1-2. Nĩ ũndũ ũrĩkũ ũngĩtũteithia kũhiũrania na moritũ kũringana na 1 Petero 4:7, 8?

O ŨRĨA tũraingĩra makĩria “matukũ-inĩ ma kũrigĩrĩria,” no tũcemanie na moritũ manene. (2 Tim. 3:1) Kwa ngerekano, thutha wa gĩthuurano bũrũri-inĩ ũmwe mwena wa ithũĩro wa Afrika, nĩ kwagĩire na mbaara na ngũĩ. Kwa ihinda rĩa makĩria ma mĩeri ĩtandatũ, aarĩ na ariũ a Ithe witũ matiahotaga gũthiĩ kũndũ tondũ kũrĩa maaikaraga kwarĩ na mbaara. Nĩ kĩĩ kĩamateithirie kũhiũrania na moritũ macio? Amwe maathiire gwetha ũikaro mĩciĩ-inĩ ya ariũ a Ithe witũ arĩa maaikaraga kũndũ gũtarĩ na mbaara. Mũrũ wa Ithe witũ ũmwe ooigire ũũ: “Ihinda-inĩ rĩu nĩ ndaakenire mũno gũkorũo hamwe na arata akwa. Nĩ twahotaga gwĩkĩrana ngoro.”

² Rĩrĩa ‘thĩna ũrĩa mũnene’ ũkaambĩrĩria, nĩ tũgaakena mũno gũkorũo na arata ega matwendete. (Kũg. 7:14) Kwoguo nĩ tũrabatara kuoya ikinya ihinda-inĩ rĩrĩ gũthondeka ũrata wa hakuhĩ. (Thoma 1 Petero 4:7, 8.) No twĩrute maũndũ maingĩ kuumana na kĩonereria kĩa Jeremia, ũrĩa wateithirio nĩ arata ake kũhonoka ihinda inini mbere ya kwanangwo kwa Jerusalemu. * Tũngĩĩgerekania atĩa na Jeremia?

3. (a) Nĩ ũndũ ũrĩkũ ũngĩatũmire Jeremia eyamũranie? (b) Nĩ ũndũ ũrĩkũ Jeremia aataarĩirie mwandĩki wake Baruku? Na ũndũ ũcio warĩ na moimĩrĩro marĩkũ?

³ Kwa ihinda rĩa mĩaka ta 40, Jeremia aatũũranagia na andũ matarĩ ehokeku, amwe maarĩ andũ a itũũra na hihi andũ a famĩlĩ ciao a itũũra rĩrĩa ooimĩte rĩa Anathothi. (Jer. 11:21; 12:6) O na kũrĩ ũguo, ndaigana kwĩyamũrania. Nĩ aataarĩirie mwandĩki wake mwĩhokeku wetagwo Baruku ũrĩa aaiguaga, na  ũhoro ũcio nĩ ũtũteithagia o na ithuĩ kũmenya ũrĩa aaiguaga. (Jer. 8:21; 9:1; 20:14-18; 45:1) No mũhaka akorũo andũ acio erĩ nĩ maakũririe ũrata mũnene na nĩ maaheanĩte gĩtĩo hĩndĩ ĩyo Baruku aandĩkaga ũhoro wĩgiĩ Jeremia.—Jer. 20:1, 2; 26:7-11.

4. Jehova eerire Jeremia eke atĩa? Wĩra ũcio wekĩrire hinya atĩa ũrata wa Jeremia na Baruku?

⁴ Kwa ihinda rĩa mĩaka mĩingĩ, Jeremia arĩ na ũmĩrĩru nĩ aaheete Aisiraeli mũkaana wĩgiĩ ũndũ ũrĩa ũngĩakorire Jerusalemu. (Jer. 25:3) Nĩguo Jehova ateithie andũ acio o rĩngĩ kwĩrira, eerire Jeremia andĩke mĩkaana yake gĩkũnjo-inĩ. (Jer. 36:1-4) Rĩrĩa Jeremia na Baruku maarutithanagia wĩra ũcio aaheetwo nĩ Ngai, ũrĩa hihi woire ihinda rĩa mĩeri ĩigana ũna, no mũhaka makorũo nĩ maagĩaga na ndeereti ciekĩrire wĩtĩkio wao hinya.

5. Baruku oonanirie atĩa atĩ aarĩ mũrata mwega harĩ Jeremia?

⁵ Rĩrĩa ihinda rĩakinyire rĩa kũguũria ũhoro ũrĩa warĩ gĩkũnjo-inĩ kĩu, Jeremia eehokeire mũratawe Baruku wĩra wa kũheana ndũmĩrĩri ĩyo. (Jer. 36:5, 6) Baruku arĩ na ũmĩrĩru nĩ aahingirie wĩra ũcio warĩ na mogwati. Ta geria gwĩciria gĩkeno kĩrĩa Jeremia aarĩ nakĩo rĩrĩa Baruku aatonyire nja-inĩ ya hekarũ na agĩka ũrĩa eerĩtwo nĩ Jeremia eke. (Jer. 36:8-10) Anene a Juda nĩ maaiguire ũrĩa Baruku eekĩte, na makĩmwĩra amathomere gĩkũnjo kĩu na mũgambo mũnene. (Jer. 36:14, 15) Anene acio magĩcoka magĩtua itua rĩa kwĩra Mũthamaki Jehoiakimu ũrĩa Jeremia ooigĩte. Tondũ nĩ maarũmbũyagia Baruku, makĩmwĩra ũũ: “Thiĩi mwĩhithe, wee o hamwe na Jeremia, na mũtikareke mũndũ amenye kũrĩa mũrĩ.” (Jer. 36:16-19) Ũtaaro ũcio warĩ mwega.

6. Jeremia na Baruku meekire atĩa rĩrĩa maakararirio?

⁶ Mũthamaki Jehoiakimu nĩ aarakarire mũno rĩrĩa aaiguire ciugo iria ciaandĩkĩtwo nĩ  Jeremia nginya agĩcina gĩkũnjo kĩu na agĩathana atĩ Jeremia na Baruku manyitwo. O na kũrĩ ũguo, Jeremia ndeetigĩrire. Ooire gĩkũnjo kĩngĩ, akĩnengera Baruku, na akĩmwĩra ndũmĩrĩri ya Jehova, nake akĩandĩka “ciugo ciothe iria ciarĩ gĩkũnjo-inĩ kĩrĩa Mũthamaki Jehoiakimu wa Juda aacinĩte na mwaki.”—Jer. 36:26-28, 32.

7. Gwathiire atĩa hihi rĩrĩa Jeremia na Baruku maarutithanirie wĩra?

⁷ Andũ arĩa mahiũranagia na ũndũ mũritũ hamwe kaingĩ nĩ magĩaga na ũrata wa hakuhĩ. Kwoguo no kũhoteke rĩrĩa maateithanagia kwandĩka rĩngĩ gĩkũnjo kĩrĩa gĩathũkirio nĩ mũthamaki ũcio mũũru, Jeremia na Baruku nĩ maamenyanire makĩria na magĩkũria ũrata wa hakuhĩ. Tũngĩĩruta atĩa kuumana na kĩonereria kĩu kĩaigirũo nĩ athuri acio erĩ ehokeku?

8. Nĩ kĩĩ kĩngĩtũgirĩrĩria gũthondeka arata? No nĩkĩ tũtiagĩrĩirũo gũkua ngoro?

⁸ No tuone ũrĩ ũndũ mũritũ kwĩra andũ arĩa angĩ ũrĩa tũraigua angĩkorũo nĩ harĩ mũndũ watũhĩtĩirie ihinda ihĩtũku. (Thim. 18:19, 24) Ningĩ no gũkorũo tuonaga tũtarĩ na ihinda na hinya wa gũthondeka ũrata na andũ. O na kũrĩ ũguo, tũtiagĩrĩirũo gũkua ngoro. Angĩkorũo nĩ tũkwenda ariũ a Ithe witũ magaatũtiirĩrĩra rĩrĩa magerio magaatũkora, no mũhaka twĩrute kũmehoka ihinda-inĩ rĩrĩ na njĩra ya kũmeera kĩrĩa kĩrĩ meciria-inĩ na ngoro-inĩ citũ. Ũcio nĩ ũndũ wa bata tũngĩka ũtũteithie gũtuĩka arata a ma.—1 Pet. 1:22.

9. (a) Jesu oonanirie atĩa atĩ nĩ eehokete arata ake? (b) Kwaranĩria na andũ arĩa angĩ mumĩranĩtie ngoro kũngĩmũteithia atĩa gwĩkĩra ũrata wanyu hinya? Heana ngerekano.

⁹ Jesu nĩ oonanirie atĩ nĩ eehokete arata ake na njĩra ya kwaranĩria nao moimĩranĩtie ngoro. (Joh. 15:15) No twĩgerekanie nake na njĩra ya kwĩraga arata aitũ maũndũ marĩa maratũkenia, marĩa maratũma tũtangĩke, na marĩa maratũrakaria. Thikagĩrĩria na kinyi rĩrĩa mũndũ arakwarĩria, na weka ũguo nĩ ũrĩonaga atĩ o nake no gũkorũo aiguaga o tawe, arĩ na meciria, na mĩoroto o ta yaku. Kwa ngerekano ta wĩcirie ũhoro wa mwarĩ wa Ithe witũ Cindy, ũrĩ na mĩaka 29. Maagĩire ũrata na mwarĩ wa Ithe witũ painia wĩtagwo Marie-Louise, ũrĩa ũrĩ na mĩaka 67. Cindy na Marie-Louise mahunjagia hamwe hĩndĩ ciothe mũthenya wa Aramithi rũcinĩ, na maragia moimĩranĩtie ngoro ũhoro wĩgiĩ maũndũ matiganĩte. Cindy ooigire ũũ: “Nĩ ngenaga kwarĩrĩria maũndũ marikĩru hamwe na arata tondũ gwĩka ũguo nĩ kũndeithagia kũmamenya na gũtaũkĩrũo nĩo wega.” Ũrata nĩ ũgĩaga na hinya rĩrĩa andũ  marathikanĩrĩria na makaranĩria moimĩranĩtie ngoro. O ta Cindy, ũngĩoyaga ikinya rĩa mbere rĩa kwambĩrĩria ndeereti ya gwaka mumĩranĩtie ngoro na andũ arĩa angĩ, ũrata wanyu nĩ ũrĩgĩaga na hinya.—Thim. 27:9.

10. Kũringana na Thimo 27:17, moimĩrĩro makoragwo marĩ marĩkũ rĩrĩa twarutithania wĩra na aarĩ na ariũ a Ithe witũ?

¹⁰ O ta ũhoro-inĩ wĩgiĩ Jeremia na Baruku, rĩrĩa twarutithania wĩra na aarĩ na ariũ a Ithe witũ na tũkeyonera ngumo ciao njega, nĩ twĩrutaga maũndũ kuuma kũrĩ o na tũkagĩa na ũrata wa hakuhĩ hamwe nao. (Thoma Thimo 27:17.) Kwa ngerekano-rĩ, ũiguaga atĩa rĩrĩa mũrahunjia na mũrata waku ũkaigua akĩaria arĩ na ũmĩrĩru agĩtaarĩria wĩtĩkio wake kana akaria kuuma ngoro ũhoro wĩgiĩ Jehova na mĩoroto yake? No kũhoteke nĩ ũiguaga wamwenda o na makĩria.

11-12. Heana ngerekano ya ũrĩa kũrutithania wĩra ũtungata-inĩ kũngĩtũteithia gwĩkĩra hinya ũrata witũ.

¹¹ Ta wĩcirie ũhoro wa ngerekano ici igĩrĩ ironania ũrĩa andũ magĩaga na ũrata wa hakuhĩ nĩ ũndũ wa kũhunjia hamwe. Mwarĩ wa Ithe witũ Adeline ũrĩa ũrĩ na mĩaka 23, nĩ ooririe mũrata wake wĩtagwo Candice mathiĩ makahunjie kũndũ kũrĩ na bata mũnene wa ahunjia. Adeline ooigire: “Tweendaga kũhunjia na kĩyo na tũkenere ũtungata makĩria. Ithuerĩ tweendaga ũndũ ũgũtwĩkĩra hinya gũtungatĩra Jehova makĩria.” Hihi maagunĩkire atĩa nĩ ũndũ wa kũrutithania wĩra hamwe? Adeline ooigire: “O mũthenya thutha wa ũtungata, nĩ twaragĩrĩria ũrĩa o mũndũ araigua, ũrĩa twĩkĩrirũo ngoro nĩ ndeereti iria tuuma nacio, na ũrĩa twĩyoneire Jehova agĩtũtongoria ũtungata-inĩ. Nĩ twakenagĩra kwaranĩria na njĩra ĩyo na ũndũ ũcio nĩ watũteithirie kũmenyana makĩria.”

¹² Aarĩ a Ithe witũ erĩ matahikĩte, metagwo Laïla na Marianne kuuma Faranja, nĩ maathiire kũhunjia ihinda rĩa ciumia ithano taũni-inĩ nene ya Bangui, bũrũri-inĩ wa Central African Republic, ĩrĩa ĩrĩ andũ aingĩ. Laïla ooigire ũũ: “Tũrĩ na Marianne nĩ twacemanirie na moritũ, no tondũ nĩ twendaine na nĩ twaranagĩria  tumĩranĩtie ngoro, ũrata witũ nĩ wagĩire na hinya o na makĩria. Rĩrĩa ndonire ũrĩa Marianne aahotaga kũhiũrania na mogarũrũku, wendo ũrĩa aarĩ naguo harĩ andũ arĩa twahunjagĩria, na kĩyo gĩake ũtungata-inĩ, nĩ ndamwendire o na makĩria.” To mũhaka mũndũ athamĩre bũrũri-inĩ ũngĩ nĩguo agunĩke na njĩra ta ĩyo. Rĩrĩa rĩothe ũrahunjia gĩcigo-inĩ gĩa kwanyu hamwe na mũrũ kana mwarĩ wa Ithe witũ, ũrĩ na mweke wa kũmũmenya makĩria na gwĩkĩra hinya ũrata wanyu.

13. Nĩ ũndũ ũrĩkũ tũngĩona rĩrĩa tũrarutithania wĩra na arata aitũ?

¹³ Rĩmwe na rĩmwe rĩrĩa twarutithania wĩra na arata aitũ, tũtionaga o ngumo ciao njega no nĩ tuonaga nginya mawathe mao. Nĩ kĩĩ kĩngĩtũteithia gũtũũria ũrata wa hakuhĩ nao o na marĩ na mawathe? O rĩngĩ, wĩcirie ũhoro wĩgiĩ Jeremia. Nĩ kĩĩ kĩamũteithirie kuona ngumo njega cia arĩa angĩ na kwaga gũtindanĩra na mawathe mao?

14. Nĩ ũndũ ũrĩkũ Jeremia eerutire wĩgiĩ Jehova, na ũndũ ũcio wamũteithirie atĩa?

¹⁴ Jeremia nĩwe waandĩkire ibuku rĩrĩa rĩtanĩtio na rĩĩtwa rĩake, na no kũhoteke nĩwe waandĩkire mabuku ma Bibilia ma Athamaki wa mbere na wa kerĩ. Wĩra ũcio hatarĩ nganja nĩ wamũteithirie gũtaũkĩrũo nĩ ũrĩa Jehova onagia andũ matarĩ akinyanĩru tha. Kwa ngerekano, nĩ aamenyire atĩ rĩrĩa Mũthamaki Ahabu eeririre nĩ ũndũ wa maũndũ moru marĩa eekĩte, Jehova nĩ aamwĩrire ndakaareka famĩlĩ yake yanangwo matukũ-inĩ make. (1 Ath. 21:27-29) Ũndũ ũmwe na ũcio, Jeremia nĩ aamenyire atĩ Manase eekĩte maũndũ moru ma kũrakaria Jehova gũkĩra marĩa Ahabu eekĩte. O na kũrĩ ũguo, Jehova nĩ ooheire Manase tondũ nĩ eeririre. (2 Ath. 21:16, 17; 2 Maũ. 33:10-13) Ũhoro ũcio wao no kũhoteke nĩ wateithirie Jeremia kwĩgerekania na wetereri na tha cia Ngai rĩrĩa aahiũranagia na arata ake a hakuhĩ.—Thab. 103:8, 9.

15. Jeremia eegerekanirie atĩa na wetereri wa Jehova rĩrĩa Baruku aambire gũte mwerekera?

¹⁵ Ta wĩcirie ũrĩa Jeremia eekire rĩrĩa Baruku aambire gũte mwerekera kwa ihinda inini wĩra-inĩ ũrĩa aahetwo. Handũ ha gũtua o na ihenya atĩ mũrata ũcio wake ndangĩteithĩka, Jeremia aateithirie Baruku na njĩra ya kũmwĩra ndũmĩrĩri ya wendo na ya ĩmwe kwa ĩmwe kuuma kũrĩ Ngai. (Jer. 45:1-5) Nĩ maũndũ marĩkũ tũreruta kuumana na ũhoro ũcio?

16. O ta ũrĩa Thimo 17:9 yonanĩtie-rĩ, nĩ ũndũ ũrĩkũ tũrabatara gwĩka nĩguo tũtũũrie ũrata witũ?

¹⁶ Ũrĩa kũrĩ nĩ atĩ, tũtingĩrĩgĩrĩra aarĩ na ariũ a Ithe witũ makorũo marĩ akinyanĩru. Nĩ ũndũ ũcio, rĩrĩa twakũria ũrata wa hakuhĩ na andũ arĩa angĩ, nĩ twagĩrĩirũo kwĩrutanĩria gũtũũria ũrata ũcio. Rĩrĩa arata aitũ mahĩtia, no tũbatare kũmahe ũtaaro wa wendo wa ĩmwe kwa ĩmwe kuuma Kiugo-inĩ kĩa Ngai. (Thab. 141:5) Na rĩrĩa matũtuurithia, nĩ tũrabatara kũmohera. Twarĩkia kũmohera, nĩ twagĩrĩirũo gwĩthema gũikaraga tũkĩmaririkanagia maũndũ marĩa maatwĩkire, kana kwĩra andũ angĩ. (Thoma Thimo 17:9.) Na githĩ ti ũndũ wa bata mũno mahinda-inĩ maya maritũ kũroraga ngumo njega cia aarĩ na ariũ a Ithe witũ handũ ha kũroraga mawathe mao? Gwĩka ũguo nĩ gwĩkĩraga hinya ũrata witũ, na nĩ tũkabatara arata acio a hakuhĩ hĩndĩ ya thĩna ũrĩa mũnene.

17. Jeremia oonanirie atĩa atĩ aarĩ mũrata wa ma hĩndĩ ya moritũ?

¹⁷ Mũnabii Jeremia nĩ oonanirie atĩ aarĩ mũrata wa ma hĩndĩ ya moritũ. Kwa ngerekano, thutha wa Ebedi-meleku ũrĩa warutaga  wĩra nyũmba-inĩ ya mũthamaki kũhonokia Jeremia ndagakuĩre irima-inĩ rĩrĩa rĩarĩ na mũtondo, Ebedi-meleku nĩ eetigagĩra ndagekwo ũũru nĩ anene. Rĩrĩa Jeremia aamenyire ũguo, ndaakirire akĩĩrĩgĩrĩra atĩ mũratawe nĩ ekũhota kũhiũrania na ũndũ ũcio arĩ wiki. O na gũtuĩka Jeremia aarĩ muohe, nĩ eekire ũrĩa wothe angĩahotire kwĩra mũratawe Ebedi-meleku ũhoro wĩgiĩ kĩĩranĩro kĩa Jehova gĩa kũũmanĩrĩria.—Jer. 38:7-13; 39:15-18.

18. Kũringana na Thimo 17:17, twagĩrĩirũo gwĩka atĩa rĩrĩa mũrata witũ aragerera moritũ?

¹⁸ Mahinda-inĩ maya, aarĩ na ariũ a Ithe witũ nĩ macemanagia na moritũ matiganĩte. Kwa ngerekano, andũ aingĩ nĩ manyamarĩkaga nĩ ũndũ wa maũndũ ta ithingithia kana mbaara. Rĩrĩa maũndũ ta macio mekĩka, amwe aitũ no tũhote gwĩta arata acio aitũ tũikare nao mĩciĩ-inĩ itũ. Angĩ nao no mahote kũheana ũteithio wa mbeca. No ithuothe no tũhote kũhoya Jehova ateithie aarĩ na ariũ a Ithe witũ acio. Rĩrĩa twamenya atĩ mũrũ kana mwarĩ wa Ithe witũ nĩ akuĩte ngoro, no tũrigwo nĩ ũrĩa tũkuuga kana ũrĩa tũgwĩka. No ithuothe no tũhote gũteithia. Kwa ngerekano, no tũcarie ihinda rĩa gũkorũo hamwe na mũrata ũcio witũ. No tũmũthikĩrĩrie tũrĩ na ũcayanĩri rĩrĩa areyaria. Na no tũmũthomere rĩandĩko rĩrĩa twendete rĩa kũũmanĩrĩria. (Isa. 50:4) Ũndũ ũrĩa wa bata hĩndĩ ta ĩyo nĩ gũkorũo hamwe na arata aku nĩguo ũmateithie.—Thoma Thimo 17:17.

19. Kũgĩa na ũrata wa hakuhĩ mahinda-inĩ maya gũgaatũteithia atĩa mahinda marĩa maroka?

¹⁹ Nĩ twagĩrĩirũo gũtua itua rĩa kũgĩa na gũtũũria ũrata wa hakuhĩ hamwe na aarĩ na ariũ a Ithe witũ mahinda-inĩ maya. Nĩkĩ? Tondũ thũ citũ nĩ irĩgeragia gũtũgayũkania kũgerera maheeni na ndeto hĩtanu. Nĩ irĩgeragia gũtũhũrithania. No gũtirĩ hĩndĩ ikaahota gwĩka ũguo. Itikaahota kũniina wendo ũrĩa tũkoragwo naguo gatagatĩ-inĩ gaitũ. Gũtirĩ ũndũ ingĩka ũthũkie ũrata ũrĩa tũgĩte naguo. Ma nĩ atĩ, ũrata ũcio ndũgũtũũra o nginya mũthia wa mũtabarĩre ũyũ tu, no nĩ nginya tene na tene!