Ochan ta banti te bintik yichʼoje

Baan ta sleojiʼbal

ARTIKULO YUʼUN ESTUDIO 47

Te bin ya yakʼ jnoptik te libro yuʼun Levítico

Te bin ya yakʼ jnoptik te libro yuʼun Levítico

«Spisil te bin tsʼihbabil hilel ta Shun hich nix la scʼan Dios te ya yichʼ tsʼihbayel, soc ya xtuhun» (2 TIM. 3:16).

KʼAYOJIL 98 sjj-S Las Escrituras están inspiradas por Dios

¿BIN YA KILBEYTIK SKʼOPLAL? *

1, 2. ¿Bin yuʼun ay skʼoplal ya skʼan ya kiltik te j-abatotik yuʼun Dios te libro yuʼun Levítico?

TE JPUK-KʼOP Pablo jich la yalbey te jchʼiel kerem Timoteo: «Spisil te bin tsʼihbabil hilel ta Shun hich nix la scʼan Dios te ya yichʼ tsʼihbayel, soc ya xtuhun» (2 Tim. 3:16). Te «bin tsʼihbabil» te xchie, ochem skʼoplal tey-a te libro yuʼun Levítico. ¿Bin ya anop ta swenta te libro ini? Ay chaʼoxtul ants winiketik ya yalik te jaʼ jun libro te nojel ta mantaliletik te ma xtuun kuʼuntik ta kʼajkʼal ini. Pero te j-abatotik yuʼun Dios ma jichuk ya jnoptik.

2 Te Levítico la yichʼ tsʼibayel ayixniwan tal tres mil quinientos jaʼbil, pero te Jehová la yakʼ jilel ta «scuenta jpʼijubteseltic» (Rom. 15:4). Te libro ini te talem ta stojol Dios ya skoltayotik ta snaʼel bin ya snop te Diose, jaʼ yuʼun ya skʼan mukʼ skʼoplal ya kiltik te ya jnoptike. Ta melel, bayal bin ya xjuʼ ya jnoptik tey-a. Kiltik chaneb.

¿BIN-UTʼIL LEK YA YILOTIK TE JEHOVAE?

3. ¿Bin yuʼun la yichʼ akʼel chikʼbil majtanil ta sKʼajkʼalel sChʼayel te muliletike?

3 Sbabial te bin ya yakʼ jnoptik: ya skʼan lek ya yilotik te Jehová yuʼun ya yichʼ ta wenta te bin ya jpastik ta stojole. Ta jujun jaʼbil, ta yorail te sKʼajkʼalel sChʼayel te muliletik ya stsob sbaik te israeletike, te mukʼul saserdote ya yakʼ ta chikʼbil majtanil chambalametik. Jaʼ ini, ya sjultesbey ta yoʼtanik te ya skʼan ya spasik tulan te ma sta smulike. Pero ta kʼajkʼal-abi, te mukʼul saserdote nail ay bin ya skʼan ya spas te kʼalal mato ya yichʼ ochel te schʼichʼel te chambalametik ta Mero Chʼul Awilal, te bin ya skʼan ya spase, jaʼ mukʼxan skʼoplal te bitʼil stael te perdon ta swenta te muliletik yuʼun te lume.

(Ilawil te parrafo 4). *

4. Jich bitʼil ya kiltik ta Levítico 16:12, 13, ¿bin ya spas te mukʼul saserdote te kʼalal ya x-och ta sbabial buelta ta Mero Chʼul Awilal ta sKʼajkʼalel sChʼayel te muliletike? (Ilawil te dibujo ta yelaw te rebista).

4 (Kʼopona Levítico 16:12, 13). Jnop kaʼiytik ini. Te mukʼul saserdote ya x-och ta nailpakʼ templo. Ta jchʼix skʼab stsakoj bael yawil te pom te bujtsʼan yikʼ, ta yan skʼab stsakoj bael te schikʼojibal pom te nojel ta akʼal. Ya stejkʼan sba ta stiʼil te kortina ta yochibal te Mero Chʼul Awilal, te kʼalal ya x-och bael stojilnax ya spas, sok ya stejkʼan sba ta yelaw te Arka yuʼun Chapbilkʼop. Jich kʼoem yaʼiyel te tekʼel ta sit yelaw te Jehovae. Tey-abi, ya yakʼ ta sba akʼal te pome, jich ya xpujk ta yutil te sbujtsʼ yikʼe. * Jaʼ sbabial buelta ya x-och ta kʼajkʼal-abi, ta patil ya x-och chebxan buelta, ta schebal buelta te ya x-och ta Mero Chʼul Awilale ya yichʼ ochel te schʼichʼel chambalametik te akʼbil ta swenta te mulile. Jnop kaʼiytik ta lek ini: nail ya schikʼ te pom te kʼalal mato yichʼoj ochel-a te schʼichʼel chambalametik te akʼbil ta swenta te mulile.

5. ¿Bin ya jnoptik ta swenta te ya yichʼ tuuntesel pom ta sKʼajkʼalel sChʼayel te muliletike?

5 ¿Bin ya jnoptik ta swenta te ya yichʼ tuuntesel pom ta sKʼajkʼalel sChʼayel te muliletike? Te Biblia ya yal te pajal sok pom te orasion ya spasik te j-abatetik yuʼun te Diose (Sal. 141:2; Apoc. 5:8). Juluk ta koʼtantik kʼalal te mukʼul saserdote ya yichʼ bael te pom ta stojol Jehová, stojilnax te bitʼil ya x-och yakʼe. Jaʼ pajal sok-abi, kʼalal ya jkʼopontik te Diose, stojilnax te bitʼil ya jpastik sok te bin ya kaltike. Bayal skʼoplal ta koʼtantik te ya yakʼ xnoptsajotik ta stojol te Jpaswanej yuʼun spisil te bintik aye, jich bitʼil ya spas jtul nichʼanil ta stojol te spapae (Sant. 4:8). Jich ya yilotik bitʼil yamigo (Sal. 25:14). Jaʼ-abi kʼax mukʼ skʼoplal ta koʼtantik, jaʼ yuʼun ma jkʼan ya jpastik te bin maba lek ya yile.

6. ¿Bin ya jnoptik ta swenta Jesús te nail ya schʼik pom te mukʼul saserdote te kʼalal mato yichʼoj ochel-a te schʼichʼel te chambalametike?

6 Mame xchʼay ta koʼtantik te nail ya schʼik pom te mukʼul saserdote te kʼalal mato yichʼoj ochel-a te schʼichʼel te chambalametike. Jich ya spas yuʼun ya skʼan te lek ya x-ilot yuʼun te Jehovae. ¿Bin ya yakʼ jnoptik? Kʼalal ay ta Balumilal-a te Jesuse, nail ay bin la spas te kʼax mukʼ skʼoplal te kʼalal mato yakʼoj-a te skuxlejal swenta ya stoj te mulile, jaʼ mukʼxan skʼoplal-a te bitʼil ya sta skolel te ants winiketike. Swenta ya stsak Jehová te skuxlejal ya yakʼe, ya skʼan te jun yoʼtan ya schʼuunbey smantal ta spisil skuxlejal. Jaʼ jich la yakʼ ta ilel te jaʼ lek te ya xkuxinotik jich bitʼil ya yal te Jehovae. Te Jesús la yakʼ ta ilel te jaʼnax stukel ay ta swenta te ya xmantalteswan te sTat sok te stojil te bitʼil ya xwentainwane.

7. ¿Bin yuʼun lek la yil Jehová spisil te bin la spas te Jesús te kʼalal ay ta Balumilal-ae?

7 Te Jesús la schʼuun spisil te tojil mantaliletik yuʼun Jehová ta spisil te skuxlejal liʼ ta Balumilal. Maʼyuk junuk pejtsʼ ni prueba, ni jaʼuk te bitʼil snaʼoj te ya xkʼax tulan swokol ta lajel pejkʼanbot yip ta skoltaybeyel skʼoplal te bitʼil ya xmantalteswan te sTate (Filip. 2:8). Te Jesús «tulan awon soc ocʼ» ta skʼoponel Dios kʼalal kʼax tulan wokoliletik ta stojol (Heb. 5:7). Te orasion la spastiklane, la yakʼ ta ilel te jun yoʼtan ta stojol te Jehová sok jaʼ tijbotxan yoʼtan ta schʼuunel mantal. Te Jehová jich la yaʼiy bitʼil sbujtsʼ yikʼ pom te orasionetik la spase. Spisil te bin la spas ta skuxlejal te Jesuse, lek la yil te Jehová sok la skoltaybey skʼoplal te jaʼnax stukel ay ta swenta te ya xmantalteswan te Diose.

8. ¿Bin-utʼil ya jnopbeytik stalel te Jesuse?

8 Ya jnopbeytik stalel te Jesús kʼalal ya jpastik tulan ta schʼuunel te mantaliletik yuʼun Dios sok te jun koʼtantik ta stojole. Kʼalal ya xkʼax prueba ta jtojoltik, ya jkʼanbeytik Jehová te yakuk skoltayotik yuʼun ya kakʼbeytik stseʼelil yoʼtan. Te kʼalal jich ya jpastike, ya kakʼtik ta ilel te ya jkoltaybeytik skʼoplal te bitʼil ya xmantalteswane. Ya jnaʼtik te maba ya yaʼiy stojol te j-orasiontik teme ya jpastik te bin ma smulane. Yan teme jich ya xkuxinotik te bitʼil ya skʼan te Diose, ya xjuʼ ya smukʼulin koʼtantik te jich ya yaʼiy te j-orasiontik te bitʼil sbujtsʼ yikʼ te pome. Jaʼnix jich ya xjuʼ seguro ayotik te kʼax lek ya yil te jTatik ta chʼulchan te bitʼil jun koʼtantik ta stojol sok te ya jchʼuunbeytik smantale (Prov. 27:11).

TE YALBEYEL WOKOL SOK TE SKʼUXUL KOʼTANTIK TA STOJOL JEHOVÁ YA STIJ KOʼTANTIK

(Ilawil te parrafo 9). *

9. ¿Bin yuʼun la yichʼ akʼel «milbil mahtanil scuenta lamal qʼuinal»?

9 Schebal te bin ya yakʼ jnoptik: ya x-abatinotik ta stojol Jehová ta swenta te ya kalbeytik wokole. Kilbeytik skʼoplal yanxan te bin la spasik ta yichʼel ta mukʼ Dios te israeletike, jaʼ te la yakʼik milbil majtanil swenta lamalkʼinal. * Ta libro yuʼun Levítico, ya kiltik te ya xjuʼ ya yakʼik milbil majtanil swenta lamalkʼinal te israeletike, jich ya yakʼik ta ilel te ya yalik wokole (Lev. 7:11-13, 16-18). Te kʼalal ya yakʼik te milbil majtanil ini, ma jaʼuk yuʼun te jich albilike, jaʼ yuʼun te ya xlokʼ ta yoʼtanik spasele. Jich yuʼun jaʼ majtanil te ya yakʼik ta swenta te skʼuxul yoʼtanik ta stojol te Jehová te Dios yuʼunike. Te machʼa la yakʼ ta milbil majtanil te chambalame, te sfamilia sok te saserdoteetike, ya xjuʼ ya sweʼbeyik sbakʼetal te chambalame. Pero ay yantik bin ay yuʼun te chambalam te jaʼnax ya yichʼ akʼbeyel te Jehová. Kiltik bintik-a.

(Ilawil te parrafo 10). *

10. ¿Bin ya yakʼ jnoptik te milbil majtanil swenta lamalkʼinal te ya yal Levítico 3:6, 12, 14-16 ta swenta te bin tijbot yoʼtan te Jesús ta spasel te skʼanojel yoʼtan te sTate?

10 Yoxebal te bin ya yakʼ jnoptik: ya kakʼbeytik te bin lek te Dios ta swenta te kʼux ta koʼtantike. Te Jehová jaʼ lekxan la yil te sjujpʼel te chambalame sok la yal ta jamal te mukʼ skʼoplal ya yilbey te sriñon sok te sejkub te chambalame (kʼopona Levítico 3:6, 12, 14-16). Jaʼ yuʼun kʼalal ay machʼa ya xlokʼ ta yoʼtan yakʼbeyel ta stojol Dios te bintik lek ay yuʼun te chambalam, jich bitʼil te sriñon, sejkub sok sjujpʼel, kʼax tseʼel yoʼtan yuʼun te Jehovae. Te machʼa jich ya yakʼbey smajtane, ya yakʼbey yil te Jehová te ya skʼan ya yakʼbey te bin kʼax leke. Jaʼnix jich la spas te Jesuse, la yakʼbey te bin kʼax lek te sTat kʼalal spisil yoʼtan abatin ta stojol ta skaj te skʼuxul yoʼtan ta stojole (Juan 14:31). Te Jesús bayal la smulan spasbeyel skʼanojel yoʼtan te Diose sok kʼax kʼux ta yoʼtan te ley yuʼune (Sal. 40:8). Te Jehová bayal la smulan kʼalal la yil te sok spisil yoʼtan abatin ta stojol te sNichʼane.

Te skʼuxul koʼtantik ta stojol Jehová ya stij koʼtantik ta yakʼbeyel te bin lek ay kuʼuntike. (Ilawil te parrafo 11 sok 12). *

11. 1) ¿Banti pajal te bin ya jpastik ta stojol Dios sok te milbil majtanil swenta lamalkʼinal? 2) ¿Bin-utʼil ya yakʼ smukʼul koʼtantik?

11 Te machʼa ya yakʼ te milbil majtanil swenta lamalkʼinal, spasemal yoʼtan ya yakʼ, jaʼ yuʼun te kʼux ta yoʼtan te Diose. Te kaʼteltik ta swenta Jehová jaʼ pajal sok-abi, melel jtukeltik ya jtatik ta nopel yakʼbeyel yil te skʼuxul koʼtantike. Ta swenta te kʼux ta koʼtantike, jaʼ ya kakʼbeytik te bin lekxan ay kuʼuntike. Te Jehová bayal ya x-akʼbot stseʼelil yoʼtan kʼalal ya yil te bayal millón ta tul ants winiketik ya x-abatinik ta swenta te skʼuxul yoʼtanik ta stojol sok te ya schʼuunbeyik te mantaliletik yuʼune. Ya yakʼ smukʼul koʼtantik snaʼel te ya yil sok ay skʼoplal ta yoʼtan te bin ya jpastik sok te bin ya stij koʼtantik ta spasele. Jun ejemplo, teme ta skaj te toyolix kaʼbilaltik ma xjuʼ ya jpastikix ta stojol Jehová te bitʼil ya jkʼantike, ya xjuʼ seguro ayotik te ma jaʼuk ya yil Jehová te bin ma xjuʼ ya jpastike. Ayniwan ya jnoptik te ma bayaluk te bin ya kakʼbeytike, pero te Jehová jaʼ ya yil te skʼuxul koʼtantik te ya stijotik ta spasel te bantito kʼalal ya xjuʼ kuʼuntike. Kʼax lek ya yil sok ya yichʼ ta wenta te ya kakʼbeytik spisil te bin ya xjuʼ kuʼuntik yakʼbeyele.

12. 1) ¿Bin yaʼiyel ya yaʼiy sba te Jehová kʼalal ya yichʼ akʼbeyel milbil majtanil swenta lamalkʼinal? 2) ¿Bin ya xjuʼ seguro ayotik yuʼun?

12 ¿Bin ya yakʼ jnoptik te milbil majtanil swenta lamalkʼinal? Te Jehová kʼax lek ya yaʼiy sba-a te kʼalal ya xmo bael te schʼailel kʼajkʼ te ya schikʼ te bintik lek ay yuʼun te chambalame. Jaʼ yuʼun ya xjuʼ seguro ayotik te tseʼel yoʼtan yuʼun te aʼtel ya jpastik ta spasemal koʼtantik sok ta spisil koʼtantik (Col. 3:23). Nopanax awaʼiy te stseʼelil yoʼtane. Chikan teme bayal o jtebnax te bin ya jpastik ta stojol, tulan skʼoplal ya yil sok maʼyuk bin-ora ya xchʼay ta yoʼtan te bin ya jpastik ta swenta te skʼuxul koʼtantik ta stojole (Mat. 6:20; Heb. 6:10).

TE JEHOVÁ YA YAKʼBEY BENDISION TE ORGANISASION YUʼUNE

13. Ta swenta te bin ya yal Levítico 9:23, 24, ¿bin-utʼil la yakʼ ta ilel Jehová te lek la yil te machʼatik la yichʼ yaʼtelik ta saserdoteil?

13 Schanebal te bin ya yakʼ jnoptik: te Jehová ya yakʼbey bendision te organisasion yuʼun liʼ ta Balumilal. Kilbeytik skʼoplal te bin kʼot ta pasel te kʼalal la yichʼ pasel te nailpakʼ templo ta yeʼtal te wits Sinaí ta 1512 kʼalal mato jaʼuk jkʼajkʼaleltik-a (Éx. 40:17). Te Moisés jaʼ kʼopoj ta yorail te la yichʼ akʼbeyel yaʼtelik ta saserdote te Aarón sok te snichʼnabe. Te lum Israel la stsob sbaik ta yilel bin-utʼil te saserdoteetik ya yakʼik te chambalametik ta chikʼbil majtanil ta sbabial buelta (Lev. 9:1-5). ¿Bin-utʼil la yakʼ ta ilel Jehová te lek la yil te machʼatik la yichʼ yaʼtelik ta saserdoteil? Kʼalal te Aarón sok te Moisés la yakʼbeyik bendision te israeletike, te Jehová la yakʼ tal koel kʼajkʼ ta chʼulchan swenta ya schʼik spisil te bin ay ta skajtajib chikʼbil majtanil (kʼopona Levítico 9:23, 24).

14. ¿Bin yuʼun ay skʼoplal ya kiltik ta kʼajkʼal ini te bitʼil lek la yil Jehová te machʼatik la yichʼ yaʼtelik ta saserdoteil?

14 Ta swenta te bin la spas te Jehová ta yorail-abi la yakʼ ta ilel te lek la yil te aʼtelil ya spasik te machʼatik la yichʼ yaʼtelik ta saserdoteil. Kʼalal te israeletik la yilik te lek ilotik yuʼun Jehová te saserdoteetike, kʼot ta yoʼtanik te jichnix ya skʼan ya spasik-euke. Jaʼ ini ay skʼoplal ya kiltik, melel te aʼtelil la spasik te saserdoteetik ta Israel jaʼnax señail te mukʼxan aʼtelil ya spasik yantik saserdoteetik ta pajel chaʼbeje. Te Cristo jaʼ te Mukʼul Saserdote sok ya xkoltayot yuʼun te 144,000 te ya yichʼ yaʼtelik ta saserdoteil sok ajwalil ta chʼulchan (Heb. 4:14; 8:3-5; 10:1).

Te Jehová ya yakʼbey bendision sok ya stojobtes te organisasion yuʼun. Te joʼotike ya jkoltaytik-euk. (Ilawil te parrafo 15 kʼalal ta 17). *

15, 16. ¿Bintik ya yakʼ ta ilel te koltaybilik yuʼun Jehová te «aʼbat te jun yoʼtan soc pʼij»?

15 Ta 1919 te Jesús la stsa jtsob jchʼuunjeletik te ya xbajtik ta chʼulchan yuʼun ya yakʼbey yaʼtelik ta «aʼbat te jun yoʼtan soc pʼij». Te j-abat ini, jaʼ swentainej te scholel skʼop Dios sok ya yakʼbey sweʼelik ta swenta skʼop Dios te jchʼuunjeletik yuʼun Cristo (Mat. 24:45). ¿Yabal kiltik te bintik ya yakʼ ta ilel te lek ilbil yuʼun Dios te j-abat te jun yoʼtan sok pʼij?

16 Te Satanás sok te balumilal yuʼun spasojik tulan ta smakel te aʼtel ya spas te j-abat te jun yoʼtan sok pʼije. Te manchuk jaʼ koltaybil yuʼun te Jehovae, maba juʼem yuʼun spasel te yaʼtel te jichuke. Ay kʼax cheb mukʼul guerra ta swolol Balumilal sok wokol yuʼun maʼyuk takʼin, jaʼnix jich ay bin ma stojiluk pasbilik te lum yuʼun Dios sok yichʼojik tulan nutsel. Manchukme jich kʼoem ta pasel, te j-abat te jun yoʼtan sok pʼij maba skomoj sba ta yakʼbeyel sweʼel ta swenta skʼop Dios te jchʼuunjeletik yuʼun Cristo. Nopanax awaʼiy te jayeb ta chajp publikasionetik ya kichʼtik akʼbeyel te maba tojbil te kʼaxem ta novecientos kʼopiletik. Jaʼ-abi jamal ya yakʼ ta ilel te yak ta koltaywanej te Diose. Te scholel skʼop Dios jaʼnix jich ya yakʼ ta ilel te yak ta yakʼel bendision te Jehovae. Te lek yachʼil kʼop yak ta pukel «ta swohlol bahlumilal» (Mat. 24:14). Jamal chikan ta ilel, te Jehová ya stojobtes sok bayal ya yakʼbey bendision te organisasion yuʼune.

17. ¿Bin-utʼil ya kakʼtik ta ilel te ya jkoltaytik te organisasion yak ta stuuntesel te Jehovae?

17 Jnop kaʼiytik te jojkʼoyel ini: «¿Yabal kal wokol yuʼun te bitʼil ayon ta yolil te organisasion yuʼun Jehová liʼ ta Balumilal?». Te bintik yakʼoj kiltik te Jehová te bitʼil ya skoltay te organisasion yuʼun, kʼax chikan ta ilel jich bitʼil kʼalal la yakʼ tal koel kʼajkʼ ta chʼulchan ta skʼajkʼalel te Moisés sok te Aarón. Bayal te bin ya kaltik wokol yuʼune (1 Tes. 5:18). ¿Bin-utʼil ya kakʼtik ta ilel te ya jkoltaytik te organisasion yak ta stuuntesel te Jehovae? Jaʼ te kʼalal ya jpas ta jkuxlejaltik te tojobtesel ya jtatik ta Biblia, ya kaʼiytik ta tsoblej sok ta mukʼul tsoblej, jaʼnix jich kʼalal ya jcholtik skʼop Dios ta spisil-ora sok te ya kotsestik jnopojeletike (1 Cor. 15:58).

18. ¿Bin ya skʼan ya jnop ta koʼtantik spasel?

18 Ya skʼan te ya jnop ta koʼtantik spasel te bintik ya yakʼ jnoptik te libro yuʼun Levítico. Jpastik tulan yuʼun lek ya yilotik te Jehová swenta jich ya stsak te majtanil ya kakʼbeytike. Abatinukotik ta stojol Dios yuʼun te ya kalbeytik wokole. Kakʼbeytik te bin lek ay kuʼuntik ta swenta te kʼux ta koʼtantike. Jaʼnix jich jkoltaytik te organisasion te ya stuuntes ta kʼajkʼal ini. Teme ya jpastik spisil ini, jich ya kakʼbeytik yil te Jehová te bayal skʼoplal ta koʼtantik te ya yakʼ x-abatinotik ta stojol sok te Testigootik yuʼune.

KʼAYOJIL 96 sjj-S El libro de Dios es un tesoro

^ parr. 5 Te libro yuʼun Levítico yichʼoj leyetik te la yakʼbey Jehová te israeletike. Te jchʼuunjelotik yuʼun Cristo maʼyukix ta jwentatik schʼuunel te leyetik-abi, pero ya xjuʼ ya skoltayotik. Ta artikulo ini ya kiltik cheʼoxeb te bin ya yakʼ jnoptik te libro yuʼun Levítico.

^ parr. 4 Ta namey Israel, te pom te ya yichʼ chikʼel ta nailpakʼ templo chʼultesbil skʼoplal sok jaʼnax la yichʼ tuuntesel ta yichʼel ta mukʼ te Jehová (Éx. 30:34-38). Te Biblia ma xyal teme ay la stuuntesik pom ta yichʼel ta mukʼ Dios te sbabial jchʼuunjeletike.

^ parr. 9 Te libro Perspicacia para comprender las Escrituras, bolumen 2, pajina 523 ya scholbeyxan skʼoplal te milbil majtanil swenta lamalkʼinal.

^ parr. 54 TE BIN YA XCHIKNAJ TA FOTOE: Ta sKʼajkʼalel sChʼayel te muliletike, te mukʼul saserdote ta Israel ya x-och ta Mero Chʼul Awilal ya yichʼ ochel akʼal sok pom swenta ya xpujk ta yutil te Mero Chʼul Awilal te sbujtsʼ yikʼe. Ta patil ya x-och ta schebal buelta sok ya yichʼ ochel te schʼichʼel chambalametik te akʼbil ta swenta te mulile.

^ parr. 56 TE BIN YA XCHIKNAJ TA FOTOE: Jtul israel-winik ya yikʼ bael ta stojol saserdote jkojt tuminchij te ya yakʼ bitʼil milbil majtanil swenta lamalkʼinal, jich jun-nax ya yalbeyik wokol te Jehová sok te sfamiliae.

^ parr. 58 TE BIN YA XCHIKNAJ TA FOTOE: Kʼalal kuxin ta Balumilal te Jesús, la yakʼ ta ilel te kʼux ta yoʼtan te sTat kʼalal la schʼuunbey smantal sok te la skoltay te jnopojeletik swenta jich ya spasik-euke.

^ parr. 60 TE BIN YA XCHIKNAJ TA FOTOE: Jtul ermana te ayix yaʼbilal ya schol skʼop Dios ta karta, jich ya yakʼbey Jehová te bin lekxan ay yuʼun manchukme ay swokol.

^ parr. 62 TE BIN YA XCHIKNAJ TA FOTOE: Ta febrero 2019, te ermano Gerrit Lösch te ya x-aʼtej ta Kuerpo Gobernante, yak ta yakʼel ta ilel te Biblia Traducción del Nuevo Mundo edición revisada ta kʼopil alemán. Te publikadoretik ta Alemania, jich bitʼil te chaʼtul ermanaetik ini, tseʼel yoʼtanik te ya stuuntesik te Biblia ta scholel skʼop Dios.