1, 2. ¿Chumngelu (chemu) kümeafuy tati pu cristiano ñi doy kimürpuafiel ti lifru Levítico?

TATI apostol Pablo feypifi tañi weche weni Timotew: “Kom tati wirikonkülechi dungu ti Wirin Chillka mew wiringey Ngünechen tañi adkünuel ka ñi piel mew, feymew rume kümey” (2 Tim. 3:⁠16). Tüfachi “Wirin Chillka” mew ka koneltuley ti lifru Levítico. Welu kiñeke che feypikey: “Feychi lifru apoley re ley dungu müten, kellulayafeiñmu famülke mu”. Eymi kay, ¿chem pimi? Iñchiñ taiñ rüf cristiano ngen mu femngentukelafiyiñ.

² Ti lifru Levítico wiringey doy 3.500 tripantu kuyfi mu. Ka Jewba eli tüfachi lifru ñi müleal Biblia mew “taiñ kimeltungeael” fantepu mew (Rom. 15:⁠4). Feytachi lifru kellukeeiñmu taiñ kimal chem rakiduamkey Jewba kiñeke dungu mew. Feymu kümeafuy taiñ doy kimürpuafiel tüfachi lifru küpalu Chaw Ngünechen mu. Fentren kimeltun entuafuiñ, welu meli dungu inaduamaiñ.

3. Ñi chalintukulelngeal kulliñ ta Jewba, ¿chem rakiduamelkefuy pu israelche?

³ Tati wünen kimeltun: duamnieiñ ayüwülafiel ta Jewba, fey taiñ küme llowaetew kom taiñ küdawelkefiel. Fütra kuyfi mu, fill tripantu pu israelche trawükefuyngün kiñe antü ñi wiñoduamtungeal engün tañi culpan, fey tati longkolechi sacerdote chalintukulelkefuy kulliñ ta Jewba. Tüfa kellukefuy pu israelche ñi longkontukunieal tañi culpanchengen, fey duamniefuyngün ñi wiñoduamtungeal. Tati longkolechi sacerdote konpukefuy tati Doy Ponwitulechi Yamfal Ngillatuwe mew, fey chalintukulelkefuy ta Jewba ti mollfüñ kulliñ ñi wiñoduamtungeal pu israelche, welu wünelu mu mülefuy ñi femal kiñe doy falin dungu.

4. ¿Chem pi Levítico 16:⁠12, 13? ¿Chumkefuy tati longkolechi sacerdote wünen mew konpulu tati Doy Ponwitulechi Yamfal Ngillatuwe mew? (Inaduamnge ti adentun wenulelu).

 ⁴ Biblia feypi: “[Tati longkolechi sacerdote] müley ñi nüafiel tati pichi pala ka apolafi ti aylen mew mülelu altar mu, Jewba ñi adkiñ mew. Ka müley ñi nüafiel epu runa incienso küme nümün-ngelu ka rüngülelu, fey puwülafi nometu cortina mew. Kafey tukuafi tati incienso kofilechi aylen mu, Jewba tañi adkiñ mew. Fey tati incienso ñi fitrun takuafi wenu ti Falin Caja Nielu Ngünechen ñi Ley Dungu, femngechi tañi lanoal ti longkolechi sacerdote” (Levítico 16:⁠12, 13). Rakiduamnge tüfachi dungu mu. Feychi antü trawüluwlu pu israelche ñi wiñoduamtungeal ñi culpan mu, tati sacerdote küla rupachi mülefuy ñi konpual ti Doy Ponwitulechi Yamfal Ngillatuwe mu. Fey wünen mu ñi konpuel feychi ngillatuwe mu mülelu ti tolto ruka mew, tati sacerdote yeniekefuy kiñe metawe incienso küme nümün-ngelu, kafey yeniefuy kiñe orongechi pichi pala nielu aylen. Witrakünuwkefuy itrotripa ti cortina mu, fey ñi yamkechi konpual ti Doy Ponwitulechi Yamfal Ngillatuwe mew. Konpulu, witrakünuwkefuy itrotripa ti Falin Caja mew Nielu Jewba ñi Ley Dungu. Tüfa adentulekefuy ñi mülen Jewba ñi adkiñ mew reke. Fey tukukefuy tati incienso kofilechi aylen mew ka kom tati ngillatuwe apokefuy küme nümün mew.⁠ * Fey wüla tati sacerdote ka wiño konpukefuy tati Doy Ponwitulechi Yamfal Ngillatuwe mu ka yeniekefuy ti chalintukuelchi kulliñ ñi mollfüñ. Longkontukunienge, tati sacerdote lüpümkefuy incienso petu ñi chalintukunofiel ti mollfüñ ñi wiñoduamtungeal pu israelche.

5. ¿Chem kimeltukeeiñmu ñi lüpümngekeel incienso kuyfi?

⁵ ¿Chem kimeltukeeiñmu ñi lüpümngekeel incienso pu israelche ñi antü mu? Biblia feypi Chaw Jewba tañi pu che ñi llellipun incienso reke trürümngeafuy (Sal. 141:⁠2; Apok. 5:⁠8). Longkontukuaiñ, ti longkolechi sacerdote yamuwün mu yeniekefuy ti incienso Jewba tañi adkiñ mew. Ka femngechi iñchiñ, fütra yamuwün mu ngillatukefiyiñ ta Jewba. Rume mañumküleiñ taiñ Wenu Chaw mew taiñ eluetew nütramkayafiel, chumngechi femkey kiñe pichi wentru tañi chaw engu (Sant. 4:⁠8). Taiñ Fütra Chaw weni reke trokitunieeiñmu (Sal. 25:⁠14). Rume falintukefiyiñ taiñ weniyeetew Jewba, feymu küpa weñangkülkelafiyiñ.

6. Ñi femün ti longkolechi sacerdote petu ñi wülnon tati chalintukun, ¿chumngechi trürümngeafuy Jesus ñi femün mu?

⁶ Longkontukunieaiñ tüfachi dungu: ti longkolechi sacerdote mülefuy ñi lüpümafiel tati incienso petu ñi wülnon tati chalintukun, femngechi kimafuy ñi ayüwülniefiel ta Chaw Ngünechen. Ñi femün ti longkolechi sacerdote, ¿chumngechi trürümngeafuy Jesus ñi femün mu? Jesus mülepalu Mapu mu, mülefuy ñi wültukual tañi mongen, femngechi ñi montulafiel tati pu che. Welu wünelu mu doy fütra falin-ngefuy ñi feyentunieafiel ta Jewba kom tañi mongen mu, femngechi ñi llowaetew tañi chalintukun. Femngechi femlu Jesus, pengelkeeiñmu ñi norngen yenieal iñchiñ taiñ mongen chumngechi ñi ayükeel ta Jewba. Kafey Jesus pengelkünuy ñi norngen chumngechi ñi ngünenieken tañi Chaw.

7. Mülepalu Jesus Mapu mu, ¿chumngechi ayüwülfi ta Jewba?

⁷ Jesus femi kom ñi ayünieel ta Jewba tuntepuwlu ñi mongen Mapu mew. Kidu rupay fentren wedake dungu mu ka kimniefuy tañi rume weda langümngeal, welu rumel eluwkülefuy ñi pengelal tañi doy küme ngünenieken ta Jewba (Filip. 2:⁠8). Jesus rupalu wedake dungu mu, ngillatufi ta Jewba “fütra newentu dungun mew ka rume fentren külleñu mew” (Eb. 5:⁠7). Kidu  tañi piwke mu entuy ñi ngillatun, femngechi pengeli tañi nor piwkeyeniefiel ta Jewba. Kafey tañi ngillatun kellueyew ñi femal Ngünechen tañi ayükeel. Jewba incienso küme nümün-ngelu trokifi Jesus tañi ngillatun. Kom tañi femün Jesus rume ayüwülfi ta Jewba, ka femngechi püramyefi tañi ngünenieel.

8. ¿Chumngechi inayentuafuiñ ta Jesus?

⁸ ¿Chumngechi inayentuafuiñ ta Jesus? Kom taiñ piwke mu femaiñ Jewba tañi ayükeel ka püntütripalayaiñ kidu mu. Rupaliyiñ wedake dungu mu, rume ngillatuafiyiñ ta Jewba taiñ kelluaetew taiñ ayüwülafiel. Femngechi femliyiñ, püramyeafiyiñ Jewba tañi ngünenieel. Küme kimnieiñ, femliyiñ Jewba tañi üdekeel, kidu allkütulayaeiñmu taiñ ngillatun. Welu femliyiñ Jewba tañi ayükeel, incienso küme nümün-ngelu trokiafi taiñ ngillatun. Ka femngechi kimtukunieiñ feyentuniefiliyiñ taiñ Wenu Chaw nor piwke mu, kidu ayüwküleay (Prov. 27:⁠11).

9. Pu israelche, ¿chumngelu pengelkefuy tañi weniyewün Jewba engu kiñe chalintukun mew?

⁹ Tati epu kimeltun: fente taiñ mañumkefiel ta Jewba küdawelkefiyiñ. Kuyfi mu, pu israelche pengelkefuy tañi weniyewün Jewba engün kiñe chalintukun mew.⁠ * Tati lifru Levítico pengeli pu israelche ñi wülkeel tüfachi chalintukun, femngechi ñi mañumtuafiel ta Chaw Ngünechen ürke (Lev. 7:⁠11-13, 16-18). Jewba feypilafuy pu israelche ñi wülal tüfachi chalintukun, kidu engün tañi pin mew wülkefuy tüfachi chalintukun ñi mañumtuafiel ta Jewba fente tañi piwkeyeniefiel. Pu israelche wülkelu ti chalintukun kiñentrür ikefuy tati chalintukuelchi ilo tañi pu che ka tati pu sacerdote engün. Welu kiñeke trokiñ tati kulliñ ñi  langümngeel koneltulefuy Jewba müten tañi elungeal. ¿Chem trokiñ am chi?

10. Levítico 3:⁠6, 12, 14-16 feypiley pu israelche ñi pengelkeel tañi weniyewün Jewba engün kiñe chalintukun mu, ¿chumngechi trürümngey Jesus tañi femün mu?

¹⁰ Tati küla kimeltun: fente taiñ piwkeyeniefiel ta Jewba elukefiyiñ ti doy kümelu. Jewba trokikefuy ti yiwiñ fey tati doy kümelu ñi nieel ti kulliñ. Ka femngechi falintukefuy ti kusakusa kulliñ (riñones) ka kakelu trokiñ ñi nieel. Biblia feypi: “Kiñe che chalintukulelfile ta Jewba kiñe ufisa kam kiñe capra, femngechi ñi pengelal tañi weniyewün, müley ñi wülal kiñe tremolechi ufisa kam capra kam tremolechi caniru kam ti capra mütangelu. Kiñe che chalintukule kiñe capra, müley ñi wülafiel Jewba tañi adkiñ mu. Fey lüpümelngeay ta Jewba ti yiwiñ takuniefilu tati küllche capra, lüpümngeay kom ti yiwiñ impolniefilu tati küllche capra. Ka lüpümngeay tati epu kusakusa ka tati yiwiñ furi mu mülelu ñi takuñmanieel ti kusakusa. Kafey trür lüpümngeay tati ke capra [pana]. Fey tati sacerdote lüpümafi altar mew ñi fitrual kom tüfa ñi entungeel ti kulliñ mew. Iyael reke feleay ka chalintukungeay kütral mew, küme nümün-ngealu Chaw Ngünechen mu. Fey kom ti yiwiñ ñi wülngeal ta Jewba mew” (Levítico 3:⁠6, 12, 14-16). Pu israelche kidu ñi pin mu wülkefuy ti yiwiñ ka feychi falinke trokiñ ñi nieel pu kulliñ, Jewba rume ayüwmakefuy. Tüfa engün femngechi pengelkefuy ñi küpa elukefiel ta Jewba ti doy kümelu. Ka femngechi Jesus fente ñi piwkeyeniefiel tañi Chaw küdawelfi kom tañi newen mu, femngechi elufi tati doy kümelu (Juan 14:⁠31). Jesus rume ayüwmakefeyew tañi femal Ngünechen ñi ayükeel ka rume piwkeyekefuy tañi werkün dungu (Sal. 40:⁠8). Rume ayüwmapelay Chaw Jewba pefiel mu fente küme duam mu ñi küdawelkeetew Jesus.

11. 1) Feychi kuyfi chalintukun ñi wülkeel pu israelche, ¿chumngechi trürümngeafuy ta iñchiñ taiñ küdawelfiel ta Jewba? 2) ¿Chumngelu yafüluwün-ngey tüfa?

¹¹ Feychi kuyfi chalintukun reke, iñchiñ ka femngechi küdawelkefiyiñ ta Jewba fente taiñ piwkeyeniefiel. Kafey iñchiñ taiñ pin mu elukefiyiñ ta Jewba tati doy kümelu. Famülke mu, fentren che piwkeyefi ta Jewba ka tañi werkün dungu, feymu kidu engün tañi pin mu küdawelkefi ta Jewba, ¡rume ayüwmapelay kidu! Chaw Dios falintukey tunte taiñ küdawelkefiel, welu ka ngüneduamkey chem duam mu taiñ femngechi femken, rume yafüluwün-ngey taiñ kimfiel tüfa. Rakiduamaiñ, füchan mu iñchiñ müte küdawelwelayafuiñ ta Jewba tunte taiñ ayükefel, welu maneluwafuiñ Jewba ngüneduamniekelay chem taiñ femwenon. Kiñeke mew chi kümelelayafuy taiñ rakiduam ñi pichin küdawelniefiel ta Jewba. Welu küdawelfiliyiñ kom taiñ newen mu, kidu ngüneduamay taiñ femken fente taiñ piwkeyeniefiel. Elufiliyiñ ta Jewba tati doy kümelu, kidu ayüwünkechi lloway.

12. 1) ¿Chum duamkefuy Jewba pu israelche tañi chalintukun mu? 2) ¿Chem dungu mew rüf maneluwafuiñ?

¹² Chumngechi ngüneduampeiñ, pu israelche pengelkefuy tañi weniyewün Jewba engün kiñe chalintukun mew. Lüpümkefuyngün ti doy kümeke trokiñ ñi nieel ti kulliñ, pürakefuy ti fitrun, fey rume küme duamelkefuy ta Jewba, ayüwmakefuy. ¿Chem maneluwün elukeeiñmu tüfa? Iñchiñ taiñ pin mu küdawelfiliyiñ ta Jewba kom piwke mu, kidu ayüwmayay (Kol. 3:⁠23). Rakiduamnge tunte ñi ayüwkülen Jewba taiñ femün mu. Feymu küdawelfiliyiñ ta Jewba kom taiñ newen mew, kidu rume falintuay ka piwkentukuay taiñ femken tunten-ngeafuy rume (Mat. 6:⁠20; Eb. 6:⁠10).

13. ¿Chem pi Levítico 9:⁠23, 24? ¿Chumngechi pengeli Jewba ñi ayüwmaetew ñi sacerdotekünungen kiñeke wentru?

¹³ Tati meli kimeltun: Chaw Jewba kelluntukukefi tañi adkünuelchi trokiñche. Ngüneduamaiñ chem ñi rupan 1512 tripantu petu ñi mülepanon Jesus, feychi mu dewmangey tati tolto ruka inafül Sinay pingechi wingkul mew (Éx. 40:⁠17). Moyse adniefi kiñe trawün, fey sacerdotekünungey ta Aaron ka tañi pu fotüm engün. Tüfachi weke sacerdote mülefuy ñi femal kiñe küdaw turpu ñi  femkenofel, mülefuy ñi chalintukulelafiel kulliñ ta Jewba. Fey tati pu israelche trawüluwingün ñi adkintuafiel (Lev. 9:⁠1-5). Chaw Jewba ayüwmaeyew ñi sacerdotekünungen tüfachi pu wentru, ¿chumngechi pengeli tüfa? Aaron Moyse engu kümelkafi tati pu che, fey Jewba nakümi kütral ñi lüpümafiel kom tati chalintukuelchi kulliñ altar mew mülelu. Biblia feypi: “Fey Moyse Aaron engu konpuy Chaw Ngünechen ñi tolto ruka mew. Tripatulu engu, kümelkafingu tati pu che ñi feypin mu. Feymew Jewba ñi fütra pelon pewfaluwi kom tati pu che mew. Jewba nakümi kütral ñi lüpümafiel kom ti chalintukun lüpümmekengelu ka ti yiwiñ mülelu ti altar mu. Pefilu tüfa kom tati pu che, rume ayüwingün ka lloyünagingün” (Levítico 9:⁠23, 24).

14. Jewba ñi femün Moyse ñi antü mu, ¿chumngelu ngüneduamfali famülke mu?

¹⁴ ¿Chem pengeli ñi nagpan ta kütral? Femngechi Jewba pengeli kidu ñi dullifiel ka kelluntukukefiel Aaron ka tañi pu fotüm ñi sacerdote ngeal. Pu israelche pefilu tüfa, kimtukuyngün ñi ka femngechi kelluntukual. Ngüneduamfali tüfachi dungu famülke mu, ¿chumngelu? Pu sacerdote mülekefulu Israel mu adentuley ti doy falinke sacerdote ñi mülerkeafel. Kristo fey tati doy fütra longkolechi sacerdote ka mülepuay wenu mu 144.000 che ñi ngünenieal ka sacerdote ngeal Kristo engün (Eb. 4:⁠14; 8:⁠3-5; 10:⁠1).

15, 16. ¿Chumngelu kimfali Jewba ñi kelluntukukefiel tati “kim manelfal kona”?

¹⁵ Ti tripantu 1919, Jesus elfalkünufi kiñeke tati pu 144.000 dullin cristiano ñi adkünuafiel ti amuldungun küdaw ka kimeltulelafiel Chaw Jewba tañi pu che “puwchi antü mu”, feytachi pichi trokiñche “kim manelfal kona” pingey (Mat. 24:⁠45, TNM). ¿Kimtukukeiñ may Jewba ñi kelluntukukefiel tüfachi pichi trokiñche?

¹⁶ Tati Weküfü ka tañi pu kellukeetew küpa katrütukefi ñi femken ti kim manelfal kona. Jewba kellunofule tüfachi pichi trokiñche, wechurpulayafuyngün tañi falin küdaw. Fantepu mew, mülerkey ta epu fütrake weychan ka kiñeke mu rume küdawngetuy pu che ñi nieal ta plata.  Kafey Jewba tañi pu che rume weda kayñetungekey. Welu femngefule rume, ti kim manelfal kona kimeltulelkefi Jesus tañi pu inanieetew Chaw Ngünechen tañi kümeke dungu. Kullingenon mu llowkeiñ fentren papel ka lifru doy 900 kewün dungu mu. ¡Kimfali may Jewba ñi kelluntukukefiel tati kim manelfal kona! Ka femngechi kom Mapu mew kimeltungekey tati kümeke dungu küpalu Chaw Ngünechen mew (Mat. 24:⁠14). Fey llemay, Jewba adkünukefi tañi trokiñche ka kellukefi ñi femürpual tañi küdaw.

17. ¿Chumngechi kelluntukuafuiñ Jewba tañi adkünuelchi trokiñche?

¹⁷ Ramtuwaiñ: “¿Rüf mañumkülepen may ñi koneltulen Chaw Ngünechen tañi trokiñche mu?”. Jewba nakümfilu kütral Moyse ñi antü mu, küme pengelkünuy ñi dullifiel kiñeke wentru. Ka femngechi famülke mu, Jewba küme pengelkeeiñmu ñi adniekefiel tañi trokiñche. Feymu llemay feley taiñ mañumafiel ta Jewba koneltulen kidu tañi trokiñche mew (1 Tes. 5:⁠18). ¿Chumngechi kelluntukuafuiñ Jewba tañi adkünuelchi trokiñche? Taiñ fillke papel ka lifru mu ka taiñ trawün ka fütrake trawün mu müley fentren ngülam Biblia mew tripalu, fey inayafiyiñ kom tüfachi ngülam. Kafey kom taiñ newen mu amuldungulelafiyiñ pu che ka kimeltulelafiyiñ ñi inayafiel engün ta Jesus (1 Kor. 15:⁠58).

18. ¿Chem eluwküleiñ taiñ femal?

¹⁸ Eluwküleaiñ taiñ inayal kom taiñ kimeltukeetew ti lifru Levítico. Ayüwülafiyiñ ta Jewba, fey taiñ küme llowaetew kom taiñ küdawelkefiel. Fente taiñ mañumkefiel ta Jewba küdawelafiyiñ. Fente taiñ piwkeyeniefiel ta Jewba eluafiyiñ ti doy kümelu. Kom taiñ newen mu kelluntukuafiyiñ Chaw Jewba tañi adkünuelchi trokiñche. Femün mu iñchiñ tüfachi dungu, Chaw Jewba kimniey tunte falintukefiyiñ taiñ küdawelkefiel ka taiñ dunguken kidu tañi iney ngen.