọnyẹnmhẹn bhọ. Mhan veva da wo ha guanọ izebhudu nin mhan rẹ ha re ọkhọle rebhe rẹ ga iJehova.” Elele nela ele ki miẹn bhọ ranmhude ele ko dọ tẹmhọn Osẹnobulua? Adeline da yọle, “Ọsemuan, mhan ki ko ha zilo ẹmhọn ọne iwẹnna nan, izebhudu nin mhan sẹ miẹn bhọ, bi ebe rẹman ghe Jehova wo dia mhan bhi ọne iwẹnna. Ọ wo sẹ mhan ọnyẹnmhẹn rẹ re inian ha zilo. Ọ da rẹ mhan kie wo manman lẹn egbe nọnsẹn.”

¹² Imọẹ Laïla bi Marianne khin. Ele bha sẹ bọdọ. France ele na vae. Ele veva da ko dọ re uzana isẹn rẹ dọ tẹmhọn Osẹnobulua bhi agbaẹbho natiọle iBangui nọn ribhi Central African Republic. Laïla da yọle: “Mẹn bi Marianne wo miẹn ọnọghọ bhi enin. Sokpan,  ranmhude mhan wo ha taan ọkhọle a ne egbe talọ, bi ranmhude oyẹẹ ọsaje nin mhan ha mhọn da egbe, ikolu nọnsẹmhan da wo manman ha ziẹn ọbhọ. Beji mẹn rẹ ha daghe oyẹẹ nin Marianne mhọn da ene ẹbho, ọyaya nin ọle rẹ lu ilọnmhọn oga, bi uwedẹ nin ọle rẹ sabọ ha fi iẹnlẹn nọnsọle denọ bhi idia nin ọle da ke egbe ọle re, ẹmhọn ọlẹn da wo dọ kie manman ha ti mẹn bhọ.” Ọ iyi ukpe nin uwẹ ha dọ tẹmhọn Osẹnobulua bhi agbaẹbho ọbhebhe uwẹ ha miẹn elele ne sẹ inian. Ẹghe nọn hi rẹ khin nin uwẹ bi ọria rẹ ko dọ tẹmhọn Osẹnobulua, noo ọne isẹhoa nan rẹ kie manman lẹn ọlẹn. Bhiriọ, ikolu nin uwẹ bi ọle ko mhọnlẹn ki ha ziẹn ọbhọ.

13. Ọnọghọ nela mhan ha sabọ miẹn sade mhan bi imọẹ mhan manman sikẹ egbe?

¹³ Bhi ọsi ẹmhọanta, ahamiẹn mhan bi imọẹ mhan ko manman sikẹ egbe, ọ iyi eji ele da lu nọnsẹn ọkpa mhan daghe, mhan yẹ daghe eji ele da wẹghẹ. Be ha rẹkpa mhan rẹ sẹyẹ ha si ele kẹ egbe aharẹmiẹn mhan daghe eji ele da wẹghẹ? Ijiẹmhin ọsi Jeremiah dẹ yẹ sabọ rẹkpa mhan. Be rẹkpa ọle nin ọle bha da ha ghe ifiobọdọn nọnsi ẹbho?

14. Be iJeremiah luẹle rẹji Jehova? Be ọnan rẹ rẹkpa ọle yẹ?

¹⁴ Asabọmiẹn Jeremiah gbẹn ebe 1 Kings bi 2 Kings, bi ebe ọsi Jeremiah bhi Baibo. Edandan iribhọ ghe, ọne ẹsọn nan wo rẹkpa ọle daghe itohan nin Jehova mhọn da mhan nin eria. Bhi ọsi ijiẹmhin, ọle lẹn sẹbhọ ghe, ẹghe nin Ahab nin Ojie rẹ fidenọ, Jehova bha yẹ ji ọrebhe bhi azagba-uwa nọnsọle fuẹn an bhi ẹdagbọn iẹnlẹn nọnsọle. (1 Ki. 21:27-29) Sẹyẹ, ọle lẹn sẹbhọ ghe Manasseh wo lu emhin ọbe nọn khọ gbera ọsi Ahab. Ọrẹyiriọ, Jehova da rẹhunmhan iManasseh ẹghe nin ọle rẹ fidenọ. (2 Ki. 21:16, 17; 2 Chron. 33:10-13) Enan rebhe da wo rẹkpa iJeremiah ha re egbe khọkhọ iJehova. Bhiriọ, ọle da yẹ ha re itohan ne ẹbho lu emhin.—Ps. 103:8, 9. 

15. Be iJeremiah rẹ re egbe khọkhọ iJehova yẹ ẹghe nin Baruch rẹ dua oẹ bhi oga?

¹⁵ Bha ji mhan tẹmhọn ebi Jeremiah rẹ ne iBaruch lu emhin yẹ ẹghe nin Baruch rẹ dua oẹ bhi oga khere. Jeremiah bha ha riale ghe ọmọẹ ọle ida sabọ fidenọ. Sokpan, ọle da dọ taman iBaruch uhọnmhunje nin Jehova je ọle nọn taman ọlẹn. (Jer. 45:1-5) Be imhan miẹn luẹ bhi ọnan?

16. Beji Proverbs 17:9 rẹman, be ọkhẹke nin mhan lu nin ikolu nin mhan bi ibhio mhan ko mhọnlẹn da ha ziẹn ọbhọ?

¹⁶ Ranmhude ọ bha gba nin mhan soso fo, ọ bha khẹke nin mhan ha riale ghe ibhio mhan ida dobọ. Bhiriọ, ahamiẹn mhan bi ọria ko manman sikẹ egbe bọsi ọmọẹ, ọkhẹke nin mhan ha wẹnna kaka nin ọne ikolu da ha ziẹn ọbhọ. Ahamiẹn imọẹ mhan fiobọdọn, mhan sabọ rẹ re iBaibo rẹ re adia nọn khẹke nin ele. (Ps. 141:5) Sẹyẹ, ahamiẹn ele lu emhin nọn khọ mhan bhi ẹkẹ, ọkhẹke nin mhan rẹhunmhan ele. Ahamiẹn mhan rẹhunmhan ele fo, ọkhẹke nin mhan dọnmhegbe rẹ yele ọne ẹmhọn an, bhiriọ, mhan ida yẹ gbo ha mun ọne ẹmhọn re bhi ẹghe odalo. (Tie Proverbs 17:9.) Bhi ọne ẹghe ọkakale nin mhan ye nan nian, eji ibhio mhan da lu nọnsẹn ọkhẹke nin mhan ha denọ ẹlo ọi. Bhiriọ, ikolu nin mhan bi ele ko mhọnlẹn ki manman ziẹn nọnsẹn. Ikolu ne sẹ iriọ dẹ sabọ rẹkpa mhan sade ekpokpo nọn khua munhẹn.

17. Be iJeremiah rẹ rẹman yẹ ghe ọmọẹ esili ọle khin arẹmiẹn ọnọghọ zegbere?

¹⁷ Uwedẹ nin Jeremiah rẹ lu emhin arẹmiẹn ọnọghọ zegbere, da wo rẹman ghe ọmọẹ ọsaje ọle ha khin. Bhi ọsi ijiẹmhin, ẹghe nin Ebed-melech rẹ miẹn iJeremiah fan bhi ẹkẹ  omin, Ebed-melech da ha mun ofẹn ghe ene ekhaẹmhọn dẹ dọ si ikuan-egbe ji ọle. Jeremiah ki họn, ọle bha wo hiẹnhiẹn an ha riale ghe, Ebed-melech dẹ guanọ uwedẹ nin ọle ha rẹ ziẹngbe. Arẹmiẹn ẹkẹ ighan Jeremiah ha ye, ọle da lu eka nin ọle ha sabọ lu rẹ ko Ebed-melech udu re. Ọle da taman Ebed-melech ive nesi Jehova rẹ ko ọle udu re.—Jer. 38:7-13; 39:15-18.

18. Beji Proverbs 17:17 rẹman, be ọkhẹke nin mhan lu sade ọmọẹ mhan ribhi ọnọghọ?

¹⁸ Ẹlẹnan nian, ọnọghọ kẹkẹ ibhio mhan miẹn. Bhi ọsi ijiẹmhin, eso loya ranmhude emhin idunmhunre ne sunu, la ranmhude okhọn. Ahamiẹn ibhio mhan ribhi ọnọghọ nọn sẹ inian, eso bhi ẹwẹ mhan dẹ sabọ tuje uwa nọnsele a nin eso vae dọ ne ele ha dia. Eso dẹ sabọ re igho rẹ rẹkpa. Sokpan, mhan rebhe dẹ sabọ bhii ji Jehova nin ọle rẹkpa ene ibhio mhan nin emhin sunu je. Ahamiẹn mhan họn ghe obhio mhan ọkpa ria eria ne gbe ahu, asabọmiẹn mhan ida lẹn ebi mhan ha lu yẹ, la ebi mhan ha taman ọlẹn. Sokpan, mhan rebhe dẹ sabọ rẹkpa. Bhi ọsi ijiẹmhin mhan dẹ sabọ re ẹghe ọbhi otọ rẹ dọ re ẹnẹ ji ọle. Mhan dẹ sabọ re ẹjẹjẹ man sade mhan ka ọle ehọ. Sẹyẹ, mhan dẹ sabọ re iBaibo rẹ re ikoudure nanlẹn. (Isa. 50:4) Uwedẹ nọn hi ki rẹ khin nin mhan ha rẹ sabọ rẹkpa, ebe lu uhọnmhọn emhin nẹ hi, nin mhan khian bu imọẹ mhan bhi ẹghe nin ele rẹ guanọ urẹkpa.—Tie Proverbs 17:17.

19. Bezẹle nọn da khẹke nin mhan ziẹn ikolu nin mhan bi ibhio mhan ko mhọnlẹn nian?

¹⁹ Ọkhẹke nin mhan dọnmhegbe ha deba ibhio mhan nin mhan ko ga mhọn ikolu nọn ziẹnlẹn nian. Bezẹle nọn da khẹke? Ranmhude, eghian mhan dẹ dọnmhegbe nin ele re ohoghe bi orẹsin rẹ si iwaegbea re bhi ẹwẹ mhan, nan da miẹn ghe mhan bha yẹ gba ẹkẹ ibhio mhan. Sokpan, ẹghe, ọle ele gheghe ria a. Ele ida sabọ wẹghẹ oyẹẹ nin mhan mhọn da egbe a. Emhin soso iribhọ nin ele ha sabọ lu rẹ ria ikolu nin mhan mhọnlẹn an. Bhi ọsi ẹmhọanta, ikolu nin mhan mhọnlẹn dẹ tọ sẹbhi ighegheghe!