1. Iwe-ahụrụ ilujwo iyina à tị́ kaa kpụ anchẹ nya iJihova lụmẹ-lụmẹ ọkịlẹtụ enyi?

CHỊ odehe ọnụ wuu, iru nya anchẹ nya iJihova juwa ẹ-ẹpwụ nya iwe-ahụrụ ịjụjụ ịlẹ kịị chị́ ọngịnyị olegu pyẹpyẹ. Ọ lịnyị ọọjịra-jịra nyang? Angịnyị nya ịKịrayịsị ịhyẹ jụ ẹdụrụ ọtụka-ọtụka lee ị juwa bida chajị nyọlẹ ká ọngịnyị ọ-háa há gbu hyaa. Angịkịla la ọjụjụ nya olegu chajị ọngọhẹ ugbiyegu nyaa lee oligu o-jwaa chwẹẹ ọhẹ rụ hi ẹlịlẹhị. Ịnyịnyị, angịkịla kaa yẹ akama o-oluhye nya ayịreji o-bwagaga ọlẹ kọ wẹ chaa ọgụ. Aanahị ịwẹ wuu baba nya ẹjẹ ọkpụ́kpụ. Ányị ahị tị́ ka bwu daa ụbwọ?

2. Ịyẹ tị́ du ká ọlẹrụ ịPọlụ baba nya ẹjẹ ọkpụ́kpụ ụka ọhẹ?

² Ọlẹrụ ịPọlụ ju ka ẹpwụ nya iwe-ahụrụ ịhyẹ ịlẹ kị ka kpa ọhịhị nyamwụ ụ-ụbwọ myị́, ụka lụmẹ-lụmẹ. (2 Kọr. 11:23-28) Ọ myịmyị la akama ọhẹ ọlẹ kọ kaa ‘gwoo chọọchọọ’ ị-ịnyịrọ lala ujwo. Ọhẹka, ọ ka ri ẹdụrụ ụma ọhẹ kọ jwọọ. (2 Kọr. 12:7) Ọ myịmyị la ọkịlẹtụ ọ-kpụ enyi ụka ọlẹ ká iDemasị ọlẹ kọ kaa họ ụkụrwọ balọọ ene-ene rụ hyoo, chajị “odehe ọlẹ há iDemasị lụmẹ.” (2 Tim. 4:10) ỊPọlụ ri Ọngịnyị nya ịKịrayịsị o-ju ugbodu ọlẹ ká Ohe Oluhye ya ida wụ́. Ọ kaa da angịnyị ụbwọ yẹẹyẹẹ, ma ọ la ọkịlẹtụ ọ-kpụ enyi ụka ọhẹ ịnyịnyị.—Rom. 9:1, 2.

3. Ẹga nya owo ịPọlụ à tị́ ye ẹjẹ ọkpụ́kpụ bwu?

³ ỊPọlụ ye ẹjẹ ọkpụ́kpụ bala ụbwọ ọdada ọlẹ kọ baba. Ale ọ tị́ yoo bwu? IJihova ya ọngịrị họọ bwu olegu ịgọgọ nyamwụ. (2 Kọr. 4:7; Filip. 4:13) IJihova kpọọ ẹjẹ ịnyịnyị bwula Angịnyị nya ịKịrayịsị ịkịla. ỊPọlụ chabwọ nya aanamwụ ịhyẹ lala ‘angị hu ẹjẹ ọkpụ́kpụ họọ.’ (Kol. 4:11) Ẹnyị nya angịhyẹ nyaa ịlẹ kọ  wụrụ ri Arisitakọsị, iTikikọsị, bala ịMakị. Ị ju ịPọlụ ọngịrị bala ọ-dọọ ụbwọ nyọka bọhụ. Abwẹla iyina à tị́ da angịnyị nya ịKịrayịsị ịta ịwẹ ụbwọ nyọka jẹ́-ẹ kpụ angịnyị ẹjẹ ịịwẹ ene? Ányị ahị tị́ ka jẹ́-ẹ ba ọgụ-ẹpẹtẹ nyaa jẹ ụka kahị juwa tịtọ nyọka kpụ awụlẹ ẹjẹ bala o-ju awụlẹ ọhụ?

4. Ányị Arisitakọsị à tị́ mẹjẹ nyori o ri oligu nya ịPọlụ ọ-chịla o-hu ọkịlẹtụ ha?

⁴ Ọngịnyị nya ịKịrayịsị ọhẹ bwu iMesidoniya, ká ẹnyị nyamwụ ri Arisitakọsị, ri oligu nya ịPọlụ ọlẹ kọ chịla ọ-hụ ọkịlẹtụ ha. Ụka ọlẹ kahị wo ẹnyị nya Arisitakọsị họhẹ-họhẹ ụ-Ụpwụ Ịgọgọ ri ụka nya ogu ẹdịyẹ nya ịPọlụ ọhata, kọ ka Efesọsị. Ụka ká Arisitakọsị wẹẹ kpa ịPọlụ chị, iru nya angịnyị ịhyẹ woo kpa rụ. (Ụkụr. 19:29) Ụka ọlẹ kị pẹhyoo, ọ́ rụ hi ịPọlụ chajị kọ ka chị ịlọmwụ da ka. Ọ dayị giri-giri bala ịPọlụ. Ọya ịmanyị-ịmanyị kịlahị i-iGiriki, Arisitakọsị juwa bala ịPọlụ nanana nyori aluji nya iPolu juwa maga há ang ka gbeng nyọka nwọọ. (Ụkụr. 20:2-4) Lala ẹka iwo ịrụ kụrụ ineku nyọlẹ kị ma ịKịrayịsị kpa, kị ya ịPọlụ du ka iRom lala ọlagba, Arisitakọsị juwa balọọ ẹ-ẹpwụ nya ẹdịyẹ ọlụrụ ọwẹ. Ị dọmwụ juwa lawụlẹ ụka ká ugbo nya enyi bịrị laa ụ-ụgbẹyị. (Ụkụr. 27:1, 2, 41) Ọ lala o-ri ụka kị pwụ iRom, o juwa bala ịPọlụ pyịnyẹng u-ube nya agba. (Kol. 4:10) Ọ́ la ẹbyẹbyị nyọlẹ ká ịPọlụ ye ọhụ ojuju bala ẹjẹ ọkpụ́kpụ bwu ẹga nya oligu nyamwụ ọ-chịla o-hu ọkịlẹtụ ha ọwẹ ka!

5. Jaabwọ ká ụpwụ nya Etu 17:17 mẹjẹ, ányị ahị tị́ ka bwu ri aligu ị-chịla o-hu ọkịlẹtụ ha?

⁵ Lala Arisitakọsị, ahị ka jẹ́-ẹ ri aligu ị-chịla o-hu ọkịlẹtu ha ẹ-ẹga nya aanahị. Áhị ka juwa balaa ụka ọnyịịla kem ka. Ahị ka juwa balaa ‘ụka nya ọbaba’ lee ụka olujwo ịnyịnyị. (Wa Etu 17:17.) Kori ká akama á myị́ hyaa wẹwẹ, aanahị ka baba nya ẹjẹ ọkpụ́kpụ wẹẹ. Ayịda ọọnahị ọnyang ọhẹ ọlẹ ká ẹnyị nyamwụ ri Frances, * gbu ọọlajị ẹbẹ ọgọja. Ọ ka la ọya ịta lẹ, ịnamwụ à gbu ịnyịnyị chajị nya ẹdụrụ ọwẹ-ọwẹ lẹlẹ. O yẹkẹẹ: “Ịnyịlẹhị lẹ, ọmayẹ ọwẹ yẹẹhị akama lụka ọlụrụ. Ọ tị kpụm ịpyọ lụmẹ nyọlẹ kam la aligu ịlẹ kị  kpịtịya nyori m̀ juwa ẹ-ẹpwụ nya ajụjụ wẹẹ, nanana nyori ọ tata pyịnyẹng nyọlẹ ká adam bala ịnam gbu lẹ.”

6. Kori kahị ri angị chịla o-hu ọkịlẹtụ ha, ányị ahị tị́ ka họ?

⁶ Aligu ị-chịla o-hu ọkịlẹtụ ha kaa kpa ụka bala ọngịrị nyaa da aanaa ụbwọ. Ọ-chụ pwokwita, ọngọ họ utoji byi ọọnahị ọhẹ ọlẹ ká ẹnyị nyamwụ ri Peter nyori, ẹdụrụ ọhẹ nyị jwọọ ọlẹ kọ ka tịpyọ gụ ọọwa bala ọ-nwọọ ahyaahị. Kathryn, ahụ nyamwụ yẹkẹẹ: “Ahụ bala ọrụ ọhẹ ọọjịra-jịra nyahị à kpahị ka ẹga ọlẹ kị ya ẹla nya ẹdụrụ nya ọrụm ọwẹ jehi lẹ. Ị cheje ahyaahị ẹ-ẹgẹwẹ nyori ịwa nyị ka dahị ụbwọ bọhụ ẹ-ẹpwụ nya iwe-ahụrụ olujwo ọwẹ, ị tị jam balahị ụka myị́ ụka ọlẹ kahị baba nyaa ịnyịlẹhị.” O ri eje ọkpụ́kpụ ọtụka-ọtụka nyọka la aligu ịlẹ kị ka jẹ́-ẹ dahị ụbwọ bọhụ ẹ-ẹpwụ nya ịmayẹ!

7-8. Jaabwọ ká ụpwụ nya ala iKolosi 4:7-9 mẹjẹ, ányị iTikikọsị à tị́ mẹjẹ nyori o ri ọngọ ju ọ-dahịhile?

⁷ Ọngịnyị nya ịKịrayịsị ọhẹ ọlẹ ká ẹnyị nyamwụ ri iTikikọsị, ri aloye nya ala iRom ọlẹ kọ juwa ọ-ọpyị nya Echiya. Ọlẹng ọwẹ ri oligu nya ịPọlụ ọlẹ kọ ju ọ-dahịhile. (Ụkụr. 20:4) Lala ẹka iwo ịrụ kụrụ ịrụ nyọlẹ kị ma ịKịrayịsị kpá, ịPọlụ nwụla ang nọ chajị kị ka ye okpoko bwu ẹga nya Angịnyị nya ịKịrayịsị ịkịla kpa kaka da angịnyị nya ịKịrayịsị ịla iJudiya ụbwọ. Ọhẹka, ọ ya ẹga da ká iTikikọsị ka dụbwọ ẹ-ẹpwụ nya ụkụrwọ ọkpọnchị ọwẹ. (2 Kọr. 8:18-20) Ụka ọkịla nyọlẹ kị wu ịPọlụ ju agba i-iRom nya ọgbanyẹ, iTikikọsị ri ọngọ kaa myị ẹrụ họọ. Ọ kpa apwụ ịlẹ ká ịPọlụ da bala ẹrụ ịlẹ kọ du nyọka ju ọjịra-jịra ịla Echiya ọhụ kịlaa.—Kol. 4:7-9.

⁸ ITikikọsị ri oligu nya ịPọlụ ọlẹ kọ ju ọ-dahịhile. (Tay. 3:12) A-Angịnyị nya ịKịrayịsị ịlụka ọọwa wuu à ju ọ-dahịhile lala iTikikọsị ka. Lala ẹka iwo ịrwọnyẹ kụrụ ịrụ nyọlẹ kị ma ịKịrayịsị kpá, kị wu ịPọlụ ju agba ụka oheeye, ọ da nyori Angịnyị nya ịKịrayịsị lụmẹ-lụmẹ nyị́ myị yẹjula ọwa ka. Ọhẹka ọ lịnyị chajị ị juhi nya angị taa pyịpyị ịnyị. (2 Tim. 1:15) Ma, ịPọlụ tị dahịhile iTikikọsị bala ọ-ya ụkụrwọ ọkịla jwoo ụ-ụbwọ. (2 Tim. 4:12) Ọ ka myị̀ ịPọlụ lẹhị nyịlẹhị-ịlẹhị nyọlẹ kọ la oligu ọnyịịla lala iTikikọsị.

9. Ányị ahị tị́ ka bwu ba ọgụ-ẹpẹtẹ nya iTikikọsị jẹ?

 ⁹ Ahị ka jẹ́-ẹ ba ọgụ-ẹpẹtẹ nya iTikikọsị jẹ bwula o-ri oligu o-ju ọ-dahịhile. Ọ-chụ pwokwita, áhị ka chehe nyọka da aanahị ịlẹ kị la ịbaba ụbwọ kem ka, ahị ka họ ang ịlẹ kị ka daa ụbwọ ịnyịnyị. (Mat. 5:37; Luk. 16:10) Kori ká angịlẹ kị baba nya ụbwọ ọdada á jẹ́ nyori ị ka jẹ́-ẹ dahịhileehi, ị ka la ẹjẹ ọkpụ́kpụ ịnyịlẹhị. Ọọnahị ọnyang ọhẹ ya ang odudu. Ọ yẹkẹẹ: “À kaa la ọhụ obeji chajị à jẹ́ nyori, ọngọlẹ kọ chehe nyọka dụbwọ ka juwa lụka, nyọka họ ẹla ọlẹ kọ chehe.”

10. Jaabwọ ká ụpwụ nya Etu 18:24 mẹjẹ, ẹga nya owo angịlẹ kị juwa ẹ-ẹpwụ nya ịmayẹ bala iwe-ahụrụ ịlẹ kị yahị me ka à tị́ ka ye ẹjẹ ọkpụ́kpụ bwu?

¹⁰ Angịlẹ kị juwa bọhụ ẹ-ẹpwụ nya ịmayẹ bala iwe-ahụrụ ịlẹ kị yahị me ka, ka jẹ́-ẹ ye ẹjẹ ọkpụ́kpụ kori kị ya ẹla olirya nyaa ju oligu ọlẹ kị ka jẹ́-ẹ dahịhile. (Wa Etu 18:24.) O ri ang ọjụjụ lụmẹ nyọlẹ kị gba ọnyị nya Bijay kpehe bwu ọjịra-jịra. Bijay yẹkẹẹ, “M̀ baba nyọka ya je ọngọlẹ kam ka jẹ́-ẹ dahịhile jaabwọ ká ẹla ọwẹ lam ọ-ọkịlẹtụ.” Chajị nyọlẹ ká Carlos họ ẹla abyị ọhẹ lẹ, ọ́ ka jẹ́-ẹ họ ụkụrwọ ọlẹ kọ kaa họ ọọjịra-jịra ene-ene kaka. Carlos ịnyịnyị yẹkẹẹ, “M̀ baba nya angịhyẹ ịlẹ kam ka jẹ́-ẹ ya ẹla ọlọkịlẹtụ nyam ju, kam tị ka juhi nyori ị ka lam eje ka.” Carlos ye angị ịlịnyị ịlẹ kọ ka jẹ́-ẹ ya ẹla ju—angịgbahị nya ọjịra-jịra ịlẹ kị dọọ ụbwọ nyọka kụrụ akama nyamwụ ọọwa. Ọ myịmyị la ẹjẹ ọkpụ́kpụ chajị nyọlẹ kọ jẹ́ nyori angịgbahị nya ọjịra-jịra ịwẹ á ka myị ya je ọngọkịla ka.

11. Ányị ahị tị́ ka bwu ri oligu o-ju ọdahịhile?

¹¹ Kori kahị ka jẹ́-ẹ ri oligu ọlẹ ká ọngọkịla ka dahịhile bala ọ-ya ẹla ọlọkịlẹtụ nyamwu ju aalẹ, ahị ka ri angị ju ugbodu. Ụka ọlẹ ká ọrụ nya Zhanna rụ hyoo, ọ ye ẹjẹ ọkpụ́kpụ bwula ọ-ya ẹla ọlọkịlẹtụ nyamwụ je aligu nyamwụ ịlẹ kị bọọ ba. Ọ yẹkẹẹ, “Ị ke ụrụ wo lam kpẹnẹẹ nanana nyori m̀ ka ma ẹla ookpokpo-ookpokpo ya ụka ịmanyị tị́ myị́.” Ahụ ịnyịnyị ka jẹ́-ẹ ri oligu ọnyịịla bwula o-ri ọngọ ke ụrụ kpẹnẹẹ.

12. (a) Owo ịMakị à tị́ ri? (b) Ányị ọ tị́ mẹjẹ nyori ọ nwụlanọ nyọka họ ụkụrwọ ha angịkịla?

¹² ỊMakị ri ọngịnyị nya ịKịrayịsị ọla iJuu ọlẹ kọ bwu iJerusalẹm. Angịnyị jẹ́ ịBanabasị, ọlẹ ká ịMakị ri ọnyị nya ọọnamwụ, yẹẹyẹẹ. (Kol. 4:10) Ọ lala o-ri ugbiyegu nya ịMakị kpụdụ, ma ịMakị á ya ẹga da okpoko bala ang-ụdụ ye ịlahị kụ ọ-ọhịhị nyamwụ ka. Ọ-ọhịhị nyamwụ wuu, ịMakị la olegu nya ọnwụlanọ nyọka họ ụkụrwọ ha angịkịla, ọ tị chị ọkẹkẹnị ẹ-ẹpwụ nyamwụ. Ọ-chụ pwokwita, ụka lụmẹ-lụmẹ ọ họ ụkụrwọ ta alẹrụ ịPọlụ bala iPita ẹ-ẹpwụ nya ụkụrwọ ọlẹ ká Ohe ya jwaa ụ-ụbwọ. Ọhẹka, ịMakị kaa ra ang oriri haa, mwahị nya ẹga onune, bala ọ-họ ang ịkịla ịlịnyị haa. (Ụkụr. 13:2-5; 1 Pit. 5:13) ỊPọlụ ya nyori ịMakị nyị ri ọngọhẹ nya angịlẹ kị juwa “ẹ-ẹpwụ nya ụkụrwọ nya ẹrụ ọnyịịla chajị nya ịpyị Adịrahụ” tọwa, nyị tị kaa ‘hu ẹjẹ ọkpụ́kpụ họwa lụmẹ.’—Kol. 4:10, 11.

13. Ányị ụpwụ nya 2 iTimoti 4:11 à tị́ mẹjẹ nyori ụkụrwọ ọlẹ ká ịMakị họ nyị myị ịPọlụ lẹhị?

¹³ ỊMakị juwa ẹ-ẹpwụ nya aligu nya ịPọlụ ịlẹ kị jwoo chwẹẹ yẹẹyẹẹ. Ọ-chụ pwokwita, ụka ohyẹẹkpẹ ọlẹ kị wu ịPọlụ ju agba i-iRom lala ẹka iwo ịrwọnyẹ kụrụ ịrụ nyọlẹ kị ma ịKịrayịsị kpá, ọ da ụpwụ oheeye du ta iTimoti. Ẹ-ẹpwụ nya ụpwụ ọọwa, ịPọlụ byi iTimoti nyị kpa ịMakị ba ịlọmwụ ka iRom. (2 Tim. 4:11) Ọ la gbagbịla nyori ụkụrwọ ọlẹ ká ịMakị họ ha ịPọlụ lụka ọkpẹkpẹ myọọ lẹhị yẹẹyẹẹ, ang odudu kọ tịtọ kọ ka juwa balọọ ụka olujwo ọwẹ à wẹ lẹ. ỊMakị da ịPọlụ ụbwọ họ ang ịlẹ kị baba, lala ọ-ya ang oriri bala ang ị-kpa da ụpwụ họọ. Ụbwọ ọdada bala ọhụ ojuju ọlẹ ká  ịPọlụ ye bwu ẹga nyamwụ ka dọọ ụbwọ nyọka bọhụ myị́ ẹ-ẹpwụ nya ahyẹẹnụ ịlẹ kị hi ene kịị nwọọ.

14-15. Ẹlịyẹ ụpwụ nya ịMatiyu 7:12 à tị́ mẹjẹ́ẹhị u-uhye nya ọ-da angịkịla ụbwọ họ ang ịlẹ kị baba haa?

¹⁴ Wa ịMatiyu 7:12. Ụka kahị juwa chịpwụrụ bwu ụka olujwo, ọ kaa myịhị lẹhị yẹẹyẹẹ ụka ká angịkịla á dahị ụbwọ họ ang ịlẹ kahị baba. Ryan, ká adamwụ gbu, yẹkẹẹ: “Ang lụmẹ-lụmẹ juwa ịlẹ kahị kaa họ ẹnẹnẹẹnụ, kị tị ka chịkpẹẹ hahị nyọka họ ụka kahị juwa ẹ-ẹpwụ nya akama ka. Ụka ká ọngịnyị á dang ụbwọ, kori kọ dọmwụ ri ang ọ-pyịnyẹng kọ họ hang wẹwẹ, à kaa ye ẹjẹ ọkpụ́kpụ.”

¹⁵ Kori kahị yẹhị neeji bala ọ-kpẹhị chịng, ahị ka jẹ́-ẹ yẹ agbẹyị ịhyẹ ịlẹ kahị ka bwu da angịkịla ụbwọ. Ọ-chụ pwokwita, ọọnahị ọnyang ọhẹ yụbwọ kpịlọmwụ ọ-ọkịlẹtụ nyọka da Peter bala Kathryn ịlẹ kahị ya ẹla rụ́ lalẹ, ụbwọ ka ube-utoji ụka myị́ ụka ọlẹ kị hu nọ. Peter lee Kathryn á jẹ́ pa ang ọrụnyẹ kaka, lẹ ọọnahị ọwẹ nwụlanọ ká aanahị ịdatị-datị ịla ọjịra-jịra ka warị nyọka hwaa kpa kele a-ang ọrụnyẹ, hi hawụlẹ. Ẹla ọwẹ dụbwọ? Kathryn yẹkẹẹ, “Ọ lahị lala o-ri ị hiri olo ọtụka-ọtụka ọhẹ hiihi e-egbeju.” A yẹhị da ọhụ ojuju ọlẹ ká ọnahị ọ-pyịnyẹng nyang ka hu ha ọngịnyị myị́ ẹnẹnẹnẹ ka.

16. Ẹla ọkpọnchị oyina ahị tị́ jẹ́ bwu ọgụ-ẹpẹtẹ nya ịMakị u-uhye nya ọ-kpụ angịkịla ẹjẹ?

¹⁶ ỊMakị ọngọjụgbẹyị ọlẹ kọ hịhị loyi ọhọhẹ á ri ọngọ hi ụbwọ ka. Ụkụrwọ ịtụka-ịtụka ji kọ kaa họ ha iJihova, lala ọ-da ụpwụ nya Ẹrụ Ọnyịịla nya ịMakị. Ma, ịMakị kpa ụka nyamwụ ịhyẹ ju ịPọlụ ọhụ. ỊPọlụ ịnyịnyị tị jẹ́ nyori ọwa nyị ka jẹ́-ẹ tọ ịMakị wo nya ụbwọ ọdada. Ụka kị nwụ ọngọhẹ ugbiyegu nya Angela, ọ myọọ lẹhị nyọlẹ ká angịnyị nwụlanọ nyọka kpọọ ẹjẹ. Ọ yẹkẹẹ: “Ụka ká aligu nyang á tịtọ nyọka dụbwọ ịnyịlẹhị, ọ kaa chịkpẹẹ nyọka ya ẹla jaa. M̀ kaa yẹ nyori ị tịtọ nyọka dam ụbwọ. Ị́ kaa juhi nyọka họ ịnyị ka.” Ahị ka jẹ́-ẹ tịlọhị wo, ‘Angịnyị jẹ́m nya ọngọ kaa tịtọ nyọka họ ang ịlẹ kị ka ju aanam ọhụ?’

17. Ányị ọ-kụ irya ju ẹla ọlụpwụ nya 2 Ala ịKọrịntị 1:3, 4, à tị́ ka dahị ụbwọ nyọka kpụ́ angịkịla ẹjẹ?

¹⁷ Áhị ka yọyị hwẹẹ ene kahị ka ye ọngọlẹ kọ  baba nya ẹjẹ ọkpụ́kpụ ka. Ẹla ọlẹ ká angịkịla ya kọ kpụ́ụhị ẹjẹ ene wẹẹ, ahị ịnyịnyị ka jẹ́-ẹ kpa ẹla ọwọwa kpụ́ angịkịla ẹjẹ. Nino ri ọọnahị ọnyang ọhẹ ọlẹ ká ịnamwụ ọgbahị gbu hyoo. Ọ yẹkẹẹ: “IJihova ka jẹ́-ẹ kpụ́ angịkịla ẹjẹ bwulahị kori kahị ya ẹga da họọ nyọka kpahị họ ụkụwrọ.” (Wa 2 ịKọrịntị 1:3, 4.) Frances kahị ya ẹla u-uhye nyamwụ ene, yẹkẹẹ: “Ẹla ọlẹ ká ụpwụ nya 2 Ala ịKọrịntị 1:4 ya ri ịlẹhị. Ahị ka jẹ́-ẹ kpụ́ angịnyị ẹjẹ bwula ẹla ọlẹ ká angịkịla kpa kpụ́ụhi ẹjẹ.”

18. (a) Ịyẹ tị́ du kọ ka la angịhyẹ uhihi myị́ nyọka kpụ́ angịnyị ẹjẹ? (b) Ányị ahị tị́ ka jẹ́-ẹ kpụ́ angịkịla ẹjẹ yẹẹyẹẹ? Ọ-chụ pwokwita oyina à tị́ ji?

¹⁸ Ahị baba nyọka mwahị nya agbẹyị ịlẹ kahị ka bwu da angịkịla ụbwọ, kori kahị dọmwụ juhi wẹwẹ. Ọhẹka, ahị ka juhi nyori áhị jẹ́ ẹla ọlẹ kahị ka ya lee ang ọlẹ kahị ka họ ha ọngọlẹ kọ baba nya ẹjẹ ọkpụ́kpụ ka myị́. Ọngọgbahị nya ọjịra-jịra ọhẹ ọlẹ ká ẹnyị nyamwụ ri Paul kpịtịya jaabwọ ká angịhyẹ maga nyọka kpọ́ọ ẹjẹ nyọlẹ ká adamwụ gbu. Ọ yẹkẹẹ: “M̀ yẹ nyori, ọ́ chaa kpẹẹ nyọka warị kaka ya ẹla balam ka. Ị́ jẹ́ ẹla ọlẹ kị ka ya ka. Ma, ọ myịm lẹhị nyọlẹ kị maga nyọka kpụ́m ẹjẹ bala ọ-dam ụbwọ.” Ịnyịnyị, ụka ká ọpyị hụ́ jigi-jigi, ọọnahị ọhẹ ọlẹ ká ẹnyị nyamwụ ri Tajon yẹkẹẹ: “Ẹlịlẹhị ri, ḿ kpịtịya nya ẹrụ ọnyọnyọọnyị ọlẹ ká angịnyị ya du tam nyọlẹ ká ẹla ọwẹ họ kpá kaka, ma m̀ kpịtịya nyori ị kpahị jum, du kị tịtọ kị ka jẹ́ kori kam juwa la okpunyi.” Ahị ka jẹ́-ẹ kpụ́ angịnyị ẹjẹ yẹẹyẹẹ kori kahị mẹjáa nyori ahị kpahị jwaa.

19. Ịyẹ tị́ du ká cheje nyọka ri ọngọ ‘hu ẹjẹ ọkpụ́kpụ ha’ angịkịla?

¹⁹ Chajị nyọlẹ kahị ju ocheju nya odehe onyobyi ọlẹ chwẹẹ wẹẹ, odehe ka tịpyọ gụ ọwọwa. Ịnyịnyị ọhịhị à tị ka lujwo kụ ọyọyị lẹlẹ. (2 Tim. 3:13) Ẹla tị kaa gụ́ụhị gụ họ chajị nyọlẹ kahị la kpẹẹkpẹẹ ka, du ká akama kaa we chị́hị ọgụ. Lẹ, ahị baba nya ẹjẹ ọkpụ́kpụ. Ẹjẹ ọkpụ́kpụ o-bwu ẹga nya angịnyị nya ịKịrayịsị ịkịla juwa ẹ-ẹpwụ nya ang ịlẹ kị du ká ọlẹrụ ịPọlụ jẹ́ bọhụ gbee ka pwụ ocheju nya ọhịhị nyamwụ. Ahị ri angị chịla o-hu ọkịlẹtụ ha lala Arisitakọsị, ju ọ-dahịhile lala iTikikọsị, bala ọnwụlanọ nyọka họ ụkụrwọ ha angịkịla lala ịMakị. Kori kahị họ ịnyị, ahị ka jẹ́-ẹ da aanahị ụbwọ nyọka godayị giri-giri ẹ-ẹpwụ nya ọmyịmyị nyaa.—1 Tẹs. 3:2, 3.