1, 2. a) ¿Achkë nqtoʼö chkiwäch ri kʼayewal yeqaqʼaxaj ronojel qʼij? Taqʼalajsaj. b) ¿Achkë xtqatzʼët chpan re tjonïk reʼ?

TAQ xqaqʼaxaj jun kʼayewal, kʼïy chqë röj xqanaʼ chë qayonïl ma ta xqkowin xqapabʼaʼ qiʼ chwäch ri kʼayewal riʼ. Rkʼë jbʼaʼ ke riʼ nqaʼij taq nqchʼobʼon chrij ri rubʼanik xqaköchʼ jun itzel yabʼil o taq xkäm jun qachʼalal. Röj xqanaʼ chë xqkowin xqqʼax chwäch ri kʼayewal riʼ rma Jehová xyaʼ qachqʼaʼ rchë xqaköchʼ ri kʼayewal (2 Cor. 4:7-9).

² Ri loqʼoläj espíritu nqrtoʼ chqä rchë ma nqakʼän ta apü qanaʼoj chkij ri winäq ri ma nkiyaʼ ta ruqʼij Jehová (1 Juan 5:19). Chqä nkʼatzin rutoʼik rma kʼo chë nqapabʼaʼ qiʼ chkiwäch «ri itzel taq espíritus» (Efes. 6:12). Rma riʼ, tqatzʼetaʼ achkë kaʼiʼ rubʼanik nqrtoʼ pä ri loqʼoläj espíritu chkiwäch ronojel ri kʼayewal riʼ. Chrij riʼ, xtqatzʼët achkë ütz nqaʼän rchë ronojel mul xtqïl ri nimaläj toʼïk nuyaʼ pä.

3. ¿Achkë rubʼanik nqrtoʼ ri loqʼoläj espíritu rchë yeqaköchʼ ri kʼayewal qlon?

³ Ri loqʼoläj ru-espíritu Jehová nuyaʼ qachqʼaʼ rchë nqaʼän ronojel ri nkʼatzin tapeʼ kʼo kʼayewal qlon. Ri apóstol Pablo xqʼax wä chwäch chë ri xtoʼö ryä rchë ma xyaʼ ta qa Jehová tapeʼ kʼo kʼayewal xrïl, ya riʼ ri «ruchqʼaʼ ri Cristo» (2 Cor. 12:9). Taq xbʼä chkichʼbʼexik ri congregaciones rukaʼn mul, ryä ma xa xuʼ ta xtäj ruqʼij chutzjoxik ri ruchʼaʼäl Dios, chqä kʼo chë xsamäj rchë xrïl ri nkʼatzin che rä. Pa tinamït Corinto, ryä xkanaj qa chkachoch Áquila y Priscila, ri yekiʼän wä koköj taq jay rkʼë tzyäq. Rma Pablo retaman wä yeruʼän ri taq jay riʼ, ryä xsamäj rkʼë Áquila chqä Priscila jojun qʼij pa jun semana (Hech. 18:1-4). Ri loqʼoläj espíritu xyaʼ ruchqʼaʼ Pablo rchë xsamäj chqä rchë xtzjoj ri ruchʼaʼäl Dios.

4. Achiʼel nuʼij chpan 2 Corintios 12:7b kʼa 9, ¿achkë xuʼij Pablo chë xyaʼöx pa ruwiʼ?

 ⁴ (Taskʼij ruwäch 2 Corintios 12:7b-9 *). Chkipan re versículos reʼ, Pablo xuʼij chë xyaʼöx jun kʼayewal pa ruwiʼ ri achiʼel ta jun kʼix pa ruchʼakul. Xa ta röj ntok jun kʼix chpan qachʼakul, kantzij na wä chë janina xttiʼon. Rma riʼ, Pablo xrajoʼ xuʼij chë najin wä nutäj poqän rma jun kʼayewal rlon. Ryä xuʼij chë ri kʼayewal riʼ, «achiʼel ta jun ru-ángel Satanás» ri najin wä nuyaʼ qʼaʼ chpaläj (o najin wä nuchʼäy, nota). Rkʼë jbʼaʼ ma yë ta Satanás o ru-demonios xeyaʼö ri kʼayewal riʼ pa ruwiʼ, ye kʼa rkʼë jbʼaʼ xkiʼän chë Pablo más xtäj poqän taq xkitzʼët rukʼayewal. Riʼ achiʼel ta taq jun winäq nrajoʼ nujuʼ más ri kʼix ri kʼo chik pa ruchʼakul jun winäq. ¿Achkë komä xuʼän Pablo?

5. ¿Achkë rubʼanik xtoʼöx pä Pablo rma Jehová?

⁵ Pa naʼäy, Pablo xrajoʼ chë Dios xresaj ta ri kʼayewal riʼ pa ruwiʼ. Ryä xuʼij: «Oxiʼ mul xinbʼij che rä ri Ajaw [Jehová] chë tresaj ri kʼayewal riʼ chwij». Tapeʼ xuʼän riʼ, ri kʼayewal ma xesäx ta chrij. ¿Ntel chë tzij riʼ chë Jehová ma xkʼoxaj ta ri xkʼutuj Pablo che rä? Manä. Pablo kantzij na wä chë xtoʼöx pä. Tapeʼ Jehová ma xresaj ta ri kʼayewal pa ruwiʼ Pablo, ryä xyaʼ ruchqʼaʼ rchë xköchʼ ri kʼayewal riʼ. Chqä xuʼij che rä: «Ri wuchqʼaʼ rïn nqʼalajin awkʼë rït taq majun chik awchqʼaʼ ta» (2 Cor. 12:8, 9). Rma ri toʼïk xyaʼ pä Jehová che rä, Pablo ma xkʼis ta ri kiʼkʼuxlal rkʼë chqä ri uxlanen pa ran (Filip. 4:4-7).

6. a) ¿Achkë rubʼanik rkʼë jbʼaʼ nqrtoʼ pä Jehová? b) ¿Achkë chkë ri rutzujun qa Jehová chkipan ri textos ri ye kʼo chpan ri párrafo nkikʼuqbʼaʼ más akʼuʼx rït?

⁶ ¿Kʼo komä jmul qatjon qaqʼij qakʼutun che rä Jehová chë tresaj jun kʼayewal chqij, achiʼel wä xuʼän Pablo? ¿Y tapeʼ xqaʼän riʼ, pa rukʼexel xslotäj ri kʼayewal, xa más xnmatäj? We ke riʼ, rkʼë jbʼaʼ xqanaʼ chë Jehová ma nqrajoʼ ta chik. Ye kʼa ma tqamestaj ta ri tzʼetbʼäl xyaʼ qa Pablo. Achiʼel wä rubʼanik xtoʼöx pä Pablo, röj chqä ke riʼ rubʼanik xtqrtoʼ pä Jehová. Tapeʼ ma xtresaj ta ri kʼayewal pa qawiʼ, ryä xtyaʼ pä ru-espíritu chqë rchë xtqrtoʼ xtqqʼax chwäch ri kʼayewal (Sal. 61:3, 4). Rkʼë jbʼaʼ ri kʼayewal achiʼel ta kan nqrtzäq, ye kʼa Jehová majun bʼëy xtqryaʼ ta qa qayonïl (2 Cor. 4:8, 9; Filip. 4:13).

7, 8. a) ¿Achkë rma ütz nqajnamaj ri loqʼoläj espíritu rkʼë ri kaqʼiqʼ? b) ¿Achkë rubʼanik nsamäj ri loqʼoläj espíritu xuʼij Pedro?

⁷ ¿Achkë chik jun rubʼanik nqrtoʼ pä ri loqʼoläj espíritu? Achiʼel nuʼän ri kaqʼiqʼ ri nukʼwaj jun barco kʼa chuchiʼ jun tinamït tapeʼ kan nbʼolqotlaʼ riʼ ri ruwiʼ mar, ke riʼ chqä nuʼän ri loqʼoläj espíritu qkʼë röj. Ri ru-espíritu Jehová nuyaʼ qachqʼaʼ rchë nqapon kʼa chwäch ri kʼakʼakʼ Ruwachʼulew tapeʼ kan kʼïy kʼayewal xkeqïl.

⁸ Ri apóstol Pedro xuʼij: «Majun bʼëy yaʼon ta jun profecía rma ruraybʼal jun achï, rma ri achiʼaʼ kan yë ri loqʼoläj espíritu xkʼwan kichë rchë xetzjon pa rubʼiʼ Dios» (2 Ped. 1:21). Rma Pedro ajchapöy wä kär, retaman wä achkë rubʼanik yesamäj ri barcos. Rkʼë jbʼaʼ, rma riʼ xksaj ri tzij «xkʼwan kichë» rchë xuʼij achkë rubʼanik nsamäj ri loqʼoläj espíritu.

9. ¿Achkë xrajoʼ Pedro chë npë pa qajolon taq xksaj ri tzij «xkʼwan kichë»?

⁹ ¿Achkë xrajoʼ Pedro chë npë pa qajolon taq xksaj ri tzij «xkʼwan kichë»? Lucas, ri xtzʼibʼan rchë ri wuj Hechos, xksaj ri tzij riʼ rchë xtzjon chrij jun barco ri nuyaʼ qʼij chë nukʼwäx rma ri kaqʼiqʼ (Hech. 27:15). Rma riʼ, achiʼel wä nuʼij jun biblista, taq Pedro xuʼij chë ri loqʼoläj  espíritu «xkʼwan kichë» ri achiʼaʼ ri xetzʼibʼan le Biblia, xa xksaj «jun utziläj kʼambʼäl tzij chkij ri barcos ri ye kʼo pa ruwiʼ mar». Nqʼax chqawäch chë ri xrajoʼ xuʼij Pedro ya riʼ chë achiʼel ri kaqʼiqʼ ri nukʼwaj jun barco rchë nbʼä akuchï nrajoʼ napon wä, ri loqʼoläj espíritu achiʼel ta xerukʼwaj ri profetas chqä ri achiʼaʼ ri xetzʼibʼan le Biblia rchë xkiʼän ri samaj xyaʼöx pa kiqʼaʼ. Ri biblista riʼ xuʼij chqä chë ri xetzʼibʼan le Biblia ye achiʼel barcos ri «xkirïkʼ ki-velas *», ntel chë tzij, chë Jehová xyaʼ ri «kaqʼiqʼ» o loqʼoläj ru-espíritu chkë, y ri achiʼaʼ riʼ xkiyaʼ qʼij chë ri loqʼoläj espíritu xkʼwaj kibʼey.

10, 11. ¿Achkë kaʼiʼ naʼoj kʼo chë nqasmajij we nqajoʼ chë ri loqʼoläj espíritu nukʼwaj qabʼey? Tayaʼ jun tzʼetbʼäl.

¹⁰ Kantzij na wä chë komä, Jehová ma nuksaj ta chik ri loqʼoläj ru-espíritu rchë yetzʼibʼäx más wuj rchë le Biblia. Ye kʼa kʼa nuksaj na rchë nukʼwaj bʼey chkiwäch ri rusamajelaʼ. Riʼ nukʼüt chqawäch chë Jehová kʼa najin na nqrtoʼ pä. Ye kʼa, nkʼatzin nqaʼän ri najowatäj rchë chë ri loqʼoläj espíritu nukʼwaj qabʼey röj chqä. ¿Achkë rubʼanik nqaʼän riʼ?

¹¹ Qchʼobʼon chrij re tzʼetbʼäl reʼ: we jun achï nrajoʼ chë ru-barco nukʼwäx rma kaqʼiqʼ, nkʼatzin nusmajij kaʼiʼ naʼoj. Naʼäy, kʼo chë nukʼwaj ri barco kʼa akuchï kʼo wä kaqʼiqʼ, rma ri barco ma xtslon ta we xa chuchiʼ ri tinamït kʼo wä. Rukaʼn, kʼo chë chöj nurïkʼ kiwäch ri velas, rma ri barco xa xuʼ xtslon we ri kaqʼiqʼ ntok apü chkipan ri velas. Achiʼel wä nbʼanatäj rkʼë ri barco riʼ, röj xa xuʼ xtqkowin xtqayaʼ ruqʼij Jehová we kʼo ri loqʼoläj ru-espíritu qkʼë. Rchë riʼ, nkʼatzin nqasmajij kaʼiʼ naʼoj. Naʼäy, kʼo chë yeqaʼän samaj ri nkiyaʼ qʼij che rä ri loqʼoläj espíritu nukʼwaj qabʼey. Rukaʼn, kʼo chë nqaʼän ronojel ri kʼo pa qaqʼaʼ chkipan ri samaj riʼ (Sal. 119:32). We yeqasmajij ri kaʼiʼ naʼoj riʼ, ri loqʼoläj espíritu xtqrtoʼ rchë ma xtqayaʼ ta qa ruyaʼik  ruqʼij Jehová tapeʼ kʼo kʼayewal yeqïl o yeyaʼöx pa qawiʼ, y ke riʼ xtqapon chwäch ri kʼakʼakʼ Ruwachʼulew.

12. ¿Achkë xtqatzʼët qa komä?

¹² Kʼa komä, qatzʼeton pä achkë kaʼiʼ rubʼanik nqrtoʼ ri loqʼoläj espíritu. Nuyaʼ qachqʼaʼ chqä nqrtoʼ rchë ma nqayaʼ ta qa Jehová taq yeqaqʼaxaj kʼayewal. Chqä nqrtoʼ rchë rkʼë ronojel qan nqaʼän ri rusamaj Jehová y nukʼwaj qabʼey rchë xtqkowin xtqapon chwäch ri kʼakʼakʼ Ruwachʼulew. Komä, tqatzʼetaʼ achkë kajiʼ ütz nqaʼän rchë ronojel mul xtqïl ri nimaläj toʼïk nuyaʼ ri loqʼoläj espíritu.

13. a) Achiʼel nuʼij chpan 2 Timoteo 3:16 chqä 17, ¿achkë rubʼanik nqrtoʼ le Biblia? b) ¿Achkë kʼo chë nqaʼän röj?

¹³ Naʼäy, tqatjoj qiʼ chrij le Biblia (taskʼij ruwäch 2 Timoteo 3:16, 17). Jehová xksaj ru-espíritu rchë xyaʼ runaʼoj pa kijolon ri xetzʼibʼan le Biblia. Taq nqaskʼij ruwäch ri Ruchʼaʼäl Dios chqä nqchʼobʼon chrij ri nqaskʼij, nqayaʼ qʼij chë ri runaʼoj Dios yekanaj pa qajolon chqä pa qan. Ronojel ri naʼoj riʼ nkiʼän chë nqarayij nqakʼwaj jun rubʼanik kʼaslemal achiʼel nrajoʼ Jehová (Heb. 4:12). Ye kʼa, rchë chë ronojel mul nqïl rutoʼik ri loqʼoläj espíritu, nkʼatzin chë chaq taqïl nqajäm qawäch rchë nqatjoj qiʼ chrij le Biblia chqä nqchʼobʼon chrij ri nqaskʼij. We xtqaʼän riʼ, ri naʼoj ye kʼo chpan ri Ruchʼaʼäl Dios xkeqʼalajin rkʼë ri xkeqaʼij chqä ri xkeqaʼän.

14. a) ¿Achkë rma nqaʼij chë ri loqʼoläj espíritu kʼo chkipan ri qamoloj? b) ¿Achkë ütz nqaʼän rchë chë ri loqʼoläj espíritu nqrtoʼ taq yoj kʼo pa qamoloj?

¹⁴ Rukaʼn, tqayaʼ ruqʼij Dios kikʼë ri qachʼalal (Sal. 22:22). Chkipan ri qamoloj kʼo ru-espíritu Jehová (Rev. 2:29). ¿Achkë rma nqaʼij riʼ? Rma taq nqamöl qiʼ, nqakʼutuj ri loqʼoläj espíritu chkipan ri qachʼonïk, yeqabʼixaj bʼix ri ye elesan pä chpan le Biblia chqä yeqakʼoxaj utziläj taq naʼoj ri ye kʼo chpan ri Ruchʼaʼäl Dios. Ri naʼoj riʼ yeyaʼöx kimä ukʼwäy taq bʼey ri yechaʼon rkʼë rutoʼik ri loqʼoläj espíritu. Ri espíritu riʼ yerutoʼ chqä ri qachʼalal ixoqiʼ taq nkitjoj kiʼ rchë jun ki-asignación pa moloj chqä taq nkiqʼaxaj ri asignación riʼ. Ye kʼa, we nqajoʼ chë ronojel mul nqrtoʼ pä ri loqʼoläj espíritu, nkʼatzin nqatjoj äl qiʼ rchë nqchʼö apü chkipan ri qamoloj. We xtqaʼän riʼ, xtqayaʼ qʼij che rä ri loqʼoläj espíritu rchë xtsamäj pa qakʼaslemal, achiʼel ri barco ri chöj rikʼïl ruwäch ri ru-velas.

15. Taq nq-el chutzjoxik le Biblia, ¿achkë rubʼanik nqayaʼ qʼij che rä ri loqʼoläj espíritu rchë nqrtoʼ?

¹⁵ Rox, q-el chutzjoxik le Biblia. Taq nqaskʼij ruwäch le Biblia chkiwäch ri winäq chqä yeqatjoj chrij, nqayaʼ qʼij che rä ri loqʼoläj espíritu rchë nqrtoʼ chpan ri samaj riʼ (Rom. 15:18, 19). Ye kʼa janina ruqʼij chë chaq taqïl nq-el chutzjoxik le Biblia chqä chë ronojel mul nqaksaj riʼ kikʼë ri winäq rchë nqïl ri toʼïk nuyaʼ ri loqʼoläj espíritu. Ri xtqtoʼö rchë más ütz rubʼanik xtqtzjon kikʼë ri winäq, ya riʼ yeqasmajij ri naʼoj ri ye kʼo pä chpan ri Wuj rchë ri qamoloj: Qakʼaslemal chqä Qasamaj röj ri Cristianos.

16. ¿Achkë chik jun rubʼanik nqïl ri loqʼoläj espíritu?

¹⁶ Rukaj, qchʼö rkʼë Jehová (Mat. 7:7-11; Luc. 11:13). Jun chik rubʼanik rchë Jehová nuyaʼ pä ri loqʼoläj espíritu pa qawiʼ, ya riʼ nqakʼutuj ruchqʼaʼ chkipan ri qachʼonïk. Majun ta achkë nkowin nqʼatö qachʼonïk rchë ma ta napon rkʼë Jehová o rchë ri loqʼoläj ru-espíritu ma ta nkʼulun qkʼë röj. Nixta ri cárcel nixta Satanás yekowin nkiʼän riʼ (Sant. 1:17). ¿Achkë rubʼanik kʼo chë nqchʼö rkʼë Jehová rchë ke riʼ ryä xtyaʼ pä ri loqʼoläj espíritu pa qawiʼ? Rchë nqaqʼalajsaj ri kʼutunïk riʼ, ütz nqatamaj más chrij ri chʼonïk rkʼë jun tzʼetbʼäl ri xa xuʼ chpan ri Evangelio rchë Lucas nqïl wä. *

17. ¿Achkë nukʼüt chrij ri chʼonïk ri kʼambʼäl tzij xuʼij qa Jesús ri nqïl chpan Lucas 11:5 kʼa 9 chqä 13?

¹⁷ (Taskʼij ruwäch Lucas 11:5-9, 13). Ri tzʼetbʼäl ri xuʼij qa Jesús nukʼüt chqawäch achkë rubʼanik kʼo chë nqakʼutuj ri loqʼoläj espíritu. Chpan re tzʼetbʼäl reʼ, jun achï xyaʼöx ri nkʼatzin che rä rma xtäj ruqʼij chukʼutxik chqä rma ma xkʼïx ta xuʼän riʼ. Ma xuxiʼij ta riʼ xkʼutuj rutoʼik che rä rachiʼil tapeʼ nkʼaj aqʼaʼ chik (Luc. 11:8). * ¿Achkë rubʼanik xjnamaj Jesús ri tzʼetbʼäl riʼ rkʼë ri chʼonïk? Ryä xuʼij: «Ma kixtaneʼ ta chukʼutxik, y xtyaʼöx chiwä; ma kixtaneʼ ta chukanuxik, y xtiwïl; ma kixtaneʼ ta rchë nikokaj ruchiʼ jun jay, y xtjaq ruchiʼ ri jay chiwäch». Reʼ nuyaʼ qa jun utziläj naʼoj chqawäch: we nqajoʼ chë Jehová nuyaʼ pä ri loqʼoläj ru-espíritu pa qawiʼ, ma qtaneʼ ta chukʼutxik.

18. ¿Achkë rma ütz nqayaʼ chwäch qan chë Jehová xtyaʼ pä ri loqʼoläj ruchqʼaʼ pa qawiʼ?

¹⁸ Re tzʼetbʼäl reʼ nqrtoʼ chqä rchë nqʼax chqawäch achkë rma Jehová xtyaʼ ri loqʼoläj espíritu pa qawiʼ. Jesús xuʼij chpan ri tzʼetbʼäl chë ri achï nrajoʼ wä ütz rukʼulik nuʼän che rä ri winäq ri näj aqʼaʼ xapon chuchʼbʼexik. Ri achï riʼ nunaʼ wä chë nkʼatzin nuyaʼ ruway ri ruwlaʼ, ye kʼa majun ta achkë kʼo rkʼë. Jesús xuʼij chë ri ru-vecino ri achï riʼ xyaʼ kaxlän wäy che rä rma xtäj ruqʼij chrij chqä ma xkʼïx ta xuʼän riʼ. ¿Achkë naʼoj xrajoʼ xyaʼ qa chqawäch? Chë, we jun winäq nutoʼ jun ru-vecino rma ma ntaneʼ ta chukʼutxik ri nrajoʼ, kantzij na wä chë ri utziläj Qatataʼ xtyaʼ ri loqʼoläj espíritu pa kiwiʼ ri winäq ri ma yetaneʼ ta chukʼutxik ruchqʼaʼ. Rma riʼ, tqayaʼ chwäch qan chë we nqakʼutuj ri loqʼoläj espíritu che rä Jehová, ryä kantzij na wä chë xtyaʼ pä pa qawiʼ (Sal. 10:17; 66:19).

19. ¿Achkë rma qayaʼon chwäch qan chë Satanás ma xtchʼakon ta chqij?

¹⁹ Tapeʼ Satanás xttäj ruqʼij chqij rchë nqrtzäq, ma xtchʼakon ta chqij. ¿Achkë rma nqaʼij riʼ? Rma ri loqʼoläj espíritu kaʼiʼ rubʼanik nqrtoʼ pä. Naʼäy, nuyaʼ qachqʼaʼ rchë yeqaqʼaxaj ri kʼayewal. Y, rukaʼn, ya riʼ ri uchqʼaʼ ri nqtoʼö rchë ma nqayaʼ ta qa ruyaʼik ruqʼij Jehová kʼa taq xtqapon chwäch ri kʼakʼakʼ Ruwachʼulew. Rma riʼ, tqatjaʼ qaqʼij rchë ronojel mul nqïl ri toʼïk ri nuyaʼ ri loqʼoläj espíritu.