Μετάβαση στο περιεχόμενο

Μετάβαση στον πίνακα περιεχομένων

ΑΡΘΡΟ ΜΕΛΕΤΗΣ 2

Μπορείτε να Είστε «Πηγή Μεγάλης Παρηγοριάς»

Μπορείτε να Είστε «Πηγή Μεγάλης Παρηγοριάς»

«Αυτοί είναι συνεργάτες μου για τη Βασιλεία του Θεού, και αυτοί έχουν γίνει πηγή μεγάλης παρηγοριάς για εμένα».​—ΚΟΛ. 4:11.

ΥΜΝΟΣ 90 Να Ενθαρρύνετε ο Ένας τον Άλλον

ΠΕΡΙΛΗΨΗ *

1. Ποιες πιεστικές καταστάσεις αντιμετωπίζουν πολλοί πιστοί υπηρέτες του Ιεχωβά;

ΣΕ ΟΛΟ τον κόσμο, πολλοί υπηρέτες του Ιεχωβά αντιμετωπίζουν πιεστικές, ακόμα και οδυνηρές, καταστάσεις. Το έχετε παρατηρήσει αυτό στην εκκλησία σας; Μερικοί Χριστιανοί πάσχουν από σοβαρή ασθένεια ή έχουν χάσει κάποιο αγαπημένο τους πρόσωπο. Άλλοι πονούν τρομερά επειδή κάποιο μέλος της οικογένειάς τους ή ένας στενός τους φίλος έχει εγκαταλείψει την αλήθεια. Και κάποιοι άλλοι έχουν πέσει θύματα φυσικών καταστροφών. Όλοι αυτοί οι αδελφοί και οι αδελφές χρειάζονται παρηγοριά. Πώς μπορούμε να τους βοηθήσουμε;

2. Γιατί ο απόστολος Παύλος χρειαζόταν κάποιες φορές παρηγοριά;

2 Ο απόστολος Παύλος αντιμετώπισε πολλές καταστάσεις που έθεσαν σε κίνδυνο τη ζωή του. (2 Κορ. 11:23-28) Επίσης, έπρεπε να υπομένει «ένα αγκάθι στη σάρκα», πιθανώς κάποιο πρόβλημα υγείας. (2 Κορ. 12:7) Επιπλέον, ένιωσε απογοήτευση όταν ο Δημάς, άλλοτε συνεργάτης του, τον εγκατέλειψε «επειδή αγάπησε το παρόν σύστημα πραγμάτων». (2 Τιμ. 4:10) Ο Παύλος ήταν ένας θαρραλέος, χρισμένος με το πνεύμα Χριστιανός που βοηθούσε ανιδιοτελώς τους άλλους, αλλά κάποιες φορές ακόμα και εκείνος αποθαρρυνόταν.​—Ρωμ. 9:1, 2.

3. Από ποιους λάβαινε ο Παύλος παρηγοριά και υποστήριξη;

3 Ο Παύλος λάβαινε την παρηγοριά και την υποστήριξη που χρειαζόταν. Πώς; Ο Ιεχωβά ασφαλώς χρησιμοποιούσε το άγιο πνεύμα Του για να τον ενισχύει. (2 Κορ. 4:7· Φιλιπ. 4:13) Ο Ιεχωβά επίσης τον παρηγορούσε μέσω των συγχριστιανών του. Ο Παύλος αποκάλεσε κάποιους συνεργάτες του «πηγή μεγάλης παρηγοριάς». (Κολ. 4:11) Μεταξύ αυτών που ανέφερε ονομαστικά ήταν ο Αρίσταρχος, ο Τυχικός και ο Μάρκος. Εκείνοι ενίσχυσαν τον Παύλο, βοηθώντας τον να υπομείνει. Χάρη σε ποιες ιδιότητες ήταν αυτοί οι τρεις Χριστιανοί τόσο αποτελεσματικοί παρηγορητές; Πώς μπορούμε εμείς να ακολουθούμε το θαυμάσιο παράδειγμά τους καθώς προσπαθούμε να παρηγορούμε και να ενθαρρύνουμε ο ένας τον άλλον;

ΟΣΙΟΙ ΣΑΝ ΤΟΝ ΑΡΙΣΤΑΡΧΟ

Σαν τον Αρίσταρχο, μπορούμε να είμαστε όσιοι φίλοι μένοντας προσκολλημένοι στους αδελφούς και στις αδελφές μας σε «καιρούς στενοχώριας» (Βλέπε παραγράφους 4, 5) *

4. Πώς αποδείχτηκε ο Αρίσταρχος όσιος φίλος για τον Παύλο;

4 Ο Αρίσταρχος, ένας Μακεδόνας Χριστιανός από τη Θεσσαλονίκη, αποδείχτηκε όσιος φίλος για τον Παύλο. Η πρώτη φορά που διαβάζουμε για τον Αρίσταρχο είναι όταν ο Παύλος επισκέφτηκε την Έφεσο κατά την τρίτη ιεραποστολική του περιοδεία. Ενώ ο Αρίσταρχος συνόδευε τον Παύλο, τον συνέλαβε ένας όχλος. (Πράξ. 19:29) Όταν τελικά αφέθηκε ελεύθερος, δεν επιδίωξε τη δική του ασφάλεια, αλλά δείχνοντας οσιότητα έμεινε μαζί με τον Παύλο. Μερικούς μήνες αργότερα, στην Ελλάδα, παρότι οι ενάντιοι εξακολουθούσαν να απειλούν τη ζωή του Παύλου, ο Αρίσταρχος παρέμενε στο πλευρό του. (Πράξ. 20:2-4) Γύρω στο 58 Κ.Χ., όταν ο Παύλος στάλθηκε στη Ρώμη ως κρατούμενος, ο Αρίσταρχος τον συνόδευσε στο μακρύ του ταξίδι, στη διάρκεια του οποίου επέζησαν μαζί από ένα ναυάγιο. (Πράξ. 27:1, 2, 41) Στη Ρώμη, προφανώς έμεινε κάποιο διάστημα στη φυλακή μαζί με τον Παύλο. (Κολ. 4:10) Δεν είναι να απορούμε που ο Παύλος ενθαρρύνθηκε και παρηγορήθηκε από έναν τέτοιον όσιο φίλο!

5. Σύμφωνα με το εδάφιο Παροιμίες 17:17, πώς μπορούμε να είμαστε όσιοι φίλοι;

5 Όπως ο Αρίσταρχος, έτσι και εμείς μπορούμε να είμαστε όσιοι φίλοι μένοντας προσκολλημένοι στους αδελφούς και στις αδελφές μας, όχι μόνο σε καλούς καιρούς, αλλά και σε «καιρούς στενοχώριας». (Διαβάστε Παροιμίες 17:17) Ακόμα και αφού κάποια δοκιμασία έχει τελειώσει, ο αδελφός ή η αδελφή μας ίσως συνεχίζει να χρειάζεται παρηγοριά. Η Φράνσις, * που έχασε και τους δύο γονείς της από καρκίνο μέσα σε τρεις μήνες, λέει: «Πιστεύω ότι οι σοβαρές δοκιμασίες μάς σημαδεύουν για καιρό. Και εκτιμώ τους όσιους φίλους που θυμούνται ότι εξακολουθώ να πονάω, παρότι έχει περάσει καιρός από τότε που πέθαναν οι γονείς μου».

6. Τι θα μας υποκινεί να κάνουμε η οσιότητα;

6 Οι όσιοι φίλοι κάνουν θυσίες προκειμένου να στηρίξουν τους αδελφούς και τις αδελφές τους. Για παράδειγμα, ένας αδελφός ονόματι Πίτερ διαπιστώθηκε ότι έπασχε από μια πολύ επιθετική καταληκτική ασθένεια. Η σύζυγός του, η Κάθριν, λέει: «Ένα ζευγάρι από την εκκλησία μας μάς πήγε στο ιατρικό ραντεβού όπου μάθαμε για την αρρώστια του Πίτερ. Αποφάσισαν επί τόπου ότι δεν θα μας άφηναν μόνους σε αυτό το οδυνηρό ταξίδι, και έκτοτε είναι στο πλευρό μας όποτε τους χρειαζόμαστε». Πόσο παρηγορητικό είναι να έχουμε αληθινούς φίλους, οι οποίοι μας βοηθούν να υπομένουμε τις δοκιμασίες μας!

ΑΞΙΟΠΙΣΤΟΙ ΣΑΝ ΤΟΝ ΤΥΧΙΚΟ

Σαν τον Τυχικό, μπορούμε να είμαστε αξιόπιστοι φίλοι όταν οι άλλοι παλεύουν με προβλήματα (Βλέπε παραγράφους 7-9) *

7, 8. Σύμφωνα με τα εδάφια Κολοσσαείς 4:7-9, πώς αποδείχτηκε αξιόπιστος ο Τυχικός;

7 Ο Τυχικός, ένας Χριστιανός από τη ρωμαϊκή επαρχία της Ασίας, ξεχωρίζει ως όσιος συνεργάτης του Παύλου. (Πράξ. 20:4) Γύρω στο 55 Κ.Χ., ο Παύλος οργάνωσε τη συγκέντρωση οικονομικής βοήθειας για τους Ιουδαίους Χριστιανούς, και ο Τυχικός ίσως βοήθησε σε εκείνη τη σημαντική αποστολή. (2 Κορ. 8:18-20) Αργότερα, κατά την πρώτη φυλάκιση του Παύλου στη Ρώμη, ο Τυχικός υπηρετούσε ως προσωπικός του αγγελιοφόρος. Μετέφερε τις επιστολές και τα αγγέλματα ενθάρρυνσης του Παύλου στις εκκλησίες της Ασίας.​—Κολ. 4:7-9.

8 Ο Τυχικός συνέχισε να είναι αξιόπιστος φίλος για τον Παύλο. (Τίτο 3:12) Εκείνη την εποχή, δεν ήταν όλοι οι Χριστιανοί το ίδιο αξιόπιστοι όπως ο Τυχικός. Γύρω στο 65 Κ.Χ., κατά τη δεύτερη φυλάκισή του, ο Παύλος έγραψε ότι πολλοί Χριστιανοί στην επαρχία της Ασίας τον απέφευγαν, ενδεχομένως επειδή φοβούνταν τους εναντίους. (2 Τιμ. 1:15) Ο ίδιος όμως μπορούσε να βασίζεται στον Τυχικό και του ανέθεσε ακόμα έναν διορισμό. (2 Τιμ. 4:12) Ο Παύλος ασφαλώς εκτιμούσε το ότι είχε έναν καλό φίλο όπως ο Τυχικός.

9. Πώς μπορούμε να μιμούμαστε τον Τυχικό;

9 Εμείς μπορούμε να μιμούμαστε τον Τυχικό με το να είμαστε αξιόπιστοι φίλοι. Για παράδειγμα, όχι μόνο υποσχόμαστε να βοηθάμε τους αδελφούς και τις αδελφές μας που βρίσκονται σε ανάγκη, αλλά το κάνουμε αυτό έμπρακτα. (Ματθ. 5:37· Λουκ. 16:10) Όταν εκείνοι που βρίσκονται σε ανάγκη ξέρουν ότι μπορούν να στηριχτούν πάνω μας, παρηγορούνται αληθινά. Μια αδελφή εξηγεί τον λόγο: «Γλιτώνεις από το επιπλέον άγχος να αναρωτιέσαι αν το άτομο που προσφέρθηκε να βοηθήσει θα έρθει στην ώρα του για να κάνει ό,τι υποσχέθηκε».

10. Όπως αναφέρεται στο εδάφιο Παροιμίες 18:24, πού μπορούν να βρουν παρηγοριά εκείνοι που αντιμετωπίζουν κάποια δοκιμασία ή απογοήτευση;

10 Πολλές φορές, εκείνοι που αντιμετωπίζουν κάποια δοκιμασία ή απογοήτευση βρίσκουν παρηγοριά ανοίγοντας την καρδιά τους σε έναν έμπιστο φίλο. (Διαβάστε Παροιμίες 18:24) Ο Μπίτζεϊ βίωσε την απογοητευτική εμπειρία τού να δει τον γιο του να αποκόπτεται. Ο ίδιος είπε: «Ένιωθα την ανάγκη να εκφράσω τα αισθήματά μου σε κάποιον που μπορούσα να εμπιστευτώ». Ο Κάρλος έχασε ένα πολύτιμο προνόμιο στην εκκλησία εξαιτίας μιας προσωπικής αστοχίας. Ο ίδιος λέει: «Χρειαζόμουν ένα “ασφαλές μέρος” όπου θα μπορούσα να εκφράζομαι ελεύθερα χωρίς τον φόβο ότι θα με κρίνουν». Ο Κάρλος βρήκε αυτό το ασφαλές μέρος στο πρόσωπο των πρεσβυτέρων, οι οποίοι τον βοήθησαν να ξεπεράσει το πρόβλημά του. Τον παρηγορούσε επίσης η σκέψη ότι οι πρεσβύτεροι ήταν διακριτικοί και θα κρατούσαν εμπιστευτικά όσα τους έλεγε.

11. Πώς μπορούμε να είμαστε έμπιστοι φίλοι;

11 Προκειμένου να είμαστε έμπιστοι φίλοι, χρειάζεται να καλλιεργούμε υπομονή. Όταν ο σύζυγος της Ζάνα την εγκατέλειψε, εκείνη έβρισκε παρηγοριά εκφράζοντας τα αισθήματά της σε στενούς φίλους. Όπως αναφέρει: «Με άκουγαν υπομονετικά, αν και μάλλον έλεγα τα ίδια πράγματα ξανά και ξανά». Και εσείς μπορείτε να αποδειχτείτε καλοί φίλοι με το να είστε καλοί ακροατές.

ΠΡΟΘΥΜΟΙ ΝΑ ΥΠΗΡΕΤΟΥΜΕ ΣΑΝ ΤΟΝ ΜΑΡΚΟ

Οι πράξεις καλοσύνης του Μάρκου βοήθησαν τον Παύλο να υπομείνει. Και εμείς, επίσης, μπορούμε να βοηθάμε τους αδελφούς μας σε καιρούς συμφοράς (Βλέπε παραγράφους 12-14) *

12. Ποιος ήταν ο Μάρκος, και πώς έδειχνε πρόθυμο πνεύμα;

12 Ο Μάρκος ήταν Ιουδαίος Χριστιανός από την Ιερουσαλήμ. Ο εξάδελφός του ο Βαρνάβας ήταν πασίγνωστος ιεραπόστολος. (Κολ. 4:10) Από ό,τι φαίνεται, η οικογένεια του Μάρκου ήταν εύπορη, αλλά εκείνος δεν έβαζε πρώτα τα υλικά πράγματα. Σε όλη του τη ζωή, ο Μάρκος έδειχνε πρόθυμο πνεύμα. Χαιρόταν να υπηρετεί τους άλλους. Για παράδειγμα, σε διάφορες περιπτώσεις υπηρέτησε μαζί με τους αποστόλους Παύλο και Πέτρο φροντίζοντας πιθανώς για τις υλικές τους ανάγκες καθώς εκείνοι εκπλήρωναν τις ευθύνες τους. (Πράξ. 13:2-5· 1 Πέτρ. 5:13) Ο Παύλος έγραψε ότι ο Μάρκος ήταν ένας από τους “συνεργάτες του για τη Βασιλεία του Θεού” και «ενισχυτική βοήθεια» για εκείνον.​—Κολ. 4:10, 11, υποσ.

13. Πώς δείχνει το εδάφιο 2 Τιμόθεο 4:11 ότι ο Παύλος εκτιμούσε την πιστή υπηρεσία του Μάρκου;

13 Ο Μάρκος έγινε ένας από τους στενούς φίλους του Παύλου. Λόγου χάρη, όταν ο Παύλος φυλακίστηκε για τελευταία φορά στη Ρώμη, γύρω στο 65 Κ.Χ., έγραψε τη δεύτερη επιστολή του προς τον Τιμόθεο. Σε εκείνη την επιστολή, του ζήτησε να έρθει στη Ρώμη και να φέρει μαζί του τον Μάρκο. (2 Τιμ. 4:11) Ο Παύλος αναμφίβολα εκτιμούσε την πιστή υπηρεσία που είχε προσφέρει ο Μάρκος στο παρελθόν, και τον ήθελε κοντά του σε αυτή την κρίσιμη περίοδο. Ο Μάρκος τον βοήθησε με πρακτικούς τρόπους, ίσως προμηθεύοντάς του τρόφιμα ή υλικά για να γράφει τις επιστολές του. Η υποστήριξη και η ενθάρρυνση που έλαβε ο Παύλος πιθανότατα τον ενίσχυσαν ώστε να υπομείνει τις τελευταίες μέρες πριν από την εκτέλεσή του.

14, 15. Τι μας διδάσκει το εδάφιο Ματθαίος 7:12 για το πώς να βοηθάμε τους άλλους έμπρακτα;

14 Διαβάστε Ματθαίος 7:12. Όταν περνάμε δύσκολες στιγμές, εκτιμούμε πολύ όσους μας υποστηρίζουν έμπρακτα! «Υπάρχουν τόσα πράγματα της καθημερινότητας που σου φαίνονται βουνό όταν υποφέρεις», λέει ο Ράιαν, ο οποίος έχασε τον πατέρα του ξαφνικά σε ένα τραγικό δυστύχημα. «Η πρακτική βοήθεια​—έστω και αν φαίνεται πολύ μικρή—​έχει τεράστια σημασία».

15 Αν είμαστε άγρυπνοι και παρατηρητικοί, πιθανότατα θα βρίσκουμε πρακτικούς τρόπους για να βοηθάμε τους άλλους. Για παράδειγμα, μια αδελφή πήρε την πρωτοβουλία να βοηθήσει τον Πίτερ και την Κάθριν να πηγαίνουν σε όλα τα ιατρικά τους ραντεβού. Καθώς ούτε ο ένας ούτε ο άλλος δεν μπορούσε πια να οδηγεί, η αδελφή έφτιαξε ένα πρόγραμμα βάσει του οποίου εθελοντές από την εκκλησία μπορούσαν να τους μεταφέρουν εκ περιτροπής. Βοήθησε αυτή η διευθέτηση; Η Κάθριν λέει: «Νιώσαμε σαν να είχε φύγει ένα βάρος από πάνω μας». Ποτέ μην υποτιμάτε την παρηγοριά που μπορούν να προσφέρουν οι πρακτικές, αν και απλές, πράξεις καλοσύνης σας.

16. Ποιο σημαντικό μάθημα για την παροχή παρηγοριάς παίρνουμε από το παράδειγμα του Μάρκου;

16 Ο μαθητής Μάρκος ήταν ένας πολυάσχολος Χριστιανός του πρώτου αιώνα. Είχε βαρυσήμαντους θεοκρατικούς διορισμούς, μεταξύ άλλων τη συγγραφή του ομώνυμου Ευαγγελίου. Ωστόσο, έβρισκε χρόνο να παρηγορεί τον Παύλο, ο δε Παύλος ένιωθε άνετα να ζητάει τη βοήθειά του. Παρόμοια, η Άντζελα, η οποία έχασε με βίαιο τρόπο ένα μέλος της οικογένειάς της, εκτίμησε την προθυμία που έδειχναν όσοι την παρηγορούσαν. «Όταν οι αδελφοί θέλουν πραγματικά να βοηθήσουν, είναι προσιτοί», λέει. «Δεν φαίνονται απρόθυμοι ή διστακτικοί». Ας αναρωτηθούμε: “Έχω εγώ τη φήμη ατόμου που είναι πρόθυμο να παρηγορεί τους συλλάτρεις του με πρακτικούς τρόπους;”

ΑΠΟΦΑΣΙΣΜΕΝΟΙ ΝΑ ΠΑΡΗΓΟΡΟΥΜΕ ΤΟΥΣ ΑΛΛΟΥΣ

17. Πώς μπορεί ο στοχασμός γύρω από τα εδάφια 2 Κορινθίους 1:3, 4 να μας υποκινήσει να προσφέρουμε παρηγοριά;

17 Δεν είναι δύσκολο να βρούμε αδελφούς και αδελφές που χρειάζονται παρηγοριά. Μάλιστα θα μπορούσαμε να τους παρηγορήσουμε χρησιμοποιώντας τις ίδιες ενθαρρυντικές σκέψεις με τις οποίες παρηγόρησαν εμάς κάποιοι άλλοι. Η Νίνο, μια αδελφή που έχασε τη γιαγιά της, λέει: «Αν του το επιτρέψουμε, ο Ιεχωβά μπορεί να μας χρησιμοποιήσει για να παρηγορήσει άλλους». (Διαβάστε 2 Κορινθίους 1:3, 4) Η Φράνσις σχολιάζει: «Αυτό που αναφέρει το εδάφιο 2 Κορινθίους 1:4 είναι μεγάλη αλήθεια. Μπορούμε να μεταδίδουμε στους άλλους την παρηγοριά που λαβαίνουμε».

18. (α) Γιατί ίσως μερικοί φοβούνται να προσφέρουν παρηγοριά; (β) Πώς μπορούμε να παρηγορούμε πραγματικά τους άλλους; Δώστε παράδειγμα.

18 Χρειάζεται να παίρνουμε την πρωτοβουλία και να αναλαμβάνουμε δράση παρά τους φόβους μας. Λόγου χάρη, ίσως φοβόμαστε ότι δεν θα ξέρουμε τι να πούμε ή τι να κάνουμε όταν κάποιος περνάει μια οδυνηρή κατάσταση. Ένας πρεσβύτερος ονόματι Πολ θυμάται τις προσπάθειες που έκαναν κάποιοι για να τον παρηγορήσουν όταν πέθανε ο πατέρας του. «Καταλάβαινα ότι δεν τους ήταν εύκολο να με πλησιάσουν», λέει. «Πάλευαν να βρουν τα κατάλληλα λόγια. Εκτιμούσα όμως την επιθυμία τους να με παρηγορήσουν και να με στηρίξουν». Παρόμοια, έπειτα από έναν ισχυρό σεισμό, ένας αδελφός ονόματι Τατζόν είπε: «Για να είμαι ειλικρινής, δεν θυμάμαι κάθε μήνυμα που μου έστειλαν τις ημέρες μετά τον σεισμό, αλλά θυμάμαι ότι κάποιοι ενδιαφέρθηκαν να ρωτήσουν αν είμαι καλά». Μπορούμε και εμείς να είμαστε αποτελεσματικοί παρηγορητές αν δείχνουμε ενδιαφέρον.

19. Γιατί είστε αποφασισμένοι να αποτελείτε «πηγή μεγάλης παρηγοριάς»;

19 Όσο πλησιάζουμε στο τέλος αυτού του συστήματος πραγμάτων, οι παγκόσμιες συνθήκες θα χειροτερεύουν και η ζωή θα γίνεται ολοένα και πιο δύσκολη. (2 Τιμ. 3:13) Τα δε προβλήματα που προξενούμε εμείς στον εαυτό μας λόγω της κληρονομημένης αμαρτίας και της ατέλειας σημαίνουν ότι θα συνεχίσουμε να χρειαζόμαστε παρηγοριά. Ο απόστολος Παύλος μπόρεσε να υπομείνει πιστά μέχρι το τέλος της ζωής του, εν μέρει χάρη στην παρηγοριά που έλαβε από συγχριστιανούς του. Ας είμαστε όσιοι σαν τον Αρίσταρχο, αξιόπιστοι σαν τον Τυχικό και πρόθυμοι να υπηρετούμε σαν τον Μάρκο. Ενεργώντας έτσι, θα μπορούμε να βοηθάμε τους αδελφούς και τις αδελφές μας να παραμείνουν σταθεροί στην πίστη.​—1 Θεσ. 3:2, 3.

^ παρ. 5 Ο απόστολος Παύλος πέρασε πολλές αντιξοότητες στη ζωή του. Σε δύσκολους καιρούς, ορισμένοι συνεργάτες του αποτέλεσαν πηγή μεγάλης παρηγοριάς για αυτόν. Θα εντοπίσουμε τρεις συγκεκριμένες ιδιότητες που έκαναν εκείνους τους συνεργάτες τόσο αποτελεσματικούς παρηγορητές. Θα δούμε επίσης πώς μπορούμε να μιμηθούμε το παράδειγμά τους με πρακτικούς τρόπους.

^ παρ. 5 Μερικά ονόματα σε αυτό το άρθρο έχουν αλλαχτεί.

ΥΜΝΟΣ 111 Λόγοι για να Χαιρόμαστε

^ παρ. 56 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΕΙΚΟΝΑΣ: Ο Αρίσταρχος και ο Παύλος επέζησαν μαζί από ένα ναυάγιο.

^ παρ. 58 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΕΙΚΟΝΑΣ: Στον Τυχικό ανατέθηκε να παραδώσει κάποιες επιστολές του Παύλου στις εκκλησίες.

^ παρ. 60 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΕΙΚΟΝΑΣ: Ο Μάρκος βοήθησε τον Παύλο με διάφορους πρακτικούς τρόπους.