1-2. Hi ku ya hi 1 Petros 4:7, 8, i yini swi taka hi pfuna ku tiyisela hansi ka swikazratu?

LOKO hi ya hi nghenisisa ‘a masikwini ya vugamu’, hi nga ha kumana ni mindzringo leyikulu. (2Tm 3:1) Hi xikombiso, loko ku hele ntizro wa nhlawula-mani a tikweni dzra kukazri a mpeladambu wa África, ku pfuke yimpi. Vamakwezru va xinuna ni va xisati va hete ku tlula ntlhanu wa tihweti na yin’we na va nga swi koti ku famba-famba hi ku ntsrhunxeka hikusa lomu a va hanya kone a ku lwiwa. Xana i yini swi va pfuniki ku tiyisela hansi ka swikazratu swoleswo? Van’we va ye txhavela a makaya ka vamakwezru lava a va tsrhama a mimbangwini leyi ngeke na khombo. Makwezru mun’we a dzrungule leswi: “Ka xiyimu xa ku tanu, ni nyonxile hi ku va ni vanghanu. Hi kote ku tiyisana.”

² Loko ku ta sungula ‘nhlomulo lowukulu’, hi ta nyonxa hi ku va ni vanghanu lavakulu lava hi zrandzraka. (Mpf 7:14) Xileswo, i swa xihatla kuva hi yaka wunghanu lebyi tiyiki a makazri kwezru swoswi. (Dondzra 1 Petros 4:7, 8.) Hi nga dondzra swinyingi ka leswi yentxekeliki Yeremiya, lweyi vanakulobye va mu pfuniki ku huluka loko ku sale nkama wutsrongo akuva ku helisiwa Yerusalema. * Xana hi nga mu tekelelisa kuyini Yeremiya?

3. a) Hi swini swiyimu leswi anhaka swi yentxe Yeremiya a titsravuxa a tsrhama wuswakwe? b) I yini leswi Yeremiya a swi byeliki Baruk, nakone swoswo swi tise bindzru dzrini?

³ Yeremiya a hete 40 wa malembe kumbe ku tlula na a hanya a  makazri ka vhanu lava nga dumbekikiki, ku patsra ni vayakelani, kumbexana nambi man’we ya maxaka lama humaka a tikweni dzrakwe dzra mapswaliwa, ku nga Anatote. (Yr 11:21; 12:6) Nambitanu, a nga titsravuxanga a tsrhama wuswakwe. Hi ntiyiso wa kone, a pfulele xifuva matsralana wakwe wa ku dumbeka, Baruk, ku patsra na hine. (Yr 8:21; 9:1; 20:14-18; 45:1) Hi mahlo ya ku yehleketa, hi nga vona ndlela leyi Baruk na Yeremiya va kulisiki ha yone xinakulobye xavu ni xitxhavu loko Baruk a li kazri a tsrala wudzrunguli bya Yeremiya.​—Yr 20:1, 2; 26:7-11.

4. Xana Yehovha a zrume Yeremiya leswaku a yentxa yini, nakone ntizro lowu wu tiyise hi ndlela yini xinakulobye xa Yeremiya na Baruk?

⁴ Yeremiya a hete malembe ya ku tala na a byela va-Israyele hi wuzrena leswaku Yerusalema a a ta weliwa hi khombo. (Yr 25:3) Yehovha a a swi djula ngopfu ku khumba timbilu ta vhanu akuva va tisola, lakakuva ka man’we ya makhambi a zrume Yeremiya leswaku a tsrala mazritu Yakwe a bukwini. (Yr 36:1-4) Loko Yeremiya na Baruk va tizrisana hi le kusuhi a ku yentxeni ka ntizro lowu a va nyikiwe wone hi Xikwembu Nkulukumba, lowu nga ha vaka na wu hete tihweti ta ku tala, handle ka ku ganaganeka va ve ni mabulu lama tiyisaka lipfumelo.

5. Xana Baruk a tikombise kuyini leswaku i nakulobye wa ntiyiso wa Yeremiya?

⁵ Loko ku tlhase nkama wa kuva ku paluxiwa leswi a swi tsraliwe a bukwini, swi djule leswaku Yeremiya a dumba munghanu wakwe Baruk leswaku a ya tlhasisa zritu. (Yr 36:5, 6) Hi xixixi Baruk a yentxe leswi a nga zrumiwa swone nambi leswi swoswo a swi ta mu peta khombyeni. Xana hi mahlo ya miyehleketo, wa mu vona Yeremiya loko a nyonxa hi leswi Baruk a yiki yima linxonxeni dzra tempele, a dondzra buku hi laha a a zrumiwe ha kone? (Yr 36:8-10) Tihosana ta Yuda ti yingele leswi Baruk a swi yentxiki, ti va ti mu leleta leswaku a ti dondzrela buku hi  zritu dzra ku tlakuka! (Yr 36:14, 15) Tihosana ti vone swi yampswa ku byela Hosi Yehoyakim leswi Yeremiya a nga swi yentxa. Hi wumbilu, ti byele Baruk, ti ku: ‘Famba u ya tumbela, wene, na Yeremiya; ku nga ve ni mhunu lwa tivaka lomu n’wi nga kone.’ (Yr 36:16-19) Phela ti tizre njhani!

6. Xana Yeremiya na Baruk va yentxe yini loko va kanetiwa?

⁶ Hosi Yehoyakim a hlundzruke ngopfu swinene loko a twe mazritu lama tsraliwiki hi Yeremiya lakakuva a hisa ni buku a va a leleta leswaku Yeremiya na Baruk va khomiwa. Nambitanu, Yeremiya a nga zanga a txhavisiwa hi leswo. A teke papela dzrin’wana dzra ku songiwa, a dzri nyika Baruk, a mu byela zritu dzra Yehovha. Kutani Baruk a tsrala ‘mazritu hinkwawu ya buku ledzri Yehoyakim, hosi ya Yuda afaka a dzri hisile a ndzrilweni’.​—Yr 36:26-28, 32.

7. Ku nga va ku yentxeke yini loko Yeremiya na Baruk va tizrisana?

⁷ Vhanu lava lwaka ni ndzringo wa kukazri xikan’we hakanyingi va yaka wunghanu lebyikulu makazri kwavu. Xileswo, hi mahlo ya miyehleketo hi nga swi vona leswi yentxekiki ka Yeremiya na Baruk loko va tizrisana akuva va siva buku ledzri nga hisiwa hi Yehoyakim, hosi ya ku biha. A va nyonxelana hi wumhunu lebyi mu’nwana ni mu’nwana wavu a a li nabyu, va tlhela va kulisa xinakulobye xavu! Xana hi nga dondzra yini ka xikombiso lexi malandzra lawa ya Yehovha lama dumbekaka ma hi siyeliki xone?

8. I yini xi nga ha hi yentxaka hi txhava ku yaka wunghanu lebyikulu, kambe ha yini hi nga fanelanga ku godola?

⁸ Loko hi sama hi tlhaviwa mbilu hi mhunu, swi nga ha hi bindzrela ku pfulela vhanu xifuva. (Pr 18:19, 24) Kumbe hi nga ha yanakanya leswaku a hi na nkama ni ntamu wa ku yaka wunghanu lebyikulu. Nambitanu, a hi fanelanga ku godola.Loko hi djula leswaku vamakwezru va hi seketela loko hi weliwa hi mindzringo, ku sungula ku djuleka hi dondzrela ku va dumba na ke he swoswi hi mimpimiso ni matitwela yezru. Wolowo i ntxhumu wa lisima lowu pfunaka ku yaka wunghanu lebyikulu.​—1Pe 1:22.

9. a) Xana Yesu a swi kombise hi ndlela yini leswaku a a va dumba vanghanu vakwe? b) Xana ku vulavulisana hi ku ntsrhunxeka ku nga pfunisa kuyini ku kulisa xinakulobye ni vambeni? Nyikela xikombiso.

⁹ Yesu a kombise leswaku a a va dumba vanakulobye hi ku va byela xa mbilu. (Yh 15:15) Hi nga mu tekelela hi ku byela van’wana leswi hi nyonxaka ha swone, leswi hi hlatiyelaka ha swone ni leswi hi vavisekaka ha swone. Loko mhunu a khanela na wene, mu yingisete ha hombe. Hi ndlela leyo, u nga ha xiya leswaku mintxhumu leyi mi yi pimisaka, ndlela leyi mi titwaka ha yone, ni mintxhumu leyi mi kunguhataka ku yi yentxa ya fana. Vona xikombiso xa Cindy, a nga makwezru wa xisati lwa nga ni ma-20 wa malembe. A hambe wunghanu na Marie-Louise, a  nga phayona dzri nga ni ma-60 wa malembe. Cindy na Marie-Louise va tizra xikan’we a nsin’wini hi Wawumune ni mixo, nakone va tibulela hi ku ntsrhunxeka hi timhaka ta ku siyana-siyana. Cindy a li: “Na swi zrandzra ku bula hi mintxhumu ya ku yeta ni vanghanu hikusa leswo swi ni pfuna ku va tiva ni ku va twisisa ku yampswa.” Xinakulobye xa kula loko ku ni ku vulavulisana loku ntsrhunxekiki. Ku fana na Cindy, loko u zranga u tlhava mabulu ya ku nyonxisa ni ya ku ntsrhunxeka ni vambeni, xinakulobye xenu xi nga kota ku kula.​—Pr 27:9.

10. Hi ku ya hi Amaproverbia 27:17, ku nga yentxeka yini loko hi tizrisana ni vapfumeli-kulozri?

¹⁰ Hi laha swi yentxekiki ha kone ka Yeremiya na Baruk, loko hi tizrisana ni vapfumeli-kulozri hi va hi vona ha wuswezru leswaku va ni wumhunu bya ku xonga, hi dondzra swinyingi ka vone hi va hi txhata wunghanu navu. (Dondzra Amaproverbia 27:17.) Hi xikombiso, loko u li nsin’wini, u titwisa kuyini loko u vona xixixi lexi munghanu waku a tlhamuxelaka ha xone swivangelo leswi mu yentxaka a kholwa mintxhumu ya kukazri? U li yini loko u mu vona a khanela hi mbilu hinkwayu hi Yehovha ni minkongometo yakwe? Swi nga yentxeka wunghanu byenu byi hundzrisa ku kula.

11-12. Hlaya mfambu wun’we lowu kombisaka leswaku ku tizrisana ni vamakwezru a nsin’wini swi nga hi pfuna ku tiyisa xinakulobye xezru.

¹¹ Vona mimfambu yibidzri leyi kombaka leswaku ku tizrisana a nsin’wini swi kulisa wunghanu. Adeline, lwa nga ni 23 wa malembe, a kombele mun’we wa vanghanu vakwe, lwa vitaniwaka Candice, leswaku va ya tizra xikan’we ka nsimu leyi nga talisikiki ku tizriwa. A li: “A hi djula ku yengetela nkhinkhi ni ku nyonxa hi ku tizra nsimu. Hi wubidzri byezru a hi djula swa ku hi kutxa hi tlhelo dzra moya.” Xana va pfunekise kuyini hi ku tizrisana? Adeline a li: “Loko ku hela siku, a hi bula hi ndlela leyi a hi titwa ha yone, leswi swi nga hi khumba timbilu loko hi bula ni vhanu, ni ndlela leyi hi voniki ha yone nkongomiso wa Yehovha a nsin’wini. Hi wubidzri byezru a hi swi zrandzra ku heta nkama wa ku leha na hi bula hi timhaka nakone hi tivane ku yampswa.”

¹² Laïla na Marianne, va nga vamakwezru va  xisati lava nga siki na txhata, lava humaka a França, va ye heta ntlhanu wa mavhiki na va zrezra a Bangui, ntsrindzra wa República Centro-Africana. Loko a dzrimukela, Laïla a li: “Mine na Marianne hi ve ni swizralanganya, kambe leswi a hi hamba hi khanelisana hi tlhela hi kombana lizrandzru dzra xihlayelamfuzri, xinakulobye xezru xi kulile. Loko ni vona ndlela leyi Marianne a tinabyalisaka ha yone, ndlela leyi a zrandzraka vhanu va le nsin’wini ha yone ni nkhinkhi leyi a nga nayu a nsin’wini, xitxhavu lexi ni nga naxu ka yene xi ye xi kula.” A swi sindzrisi kuva u ya tizrela a tikweni dzrimbeni akuva u vona mabindzru lawo. Minkama hinkwayu loko u tizra ni makwezru wa kukazri a nsin’wini ya bandla dzrenu, u ni mukhandlu wa ku mu tiva ku yampswa ni ku tiyisa xinakulobye xenu.

13. Hi xini xihinga lexi hi nga ha kumanaka naxu loko hi tizra hi kusuhi ni vanghanu vezru?

¹³ Minkama yin’wana loko hi tizra hi kusuhi ni vanghanu vezru, hi xiya leswaku i vhanu va hombe kambe hi vona ni swihoxo swavu. I yini swi nga hi pfunaka ku hlula xihinga lexi? Ni kola, tlhela u vona xikombiso xa Yeremiya. I yini swi nga mu pfuna ku vona leswinene ka vambeni, a nga londzrisi swihoxo swavu?

14. Xana Yeremiya a dondzre yini ha Yehovha, nakone leswo swi mu pfunise kuyini?

¹⁴ Yeremiya a tsrale buku ledzri vitaniwaka hi vito dzrakwe nakone swi nga yentxeka a li yene lwa tsraliki mabuku ya Bibele ya 1 Tihosi na 2 Tihosi. Xiyavelo lexo handle ka ku ganaganeka xi mu yentxe a xiyisisa swinene ndlela leyi ha yone Yehovha a kombaka timpswalu vhanu va ku kala ku hetiseka. Hi xikombiso, a a swi tiva leswaku loko Hosi Akhab a tisolile hi swiyentxo swakwe swa ku biha, Yehovha a mu tsretsrelelile leswaku a nga wu voni ndangu wakwe hinkwawu na wu dlawa na a ha hanya. (1Th 21:27-29) Hi ndlela leyi fanaka, Yeremiya a a swi tiva leswaku Manase a yentxe wubihi bya ku tlula na Akhab akuva a hlundzrula Yehovha. Nambitanu, Yehovha a dzrivalele Manase hi leswi a tisoliki. (2Th 21:16, 17; 2Mk 33:10-13) Wudzrunguli lebyo byi ta va byi pfune Yeremiya ku tekelela ku lehisa mbilu ni timpswalu ta Xikwembu Nkulukumba, loko a hanyisana ni vanghanu vakwe lavakulu.​—Ps 103:8, 9.

15. Xana Yeremiya a tekelele ku lehisa mbilu ka Yehovha hi ndlela yini loko Baruk a tsrhike ku zron’weka hi xiyavelo xakwe?

¹⁵ Vona ndlela leyi Yeremiya a hanyisaniki ha yone na Baruk loko a hete nkamanyana na nga zron’weki ngopfu hi xiyavelo xakwe. A matsrhan’wini ya ku hatla a komba nhlana munghanu wakwe, Yeremiya a pfune Baruk hi ku mu byela zritu dzra Xikwembu Nkulukumba hi wumbilu kambe na a nga gegi. (Yr 45:1-5) Xana hi nga dondzra yini ka wudzrunguli lebyi?

16. Hi laha swi kombisiwiki ha kone ka Amaproverbia 17:9, hi fanela ku yentxa yini akuva xinakulobye xezru xi tsrhama na xi tiyile?

¹⁶ Hi ntiyiso wa kone, a swi twali ku yimela leswaku vamakwezru va nga ti hoxa ntxhumu. Xileswo, loko ho za hi sungula ku va vanghanu, ku djuleka hi tikazrata akuva wunghanu byezru byi tsrhama na byi tiyile. Loko vanghanu vezru va hoxa xa kukazri, swi nga ha djula leswaku hi va laya hi wumbilu kambe na hi nga gegi hi ku tizrisa Zritu dzra Xikwembu Nkulukumba. (Ps 141:5) Nakone loko va txhuka va hi khunguvanyisa, hi fanela ku va dzrivalela. Loko hi va dzrivalelile, hi fanela ku tivonela leswaku hi nga tlheli hi khanela hi mhaka yoleyo. (Dondzra Amaproverbia 17:9.) A masikwini lawa ya ku kazrata i swa lisima dzrikulu swinene ku langusa ngopfu leswinene leswi vamakwezru va swi yentxaka, a matsrhan’wini ya ku langusa ngopfu swihoxo swavu! Loko hi yentxa tanu, xinakulobye xezru xi ta tiya. Phela loko ku sungula nhlomulo lowukulu, hi ta djula vanghanu volavo.

17. Xana Yeremiya a ve munghanu wa xihlayelamfuzri ka minkama ya ku kazrateka hi ndlela yini?

¹⁷ Muprofeta Yeremiya a ve munghanu wa xihlayelamfuzri ka minkama ya ku kazrateka. Hi xikombiso, Ebed-Melek, lweyi a a tizra wuhosini, a huluxe Yeremiya, loko va dzringise ku mu dlaya hi ku mu peta nhlobyeni ya ntsraka. A ntsrhaku ka swoswo, Ebed-Melek a txhave leswaku tihosana ti ta mu dlaya. Xana Yeremiya a yentxe yini loko a tive mhaka leyo? Xana e miyela a ku whii, a ku munghanu wakwe a ta tivonela? Im-him. Nambi leswi a a pfaleliwile, Yeremiya a yentxe hinkwaswu leswi a nga swi kotaka akuva a byela Ebed-Melek xidumbiso xa Yehovha lexi tiyisaka nhlana.​—Yr 38:7-13; 39:15-18.

18. Hi ku ya hi Amaproverbia 17:17, hi fanela ku yentxa yini loko munghanu wezru a li ku kazratekeni?

¹⁸ Namunhla, vamakwezru va kumana ni swihinga swa ku siyana-siyana. Hi xikombiso, vanyingi va weliwa hi timhangu ta ntumbuluku ni ta ku vangiwa hi mhunu. Loko ku yentxeka leswo, van’we kwezru hi nga ha kota ku zruzrela vanghanu lava a makaya kwezru. Van’wana va nga ha pfunisa hi mali. Kambe hinkwezru hi nga kombela Yehovha leswaku a pfuna vamakwezru lavo. Loko hi tiva leswaku makwezru wa kukazri a le gomeni, swi nga yentxeka hi nga swi tivi swa ku swi hlaya kumbe swa ku swi yentxa. Kambe hinkwezru hi na swinyingi swa ku pfuna ha swone. Hi xikombiso, hi nga tinyika nkama wa ku tsrhama ni munghanu wezru. Hi nga mu pfulela ndleve ni mbilu hi mu yingiseta loko a khanela. Nakone hi nga dondzra naye ndzrimana ya kukazri leyi hi yi zrandzraka. (Eza 50:4) Xa lisima ngopfu-ngopfu i ku kumeka kusuhi ni vanghanu vezru loko va hi vilela.​—Dondzra Amaproverbia 17:17.

19. Xana ku yaka xinakulobye xa ku tiya na ke he swoswi swi ta hi pfunisa kuyini a nkameni lowu taka?

¹⁹ Hi fanela ku tiyimisela ku yaka xinakulobye xa ku tiya ni vamakwezru swoswi. Ha yini? Hikusa valala vezru va ta dzringisa ku hi hambanisa hi ku tizrisa madzrimi ni mandzrendzre. Va ta dzringisa ku hi qeka leswaku hi lwa hi xihine. Kambe swoswo swi ta va nyuku wa mbyana. Va ta dluveka ku tsrema bandi dzra lizrandzru ledzri hi tlhanganisaka. A xi kone lexi taka hona wunghanu byezru. Hi ntiyiso wa kone, xinakulobye a xi nga ti huluka ntsena loko ku hela xiyimu lexi xa mintxhumu kambe xi ta tsrhama hi la ku nga helikiki!