1, 2. Extëm jyënaˈanyë 1 Peedrʉ 4:7, 8, ¿ti xypyudëkëyäˈänëm ko nbatëmë amay jotmay?

MÄ KYUGËXËYANË tyäˈädë “tiempë diˈib jëjpkëxanëp”, nwinguwäˈägëyäˈänëm mëjwiin kajaa amay jotmay (2 Tim. 3:1, TNM). Extëm nˈokpëjtakëm, ko tëgokë jäˈäy byotaräjtääytyë mä tuˈugë paˈis jap África, ta ja jäˈäy nyaynyiwäˈkëdë ets tyëjkëdë tsiptuumbë. Tëdujk poˈo naxy duˈun yˈijty, ets ja nmëguˈukˈäjtëm nan mëjwiin kajaa tkuˈayoˈowëdë, pes kyaj nety mbäät mä nyëjkxtë mët ko ja jäˈäy tsyiptundë. ¿Ti pudëjkëdë mä duˈunë tyäˈädë jotmay tpattë? Nääk, jam ojts nyëjkxtë mä ja nmëguˈukˈäjtëmë jyëën tyëjk mä kyaj nëgoo duˈun ja jäˈäy tsyiptundë. Tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm jyënany: “Mä tadë tiempë, agujk jotkujkëts nnayjyäˈäwë mët kots nyajpaty mëdëtsë nmëtnaymyaayëbëty. Nixim niyamëts naymyëjämooyëdë”.

² Ko tsyondäˈägët ja mëj ayoˈon o ja “mëk mäˈäy täjën”, agujk jotkujk nnayjyawëyäˈänëm ko nety nmëdäjtëm ja nmëtnaymyaayëbëˈäjtëm diˈib xytsyojkëm (Diˈibʉ Jat. 7:14). Päätyën tyam tsyokyëty ets nyajkëktëjkëm ja naymyayë diˈib nmëdäjtëm mëdë nmëguˈukˈäjtëm (käjpxë 1 Peedrʉ 4:7, 8). Yˈijxpajtënë Jeremías mbäät xypyudëjkëm mëjwiin kajaa. Yëˈë pudëjkëdë ja myëtnaymyaayëbëty parë kyaj wiˈix jyajty mä nety tyim kutëgoyanë ja Jerusalén käjpn. * ¿Wiˈix mbäät nbanëjkxëmë yˈijxpajtën?

3. 1) ¿Tiko mbäät njënäˈänëm ko Jeremías mbäätxyëp jyaˈˈaduˈukpëtsëëmy? 2) ¿Ti Jeremías tyukmëtmaytyaktääy ja syekretaaryë, ets wiˈix wyimbëtsëëmy?

³ Naa 40 jëmëjtënë Jeremías jyukyˈajty mä jäˈäyëty diˈib kyaj tmëmëdowdë  Jyobaa, duˈun ja myëjjëmbäˈä myëdëjkpäˈä ets waˈan nanduˈun nääk ja jyiiky myëguˈuk diˈib tsënääytyë Anatot mä nety kyugäjpnëty (Jer. 11:21; 12:6). Perë Jeremías kyaj yˈaduˈukpëtsëëmy, tyukmëtmaytyaktääy ja syekretaaryë Baruc wiˈixë nety nyayjyawëty. Tukëˈëyë tyäˈädë ojts yajjääybyety ets mbäät tyam nnijäˈäwëm (Jer. 8:21; 9:1; 20:14-18; 45:1). Mientrësë Baruc tkujäˈäyë wiˈix jyajty kyëbejtyë Jeremías, ta niˈigyë nyaymyëwingoonëdë ets nyayajtsobatëdë nixim niyam (Jer. 20:1, 2; 26:7-11).

4. ¿Ti Jyobaa tyukˈanaˈamë Jeremías, ets tiko Jeremías mëdë Baruc niˈigyë nyaymyaaybyëjkëdë ko ttuundë tyäˈädë tuunk?

⁴ Jeremías të nety amëk jotmëk tˈanëëmë ja israelitëty ti tukmiin tukëdakëp ja Jerusalén käjpn (Jer. 25:3). Jyobaa yˈakˈanmääy ja israelitëty parë jyodëmbittët, ta ojts ttukˈaneˈemyë Jeremías parë tkujäˈäyëtyaˈayët mä tuˈugë nekyxyaatsy wiˈixë nety të tˈanëëmë ja nyax kyäjpn (Jer. 36:1-4). Waˈan kanäk poˈo Jeremías mëdë Baruc tyuunmujktë parë ttuundë tijatyë Dios tuknipëjkëdë. Ets seguurë ko tijaty kyäjpx myaytyaktë mä duˈun tyuundë, ojts yajkëktëjkxëdë ja myëbëjkën.

5. ¿Tiko njënäˈänëm ko Baruc jantsy oy nyaymyaayë mëdë Jeremías?

⁵ Ko tpaty ja tiempë parë ja nax käjpn tnijawët ti myëmiimpy ja nekyxyaatsy, Jeremías yëˈë tyuknipëjkë tyäˈädë tuunk ja myëtnaymyaayëbë Baruc (Jer. 36:5, 6). Baruc ijt amëk jotmëk ets tyuun diˈib yajtuknipëjk, oyë nety mbäät tkuˈayoˈombäädë. Waˈanë Jeremías jantsy oy nyayjyäˈäwë ko Baruc ojts nyijkxy mä ja templë ets ojts ttukwingugäjpxë ja nax käjpn ti nety myëmiimpy ja nekyxyaatsy (Jer. 36:8-10). Ko ja anaˈambëtëjk diˈib Judá tnijäˈäwëdë ti netyë Baruc të ttuny, ta tˈanmääytyë parë tyukwingugäjpxëdët (Jer. 36:14, 15). Ta net jyënandë ko ttukmëtmaytyäˈägäˈändë ja rey Jehoiaquim wiˈixë netyë Jeremías jap të tkujayë. Ta mëdë mayˈäjt wintsëˈkën tˈanmääytyë Baruc: “Mijts ets mëët yë Jeremías nëjkx ixtë mä mnäyuˈutsëtë ets ni pën mëpaat tkanijawë ma myajpaatën” (Jer. 36:16-19, TY). ¡Jantsy oy ja käjpxwijën diˈib yajmooyë Baruc!

6. ¿Ti tyuunë Jeremías mëdë Baruc ko twinguwäˈkëdë amay jotmay?

 ⁶ Ko ja rey Jehoiaquim tmëdooy ti nety të tkujayë Jeremías, ta jyantsy jyotˈambëjky axtë yajnitooy ja nekyxyaatsy ets ta ojts tniˈanaˈamë parë yajtsumët ja kugajpxy Jeremías mët ja syekretaaryë. Perë Jeremías kyaj tsyëˈkë. Ta tmooyë jatuˈugë nekyxyaatsy ja Baruc ets tˈanmääy parë jatëgok tkujayët wiˈixë netyë Jyobaa të jyënaˈany. Baruc, ta tkujäˈäyë ja “aaw ayuk mëtiˈipë ënaty jap të tˈëkjaapyën ma ja mëjëyëjpën mëtiˈipë Joaquim yajkutujkpë nyinoˈkën” (Jer. 36:26-28, 32, TY).

7. ¿Wiˈixëdaa wyimbëtsëëmy ko Jeremías mëdë Baruc tuˈugyë tyuundë?

⁷ Ko jäˈäy nimajtsk tmënax dyajnaxtë amay jotmay, xëmë dyajkëktëkëdë nyaymyayë. Pääty ko Jeremías mëdë Baruc tjääynyäjxtë jatëgok ja ääw ayuk mä ja nekyxyaatsy diˈibë nety ja rey Jehoiaquim të tninoˈoky, seguurë ko mas niˈigyë nyaymyaaybyëjkëdë. ¿Ti xytyukniˈˈijxëmë yˈijxpajtënë Jeremías mëdë Baruc?

8. ¿Tidaa ko mbäät xytsyiptakxëm nbatëm ja diˈibën jyantsy xyëwˈäjtypy mëtnaymyaayëbë, ets tiko kyaj mbäät nˈëxtëkëwäˈkëm?

⁸ Waˈan xytsyiptakxëm nnimaytyakëm wiˈix nnayjyäˈäwëm, pën të pën axëëk xytyuˈunëm (Prov. 18:19, 24). Nan waˈan nwinmäˈäyëm ko kyaj nmëdäjtëmë tiempë ets ni jot mëjääw parë nyajkëktëjkëmë naymyaayë mët tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm. Per kyaj tiko nˈëxtëkëwäˈkëm. Pën ntsojkëm etsë nmëguˈukˈäjtëm xypyudëjkëm ko nety nmënäjx nyajnäjxëm ja amay jotmay, tyamën mbäät nduˈunëmë mëjääw parë nyaˈˈawatsëm ja jot korasoon mëdë nmëguˈukˈäjtëm. Ko duˈun nduˈunëm, ta nbäädäˈänëm ja diˈibën jyantsy xyëwˈäjtypy mëtnaymyaayëbë (1 Peed. 1:22).

9. 1) ¿Wiˈixë Jesus dyajnigëxëˈky ko tyukjotkujkˈäjt ja myëtnaymyaayëbëty? 2) ¿Wiˈix mbäät kyëktëkë ja naymyaayë ko nimaytyakëm wiˈix nnayjyäˈäwëm ets wiˈix nwinmäˈäyëm? Okpëjtäˈäk tuˈugë ijxpajtën.

⁹ Jesus tyukjotkujkˈäjt ja myëtnaymyaayëbëty, ets ja dyajnigëxëˈky ko ttukmëtmaytyaktääy tijaty (Fwank 15:15). Mbäät nbanëjkxëmë yˈijxpajtën, ko ndukmëtmaytyakëm ja nmëguˈukˈäjtëm tijaty xyyajxondakëm, tijaty nmëmäˈäy nmëdäjëm ets tijaty axëëk xyyajnayjyäˈäwëm. Per ko net pën ja jyot kyorasoon dyaˈˈawäˈätsët, oy ko tsuj yajxon nmëdoowˈijtëm, duˈuntsoo mbäät nbëjkëmë kuentë ko tuˈugyëp ja jot nwinmäˈäny, tuˈugyëp wiˈix nnayjyäˈäwëm ets ko tuˈugyëp tijaty ndunäˈänëm. Min nˈokˈijxëmë yˈijxpajtënë Cindy, tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈibë jyëmëjt 29. Yëˈë naymyaaybyëjkë mëdë Marie-Louise, tuˈugë prekursoora diˈibë jyëmëjt 60 naxy. Jopy jopy, jueebës jueebës nyëjkxtë ëwäˈkx käjpxwäˈkxpë ets tiiyëm jyantsy kyäjpx jyantsy myaytyaktëp. Cindy jyënaˈany: “Njantsy nyimaytyäˈägaambyëts tijaty këkpäät mëdëtsë nmëtnaymyaayëbëty, pes kots duˈun nduny, yëˈëts xypyudëjkëp parëts yajxon nˈixyˈattë ets njaygyukëts wiˈix yaˈix yajpäättë”. Ko ndukmëtmaytyakëm ja nmëtnaymyaayëbëˈäjtëm wiˈix nnayjyäˈäwëm  ets ti nwinmäˈäyëm ets ko nmëdoowgujkëm wiˈix xymyëtmaytyakëm, ta mas niˈigyë ja naymyaayë kyëktëkë. Pääty, nˈokjäˈäyˈäjtëm extëmë Cindy, nˈokˈyajtsondakëm ja kajpxy maytyaˈaky mëdë nmëguˈukˈäjtëm winë ääw winë jot (Prov. 27:9).

10. Extëm jyënaˈanyë Proverbios 27:17, ¿wiˈix mbäät xypyudëjkëm ko nëjkxëm käjpxwäˈkxpë mëdë nmëguˈukˈäjtëm?

¹⁰ Duˈun extëm yajmaytyaˈagyë Jeremías mëdë Baruc nyaymyaaybyëjkëdë, nanduˈun ëtsäjtëm, ko nëjkxëm käjpxwäˈkxpë mëdë nmëguˈukˈäjtëm ets ko nˈijxëm ja oybyë jyaˈayˈäjtën, mbäät tijaty xytyukniˈˈijxëm ets mbäät mas niˈigyë kyëktëkë ja naymyayë (käjpxë Proverbios 27:17). * Extëm nˈokpëjtakëm ko nëjkxëm käjpxwäˈkxpë mët tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm ets nˈijxëm wiˈix amëk jotmëk tnimaytyaˈaky ja myëbëjkën ets wiˈix amumduˈukjot tmëbëkyë Jyobaa ets tijaty të twandaˈaky, ta mas niˈigyë tyäˈädë nmëguˈukˈäjtëm ntsokäˈänëm.

11, 12. ¿Wiˈixë nmëguˈukˈäjtëm pyudëkëdë ko nyëjkxtë tuˈugyë ëwäˈkx käjpxwäˈkxpë? Oknimaytyäˈäk mët tuˈugë ijxpajtën.

¹¹ Min nˈokˈijxëm majtskë ijxpajtën diˈib xytyukˈijxëm wiˈix xyyajtuˈugyëm ko nëjkxëm ëwäˈkx käjpxwäˈkxpë mëdë nmëguˈukˈäjtëm. Adeline diˈibë jyëmëjt 23 ojts tˈanëëmë ja myëtnaymyaayëbë Candice parë mëët nyëjkxët ëwäˈkx käjpxwäˈkxpë mä näˈäganäˈätyë nmëguˈukˈäjtëm nyëjkxtë. Adeline jyënaˈany: “Ndukxondäˈägandëbëtsë nety mas niˈigyë ja Diosë tyuunk ets nan njotmoˈoyandëbëts. Nyajtëgoyˈäjttëbëtsë nety ja jot mëjääw parëts nmoˈoytyëdë Jyobaa diˈibëts mas oy nmëdäjttëp”. ¿Wiˈix pyudëjkëdë ko ojts nëjkxtë ëwäˈkx käjpxwäˈkxpë? Adeline, jyënaˈany: “Yëˈëts ijty nimaytyaktëp ko tsyuˈujënë wiˈixëts nnayjyawëdë, wiˈixëtsë nety të xypyudëkëdë kots të ngäjpx të nmaytyäˈäktë mëdë jäˈäy ets wiˈixëtsë netyë Jyobaa të xynyëˈëmoˈoy të xytyuˈumoˈoytyë. Nëgooyëts ijtyë tyäˈädë nnigäjpxan nnimaytyäˈäganëdë, ets kots duˈun nduundë, tats mas niˈigyë nayˈixyˈäjtëdë”.

¹² Laïla mëdë Marianne, yëˈë nimajtskë toˈoxyˈënäˈk diˈib tsoˈondëp Francia ets ojts nyëjkxtë ëwäˈkx käjpxwäˈkxp mëgoxk sëmään jap Bangui, (República Centroafricana). Laïla duˈun tnimaytyaˈaky:  “Nmëdäjtëts yiˈin waanë jotmay mëdë Marianne, per kots mëët nimaytyaˈaky etsëts nyajnigëxëˈktë tsojkën winë ääw winë jot, tats niˈigyë nyajkëktëkëdë ja naymyaayë. Nan mas niˈigyëts nyajtsobaty kots nˈijxy wiˈix pojën tijaty tˈijxwëˈëmy, wiˈix ja jäˈäy ttsoky ets wiˈix ttukˈity ttukxony ja Diosë tyuunk”. Per kyaj tyim tsokyëty nëjkxëm wiink paˈis parë duˈun nˈixyˈäjtëmë nmëguˈukˈäjtëm, pes tëgok tëgok nëjkxëm ëwäˈkx käjpxwäˈkxpë mët tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm, mbäät mëët mas niˈigyë nnayˈixyˈäjtëm ets nyajkëktëjkëm ja naymyaayë.

13. ¿Ti mbäät ti mbäät tyuny jyatyëty ko nëjkxëm käjpxwäˈkxpë mëdë nmëguˈukˈäjtëm?

¹³ Näˈäty, ko nëjkxëm käjpxwäˈkxpë mëdë nmëguˈukˈäjtëm, kyaj yëˈëyë nˈijxëm ja oybyë jyaˈayˈäjtën, nan nˈijxëm mäjaty tyëgoytyë. Per ¿ti xypyudëkëyäˈänëm ko duˈun njäjtëm? Min nˈokˈijxëm ti pudëjkë Jeremías parë tˈijxy ja oybyë jäˈäyˈäjtën diˈib myëdäjttë ja myëtnaymyaayëbëty ets parë ojts tmeˈkxy ko tyëgooytyë.

14. ¿Ti jyäjt nyijäˈäwë Jeremías mä Jyobaa, ets wiˈix pyudëjkë?

¹⁴ Jeremías yëˈë jyaayë liibrë diˈib mënëjkxëbë xyëëw ets waˈan yëˈë tjääyë Primero etsë Segundo de los Reyes. Mët ko tjääyë tyäˈädë liibrë, ta tpëjkyë kuentë ko Jyobaa pyaˈˈayoobyë naxwinyëdë jäˈäy diˈib pokyjyaˈay. Extëm nˈokpëjtakëm, nyijäˈäwë ko ja rey Acab jodëmbijt mä nety axëëk të yˈadëˈëtsy, etsë Jyobaa anmääyë ko kyaj nety tˈixäˈäny wiˈix kyutëgooytyaˈaytyë ja fyamilyë (1 Rey. 21:27-29). Jeremías nan nyijäˈäwë ko Manasés mas axëëgë Jyobaa dyajnayjyäˈäwë ets kyaj dyuˈunëtyë Acab, perë Jyobaa pokymyaˈkxë mët ko jyodëmbijty (2 Rey. 21:16, 17; 2 Crón. 33:10-13). Ko duˈunë Jeremías tnijäˈäwë, waˈan yëˈë pyudëjkë parë nanduˈun myaˈkxtukët ets tpaˈˈayowët ja myëtnaymyaayëbëty extëmë Jyobaa (Sal. 103:8, 9).

15. Ko Baruc ojts tmäjtsˈyuˈungë ja Diosë tyuunk, ¿wiˈixë Jeremías dyaˈijxë maˈkxtujkën extëmë Jyobaa?

¹⁵ Jeremías pyudëjkë ja myëtnaymyaayëbë Baruc ko tuk tiempë ojts tmäjtsˈyuˈungë ja Diosë tyuunk. Yëˈë kyaj wyinmääy ko kyaj mbäät yˈokˈyajpudëjkënë Baruc, niˈigyë ttukjaygyujkë wiˈixë Jyobaa jyaˈayˈaty ets tijaty mbäät ttuny (Jer. 45:1-5). ¿Tijaty xytyukniˈˈijxëm?

16. Extëm jyënaˈanyë Proverbios 17:9, ¿ti mbäät nduˈunëm parë niˈigyë nnaymyaaybyëjkëm mëdë nmëguˈukˈäjtëm?

¹⁶ Kyaj mbäät nˈawijxëm ets ja nmëguˈukˈäjtëm ak oy tijaty ttundët mët ko pokyjyaˈay yajpäättë. Pääty, nˈoktuˈunëmë mëjääw parë niˈigyë nyajkëktëjkëm ja naymyaayë diˈib të nyajtsondakëm mët tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm. Pën tuˈugë nmëtnaymyaayëbëˈäjtëm tëgoopy, waˈan tsyokyëty tsuj yajxon ndukjaygyujkëm tuˈugë käjpxwijën diˈib yajpatp mä Biiblyë, per nan tsojkëbën ndukˈijxëm wiˈixën të tyëgoy (Sal. 141:5). Ets pën axëëk xyyajnayjyäˈäwëm, tsojkëp nbokymyaˈkxëm. Kom të nety nbokymyaˈkxëm, kyaj mbäät ok ndukwinmëdoˈowëm o net ngäjpxëdijt nmaytyäägëdijtëm (käjpxë Proverbios 17:9). * Mä tyäˈädë tiempë diˈib aknäjxp tsip nimëjääw, jëjpˈam ets yëˈëyë nˈijxëm ja oybyë jäˈäyˈäjtën diˈib myëdäjttëbë nmëguˈukˈäjtëm ets kyaj yëˈëty mäjaty tyëgoytyë. Duˈuntsoo nëjkx mas niˈigyë ja naymyayë nyajkëktëjkëm. Jëjpˈam parë duˈun nduˈunëm, pes nyajtëgoyˈatäˈänëm ja oybyë mëtnaymyaayëbë ko myinët ja mëj ayoˈon.

17. Ko ja myëtnaymyaayëbëtyë Jeremías tpattë amay jotmay, ¿wiˈix dyajnigëxëˈky ko yëˈë tuˈugë oybyë mëtnaymyaayëbë?

¹⁷ Ko ja myëtnaymyaayëbëtyë Jeremías tpattë amay jotmay, yajnigëxëˈk ko yëˈë tuˈugë oybyë mëtnaymyaayëbë. Min nˈokˈijxëm wiˈix tpudëjkë Ébed-Mélec diˈibë nety tuump mä ja rey yajkutuky. Ébed-Mélec yëˈë yaˈˈawäˈätspëtsëëm ja kugajpxy Jeremías ko yajkujëduˈuwë mä tuˈugë moˈonts jut mäxyëp seguurë yˈoˈky. Perë Ébed-Mélec, ta tyuktëjkë tsëˈëgë mët ko wiˈix tyunëdët ja anaˈambëtëjk diˈib Judá. Ko Jeremías duˈun tnijäˈäwë, kyaj tnaˈijxy ja  myëtnaymyaayëbë parë këˈëm dyaˈoyët ja jotmay. Oyë nety yˈity tsumy, tyuknigajxë ääw ayuk diˈib tsoˈomp mä Jyobaa ets yëˈë diˈibë Ébed-Mélec jotkujkmooyë (Jer. 38:7-13; 39:15-18).

18. Extëm jyënaˈanyë Proverbios 17:17, ¿ti mbäät nduˈunëm ko tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm yˈayoˈonbäädët?

¹⁸ Tyam, jantsy kanäk pëkyë amay jotmay twinguwäˈägëdë nmëguˈukˈäjtëm. Extëm nˈokpëjtakëm, nimay tkuˈayowëdë ko nyaxyë mëk ujx o ko yˈayoˈonbëjtaˈagyë nëë tuu ets nan kyuˈayoˈowëdëp ko jäˈäy tsyiptundë. Ko duˈun tyuny jyatyëty, waˈan näägë nmëguˈukˈäjtëm tˈagëˈë tˈaxäjëdë mä jyëën tyëjk ja diˈib duˈun të yˈayoˈonbäättë. Etsë wiinkpëty waˈan dyaktë meeny sentääbë parë tpudëkëdë. Per diˈib mbäät niˈamukë nduˈunëm, yëˈë nˈamdoˈowëmë Jyobaa parë tyäˈädë nmëguˈukˈäjtëm tpudëkëdët. Ets pën nnijäˈäwëm ko tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm mon tuk nyayjyawëty, waˈan kyaj nnijäˈäwëm wiˈix nˈanmäˈäyëm o ti nduˈunëm. Per ta diˈib mbäät niˈamukë nduˈunëm, extëm ko nyajpatëm mëët, nmëdoowˈijtëm yajxon ko xymyëtmaytyakëm o ndukˈijxëm tuˈugë tekstë diˈib ëtsäjtëm të xyjyotkujkmoˈoyëm (Is. 50:4). Per diˈib mas jëjpˈam, yëˈë ko mëët nyajpatëm ja nmëtnaymyaayëbëˈäjtëm mä dyajtëgoyˈattë ja naybyudëkë (käjpxë Proverbios 17:17). *

19. ¿Wiˈix xypyudëkëyäˈänëm mä tiempë myiny kyëdaˈaky ko tyam nnaymyaaybyëjkëm mëdë nmëguˈukˈäjtëm?

¹⁹ Tsojkëp tyam nbëjtakëmë winmäˈäny parë nnaymyaaybyëjkëm ets nyajkëktëjkëm ja naymyaayë mëdë nmëguˈukˈäjtëm. ¿Tiko? Yëˈko nmëtsipˈäjtëm yajwäˈkxandëbë ääw ayuk diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty parë naymyëjagamgakëm mëdë nmëguˈukˈäjtëm. Nan tyunandëbë mëjääw parë kyaj nnaytyukjotkujkˈäjtëm ets parë kyaj nnaybyudëjkëm nixim niyam. Per niwiˈixtsoo xykyamëmadäˈägäˈänëm. Nan kyaj mbäät tmëmadäˈäktë ja tsojkën diˈib xyyajtuˈugyëm mët ja nmëguˈukˈäjtëm. Nitii mbäät tkatundë parë xytyukmastutëm ja nmëguˈukˈäjtëm diˈib mëët të nnaymyaaybyëjkëm. Tyäˈädë naymyaayë diˈib nmëdäjtëm kyaj kyëxäˈäny nyaxäˈäny mä tyäˈädë jukyˈäjtën, ijtëwäämp winë xëëw winë tiempë.