1. Ta l̦õmn̦ak eo elõñ rej bõk ikijjeen jerbal?

ILO jikin eo kwõj pãd ie, ewi wãween an elõñ armej l̦õmn̦ak kõn jerbal? Ilo elõñ aelõñ ko, el̦apl̦o̦k an armej ro kate er im elõñl̦o̦k awa ko rej julo̦ki ilo aer jerbal jãn kar m̦okta. Ekkã an ro me el̦ap aer jerbal lukkuun poub im ejjel̦o̦k aer iien ñan kakkije, pãd ippãn baam̦le ko aer, ak ñan kõkajoore jem̦jerã eo aer ippãn Jeova. (Ekl. 2:23) Bar juon apañ, ewõr jet rem̦akoko in jerbal im rej kõm̦m̦an jekpen bwe ren jab jerbal.​—JK. 26:13, 14.

2-3. Ta waanjoñak eo Jeova im Jesus rar likũt ikijjeen jerbal?

² Elõñ armej ilo lal̦ in rej bõk l̦õmn̦ak rot kein me rejjab jim̦we ikijjeen jerbal, bõtab jen lale ewi wãween an Jeova im Jesus watõk jerbal. Ejjel̦o̦k kajjitõk bwe Jeova ej juon ri-jerbal. Jesus ear kaalikkare men in ilo an ba: “Jema ej jerbal wõt ñan kiiõ, im ña, ij bar wõnm̦aanl̦o̦k wõt im jerbal.” (Jon 5:17) L̦õmn̦ak m̦õk kõn aolepen jerbal ko Anij ear kõm̦m̦ani ilo iien eo ear kõm̦anm̦an elõñ enjel̦ ro im men otemjej ilañ im ioon lal̦. Jej bar lo elõñ kein kam̦ool ko ilo menin kõm̦anm̦an ko rekabwilõñlõñ an Anij ijin ilo lal̦ in eaiboojoj. Ejim̦we an ri-jeje Sam eo ba: “O Jeova, enañin lõñ jerbal ko Am̦; ilo mãlõtlõt Kwaar kõm̦anm̦an aolepeer; lal̦ eobrak kõn m̦weiuk ko m̦weiõm̦.”​—Sam 104:24.

³ Jesus ear anõke Jemãn. Nejin, eo me mãlõtlõt eo an Anij ej alikkar ilo e, ear bõk kun̦aan ke anij ear “kapen lañ ko.” Ear pãd ippãn Jeova “ãinwõt juon eo ekapeel ilo jerbal.” (JK. 8:27-31) Elõñ iien ko tokãlik, ke Jesus ear pãd ioon lal̦ in, ear kõm̦m̦ani jerbal ko rekanooj in em̦m̦an. Jerbal eo an ear ãinwõt m̦õñã eo kijen, im aolep jerbal ko an rar kam̦ool bwe Anij ear jilkintok e.​—Jon 4:34; 5:36; 14:10.

4. Ta eo jemaroñ katak jãn Jeova im Jesus ikijjeen kakkije?

 ⁴ Waanjoñak ko Jeova im Jesus rej likũt ikijjeen aerro niknik ilo jerbal, rej ke kwal̦o̦k bwe jejjab aikuj kakkije? Ejjab ñan jidik. Jeova ejaje m̦õk, im kõn men in ejjab aikuj kakkije. Bõtab, Baibõl̦ ej ba bwe ãlikin an Jeova kar kõm̦anm̦an lañ im lal̦, “Ear kakkije im aenõm̦m̦an.” (Ex. 31:17) Men in emaroñ kaalikkar bwe Jeova ear bõjrak jidik im ear m̦õn̦õn̦õ kõn men ko ear kõm̦anm̦ani. Im meñe Jesus ear niknik in jerbal ke ear pãd ijin ioon lal̦, ak ear kõm̦m̦an wõt iien ñan an kakkije im m̦õn̦õn̦õ im m̦õñã ippãn ro m̦õttan.​—Matu 14:13; Luk 7:34.

5. Ta apañ eo elõñ rej jelm̦aiki?

⁵ Baibõl̦ eo ej rõjañ armej ro an Anij bwe ren m̦õn̦õn̦õ in jerbal. Ri-karejar ro an rej aikuj ro me reniknik ilo aer jerbal im rejjab jowan. (JK. 15:19) Bõlen kwõj juon eo me ej jerbal ñan kabwe aikuj ko an baam̦le eo am̦. Im aolep ri-kal̦oor ro an Christ ewõr aer eddo ñan bõk kun̦aaer ilo jerbalin kwal̦o̦k naan kõn ennaan eo em̦m̦an. Bõtab, ej aikuj bar wõr iien ñan am̦ kakkije. Jet iien epen ke am̦ karõk joñan iien ko kwõj kõjerbali ilo jikin jerbal eo am̦, jerbalin kwal̦o̦k naan, im iien am̦ kakkije? Ewi wãween ad jel̦ã ewi joñan ad jerbal im joñan ad kakkije?

6. Ewi wãween an Mark 6:30-34 kwal̦o̦k bwe Jesus ear bõk l̦õmn̦ak eo ejim̦we kõn jerbal im kakkije?

⁶ Ikijjeen jerbal, eaorõk bwe jen bõk l̦õmn̦ak eo ejim̦we. Kar kõm̦akũt Kiiñ Solomon bwe en je naan kein: “Ewõr iien ñan jabdewõt men.” Ear ba bwe ewõr iien ñan kallib, ekkal, jañ, ettõñ, eb, im men ko jet. (Ekl. 3:1-8) Ealikkar, men ko ruo me el̦ap aer aorõk ilo mour ko ad, ej jerbal im kakkije. Ear jim̦we l̦õmn̦ak eo an Jesus ikijjeen men kein ruo. Juon iien, rijjilõk ro rar jepl̦aak jãn aer kar kwal̦o̦k naan. Joñan aer kar poub ear “ejjel̦o̦k iien aer kakkije im m̦õñã.” Jesus ear ba: “Jen ilo̦k ñan juon jikin ejjel̦o̦k armej ie bwe jen kakkije jidik.” (Riit Mark 6:30-34.) Meñe ejjab aolep iien e im rijjilõk ro an rar maroñ kakkije ñan joñan eo rar kõn̦aan, ak Jesus ear jel̦ã bwe er aolep rar aikuj kakkije.

7. Ewi wãween ad naaj bõk jipañ jãn ad katak kõn kien eo ikijjeen Jabõt?

⁷ Jet iien, ej juon menin aikuj ñan ad kakkije jidik im kõm̦m̦an jet oktak ko. Jemaroñ kile men in ikijjeen juon karõk me Anij ear kõm̦m̦ane ñan armej ro an ilo iien ko etto, ej aer kaorõk raanin Jabõt kajjojo wiik. Jejjab pãd ium̦win Kien Moses, ijoke jemaroñ bõk tokjãn jãn ta eo ear ba ikijjeen raanin Jabõt. Men ko jenaaj katak kaki remaroñ jipañ kõj ñan etale wãween ad l̦õmn̦ak kõn jerbal im kakkije.

8. Ekkar ñan Exodus 31:12-15, raanin Jabõt ekar juon raanin ta?

⁸ Naanin Anij ej ba bwe ãlikin jiljino “raan” in an kõm̦anm̦ane lal̦ in, Anij ear bõjrak jidik jãn an jerbal. (Jen. 2:2) Bõtab, Jeova em̦m̦an ippãn jerbal, im ej wõnm̦aanl̦o̦k wõt im “jerbal” ilo wãween ko jet. (Jon 5:17) Karõk eo kõn aer kar kaorõk raanin Jabõt kajjojo wiik ej ekkejell̦o̦k ippãn raanin kakkije eo an Jeova me bokin Jenesis ej kwal̦o̦k kake. Anij ear ba bwe raanin Jabõt ear juon kõkal̦l̦e ikõtaan e im ri-Israel ro. Ekar juon raanin “kakkije, eokkwõjarjar ñan Jeova.” (Riit Exodus 31:12-15.) Ear bar mo̦ an ajri ro, ri-kõm̦akoko ro, im bareinwõt menninmour ko aer jerbal. (Ex. 20:10) Men in ear jipañ kõm̦m̦an bwe en l̦apl̦o̦k an armej ro l̦õmn̦ak kõn aer kabuñ ñan Jeova.

9. Ta l̦õmn̦ak eo ebõd jet rar bõke kõn raanin Jabõt ilo raan ko an Jesus?

⁹ Raanin Jabõt ear juon iien em̦m̦an ñan  armej ro an Jeova. Ijoke elõñ iaan ri-tõlin kabuñ ko ilo raan ko an Jesus rar kõm̦m̦an kien ko repen kõn wãween eo rej aikuj pokake kien ko kõn raanin Jabõt. Rar ba bwe ebar mo̦ ñan an juon ittũm̦ leen wiit ko ak ñan kõmouri juon eo enañinmej ilo raanin Jabõt. (Mark 2:23-27; 3:2-5) Kien rot kein rar jab kwal̦o̦k kõn l̦õmn̦ak eo an Anij, im Jesus ear kaalikkar men in ñan ro me rar roñjake.

10. Ta eo jemaroñ katak jãn Matu 12:9-12 kõn wãween an Jesus l̦õmn̦ak kõn raanin Jabõt?

¹⁰ Jesus im ri-kal̦oor ro an me rar ri-Ju rar kõjparok raanin Jabõt kõnke rar pãd ium̦win Kien Moses. * (Lale kõmel̦el̦e eo itulal̦.) Bõtab, Jesus ear kwal̦o̦k ilo naan ko an im kõm̦m̦an ko an bwe ejjab nana ñan kwal̦o̦k jouj ñan ro jet im ñan jipañ er ilo raanin Jabõt. Ear kaalikkar im ba: “Emãlim ñan kõm̦m̦ane juon men em̦m̦an ilo raanin Jabõt.” (Riit Matu 12:9-12.) Ear jab watõk bwe an juon kwal̦o̦k jouj im jipañ ro jet ej juon men me ekar n̦ae kien eo ñan kõjparok raanin Jabõt. Men ko Jesus ear kõm̦m̦ani rar kwal̦o̦k bwe ear mel̦el̦e kõn un eo eaorõk unin an Anij kar ba bwe armej ro an ren kakkije ilo raanin Jabõt. Kõnke armej ro an Anij rar kakkije jãn jerbal ko rar kõm̦m̦ani aolep raan, rar maroñ l̦õmn̦ak wõt kõn aer kabuñ ñan Anij. Jesus ear dik im rũttol̦o̦k ippãn juon baam̦le me remaroñ kar kõjerbal raanin Jabõt ñan kabuñ ñan Anij. Jej kile men in ilo ad riit kõn Jesus ke ear pãd ilo ijo ear dik im rũttol̦o̦k ie etan Nazeret: “Ãinwõt an kõn kõm̦m̦ane ilo raanin  Jabõt, ear del̦o̦ñl̦o̦k ilo im̦õn kabuñ eo im ear jutak bwe en riit.”—Luk 4:15-19.

11. Wõn eo ear likũt juon joñak em̦m̦an ñan Jesus, ikijjeen jerbal?

¹¹ Ejjel̦o̦k pere bwe Josep ear bõk l̦õmn̦ak eo an Jeova kõn jerbal ke ear katakini Jesus, kõkkaajiriri eo nejin, bwe en juon ri-kaam̦tõ. (Matu 13:55, 56) Im Jesus emaroñ kar loe an Josep niknik ilo jerbal kajjojo raan bwe en kabwe aikuj ko an baam̦le eo an me el̦ap uwaan. Tokãlik Jesus ear ba ñan rijjilõk ro an: “Ri-jerbal ej tõllo̦kũn on̦ããn.” (Luk 10:7) Aet, Jesus ear jel̦ã kilen niknik ilo jerbal.

12. Eoon ta ko rej kwal̦o̦k kõn ta eo Baibõl̦ ej ba kõn niknik ilo jerbal?

¹² Rijjilõk Paul ear bar niknik ilo an jerbal. Jerbal eo me ekar aorõk ippãn ej ilo an kar kwal̦o̦k naan kõn etan Jesus im ennaan eo ear kwal̦o̦k kake. Bõtab, Paul ear jerbal bwe en kabwe aikuj ko an. Ri-Tessalonika ro rar jel̦ã kõn an kar “jerbal im eñtaan,” an jerbal “raan im boñ” bwe en jab kõm̦m̦an bwe jabdewõt iaaer ren “eddodo im jol̦o̦k el̦ap jããn” kõn e. (2 Tes. 3:8; Jrb. 20:34, 35) Paul emaroñ kar kõnono kõn jerbal eo an ãinwõt juon ri-kõm̦m̦an em̦ nuknuk. Ke ear pãd ilo Korint, ear jokwe ippãn Akula im Prisilla im ear “jerbal ippãerro kõnke erjel aolep rej ri-kõm̦m̦an em̦ nuknuk.” An kar Paul jerbal “raan im boñ,” ejjab mel̦el̦ein bwe ear jab bõjrak jãn an jerbal. Ewõr iien ear kakkije jãn an kõm̦m̦an em̦ nuknuk, ãinwõt ilo raanin Jabõt. Ear juon raan ekar pel̦l̦o̦k ñane ñan an kwal̦o̦k naan ñan ri-Ju ro, kõnke er bareinwõt rar jab jerbal ilo raanin Jabõt.​—Jrb. 13:14-16, 42-44; 16:13; 18:1-4.

13. Ta eo jemaroñ katak jãn joñak eo an Paul?

¹³ Rijjilõk Paul ear likũt juon joñak em̦m̦an. Meñe ear aikuj jerbal, bõtab ear lukkuun lale bwe aolep iien en bõk kun̦aan im “kwal̦o̦k kõn ennaan eo em̦m̦an an Anij,” me ej ‘jerbal eo eokkwõjarjar.’ (Rom 15:16; 2 Kor. 11:23) Ear rõjañ ro jet ñan bar kõm̦m̦ane men in. Innem meñe Akula im Prisilla rar jerbal ippãn Paul im kõm̦m̦an em̦ nuknuk, men eo eaorõkl̦o̦k ej bwe rar ‘ri-jerbal ro m̦õttan ilo Christ Jesus.’ (Rom 12:11; 16:3) Paul ear rõjañ ri-Korint ro bwe ren “poub wõt ilo jerbal eo an Irooj.” (1 Kor. 15:58; 2 Kor. 9:8) Jeova ear bar kõm̦akũt Paul bwe en je naan kein: “El̦aññe jabdewõt em̦akoko in jerbal, en jab m̦õñã.”​—2 Tes. 3:10.

14. Ta mel̦el̦ein kar naan ko an Jesus ilo Jon 14:12?

¹⁴ Jerbal eo el̦ap an aorõktata ilo raan kein ãliktata ej jerbalin kwal̦o̦k naan im kõm̦m̦an ri-kal̦oor. Ilo m̦ool, Jesus ear kanaan bwe ri-kal̦oor ro an renaaj kõm̦m̦ani jerbal ko rel̦l̦apl̦o̦k jãn jerbal ko an! (Riit Jon 14:12.) Ear jab mel̦el̦ein bwe jenaaj kõm̦m̦ani mennin bwilõñ ko ãinwõt kar e. Ijoke, ro rej l̦oore renaaj kwal̦o̦k naan im katakin ilo elõñl̦o̦k jikin ko, ñan elõñl̦o̦k armej ro, im enaaj tol̦o̦k aer kõm̦m̦ane jerbal in jãn kar e.

15. Ta kajjitõk ko jen kajjitõk ippãd make, im etke?

¹⁵ El̦aññe kwõj juon ri-jerbal, kajjitõk ippam̦ make kajjitõk kein: ‘Ro jet rej ke kile bwe ña ij juon eo eniknik ilo jerbal? Ij ke kadedel̦o̦k jerbal ko aõ ilo iien eo kar kõtmãne bwe ren m̦õj im ij ke kate eõ joñan wõt aõ maroñ kõm̦m̦ani?’ El̦aññe kwõj uwaak aet, ejjel̦o̦k pere kwõnaaj maroñ kõm̦m̦an bwe bo̦o̦j eo am̦ en lõke eok. Im kwõnaaj bar kõm̦m̦an bwe en l̦apl̦o̦k an ro jet kõn̦aan roñjake ennaan eo em̦m̦an. Ñe ej itok ñan jerbalin kwal̦o̦k naan im katakin, kajjitõk ippam̦ make kajjitõk kein: ‘Ro jet rej ke kile bwe ij juon eo eniknik ilo jerbalin kwal̦o̦k naan? Em̦m̦an ke aõ kõppojakl̦o̦k im̦aan ñan ro me inaaj bar jepl̦aak ippãer? Em̦õkaj ke aõ bar jepl̦aak ippãn ro me ewõr aer itoklimo? Ij ke keini aõ bõk kun̦aõ ilo elõñ wãween ko kõn kilen kwal̦o̦k naan?’ El̦aññe kwõj  uwaak aet, kwõnaaj lañlõñ ilo am̦ kõm̦m̦ane jerbal eo am̦.

16. Ta oktak eo ikõtaan wãween an Jesus im rijjilõk ro an l̦õmn̦ak kõn kakkije jãn elõñ iaan armej ro ilo lal̦ in?

¹⁶ Jesus ear jel̦ã bwe ewõr iien e im rijjilõk ro rar aikuj kakkije. Bõtab, elõñ armej ilo tõre ko im ilo raan kein remaroñ ãinwõt em̦m̦aan eo em̦weiie ilo waanjoñak eo an Jesus. Em̦m̦aan in ear ba ñan e make: “Inaaj kakkije im idaak im m̦õñã im m̦õn̦õn̦õ.” (Luk 12:19; 2 Tim. 3:4) Ear l̦õmn̦ak bwe men ko raorõktata ilo mour ej ñan kakkije im kõm̦m̦ani mennin kam̦õn̦õn̦õ ko. Jesus im rijjilõk ro an rar oktak kõnke men ko me rej kabuñbũrueer ear jab men eo eaorõktata ilo mour ko aer.

17. Ewi wãween ad kõjerbali iien kakkije ko ad jãn jikin jerbal?

¹⁷ Rainin, jej kajjioñ anõke Jesus ilo ad kõjerbal iien ko jej kakkije jãn jikin jerbal ko ad ejjab ñan kakkije wõt, ak ñan bar kõm̦m̦ani men ko rem̦m̦an ilo ad kwal̦o̦k naan ñan ro jet im etal ñan kweilo̦k ko ad. Ilo m̦ool, joñan an aorõk ippãd jerbalin kõm̦m̦an ri-kal̦oor im ad pãd ilo kweilo̦k ko, jej lukkuun kate kõj bwe jen keini ad bõk kun̦aad ilo m̦akũtkũt kein rekkwõjarjar. (Hib. 10:24, 25) Meñe jej jam̦bo im etal ñan jikin ko jet ñan kakkije, ak jej etal wõt ñan kweilo̦k ko, im jej pukot iien ko repel̦l̦o̦k ñan ad kwal̦o̦k naan ñan ro jej iioon er.​—2 Tim. 4:2.

18. Ta eo Kiiñ eo ad, Christ Jesus, ekõn̦aan bwe jen kõm̦m̦ane?

¹⁸ Jej lukkuun kam̦m̦oolol bwe Kiiñ eo ad, Christ Jesus, ej juon eo ejel̦ã kõn joñan maroñ ko ad im ej jipañ kõj bwe jen bõk l̦õmn̦ak eo ejim̦we kõn jerbal im iien kakkije! (Hib. 4:15) Ekõn̦aan bwe jen kakkije. Ebar kõn̦aan bwe jen niknik ilo ad jerbal bwe jen maroñ kabwe aikuj ko ad im ñan bõk kun̦aad ilo jerbal eo em̦m̦an me ej ñan kõm̦m̦an ri-kal̦oor. Ilo katak in tok juon, jenaaj etale ta eo Jesus ear kõm̦m̦ane bwe en kanemkwõj kõj jãn juon wãween kõm̦akoko elukkuun nana.