1-2. Ka kuya ka liñolo la 1 Pitrosi 4:7, 8, ki lika mañi zeka lutusa kutiyela miinelo yetaata?

HALUNZE lusutelela kwa maungulo a “mazazi a mafelelezo,” mwendi lukakopana ni miinelo yetaata yemiñata. (2 Tim. 3:1) Ka mutala, mwa naha yeñwi ye kwa wiko wa Africa, nekubile ni lindwa hamulaho wa kueza liketisa. Ka likweli zefitelela 6, mizwale ni likaizeli baluna nebasa koni kuzamaya ka kulukuluha kabakala kuli nekunani mifilifili yemiñata mwa naha. Ki lika mañi zenee batusize kutiyela muinelo otaata wo? Babañwi ku bona nebaizo ina ni mizwale ni likaizeli bane bapila kwa sibaka kone kusina mifilifili. Muzwale yomuñwi naabulezi kuli: “Mwa muinelo wo, nto yenee nitusize kuba ni tabo ki kuba hamoho ni balikani baka. Nelukonile kususuezana.”

² “Ñalelwa yetuna” haika taha, lukaba ni tabo haiba lunani balikani babande baba lulata. (Sin. 7:14) Kacwalo, ki kwa butokwa hahulu kuli lutiise silikani saluna ni mizwale baluna ka nako ya cwale. (Mubale 1 Pitrosi 4:7, 8.) Lwakona kuituta zeñata kwa mutala wa Jeremia, ili yanaapilisizwe ki balikani bahae nakonyana pili muleneñi wa Jerusalema usika sinyiwa kale. * Lukona kulikanyisa cwañi Jeremia?

3. (a) Ki lika mañi zenekona kutahisa kuli Jeremia aikauhanye ku babañwi? (b) Jeremia naataluselizeñi muñoli wahae Baruki, mi kueza cwalo nekutusize cwañi?

³ Ka lilimo ze 40 kamba kufitelela, Jeremia naapilile mwahalaa batu bane basasepahali, kukopanyeleza cwalo ni batu bane bapila bukaufi ni yena, mwendi ni bahabo yena bane bapila  mwa muleneñi wahabo yena wa Anatota. (Jer. 11:21; 12:6) Nihakulicwalo, Jeremia naasika ikauhanya ku babañwi. Mane naataluselize muñoli wahae Baruki yanaasepahala mwanaaikutwela, mi ni luna lwaziba mwanaaikutwezi bakeñisa kuli litaba zeo liñozwi mwa Bibele. (Jer. 8:21; 9:1; 20:14-18; 45:1) Baruki hanaazaa ñola lika kaufela zeneezahezi ku Jeremia, silikani sabona satiya hahulu.—Jer. 20:1, 2; 26:7-11.

4. Jehova naataluselize Jeremia kuezañi, mi taba yeo neiamile cwañi silikani sa Jeremia ni Baruki?

⁴ Ka lilimo zeñata, Jeremia ka bundume naalemusize Maisilaele zeneka ezahala kwa muleneñi wa Jerusalema. (Jer. 25:3) Jehova naataluselize Jeremia kuñola litemuso zahae fa muputo kuli atuse batu hape kulemuha butokwa bwa kubakela libi zabona. (Jer. 36:1-4) Jeremia ni Baruki hane banze bapeta hamoho musebezi wo wanaa bafile Mulimu, ili one utandile likweli zeñatanyana, nebabile ni lipuisano zenetiisize tumelo yabona.

5. Baruki naabonisize cwañi kuli naali mulikanaa Jeremia yomunde?

⁵ Jeremia hasafelize kuñola muputo, naakupile Baruki mulikanaa hae kuli ataluseze batu litaba zeneñozwi mwa muputo wo. (Jer. 36:5, 6) Baruki naapetile musebezi wo ka bundume niha neukona kumukenya mwa butata. Jeremia ulukela kuba yanaatabile hahulu Baruki hanaaile kwa tempele kuyo taluseza batu litaba zeneñozwi mwa muputo. (Jer. 36:8-10) Manduna ba Juda hane bautwile zanaaezize Baruki, bamulaela kuli abale muputo wo ka kutumusa! (Jer. 36:14, 15) Manduna baikatulela kuzibisa Mulena Joyakimi litaba kaufela zanaabulezi Jeremia. Bakeñisa kuli nebaiyakatwa bupilo bwa Baruki, bali ku yena: “Hamuyo ipata, wena ni Jeremia, mi kusike kwaba ni mutu yakaziba komuipatile.” (Jer. 36:16-19) Yeo neli kelezo yende luli!

6. Jeremia ni Baruki nebaezize cwañi hane balwaniswa?

 ⁶ Mulena Joyakimi naahalifile hahulu hanaautwile litaba zanaañozi Jeremia kuli mane acisa muputo wo ni kulaela kuli Jeremia ni Baruki batamiwe. Nihakulicwalo, Jeremia naasika saba. Naangile muputo usili ni kuufa Baruki, mi Jeremia hanaanzaa talusa lushango lwa Jehova, Baruki añola “manzwi kaufela aswana ni anaañozwi mwa muputo wapili, wanaacisize Mulena Joyakimi wa Juda.”—Jer. 36:26-28, 32.

7. Ki lika mañi zeneezahezi Jeremia ni Baruki hane basebeza hamoho?

⁷ Hañata, batu babatiyezi muinelo otaata hamoho, babanga balikani babatuna. Kacwalo, kubonahala kuli Jeremia ni Baruki hane banze basebeza hamoho kuñola sinca muputo wanaasinyize Mulena Joyakimi, nebakalile kuzibana hande mi nebabile balikani babatuna. Mutala wa baana bababeli babasepahala bao ukona kulutusa cwañi?

8. Ki lika mañi zekona kulupaleliswa kutiisa silikani saluna ni babañwi, mi ki kabakalañi halusa swaneli kuzwafa?

⁸ Fokuñwi kukona kulubela taata kutaluseza babañwi moluikutwela kabakala kuli mwendi kunani mutu yanaa lufoselize kwamulaho. (Liprov. 18:19, 24) Kamba mwendi lukana lwaikutwa kuli haluna nako ya kutiisa silikani saluna ni babañwi. Kono haluswaneli kuzwafa. Haiba lubata kuli mizwale baluna balutuse kutiyela miinelo yetaata yelukona kukopana ni yona, luswanela kubasepa ka kubatalusezanga zelunahana ni moluikutwela ka nako ya cwale. Kueza cwalo kuka lutusa kuba ni balikani babande.—1 Pit. 1:22.

9. (a) Jesu naabonisize cwañi kuli naasepile balikani bahae? (b) Kutaluseza babañwi zemunahana ni momuikutwela, kukona kumitusa cwañi kutiisa silikani samina ni babañwi? Mufe mutala.

⁹ Jesu naabonisize kuli naasepile balikani bahae ka kubataluseza litaba kaufela zene baswanela kuziba kusina kubapatela sesiñwi. (Joa. 15:15) Luswanela kumulikanyisa ka kutalusezanga balikani baluna lika zelutabisize, zelubilaeza, ni zelunyemisize. Mutu hamitaluseza mwaikutwela, muteeleze ku yena ka tokomelo, mi mukalemuha kuli mwendi munani mihupulo, maikuto, ni milelo yeswana. Halunyakisiseñi mutala wa kaizeli wa libizo la Cindy, ya mwa lilimo za ma 20. Bo Cindy nebabile mulikanaa kaizeli yabizwa Marie-Louise, ya mwa lilimo za ma 60. Bo Cindy ni bo Marie-Louise basebezanga hamoho mwa simu la Bune ni la Bune kakusasana, mi baikambotanga litaba zeshutana-shutana ka kulukuluha. Bo Cindy batalusa kuli: “Niikolanga kuambola litaba za butokwa ni balikani baka bakeñisa kuli kueza cwalo kunitusanga kubautwisisa ni kubaziba hande.” Silikani satiyanga batu habalukuluha kutalusa maikuto  abona. Sina bo Cindy, ni mina haiba mutaluseza balikani bamina lika zemunahana ni momuikutwela, ni kuteeleza ku bona haba mitaluseza maikuto abona, silikani samina ni bona sikatiya.—Liprov. 27:9.

10. Ka kuya ka liñolo la Liproverbia 27:17, kusebeza hamoho ni mizwale ni likaizeli baluna kukona kulutusa cwañi?

¹⁰ Sina mone kubezi ku Jeremia ni Baruki, ni luna haiba lusebeza hamoho ni mizwale ni likaizeli baluna ni kulemuha tulemeno totunde tobanani tona, lwakona kuituta sesiñwi ku bona ni kuba balikani babona. (Mubale Liproverbia 27:17.) Ka mutala, muikutwanga cwañi hamuutwa mulikanaa mina yemusebeza ni yena mwa bukombwa hataluseza babañwi litaba zalumela ka za Jehova ni milelo yahae ka bundume? Kusina kukakanya, mufitanga fa kulata hahulu mutu yo.

11-12. Mufe mutala obonisa kuli kusebeza hamoho ni mizwale ni likaizeli baluna mwa bukombwa kwakona kutiisa silikani saluna ni bona.

¹¹ Halunyakisiseñi mitala yemibeli yebonisa kuli kusebeza hamoho ni mizwale ni likaizeli baluna mwa bukombwa kutahisa kuli lulatane hahulu ni bona. Kaizeli yabizwa Adeline, yanani lilimo ze 23, naakupile mulikanaa hae Candice kuli bayo kutaleza kwa sibaka sesiñwi sene sisakutalezwangi hahulu. Kaizeli yo utalusa kuli: “Nelubata kukutaza ka kutukufalelwa mi nelubata kuikola hahulu bukombwa. Sibeli saluna nelutokwa nto yeneka lususueza kusebeleza Jehova molukonela kaufela.” Kusebeza hamoho nekutusize cwañi likaizeli bao? Bo Adeline batalusa kuli: “Zazi ni zazi manzibwana haluzwa mwa bukombwa, neluikambotanga mone luikutwela, lika zeelutabisize ka za lipuisano zene lubile ni zona ni batu, ni mwanaa lutuselize Jehova mwa bukombwa. Sibeli saluna neluikolanga hahulu lipuisano zeo mi nelukalile kuzibana hande.”

¹² Likaizeli ba makwasha bo Laïla ni bo Marianne ba kwa France nebaizo kutaleza kwa Bangui, ili muleneñi omutuna mwa naha ya Central African Republic ka lisunda zeketalizoho. Bo Laïla habahupula taba yeo, bali: “Na ni bo Marianne fokuñwi nelusa lumelelanangi mwa lika, kono bakeñisa  kuli neluikambotanga ka kulukuluha mi nelulatana, silikani saluna satiya hahulu. Kulemuha buikoneli bwa bo Marianne bwa kutwaela kapili kupila mwa sibaka sesinca, kulata batu ba mwa sibaka seo, ni tukufalelo yabona mwa bukombwa, neku nitusize kubalata hahulu nikufita.” Hamutokwi kututela kwa naha isili kuli mukone kufumana balikani babande. Nako kaufela hamukutaza mwa kalulo yamina ya simu ni muzwale kamba kaizeli, munani kolo ya kutiisa silikani samina ni bona.

13. Ki butata mañi bolukona kukopana ni bona halunze lusebeza hamoho ni balikani baluna?

¹³ Fokuñwi, halusebeza hamoho ni balikani baluna, lulemuhanga tulemeno totunde tobanani tona ni mifokolo yabona. Ki lika mañi zeka lutusa kuzwelapili kuba balikani babona kusina taba ni mifokolo yabona? Hape halunyakisiseñi mutala wa Jeremia. Ki lika mañi zenee mutusize kuisa pilu kwa tulemeno totunde tone banani tona babañwi ni kusaisa hahulu pilu kwa mifokolo yabona?

14. Jeremia naaitutileñi ka za Jehova, mi kueza cwalo neku mutusize cwañi?

¹⁴ Kubonahala kuli Jeremia ki yena yanaañozi buka ya Jeremia ni libuka za mwa Bibele za 1 Malena ni 2 Malena. Kusina kukakanya, musebezi wo neu mutusize kulemuha kuli Jehova washemubanga batu babasika petahala. Ka mutala, Jeremia naaziba kuli Mulena Akabe hanaabakezi libi zahae, Jehova naamutuhelezi kupila mi naasika tahisa kozi yanaalelile kutisa ya kuyundisa ba ndu yahae kaufela mwa mazazi ahae. (1 Mal. 21:27-29) Jeremia hape naaziba kuli Manase naafoselize hahulu Jehova kufita mane ni Akabe. Niteñi, Jehova naaswalezi Manase bakeñisa kuli naabakezi libi zahae. (2 Mal. 21:16, 17; 2 Makol. 33:10-13) Likezahalo zeo nelitusize Jeremia kulikanyisa pilu-telele ni sishemo sa Mulimu hanaaswalisana ni balikani bahae babatuna.—Samu 103:8, 9.

15. Jeremia naalikanyisize cwañi pilu-telele ya Jehova Baruki hanaayauluzwi?

¹⁵ Halunyakisiseñi zanaaezize Jeremia Baruki hanaayauluzwi kwa musebezi wahae ka nakonyana. Jeremia naasika akufa kunahana kuli mulikanaa hae Baruki haakoni kucinca kono naamutusize ka kumutaluseza lushango lolunongile lone luzwa ku Mulimu. (Jer. 45:1-5) Luitutañi kwa taba ye?

16. Ka kuya ka liñolo la Liproverbia 17:9, luswanela kuezañi kuli luzwelepili kutiisa silikani saluna ni babañwi?

¹⁶ Haluswaneli kulibelela kuli mizwale ni likaizeli baluna bakaezanga lika zelukile ka nako kaufela. Kacwalo, hase lubile balikani babatuna, lutokwa kueza ka taata kuli luzwelepili kutiisa silikani saluna ni bona. Haiba balikani baluna bafosa, luswanela kubafa kelezo yenongile ya mwa Bibele kono ili ka maseme. (Samu 141:5) Mi haiba balufoseza, luswanela kubaswalela. Hase lubaswalezi, haluswaneli kubahupulisanga mafosisa ane baezize kwamulaho. (Mubale Liproverbia 17:9.) Kacwalo, ki kwa butokwa hahulu kuli mwa mazazi ataata a, luise pilu kwa lika zende zebaeza mizwale ni likaizeli baluna kufita kuisa pilu kwa mifokolo yabona! Kueza cwalo kukatiisa hahulu silikani saluna ni bona kakuli ka nako ya ñalelwa yetuna lukatokwa kuba ni balikani babande.

17. Jeremia naabonisize cwañi kuli naali mulikani wa niti ka nako ya ziyezi?

¹⁷ Mupolofita Jeremia naabonisize kuli naali mulikani wa niti ka nako ya ziyezi. Ka mutala, Ebedi-Meleki yanaali sikombwa mwa lapa la mulena, hanaapilisize Jeremia mwa lisima mone kunani sileze, naasaba kuli manduna  nebaka mubulaya. Jeremia hanaautwile taba yeo, naasika ina feela ni kulibelela kuli mulikanaa hae naakatiyela muinelo wo anosi. Nihaike kuli Jeremia naainzi mwa tolongo, naaezize mwanaakonela kaufela kutusa mulikanaa hae ka kumutaluseza sepiso ya Jehova yeomba-omba.—Jer. 38:7-13; 39:15-18.

18. Ka kuya ka liñolo la Liproverbia 17:17, luswanela kuezañi mulikanaa luna hatalimana ni miinelo yetaata?

¹⁸ Kacenu, mizwale ni likaizeli baluna bakopana ni miinelo yetaata yeshutana-shutana. Ka mutala, mwendi batalimana ni muinelo otaata otahiswa ki likozi za ka taho kamba likozi zetahisizwe ki batu. Mizwale ni likaizeli baluna habakopana ni miinelo yecwalo, luswanela kubamema kuli bato ina ni luna. Babañwi bakona kubatusa ka kubafa masheleñi. Kono mañi ni mañi waluna wakona kukupa Jehova kuli atuse mizwale ni likaizeli bao. Haiba lulemuha kuli muzwale kamba kaizeli waluna uzwafile, mwendi halukoni kuziba hande za kubulela kamba za kueza. Kono kaufelaa luna kunani lika zelukona kueza. Ka mutala, lwakona kutanda nako ni mulikanaa luna yo. Lwakona kuteeleza ku yena ka tokomelo hanzaa lutaluseza mwaikutwela. Mi lwakona kubala ni yena liñolo lelutabela hahulu, ili lelikona kumuomba-omba. (Isa. 50:4) Sa butokwa nikufita kikuli, lutusize balikani baluna ka nako yene batokwa tuso.—Mubale Liproverbia 17:17.

19. Kuba ni balikani babande ka nako ya cwale kuka lutusa cwañi kwapili?

¹⁹ Luswanela kuikatulela kuba ni balikani babande ni kutiisa silikani saluna ni mizwale ni likaizeli baluna ka nako ya cwale. Kabakalañi? Bakeñisa kuli lila zaluna likabata kulukauhanya ka kuitusisa litaba za buhata. Bakalika kutahisa kuli luitwanise. Kono milelo yabona haina kukonda. Habana kukona kulutuhelisa kulata mizwale ni likaizeli baluna. Hakuna nto niyekana yebaka eza yekatahisa kuli silikani saluna ni mizwale baluna sisinyehe. Mane silikani saluna ni mizwale ni likaizeli baluna sikazwelapili kubateñi kuya kuile!