1. Nĩ maũndũ marĩkũ maritũ ndungata nyingĩ cia Jehova iragerera?

KŨNDŨ guothe thĩinĩ wa thĩ, ndungata nyingĩ cia Jehova nĩ iracemania na maũndũ maratũma igĩe na mĩtangĩko na ruo. Hihi nĩ wĩyoneire ũndũ ũcio kĩũngano-inĩ kĩanyu? Andũ amwe kĩũngano-inĩ nĩ marahiũrania na mĩrimũ mĩnene kana kĩeha gĩa gũkuĩrũo nĩ mũndũ mendete. Angĩ nao nĩ maragerera ihinda iritũ nĩ ũndũ wa mũndũ wa famĩlĩ kana mũrata wa hakuhĩ gũkorũo atigĩte ũhoro wa ma. Angĩ nao nĩ maranyamarĩka nĩ ũndũ wa icanjama cia ndũire. Aarĩ na ariũ a Ithe witũ acio othe nĩ marabatara kũũmĩrĩrio. Tũngĩmomĩrĩria atĩa?

2. Mũtũmwo Paulo aabataraga kũũmĩrĩrio rĩmwe na rĩmwe nĩkĩ?

² Mũtũmwo Paulo nĩ aacemanagia na maũndũ maatũmaga ũtũũro wake ũkorũo ũrĩ ũgwati-inĩ maita maingĩ. (2 Kor. 11:23-28) Ningĩ no kũhoteke nĩ aarĩ na thĩna mũna wa mwĩrĩ ũrĩa watariĩ ta “mũigua thĩinĩ wa mwĩrĩ.” (2 Kor. 12:7) Ningĩ kũrĩ hĩndĩ aakuĩte ngoro tondũ mũrũ wa Ithe witũ ũmwe maarutithanagia wĩra nake wetagwo Dema nĩ aamũtiganĩirie “tondũ nĩ eendire mũtabarĩre ũyũ wa maũndũ.” (2 Tim. 4:10) Paulo aarĩ Mũkristiano mũitĩrĩrie maguta warĩ na ũmĩrĩru na weendete gũteithia arĩa angĩ, ĩndĩ o nake rĩmwe na rĩmwe nĩ aaiguaga akuĩte ngoro.—Rom. 9:1, 2.

3. Paulo oomagĩrĩrio nĩ a?

³ Paulo nĩ oomĩrĩirio na akĩheo ũteithio ũrĩa aabataraga. Na njĩra ĩrĩkũ? Jehova nĩ aahũthĩrire roho wake mũtheru kũmwĩkĩra hinya. (2 Kor. 4:7; Afil. 4:13) Ningĩ Jehova nĩ aahũthĩrire Akristiano arĩa angĩ kũmũũmĩrĩria. Paulo akĩaria ũhoro wa arĩa maarutithanagia wĩra nake ooigire ũũ: “Nĩ makoretwo makĩnyũmĩrĩria mũno.” (Kol. 4:11) Andũ amwe arĩa aagwetire na marĩĩtwa nĩ Arisitariko, Tikiko, na Mariko. Nĩ meekĩrire  Paulo hinya, na ũndũ ũcio ũkĩmũteithia gũkirĩrĩria. Nĩ kĩĩ gĩateithirie Akristiano acio atatũ kũhota kũũmanĩrĩria na njĩra ta ĩyo? Tũngĩĩgerekania atĩa na kĩonereria kĩao kĩega o tũkĩĩrutanagĩria kũũmĩrĩria na gwĩkĩra arĩa angĩ hinya?

4. Arisitariko oonanirie na njĩra ĩrĩkũ atĩ aarĩ mũrata mwĩhokeku wa Paulo?

⁴ Arisitariko, aarĩ Mũkristiano Mũmakedonia kuuma Thesalonike, na aarĩ mũrata mwĩhokeku wa Paulo. Riita rĩa mbere rĩrĩa Bibilia ĩgwetete ũhoro wa Arisitariko, nĩ rĩrĩa Paulo aathiire Efeso hĩndĩ ya iceera rĩake rĩa gatatũ rĩa ũmishonarĩ. Hĩndĩ ĩyo magĩthiĩ na Paulo, Arisitariko nĩ aanyitirũo nĩ kĩrĩndĩ kĩarĩ na marakara. (Atũm. 19:29) Rĩrĩa aarekereirio, ndeeciririe ũrĩa angĩũrĩra ũgwati, no aathiire na mbere gũtungata arĩ na wĩhokeku hamwe na Paulo. Mĩeri ĩigana ũna thutha ũcio, Arisitariko no aathiaga na mbere kũnyita Paulo mbaru marĩ Ngiriki, o na gũtuĩka andũ arĩa maamakararagia nĩ meendaga kũũraga Paulo. (Atũm. 20:2-4) Kĩndũ mwaka wa 58 Mahinda Maitũ (M.M.), rĩrĩa Paulo aathiaga Roma ohetwo, Arisitariko nĩ aathiire hamwe nake rũgendo rũu rũraihu na meri ĩrĩa maathiaga nayo ĩgĩthũkĩra njĩra. (Atũm. 27:1, 2, 41) No kũhoteke makinya Roma, nĩ aaikarire kwa ihinda rĩigana ũna njera marĩ hamwe na Paulo. (Kol. 4:10) Hatarĩ nganja, Paulo nĩ aaiguaga ekĩrĩtwo ngoro na akomĩrĩrio nĩ mũrata ũcio warĩ mwĩhokeku!

5. Tũngĩtuĩka mũrata mwĩhokeku atĩa kũringana na Thimo 17:17?

⁵ O na ithuĩ no tũtuĩke mũrata mwĩhokeku ta Arisitariko, tũngĩkoragwo hamwe na aarĩ na ariũ a Ithe witũ to rĩrĩa maũndũ marĩ mega, no nĩ nginya “hĩndĩ ya mĩtangĩko.” (Thoma Thimo 17:17.) Mũrũ kana mwarĩ wa Ithe witũ no abatare gũthiĩ na mbere kũũmĩrĩrio o na ihinda iraihu thutha wa ũndũ mũritũ ũrĩa arageragĩra gũthira. Frances, * ũrĩa wakuĩrĩirũo nĩ aciari ake erĩ ihinda-inĩ rĩa mĩeri ĩtatũ thutha wao kũrwara kansa ooigire ũũ: “Ngwĩciria magerio maritũ nĩ matũhutagia kwa ihinda iraihu mũno. Na nĩ  ngenaga nĩ ũndũ wa gũkorũo na arata ehokeku arĩa maririkanaga atĩ no njiguaga ruo o na gũtuĩka ihinda nĩ rĩhĩtũkĩte kuuma aciari akwa makua.”

6. Gũkorũo tũrĩ arata ehokeku kũrĩtũmaga tũgeka atĩa?

⁶ Arata ehokeku nĩ meimaga maũndũ matiganĩte nĩguo mahote gũteithĩrĩria aarĩ na ariũ a Ithe witũ. Kwa ngerekano, mũrũ wa Ithe witũ ũmwe wĩtagwo Peter nĩ aamenyekire atĩ aarĩ na mũrimũ mũnene ũrĩa ũngĩamũragire thutha wa ihinda inini. Mũtumia wake Kathryn, ooigire ũũ: “Mũrũ wa Ithe witũ ũmwe na mũtumia wake kĩũngano-inĩ gitũ nĩ maatũtwarĩte thibitarĩ hĩndĩ ĩyo twamenyire ũhoro wĩgiĩ mũrimũ wa Peter. Nĩ maatuire itua rĩa gũtũteithĩrĩria ihinda-inĩ rĩu iritũ na makoragwo mehaarĩirie gũtũteithĩrĩria hĩndĩ ĩrĩa twamabatara.” Na githĩ tũtiũmagĩrĩrio mũno nĩ ũndũ wa gũkorũo na arata a ma, arĩa matũteithagia hĩndĩ ĩrĩa tũragerera moritũ!

7-8. Tikiko oonanirie na njĩra ĩrĩkũ atĩ aarĩ mũrata wa ma kũringana na Akolosai 4:7-9?

⁷ Mũkristiano ũngĩ wetagwo Tikiko, kuuma gĩcigo-inĩ kĩrĩa gĩaathagwo nĩ Roma kĩa Asia, o nake aarĩ mũrata wa kwĩhokeka harĩ Paulo. (Atũm. 20:4) Kĩndũ mwaka-inĩ wa 55 M.M., Paulo nĩ aabangire ũhoro wĩgiĩ kũnganio kwa mĩhothi ya gũteithĩrĩria Akristiano arĩa maarĩ Judea, na no kũhoteke nĩ aaheire Tikiko mweke wa gũteithĩrĩria wĩra-inĩ ũcio wa bata. (2 Kor. 8:18-20) Thutha-inĩ rĩrĩa Paulo oohirũo riita rĩa mbere Roma aatũmaga Tikiko. Tikiko nĩwe watwaragĩra ciũngano cia Asia marũa na ndũmĩrĩri cia Paulo cia kũmekĩra ngoro.—Kol. 4:7-9.

⁸ Tikiko aathiire na mbere gũkorũo arĩ mũrata wa ma harĩ Paulo. (Tit. 3:12) Hĩndĩ ĩyo, ti Akristiano othe maarĩ a kwĩhokeka ta Tikiko. Kĩndũ mwaka wa 65 M.M., rĩrĩa Paulo oohetwo riita rĩa kerĩ, nĩ aandĩkire atĩ arũme aingĩ Akristiano gĩcigo-inĩ kĩa Asia nĩ maamwĩthemaga hihi tondũ nĩ meetigagĩra akararia. (2 Tim. 1:15) Ngũrani nao, Paulo nĩ oonaga atĩ Tikiko aarĩ wa kwĩhokeka na nginya akĩmũhe wĩra ũngĩ. (2 Tim. 4:12) Hatarĩ nganja, Paulo nĩ aakenaga nĩ ũndũ wa gũkorũo na mũrata mwega ta Tikiko.

9. Tũngĩĩgerekania na Tikiko na njĩra ĩrĩkũ?

 ⁹ No twĩgerekanie na Tikiko na njĩra ya gũkorũo tũrĩ arata a ma. Kwa ngerekano, handũ ha o kwĩrĩra aarĩ na ariũ a Ithe witũ arĩa marĩ na thĩna atĩ nĩ tũkũmateithia, nĩ twagĩrĩirũo gwĩka ũguo. (Mat. 5:37; Luk. 16:10) Arĩa marĩ na thĩna mangĩkorũo na ma atĩ nĩ tũkũmateithia, nĩ maiguaga momĩrĩirio. Mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe agĩtaarĩria kĩrĩa gĩtũmaga gũthiĩ ũguo ooigire ũũ, “Mũndũ nĩ atigaga gũtangĩka tondũ nĩ ũramenya atĩ mũndũ ũrĩa ũkwĩrĩire nĩ egũgũteithia nĩ egwĩka ũguo.”

10. O ta ũrĩa Thimo 18:24 yonanĩtie-rĩ, nĩ a mangĩũmĩrĩria arĩa maragerera ũndũ mũritũ kana gũkua ngoro?

¹⁰ Mũndũ ũragerera ũndũ mũritũ kana gũkua ngoro, kaingĩ nĩ omagĩrĩrio nĩ ũndũ wa kwaranĩria na mũrata angĩĩhoka. (Thoma Thimo 18:24.) Mũrũ wa Ithe witũ wĩtagwo Bijay nĩ aakuire ngoro mũno thutha wa mũriũ wake kweherio kĩũngano-inĩ, ooigire ũũ: “Nĩ ndaabataraga kwaranĩria na mũndũ ingĩhoka ndĩmwĩre ũrĩa ndaaiguaga.” Mũrũ wa Ithe witũ ũngĩ nake wĩtagwo Carlos nĩ oorirũo nĩ mweke eendete wa ũtungata thĩinĩ wa kĩũngano thutha wa gwĩka ihĩtia rĩna. Ooigire ũũ: “Nĩ ndaabataraga mũndũ ũngĩthikĩrĩria atekũnduĩra.” Athuri a kĩũngano nĩ meekire ũguo harĩ Carlos na makĩmũteithia gũtooria thĩna wake. Ningĩ nĩ oomĩrĩirio nĩ kũmenya atĩ athuri nĩ maangĩahũthĩrire ũtaũku na matingĩerire andũ arĩa angĩ ũndũ ũrĩa aameerĩte.

11. Ũngĩtuĩka mũrata wa ma na njĩra ĩrĩkũ?

¹¹ Nĩguo tũtuĩke arata a ma, nĩ tũrabatara gũkũria ngumo ya wetereri. Rĩrĩa mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe wĩtagwo Zhanna aatigirũo nĩ mũthuri wake, nĩ oomĩrĩirio nĩ ũndũ wa kwaranĩria na arata a hakuhĩ. Ooigire ũũ: “O na gũtuĩka ndaatindaga ngĩcokacokera maũndũ o marĩa, nĩ maathikagĩrĩria mategũthethũka.” O nawe no ũtuĩke mũrata mwega ũngĩtuĩka mũthikĩrĩria mwega.

12. Mariko aarĩ ũ, na oonanirie roho wa kwenda gũtungatĩra arĩa angĩ na njĩra ĩrĩkũ?

¹² Mariko aarĩ Mũkristiano Mũyahudi kuuma Jerusalemu. Mũndũ wa famĩlĩ yao wetagwo Baranaba aarĩ mũmishonarĩ woĩkaine mũno. (Kol. 4:10) O na gũtuĩka nĩ kuonekaga ta famĩlĩ yao yaikaire wega kĩĩmbeca, maũndũ ma kĩĩmwĩrĩ timo Mariko aaigĩte mbere ũtũũro-inĩ wake. Ũtũũro-inĩ wake wothe, Mariko nĩ aakenagĩra gũtungatĩra arĩa angĩ. Kwa ngerekano, mahinda-inĩ matiganĩte Mariko nĩ aatungatire hamwe na mũtũmwo Paulo na mũtũmwo Petero makĩhingia ũtungata wao na hihi nĩ aamateithagia kuona mabataro mao ma kĩĩmwĩrĩ. (Atũm. 13:2-5; 1 Pet. 5:13) Paulo aataarĩirie atĩ Mariko aarĩ ũmwe wa ‘arutithania wĩra hamwe nake nĩ ũndũ wa Ũthamaki wa Ngai,’ na ‘aarĩ ũteithio wa kũmwĩkĩra hinya.’—Kol. 4:10, 11, kohoro ka magũrũ-inĩ.

13. 2 Timotheo 4:11 yonanagia atĩa atĩ Paulo nĩ aakenagĩra ũtungata wa wĩhokeku wa Mariko?

¹³ Mariko nĩ aatuĩkire ũmwe wa arata a hakuhĩ mũno a Paulo. Kwa ngerekano, rĩrĩa Paulo oohetwo riita rĩa mũico thĩinĩ wa Roma kĩndũ mwaka wa 65 M.M., nĩ aandĩkire marũa make ma kerĩ kũrĩ Timotheo. Marũa-inĩ macio, Paulo nĩ eerire Timotheo athiĩ Roma na mathiĩ hamwe na Mariko. (2 Tim. 4:11) Hatarĩ nganja, Paulo nĩ aaririkanaga ũtungata wa wĩhokeku ũrĩa Mariko aahingĩtie mbere ĩyo, nĩ ũndũ ũcio akĩũria kana Mariko no akorũo hamwe nake ihinda-inĩ rĩu iritũ. Mariko nĩ aateithirie Paulo na njĩra itiganĩte hihi na njĩra ya kũmũtwarĩra irio kana indo ingĩ cia kũhũthĩra akĩandĩka. No kũhoteke  ũteithio ũcio Paulo aaheirũo o hamwe na gwĩkĩrũo ngoro nĩ ciamũteithirie gũkirĩrĩria matukũ ma mũico atanoragwo.

14-15. Nĩ ũndũ ũrĩkũ tũngĩĩruta kuumana na Mathayo 7:12 wĩgiĩ gũteithia arĩa angĩ?

¹⁴ Thoma Mathayo 7:12. Rĩrĩa tũragerera ũndũ-inĩ mũritũ-rĩ, na githĩ tũtikenaga mũno nĩ ũndũ wa andũ arĩa matũteithagia! Mũrũ wa Ithe witũ wĩtagwo Ryan, ũrĩa wakuĩrĩirũo nĩ baba wao o rĩmwe materĩgĩrĩire ooigire ũũ: “Rĩrĩa mũndũ aragerera ũndũ mũritũ nĩ aremagwo gwĩka maũndũ maingĩ marĩa amenyerete gwĩka o mũthenya. Mũndũ nĩ aiguaga omĩrĩirio mũno angĩteithio gwĩka o na kaũndũ kangĩoneka karĩ kanini.”

¹⁵ Tũngĩkoragwo twĩ maitho, nĩ ũrĩkoragwo ũrĩ ũndũ mũhũthũ kuona njĩra iria tũngĩteithia arĩa angĩ nacio. Kwa ngerekano, ũhoro-inĩ wĩgiĩ Peter na Kathryn arĩa mekũgwetetwo na hau rũgongo, mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe nĩ aabangire ũrĩa angĩmateithia nĩguo makahota gũthiĩ thibitarĩ. Tondũ Peter na Kathryn rĩu matingĩahotire gũtwarithia ngaari rĩngĩ, mwarĩ wa Ithe witũ ũcio nĩ aabangire ũrĩa aarĩ na ariũ a Ithe witũ mangĩateithanirie harĩ kũmakuua magĩthiĩ kũndũ gũtiganĩte. Hihi mũbango ũcio nĩ wateithirie? Kathryn ooigire ũũ: “Twaiguire twateithio gũkuua mũrigo mũritũ mũno.” Ririkanaga atĩ, ũteithio waku o na angĩkorũo ũroneka wĩ mũnini, no ũmĩrĩrie arĩa angĩ mũno.

16. Nĩ ũndũ ũrĩkũ wa bata wĩgiĩ kũũmanĩrĩria tũreruta kuumana na kĩonereria kĩa Mariko?

¹⁶ Mariko aatũũraga karine-inĩ ya mbere, na no mũhaka akorũo aarĩ Mũkristiano warĩ na maũndũ maingĩ mũno ma gwĩka. Nĩ eehokeirũo maũndũ maritũ ma Jehova, ta wĩra wa kwandĩka ibuku rĩa Injiri rĩrĩa rĩtanĩtio nake. O na kũrĩ ũguo, Mariko nĩ eethaga ihinda rĩa kũũmĩrĩria Paulo, nake Paulo nĩ aamenyaga atĩ no ahoe Mariko ũteithio. Mwarĩ wa Ithe witũ wĩtagwo Angela, ũrĩa wagereire ihinda iritũ thutha wa mũndũ wa famĩlĩ yao kũũragwo, nĩ aakenire mũno nĩ ũndũ wa andũ arĩa maamũũmĩrĩirie. Ooigire ũũ: “Arata marenda gũgũteithia kuuma ngoro, nĩ makinyĩrĩkaga na njĩra hũthũ. Matiringagĩrĩrio gũgũteithia kana magetigĩra gũgũteithia.” No twĩyũrie ũũ, ‘Hihi nĩ ngoragwo ndĩhaarĩirie  kũũmĩrĩria aarĩ na ariũ a Ithe witũ na njĩra ya kũmateithia?’

17. Gwĩcũrania ũhoro wĩgiĩ 2 Akorintho 1:3, 4 kũngĩtũteithia atĩa kũũmĩrĩria arĩa angĩ?

¹⁷ Ti ũndũ mũritũ kũmenya nĩ aarĩ na ariũ a Ithe witũ arĩkũ marabatara kũũmĩrĩrio. O na no tũhũthĩre ciugo iria twanomĩrĩrio nacio hĩndĩ ĩrĩa tũromĩrĩria arĩa angĩ. Mwarĩ wa Ithe witũ wĩtagwo Nino, ũrĩa wakuĩrĩirũo nĩ cũcũ wao ooigire ũũ: “Jehova no omĩrĩrie andũ arĩa angĩ kũgerera harĩ ithuĩ tũngĩtĩkĩra atũhũthĩre.” (Thoma 2 Akorintho 1:3, 4.) Frances ũrĩa ũkũgwetetwo na hau rũgongo ooigire ũũ: “Rĩandĩko rĩa 2 Akorintho 1:4 rĩaragia ũhoro wa ma. No tũũmĩrĩrie arĩa angĩ kũgerera ciĩko kana ciugo iria twanomĩrĩrio nacio.”

18. (a) Nĩ kĩĩ gĩtũmaga andũ amwe metigĩre kũũmĩrĩria arĩa angĩ? (b) Tũngĩũmĩrĩria arĩa angĩ na njĩra ĩrĩkũ? Heana ngerekano.

¹⁸ Nĩ twagĩrĩirũo gwetha njĩra cia gũteithia arĩa angĩ o na angĩkorũo nĩ tũretigĩra gwĩka ũguo. Kwa ngerekano, no twĩkore tũgĩĩtigĩra tũkũhũthĩra ciugo irĩkũ kana nĩ atĩa tũgwĩkĩra mũndũ ũragerera ũndũ mũritũ. Mũthuri ũmwe wa kĩũngano wĩtagwo Paul nĩ aririkanaga ũrĩa andũ amwe meerutanĩirie kũmũũmĩrĩria rĩrĩa baba wao aakuire. Ooigire ũũ: “Nĩ ndoonaga atĩ ndwarĩ ũndũ mũhũthũ harĩ o gũka kwaria na niĩ. Matiamenyaga ũrĩa mekũnjĩra. O na kũrĩ ũguo, nĩ ndakenaga ndona wendi wao wa kũnyũmĩrĩria na kũndeithia.” Mũrũ wa Ithe witũ ũngĩ nake wĩtagwo Tajon ooigire ũũ thutha wa kũhutio nĩ gĩthingithia kĩnene: “Kwaria ma ndingĩririkana ndũmĩrĩri ciothe iria andũ maandũmĩire thutha wa gĩthingithia kĩu, no nĩ ndirikanaga atĩ nĩ meendaga kũmenya ũrĩa haana.” No tũhote kũũmagĩrĩria arĩa angĩ tũngĩmonagia atĩ nĩ tũrameciria.

19. Ũtuĩte itua rĩa ‘kũũmagĩrĩria’ arĩa angĩ nĩkĩ?

¹⁹ O ũrĩa tũrathiĩ tũkuhĩrĩirie mũico wa mũtabarĩre ũyũ wa maũndũ, noguo maũndũ thĩinĩ wa thĩ megũthiĩ matororoketie, na noguo ũtũũro ũgũthiĩ na mbere kũritũha. (2 Tim. 3:13) Ningĩ tondũ tũtirĩ akinyanĩru na nĩ tũhĩtagia, nĩ kuonania atĩ no tũgũthiĩ na mbere kũbatara kũũmĩrĩrio. Ũndũ ũmwe wateithirie mũtũmwo Paulo gũkirĩrĩria arĩ mwĩhokeku nginya mũthia wa ũtũũro wake nĩ kũũmĩrĩrio nĩ Akristiano arĩa angĩ. Rekei tũkoragwo tũrĩ arata ehokeku ta Arisitariko, arata a ma ta Tikiko, na arata mehaarĩirie gũtungatĩra arĩa angĩ ta Mariko. Tweka ũguo, nĩ tũrĩteithagia aarĩ na ariũ a Ithe witũ gũthiĩ na mbere kwĩhanda thĩinĩ wa wĩtĩkio.—1 Thes. 3:2, 3.