Ir al contenido

Ir al índice

ARTÍCULO ÑA̱ KAʼVIYÓ 48

“Sandiʼindó keʼéndó chiñu ña̱ ki̱xáʼandó xíʼin”

“Sandiʼindó keʼéndó chiñu ña̱ ki̱xáʼandó xíʼin”

“Sandiʼindó keʼéndó chiñu ña̱ ki̱xáʼandó xíʼin” (2 COR. 8:11).

YAA 35 Ná kundi̱ʼi̱-iniyó xa̱ʼa mií ña̱ ndáyáʼvi va̱ʼaka

ÑA̱ KA̱ʼA̱NYÓ XA̱ʼA̱ *

1. ¿Ndáaña táxi Jehová ná keʼéyó?

JEHOVÁ táxira ña̱ ná ndaka̱xinyó ña̱ kúni̱yó keʼéyó. Sánáʼa̱ra miíyó ña̱ vií ná ndaka̱xinyó ña̱ keʼéyó, ta chíndeétáʼanra xíʼinyó ña̱ vií keʼéyóña tá ña̱ kútóora kúúña (Sal. 119:173). Tá kéʼéyó ndiʼi ña̱ káʼa̱n consejo ña̱ va̱xi nu̱ú tu̱ʼun Ndióxi̱, chindeétáʼanña xíʼinyó ña̱ vií ndaka̱xinyó ña̱ keʼéyó (Heb. 5:14).

2. ¿Ndáaña kivi ixayo̱ʼvi̱ xíʼinyó tá nda̱ka̱xinyó keʼéyó iin ña̱ʼa?

2 Ni xa̱a̱ vií nda̱ka̱xinyó iin ña̱ kúni̱yó keʼéyó, sana xíniñúʼu chika̱a̱yó ndee̱ ña̱ sáxi̱nuyóña. Ná kotoyó sava ejemplo. Iin ta̱ loʼo chi̱ka̱a̱-inira ña̱ kaʼvira ndiʼi Biblia. Ka̱ʼviraña sava semana, soo tá ni̱ya̱ʼa loʼo sa̱ndákoora keʼéraña. Iin ñá hermana kúni̱ñá kooñá precursora regular, soo tuku ta tuku násamañá fecha ña̱ kixáʼañá keʼéñá ña̱yóʼo. Iin tiʼvi na̱ anciano ni̱ka̱ʼa̱nna ña̱ ku̱ʼu̱nna keʼéna visita ña̱ pastoreo xíʼin na̱ hermano, soo tá xa̱a̱ ni̱ya̱ʼa ku̱a̱ʼání yo̱o̱ ta ni ta̱ʼán ku̱ʼu̱nna kotona na̱ hermano. Ña̱yóʼo xa̱a̱ síín síínva íyoña, soo iin kúni̱ kitáʼanña, chi nda̱ka̱xinna keʼéna iin ña̱ʼa soo va̱ása nísaxínunaña. Ki̱ʼva saá íyo ña̱ ke̱ʼé na̱ cristiano ña̱ ñuu Corinto tá siglo nu̱ú. Ná kotoyó ndáaña kivi sakuaʼayó xíʼin ña̱ ke̱ʼéna.

3. ¿Ndáaña ni̱ka̱ʼa̱n na̱ ñuu Corinto keʼéna, ta ndáaña ku̱u?

3 Tá ku̱i̱ya̱ 55, na̱ ñuu Corinto ni̱ka̱ʼa̱nna keʼéna iin ña̱ ndáyáʼviní. Na̱kunda̱a̱-inina ña̱ na̱ hermano ña̱ ñuu Jerusalén xíʼin Judea kǒo ña̱ kuxuna ni ña̱ kuniñúʼuna, ta saátu ku̱nda̱a̱-inina ña̱ na̱ inka congregación ni̱ka̱ʼa̱nna ña̱ ndakayana xu̱ʼún ña̱ chindeétáʼanna xíʼinna. Xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ʼa-inina xi̱kuni̱na chindeétáʼanna xíʼinna, ta ni̱nda̱ka̱tu̱ʼunna ta̱ apóstol Pablo ndáa ki̱ʼva keʼénaña. Ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna ndáa ki̱ʼva keʼénaña, ta saátu ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin ta̱ Tito ña̱ ná chindeétáʼanra xíʼinna ña̱ ndakayara xu̱ʼún (1 Cor. 16:1; 2 Cor. 8:6). Soo, tá ni̱ya̱ʼa loʼo yo̱o̱ ta̱ Pablo ku̱nda̱a̱-inira ña̱ ta̱ʼán sáxi̱nunaña. Xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo, sana va̱ása íyo tu̱ʼva ña̱ nda̱kayana ña̱ chindaʼánaña ku̱ʼu̱nña Jerusalén xíʼin ña̱ nda̱kaya na̱ inka congregación (2 Cor. 9:4, 5).

4. Nda̱a̱ táki̱ʼva káchi 2 Corintios 8:7, 10, 11, ¿ndáaña ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Pablo xíʼin na̱ ñuu Corinto keʼéna?

4 Na̱ ñuu Corinto va̱ʼaní ña̱ nda̱ka̱xinna keʼéna, ta ta̱ Pablo ta̱xira tíxa̱ʼvi ndaʼa̱na xa̱ʼa̱ ña̱ ndakúní íyo ña̱ kándíxana Ndióxi̱ xíʼin xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ʼaní-inina. Soo, xi̱niñúʼu ka̱ʼa̱nra xíʼinna ña̱ ná sandiʼina keʼéna ña̱ ki̱xáʼana xíʼin (kaʼvi 2 Corintios 8:7, * 10, 11). * Ña̱ ndo̱ʼona sánáʼa̱ña miíyó, ña̱ nda̱a̱ na̱ hermano na̱ nda̱kú íyo ini kivi ixayo̱ʼvi̱ña xíʼinna saxínuna ña̱ nda̱ka̱xinna keʼéna.

5. ¿Ndáa pregunta kúú ña̱ ndakuiinyó?

5 Nda̱a̱ táki̱ʼva ndo̱ʼo na̱ ñuu Corinto, sana saátu íxayo̱ʼvi̱ña xíʼin miíyó ña̱ saxínuyó ña̱ nda̱ka̱xinyó, xa̱ʼa̱ ña̱ kúúyó na̱ yiví ku̱a̱chi sava ndákooyó kéʼéyóña. Ta saátu iin kama kivi kuu iin ña̱ʼa ta kasiña nu̱úyó ña̱ keʼéyóña (Ecl. 9:11; Rom. 7:18). Nu̱ú ña̱ artículo yóʼo ndakuiinyó ña̱ pregunta yóʼo: ¿Ndáa ki̱ʼva kivi ndaka̱xin viíyó ña̱ keʼéyó? ¿Ndáaña kivi keʼéyó ña̱ kotoyó ndáa ki̱ʼva íyo ña̱ nda̱ka̱xinyó keʼéyó tá ya̱chi̱, ta kotoyó á xíniñúʼu nasamayóña? Ta, ¿ndáaña chindeétáʼan xíʼinyó ña̱ sándiʼiyó keʼéyó ña̱ ki̱xáʼayó xíʼin?

TÁ KÚMA̱NÍKA NDAKA̱XINYÓ KEʼÉYÓ IIN ÑA̱ʼA

6. ¿Ndáa xa̱ʼa̱ kúú ña̱ kivi nasamayó ña̱ nda̱ka̱xinyó keʼéyó?

6 Íyo sava ña̱ ndáyáʼviní ña̱ nda̱ka̱xinyó keʼéyó va̱ása kivi nasamayó. Tá kúú, va̱ása kúni̱yó sandákooyó ña̱ ndasakáʼnuyó Jehová, ta saátu chi̱ka̱a̱-iniyó ña̱ nda̱kú koo iniyó xíʼin na̱ ti̱ndaʼa̱ xíʼinyó (Mat. 16:24; 19:6). Soo, sana íyo sava ña̱ xíniñúʼu nasamayó, chi xa̱a̱ síín síín íyo ña̱ ndóʼoyó. ¿Ndáaña chindeétáʼan xíʼinyó ña̱ viíní koo ña̱ ndaka̱xinyó?

7. ¿Ndáaña xíniñúʼu ndukúyó nu̱ú Jehová, ta nda̱chun?

7 Ná ndukúyó ña̱ ndíchi nu̱ú Jehová. Miíra chi̱ndeétáʼan xíʼin ta̱ Santiago ña̱ ka̱ʼyíra ña̱yóʼo: “Ndáa ndóʼó kúma̱ní ña̱ ndíchi nu̱ú, ndakundeékandó ndukúndóña nu̱ú Ndióxi̱, chi ta̱yóʼo taxivaraña ndaʼa̱ndó” (Sant. 1:5). Ndiʼivayó kúma̱ní ña̱ ndíchi nu̱ú ña̱ va̱ʼa ndaka̱xinyó sava ña̱ keʼéyó. Xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo, ná kandíxaníyó Jehová tá ndáka̱xinyó iin ña̱ keʼéyó ta saátu tá xítoyó á vií íyoña. Tasaá, mií Jehová chindeétáʼan xíʼinyó ña̱ vií ndaka̱xinyó ña̱ keʼéyó.

8. ¿Ndáaña xíniñúʼu keʼéyó tá kúma̱níka ndaka̱xinyó ña̱ keʼéyó?

8 Ná nandukú va̱ʼayó xa̱ʼa̱ ña̱ kúni̱yó keʼéyó. Ná kotoyó ndáaña káʼa̱n tu̱ʼun Ndióxi̱, ná kaʼviyó ndiʼi tutu ña̱ tává na̱ ñuura, ta ná ka̱ʼa̱nyó xíʼin iin na̱ kítáʼan vií xíʼinyó ña̱ ná chindeétáʼanna xíʼinyó (Prov. 20:18). Ndáyáʼviní keʼéyó ndiʼi ña̱yóʼo, tá ndákanixi̱níyó nasamayó chiñuyó, á ña̱ ku̱ʼu̱nyó kooyó inka lugar, á ndáaña kaʼviyó ña̱ va̱ʼa koo ña̱ xíniñúʼuyó ta ndakundeéyó ndasakáʼnuyó Ndióxi̱.

9. ¿Ndáaña va̱ʼa ndakiʼinyó tá ná kotoyó ndáa xa̱ʼa̱ kúni̱yó keʼéyó sava ña̱ʼa?

9 Ná kotoyó ndáa xa̱ʼa̱ kúni̱yó keʼéyóña. Ndáyáʼviní nu̱ú Jehová ndáa xa̱ʼa̱ kúú ña̱ kéʼéyó sava ña̱ʼa (Prov. 16:2). Ta̱kán kúni̱ra ná kotoyó ndáa xa̱ʼa̱ kúni̱yó keʼéyó iin ña̱ʼa. Xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo, xíniñúʼu vií koo iniyó xíʼin miíyó ta saátu xíʼin inkana tá ndáka̱xinyó iin ña̱ keʼéyó. Tá va̱ása kéʼéyó ña̱yóʼo, kivi ixayo̱ʼvi̱ña xíʼinyó saxínuyó ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nyó keʼéyó. Ná kachiyó ña̱ iin ta̱ loʼo ki̱xáʼara kúúra precursor, ta tá ni̱ya̱ʼa loʼo tiempo va̱ása nísaxínura horara ta va̱ása kúsi̱í-inira tá ku̱a̱ʼa̱nra nátúʼunra. Sana nda̱kanixi̱níra koora precursor ña̱ va̱ʼa sakusi̱íra-ini Jehová. Soo, ¿á ke̱ʼéraña xa̱ʼa̱ ña̱ kúni̱ra sakusi̱íra-ini na̱ yivára á inkakana?

10. ¿Ndáaña xíniñúʼu keʼéyó ña̱ va̱ʼa nasamayó sava ña̱ kéʼéyó?

10 Ná ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa̱ inka ejemplo. Iin ta̱ sa̱kán sákuaʼa xa̱ʼa̱ Biblia chíka̱a̱-inira ña̱ sandákoora kaʼmira. Tá xa̱ʼa̱, chi̱ka̱a̱níra ndee̱ ña̱ va̱ásaka kaʼmira ki̱ʼva iin á u̱vi̱ semana, soo nda̱ndikó tukura ke̱ʼéraña. Soo tá ni̱ya̱ʼa loʼo, ku̱chiñuvara sa̱ndákooraña. Xa̱ʼa̱ ña̱ kúʼvi̱-inira xínira Jehová ta kúni̱ra sakusi̱íra-inira sa̱ndákoora ña̱ kaʼmira (Col. 1:10; 3:23).

11. ¿Nda̱chun xíniñúʼu kunda̱a̱ va̱ʼa iniyó ndáaña kúni̱yó keʼéyó?

11 Ná kunda̱a̱ va̱ʼa iniyó ndáaña kúni̱yó keʼéyó. Ña̱yóʼo chindeétáʼan xíʼinyó ña̱ sandiʼiyó keʼéyó ña̱ ki̱xáʼayó xíʼin. Tá kúú, tá chi̱ka̱a̱-iniyó ña̱ kaʼvi ni̱ʼiyó Biblia, soo tá kǒo iin programa kúúmiíyó va̱ása kuchiñuyó keʼéyó ña̱yóʼo. * Inka ejemplo, na̱ anciano ti̱xin iin congregación ni̱ka̱ʼa̱nna ku̱ʼu̱nna kotona na̱ hermano, soo xa̱a̱ ni̱ya̱ʼa tiempo ta ni ta̱ʼán keʼénaña. Iin ña̱ kivi chindeétáʼan xíʼinna kúú ña̱ nda̱ka̱tu̱ʼun xíʼin miína ña̱yóʼo: “¿Á nda̱ka̱xin va̱ʼayó ndáa na̱ hermano kúú na̱ ku̱ʼu̱nyó kotoyó? ¿Á vií va̱ʼa nda̱ka̱xinyó iin ki̱vi̱ ña̱ ku̱ʼu̱nyó kotoyóna?”.

12. ¿Ndáaña sana xíniñúʼu keʼéyó, ta nda̱chun?

12 Viíní ná kotoyó ndáaña kivi keʼéyó. Nda̱a̱ ni iinyó kǒo ku̱a̱ʼá tiempo kúúmiíyó, ni xu̱ʼún ni ndee̱ ña̱ keʼéyó ndiʼi ña̱ kúni̱yó. Xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo, xíniñúʼu kotoyó ndáaña kivi keʼéyó ta viíní ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa̱ña. Sava yichi̱, xíniñúʼu nasamayó iin ña̱ nda̱ka̱xinyó keʼéyó ña̱ va̱ása kúchiñuyó saxínuyó (Ecl. 3:6). Ta vitin, tá xítoyó iin ña̱ nda̱ka̱xinyó keʼéyó, ta na̱samayó sava ña̱ʼa, ta ndákanixi̱níyó ña̱ kivi saxínuyóña, ¿ndáaña chindeétáʼan xíʼinyó ña̱ sandiʼiyó keʼéyóña? Ná kotoyó u̱ʼu̱n ña̱ kivi chindeétáʼan xíʼinyó.

ÑA̱ CHINDEÉTÁʼAN XÍʼINYÓ ÑA̱ SAXÍNUYÓ ÑA̱ NDA̱KA̱XINYÓ KEʼÉYÓ

13. ¿Nda̱saa kivi kúúmiíyó ndee̱ ña̱ saxínuyó ña̱ nda̱ka̱xinyó keʼéyó?

13 Ná ka̱ʼa̱nyó xíʼin Ndióxi̱ taxira ndee̱ ndaʼa̱yó ña̱ keʼéyóña. Jehová kivi taxira ndee̱ ndaʼa̱yó ña̱ va̱ʼa kuni̱yó keʼéyó ña̱ nda̱ka̱xinyó (Filip. 2:13). Xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo, ná ndukúyó espíritu santo nu̱úra ña̱ va̱ʼa koo ndee̱yó keʼéyóña. Ná ndakundeéyó ka̱ʼa̱nyó xíʼinra ni túviyó ña̱ va̱ása kama ndákuiinra yuʼúyó. Ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra: “Ka̱ʼa̱nkandó, ta taxira [espíritu santo] ndaʼa̱ndó” (Luc. 11:9, 13).

14. ¿Ndáa ki̱ʼva chíndeétáʼan ña̱ va̱xi nu̱ú Proverbios 21:5 xíʼinyó ña̱ va̱ʼa saxínuyó ña̱ nda̱ka̱xinyó keʼéyó?

14 Ná kotoyó nda̱saa keʼéyóña (kaʼvi Proverbios 21:5). * Ña̱ va̱ʼa keʼéyó iin chiñu, xíniñúʼu kotoyó nda̱saa keʼéyóña. Ta saátu, tá ndáka̱xinyó keʼéyó iin ña̱ʼa, ná keʼéyó iin lista ña̱ chindeétáʼan xíʼinyó ña̱ va̱ʼa saxínuyóña. Tá ná ndataʼvíyó iin chiñu ña̱ yo̱ʼvi̱, va̱ása ixayo̱ʼvi̱kaña xíʼinyó ña̱ kotoyó á xa̱a̱ ku̱chiñuyó ke̱ʼéyóña. Ta̱ Pablo ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin na̱ ñuu Corinto ña̱ xíniñúʼu ndaka̱xinna iin ki̱vi̱ nu̱ú semana ña̱ va̱ʼa ndakayana xu̱ʼún, nu̱úka ña̱ kundatuna nda̱a̱ ná kixaa̱ra ta saáví ndakayanaña (1 Cor. 16:2). Inka ña̱ va̱ʼa ndakiʼinyó tá ná ndataʼvíyó chiñu ña̱ yo̱ʼvi̱ kúú, ña̱ va̱ása ndakanixi̱níyó ña̱ kǒo kuchiñuyó keʼéyóña.

15. Tá xa̱a̱ ndi̱ʼi xi̱toyó nda̱saa keʼéyó ña̱ nda̱ka̱xinyó, ¿ndáaka ña̱ kivi keʼéyó?

15 Tá ná kaʼyíyó nda̱saa kúni̱yó keʼéyó ña̱ nda̱ka̱xinyó, ña̱yóʼo chindeétáʼan xíʼinyó ña̱ va̱ʼa saxínuyóña (1 Cor. 14:40). Tá kúú, na̱ anciano xíniñúʼu ndaka̱xinna inka ta̱ anciano ña̱ kaʼyíra ndiʼi ña̱ kúni̱na keʼéna, ndáana keʼéña, ta nda̱saa tiempo sandiʼina keʼénaña. Tá ná keʼé na̱ anciano ña̱yóʼo, sana va̱ʼaníka saxínuna ña̱ kúni̱na keʼéna (1 Cor. 9:26). Ki̱ʼva saátu kivi keʼé miívayó. Tá kúú, kivi keʼéyó iin lista nu̱ú kaʼyíyó chiñu ña̱ kúni̱yó keʼéyó ndiʼi ki̱vi̱, ta ña̱ nu̱ú kúni̱yó keʼéyó ná kaʼyíyó. Ña̱yóʼo su̱ví kuití chindeétáʼanña xíʼinyó ña̱ sándiʼiyó keʼéyó ña̱ ki̱xáʼayó xíʼin, chi saátu loʼo tiempo ku̱a̱ʼáka ña̱ʼa keʼéyó.

16. Nda̱a̱ táki̱ʼva káchi Romanos 12:11, ¿ndáaña xíniñúʼu keʼéyó ña̱ va̱ʼa saxínuyó ña̱ nda̱ka̱xinyó keʼéyó?

16 Ná chika̱a̱níyó ndee̱. Ña̱ va̱ʼa kundiku̱nyó ña̱ ka̱ʼyíyó nu̱ú lista ta saxínuyóña, xíniñúʼu chika̱a̱níyó ndee̱ (kaʼvi Romanos 12:11). * Ta̱ Pablo ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin ta̱ Timoteo ña̱ ná ndakundeékara sakuaʼara ña̱ va̱ʼa viíka sanáʼa̱ra, ta ná va̱ása sandákoora keʼéra ña̱yóʼo. Ña̱ consejo yóʼo chindeétáʼantuña xíʼinyó ña̱ va̱ʼa keʼéyó nda̱a̱ ndáaka chiñu nu̱ú Jehová (1 Tim. 4:13, 16).

17. ¿Nda̱saa chíndeétáʼan Efesios 5:15, 16 xíʼinyó ña̱ saxínuyó ña̱ nda̱ka̱xinyó?

17 Viíní ná kuniñúʼuyó tiempoyó (kaʼvi Efesios 5:15, 16). * Ná kotoyó ama keʼéyó iin ña̱ʼa ta ná va̱ása nasamayóña. Ná va̱ása kundatuyó ña̱ kixaa̱ iin tiempo ña̱ va̱ʼa keʼéyóña chi sana va̱ása kixa̱a̱víña (Ecl. 11:4). Ta ná va̱ása taxiyó ña̱ kindaa ña̱ʼa ña̱ va̱ása ndáyáʼvi tiempoyó ni ndee̱yó ña̱ keʼéyó ña̱ʼa ña̱ ndáyáʼvika (Filip. 1:10). Tá kívi, ná taváyó tiempo ña̱ keʼéyó ña̱ nda̱ka̱xinyó, tá kǒo nda̱a̱ ni iin ña̱ sándi̱ʼi̱ miíyó. Ta ná ka̱ʼa̱nyó xíʼin inkana ña̱ xíniñúʼuyó tiempo ña̱ ndakanixi̱níyó xa̱ʼa̱ ña̱ kéʼéyó. Ná kotoyó, á kivi ndaʼvayó celular ña̱ kúúmiíyó ta nda̱a̱ ná ya̱ʼa loʼo saá kotoyó nu̱ú correo electrónico á inkakaña. *

18, 19. Tándi̱ʼi nda̱ka̱xinyó ña̱ keʼéyó, ¿ndáaña kivi chindeétáʼan xíʼinyó ña̱ va̱ása ndakava-iniyó ni íyo ña̱ sási nu̱úyó?

18 Ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ʼa ña̱ ndakiʼinyó. Ná chitáʼanyó ña̱ nda̱ka̱xinyó keʼéyó xíʼin ña̱ ku̱a̱ʼa̱nyó iin viaje. Tá kúni̱yó xa̱a̱yó nu̱ú ku̱a̱ʼa̱nyó, xíniñúʼu ndakundeéyó ku̱ʼu̱nyó ni tá ndási yichi̱, ta saátu ni xíniñúʼu ku̱ʼu̱nyó inka yichi̱. Ki̱ʼva saá íyo ña̱ va̱ʼa ña̱ ndakiʼinyó xíʼin ña̱ nda̱ka̱xinyó keʼéyó, ta va̱ása ndakava-iniyó ni tá íyo ña̱ sási nu̱úyó ña̱ saxínuyóña (Gál. 6:9).

19 Iin ña̱ yo̱ʼvi̱ kúú ña̱ ndaka̱xin viíyó ña̱ keʼéyó ta saxínuyóña. Soo kiviva taxi Jehová ña̱ ndíchi xíʼin ndee̱ ndaʼa̱yó ña̱ va̱ʼa sandiʼiyó keʼéyóña.

YAA 65 Chika̱a̱ ndée ña̱ sakuaʼakaún

^ párr. 5 ¿Á ndándikó-iniyó xa̱ʼa̱ sava ña̱ nda̱ka̱xinyó keʼéyó? ¿Á íxayo̱ʼvi̱ña xíʼin ña̱ ndaka̱xin viíyó ña̱ keʼéyó ta saxínuyóña? Ña̱ artículo yóʼo chindeétáʼan xíʼinyó ña̱ ya̱ʼayó nu̱ú ña̱ íxayo̱ʼvi̱ xíʼinyó, ta saátu ña̱ sandiʼiyó keʼéyó ña̱ ki̱xáʼayó xíʼin.

^ párr. 4 2 Corintios 8:7: “Ña̱kán, xa̱ʼa̱ ña̱ xa̱a̱ va̱ʼaní íyo ña̱ kéʼéndó, ña̱ kándíxandó, ña̱ káʼa̱nndó, ña̱ kúnda̱a̱-inindó, ña̱ kúni̱ndó keʼéndóña, ta saátu nda̱a̱ táki̱ʼva kúʼvi̱-inindi̱ xínindi̱ ndóʼó, saátu ndóʼó ná kuaʼnuka ña̱ va̱ʼa koo inindó xíʼin inkana”.

^ párr. 4 2 Corintios 8:10, 11: “Ta xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo káʼi̱n xíʼinndó: ña̱ chiñu yóʼo ña̱ va̱ʼa miívandó kúúña, xítoi̱ ña̱ xa̱a̱ íyo iin ku̱i̱ya̱ kúú ña̱ ki̱xáʼandó kéʼéndóña, soo suví ña̱yóʼo kuití, chi saátu kúni̱ndó keʼéndóña; 11 ta vitin, sandiʼindó keʼéndó chiñu ña̱ ki̱xáʼandó xíʼin, chi nda̱a̱ táki̱ʼva kama xi̱kuni̱ndó keʼéndóña, saátu kama sandiʼindóña xíʼin ña̱ kivi taxindó”.

^ párr. 11 Ña̱ “Programa de lectura de la Biblia”, ña̱ va̱xi nu̱ú jw.org®, chindeétáʼan xíʼinyó ña̱ kotoyó ndáa ki̱ʼva kaʼviyó Biblia (PUBLICACIONES > OTRAS PUBLICACIONES).

^ párr. 14 Proverbios 21:5: “Na̱ ndákani vií xi̱ní xa̱ʼa̱ ña̱ kéʼéna viíní kanaña, soo na̱ kamaní kéʼéña va̱ása va̱ʼa kanaña”.

^ párr. 16 Romanos 12:11: “Va̱ása xúxán koondó xíʼin chiñu ña̱ kéʼéndó. Ndakundeéníkandó chika̱a̱ndó ndee̱ keʼéndóña. Kachíñundó nu̱ú Jehová nda̱a̱ táki̱ʼva kéʼé iin na̱ esclavo”.

^ párr. 17 Efesios 5:15, 16: “Kiʼinndó kuenta xíʼin ndiʼi ña̱ kéʼéndó, kǒo keʼéndó ña̱ kéʼé na̱ kíʼvi, ña̱ va̱ʼa keʼéndó, 16 kuniñúʼu viíndó tiempondó, chi su̱ví tiempo va̱ʼaka kúúña vitin”.

^ párr. 17 Nu̱ú ña̱ artículo “Veinte consejos para que el tiempo le rinda”, nu̱ú ña̱ ¡Despertad! abril ña̱ ku̱i̱ya̱ 2010, káʼa̱nkaña nda̱saa kivi kuniñúʼu viíyó tiempoyó.