1-2. Landila 1 Petelo 4:7, 8, adieyi dilenda kutusadisa mu zizidila e mpasi?

WAU vo tufinamene ku mfoko a “lumbu yambaninu,” mambu mampasi tuwanana mau. (2 Tim. 3:1) Kasikil’owu, kuna mfoko a nsola yavangama ku nsi mosi kuna oeste ya África, o nkangu wayantika tula e mvuanga yo nuana. Vioka ngonde sambanu, e mpangi zeto mu vonza kikilu bakala mu kuma kia nkindu yakala muna zunga. Adieyi diabasadisa mu zizidila e mpasi zazi? Akaka batinina mu nzo za mpangi ana bazingilanga mu fulu ya luvuvamu. Mpangi mosi wavova vo: “Yayangalala kikilu wau yakala kumosi ye akundi ame muna kolo kiakina. Twakasakesanga muntu yo nkwandi.”

² Vava e “mpasi zayingi” ziyantika, tukala mpe ye kiese kia kala kumosi ye akundi eto betoma kutuzolanga. (Lus. 7:14) Muna kuma kiaki, tufwete vanga ngolo mu kumika e kikundi kieto ye mpangi zeto owau. (Tanga 1 Petelo 4:7, 8.) Tulenda longoka mayingi muna mbandu a Yeremiya. Muna lusadisu lwa akundi andi, walenda vuluka muna kolo kiampasi vitila lufwasu lwa Yerusaleme. * Aweyi tulenda tanginina e mbandu a Yeremiya?

3. (a) Nkia kuma kiadi fila Yeremiya mu kala va fulu kia yandi mosi kaka? (b) Adieyi Yeremiya kazayisanga kwa Baruki? Nkia nluta diatwasa?

³ Yeremiya wazingila vamosi ye wantu akondwa kwikizi mu tezo kia mvu 40 yovo vioka. Wazingilanga vamosi ye mfinangani zandi, nanga ye akaka mpe muna yitu yandi muna mbanza  kawutukila, i sia vo, Anatote. (Yer. 11:21; 12:6) Kana una vo i wau, Yeremiya kakalanga va fulu kia yandi mosi kaka ko. Wazayisanga e ngindu zandi kwa Baruki wa nsoneki andi. Kuna diaka e sambu, watuzayisa mpe e ngindu zandi muna Bibila. (Yer. 8:21; 9:1; 20:14-18; 45:1) Nanga ekolo Baruki kasonekanga o lusansu lwa mana mabwila Yeremiya, yau awole bayantika yima o zola yo songaziana luzitu.—Yer. 20:1, 2; 26:7-11.

4. Nkia salu Yave kavana kwa Yeremiya? Aweyi e salu kiaki kiakumikina e kikundi kia Yeremiya yo Baruki?

⁴ Mu mvu miayingi, Yeremiya kuna unkabu wawonso walukisa Aneyisaele mu kuma kia dina diadi bwila Yerusaleme. (Yer. 25:3) Muna kuma kiaki, Yave wavana e lau kwa nkangu andi mu viluka o ntima. Yave wavovesa Yeremiya vo kasoneka o lulukisu lwandi muna nkanda. (Yer. 36:1-4) Ekolo Yeremiya yo Baruki basalanga kumosi e salu kina o Nzambi kabavana, nanga mu ngonde zayingi kiasalwa, kalukatikisu ko vo bakala ye mbokena zambote zina zakumika lukwikilu lwa muntu yo nkwandi.

5. Aweyi Baruki kasongela vo nkundi ambote a Yeremiya kakala?

⁵ Vava bafokola soneka o nkanda, Yeremiya walomba kwa Baruki kimana katanga wo vana ndose a nkangu. (Yer. 36:5, 6) Kuna unkabu wawonso, Baruki walungisa e kiyekwa kiaki kia vonza. Nga olenda yindula una Yeremiya kamona vava Baruki kayenda vana yanzala kia tempelo yo vanga dina kankanikina vo kavanga? (Yer. 36:8-10) Vava akuluntu a Yuda bawá dina Baruki kavanga, banlomba vo katanga mpe nkanda wauna vana ndose au. (Yer. 36:14, 15) Akuluntu babaka e nzengo za zayisa kwa Ntinu Yoyakime mana Yeremiya kavova. Wau vo batokanenena e wete dia Baruki, bamvovesa vo: “Nuenda swekama, ongeye  yo Yeremiya, ke nuyambula muntu ko kazaya kuna nukala.” (Yer. 36:16-19) Ekwe longi diambote!

6. Adieyi Yeremiya yo Baruki bavanga vava basiwa kitantu?

⁶ Yoyakime wa Ntinu wafunga makasi vava kawá e mvovo miakala muna nkanda una Yeremiya kasonekesa. Wayoka o nkanda yo kanikina vo Yeremiya yo Baruki basiwa mu pelezo. Kansi, Yeremiya kabakama kwa wonga ko. Wabaka nkanda wankaka yo vana wo kwa Baruki. Ekolo Yeremiya kazayisanga e nsangu za Yave, Baruki wasonekanga ‘mambu mawonso mana mateka kala muna nkanda una Yoyakime wa Ntinu a Yuda kayoka vana tiya.’—Yer. 36:26-28, 32.

7. Nanga nkia diambu diavangama vava Yeremiya yo Baruki basalanga kumosi?

⁷ Wantu ana bezizidilanga mpasi kumosi, bekitukanga se akundi. Muna kuma kiaki, tulenda yindula vo ekolo basalanga entwadi mu soneka diaka o nkanda una wayokwa kwa Yoyakime wa Ntinu, Yeremiya yo Baruki bayantika yangalela e fu yambote ya muntu yo nkwandi. Adieyi tulenda longoka muna mbandu ya wantu wole awaya akwikizi?

8. Adieyi dilenda kutukakidila muna ziula e ntima mieto kwa mpangi zeto? Ekuma ke tufwete yoyela ko?

⁸ Nanga dilenda kala diampasi muna ziula o ntima kwa akaka mu kuma kia diambu diambi batuvanga. (Nga. 18:19, 24) Nanga tulenda mona vo ke tuna ye ntangwa ko ngatu ngolo mu wokesa kikundi kieto ye mpangi zeto. Kansi ke tufwete yoya ko. Avo tuzolele vo mpangi zeto batufinama vava tuwanana ye mpasi, tufwete kubabundanga e vuvu owau yo kubasonganga e ngindu zeto ye mana tumonanga. Ediadi i diambu diamfunu tufwete vanga muna kala ye akundi akieleka.—1 Pet. 1:22.

9. (a) Aweyi Yesu kasongelanga vo wabundanga akundi andi e vuvu? (b) Aweyi e mbokena zambote zilenda kusadisila mu kumika e yikundi yaku? Yika e nona.

⁹ Yesu wabundanga akundi andi e vuvu kadi watoma mokenanga yau. (Yoa. 15:15) Tulenda kuntanginina muna mokenanga ye akaka e mambu makiese twawanana mau, ntokani zeto ye mana mekutukendelekanga. Winikinanga akaka ekolo bemokenanga yaku. Dilenda kala vo vena ye ngindu, makani ye mambu mankaka mena betela ye una omonanga. Badika e nona kia mpangi ankento Cindy, una ye kimbuta kia mvu 29. Wavanga kikundi yo mpangi Marie-Louise una ye kimbuta kia mvu 67. Yau awole bevaikanga entwadi muna salu kia umbangi mu konso Kiayá muna mene, mambu mayingi bemokenanga. Mpangi Cindy wavova vo: “Izolanga mokena ye akundi ame  mu kuma kia mambu mamfunu kadi dikunsadisanga mu toma kubazaya ye kubabakula.” Muna toma kumika e kikundi divavanga vo vakala ye mbokena zambote. Nze mpangi Cindy, avo obakidi e nzengo za kala ye mbokena zambote ye akaka, e yikundi yaku inungunuka yo toma kola kikilu.—Nga. 27:9.

10. Mun’owu wa Ngana 27:17, nkia nluta tuvuanga vava tusalanga kumosi ye mpangi zeto?

¹⁰ Baruki yo Yeremiya bakituka akundi ekolo basalanga kumosi. Diau dimosi mpe, vava tusalanga kumosi ye mpangi zeto yo mona e fu yau yambote, tulongokanga mayingi kwa yau yo wokesa o zola kweto muna yau. (Tanga Ngana 27:17.) Kasikil’owu, aweyi omonanga vava ovaikanga mu salu kia umbangi yo nkundi aku yo kunwá ekolo kevovelanga oma ma lukwikilu lwandi ye unkabu wawonso yovo vovela ye ziku kiawonso oma ma Yave ye nsilu miandi? Nanga o zola kwaku muna nkundi aku kuwokelanga.

11-12. Yika nona kisonganga una e salu kia umbangi kikutusadisilanga mu kumika e kikundi kieto ye mpangi zeto.

¹¹ Tala nona yole isonganga una e salu kia umbangi kisadisilanga ampangi mu wokesa zola muntu yo nkwandi. Mpangi Adeline una ye mvu 23, walomba kwa mpangi Candice wa nkundi andi benda sila umbangi mu zunga kina ke kitoma silwanga umbangi ko. Mpangi Adeline wavova vo: “Twazola wokesa o vema kweto yo yangalela e salu kia umbangi. Yeto awole lukasakeso twavuanga o mfunu mu kwamanana kuyivana mu salu kia Yave.” Nkia nluta bavua muna sala kumosi? Mpangi Adeline wakudikila vo: “Kuna mfoko a konso lumbu twamokenanga mu kuma kia una twamonanga, mu kuma kia diambu ditukasakese muna moko yeto ye una Yave katusadisilanga muna salu kia umbangi. Twayangalelanga kikilu e moko yayi, yatusadisa mu toma zayana.”

¹² Mpangi Laïla yo Marianne bena vo ampumpa, bezingilanga kuna França, bayenda sila  umbangi mu tumingu tanu kuna Bangui, mbanz’a kimfumu ya República Centro-Africana. Laïla wavova vo: “Omono yo Marianne twawanana ye mpasi, kansi e mbokena zambote yo zola kwakieleka kwakumika kikundi kieto. Vava yamonanga una o mpangi Marianne kasundilanga e mambu mampasi twawanana mau, zola muna wantu a zunga kiakina yo vema kwandi muna salu kia umbangi, o zola kwame muna yandi kwawokela kikilu.” Ke divavanga ko vo wayaluka ku nsi ankaka mu mona e kiese kina mpangi ndioyo kamona. Konso ntangwa osilanga umbangi kumosi ye mpangi za nkutakani aku, nukalanga ye lau diatoma zayana yo kumika e kikundi kieno.

13. Nkia diambu tulenda mona vava tusalanga kumosi ye akundi eto?

¹³ Ezak’e ntangwa, vava tusalanga kumosi ye akundi eto, ke tumonanga kaka fu yau yambote ko kansi tumonanga mpe vilwa wau. Adieyi dilenda kutusadisa mu kwamanana kala akundi kanele vo bevanganga vilwa? Yindula diaka e mbandu a Yeremiya. Adieyi diansadisa mu sia e sungididi muna fu yambote ya akwandi vana fulu kia sia e sungididi muna vilwa wau?

14. Adieyi Yeremiya kalongoka mu kuma kia Yave? Ediadi aweyi diansadisila?

¹⁴ Yeremiya wasoneka o nkanda uyikilwanga muna nkumbu andi, nanga wasoneka mpe nkanda Wantete ye Wanzole wa Ntinu. Kalukatikisu ko vo e kiyekwa kiaki kiansadisa mu mona vo Yave osonganga e nkenda kwa wantu alembi lunga. Kasikil’owu, Yeremiya wazaya wo vo vava o Ntinu Akabi kaviluka o ntima muna masumu mandi, Yave kayambula ko vo kamona lufwasu lwa nkangu andi ekolo kakala o moyo. (1 Nti. 21:27-29) Wazaya wo mpe vo Manase mambu mayingi mambi kavanga makendeleka Yave lutila nkutu Akabi. Kana una vo i wau, Yave waloloka Manase kadi waviluka o ntima. (2 Nti. 21:16, 17; 2 Tus. 33:10-13) Tusansu twatu twasadisa Yeremiya mu tanginina luzindalalu ye nkenda za Yave muna mpila kakadilanga ye akundi andi.—Nku. 103:8, 9.

15. Aweyi Yeremiya katanginina o luzindalalu lwa Yave vava Baruki kafwa e diya?

¹⁵ Badika una Yeremiya kasadisila Baruki vava kafwa e diya muna kiyekwa kiandi mu fikolo. Vana fulu kia bembola o nkundi andi, Yeremiya wasadisa Baruki muna kunzayisa e nsangu za Nzambi ye ngemba zawonso kansi kuna ziku. (Yer. 45:1-5) Nkia mambu tulongokele muna lusansu lwalu?

16. Nze una wasonama muna Ngana 17:9, adieyi tufwete vanga muna tatidila kikundi kieto?

¹⁶ Ke tulendi vingila ko vo mpangi zeto bakala wantu alunga. Muna kuma kiaki, vava tuvanganga kikundi yo muntu, tufwete vanganga ngolo za tatidila e kikundi kieto. Avo akundi eto bavangidi vilwa, nanga divava vo twabavana e longi dituka muna Bibila ye ngemba zawonso kansi kuna ziku. (Nku. 141:5) Avo batufungisi makasi, tufwete kubaloloka yo venga e fu kia vutukila vovela diambu diadi, kiakala kwa yau yovo kwa akaka. (Tanga Ngana 17:9.) Omu lumbu yayi yampasi, diamfunu kikilu twasianga e sungididi muna fu yambote ya mpangi zeto ke muna vilwa wau ko. Avo tuvangidi wo, tukala ye kikundi kiasikila yo yau. Akundi a mpila yayi tuvua o mfunu muna kolo kia mpasi zayingi.

17. Aweyi Yeremiya kasongela vo nkundi akieleka kakala muna ntangw’a mpasi?

¹⁷ Yeremiya wa ngunza wasonga vo nkundi akieleka kakala muna ntangw’a mpasi. Muna bonga e nona, vava Ebede-meleke wa mbanda-mbanda kavukisa Yeremiya kalembi fwila muna sima kiazala ye nteke, wakala ye  wonga wa fungilwa makasi yo vondwa kwa akuluntu. Vava Yeremiya kawá e diambu diadi, kabutama ko yo vingila vo nkundi andi kazizidila e mpasi zazi. Kana una vo Yeremiya mu pelezo kakala, wavanga mana kalenda mu zayisa e nsangu za Yave za lufiaulwisu kwa Ebede-meleke wa nkundi andi.—Yer. 38:7-13; 39:15-18.

18. Mun’owu wa Ngana 17:17, adieyi tufwete vanga avo nkundi eto mu mpasi kena?

¹⁸ O unu, mpangi zeto bewanananga ye mambu mayingi mampasi. Muna bonga e nona, ndonga bebwilwanga e sumbula nze nzakama za ntoto yovo mvula zangolo. Yovo sumbula ina wantu betwasanga nze vita ye nsoki. Vava mambu mama mevangamanga, akaka muna yeto tutambulanga akundi awaya muna nzo zeto. Akaka nanga bevananga lusadisu lwa nzimbu. Kansi, yeto awonso tulenda samba kwa Yave kimana kasadisa e mpangi zeto. Avo tuwidi vo mpangi eto wakendalala kena, ezak’e ntangwa ke tuzayanga ko dina tuvova yovo vanga. Kansi, tulenda vanga mayingi muna kunsadisa. Kasikil’owu, tulenda vaula ntangwa muna kala yo nkundi eto yovo toma kuntamba o matu ekolo kevovanga. Tulenda mpe kuntangila sono kia Bibila kia lufiaulwisu kina tutoma zolanga. (Yes. 50:4) E diambu disundidi o mfunu i kala vana ndambu akundi eto vava bekalanga mu mpasi.—Tanga Ngana 17:17.

19. Ekuma o kumika e kikundi kieto owau dikutusadisila kuna sentu?

¹⁹ Tufwete kalanga ye kani dia vanga kikundi ye mpangi zeto yo kwamanana kio kumika. Ekuma? Kadi e mbeni zeto bemwanganesa nsangu zaluvunu muna kutuvambanesa. Bevava kutufila twayambula bundaziana e vuvu. Kansi, e ngolo zau zankatu kwandi. E mbeni zeto ke belenda sukisa o zola kweto ko. Ke vena diambu ko balenda vanga difwasa e kikundi kieto. Kadi e kikundi kiaki ke kia tandu kiaki kaka ko, kansi kikwamanana yakwele mvu.