1. Ta wãween ko reppen elõñ ri-karejar ro an Jeova retiljek rej iiooni me rej kõm̦m̦an aer inepata?

IPEL̦AAKIN lal̦ in, elõñ iaan ri-karejar ro an Jeova rej jelm̦aik wãween ko me rej kõm̦m̦an aer inepata im bũrom̦õj. Em̦õj ke am̦ kile men in ilo eklejia eo am̦? Jet Kũrjin ro rej kijenmej ium̦win nañinmej ko rel̦l̦ap ak an jako juon eo ejitõnbõro ippãer. Ro jet rej lukkuun bũrom̦õj kõnke juon iaan ro ilo baam̦le eo aer ak juon iaan ro m̦õttaer me repaake ear ilo̦k jãn m̦ool eo. Elõñ rej kijenmej wõt ãlikin aer kar iioon l̦añ ko rel̦l̦ap, an m̦akũtkũt lal̦ im men ko ãierl̦o̦kwõt. Aolep ro jeid im jatid me rej iioon apañ rot kein rej aikuj bõk kaenõm̦m̦an. Ewi wãween jemaroñ jipañ er?

2. Etke ewõr iien rijjilõk Paul ear aikuj bõk kaenõm̦m̦an?

² Elukkuun lõñ wãween ko rijjilõk Paul ear iiooni me ear kõm̦m̦an bwe mour eo an en pãd ilo kauwõtata. (2 Kor. 11:23-28) Ear bar aikuj kijenmej kõn “juon kãlõklõk ilo kanniõk,” emaroñ kar juon kain nañinmej. (2 Kor. 12:7) Ear aikuj kijenmej wõt ke ear bũrom̦õj im inepata ke Dimas, juon jein im jatin me ear jerbal ippãn ear ilo̦k jãne “kõn an [Dimas] yokwe jukjukun pãd in.” (2 Tim. 4:10) Paul ear juon rũkkapit eperan me ear m̦õn̦õn̦õ in jipañ ro jet, bõtab ewõr iien ear bareinwõt jino ebbweer.​—Rom 9:1, 2.

3. Wõn ro rar kaenõm̦m̦an im jipañe Paul?

³ Paul ear bõk jipañ im kaenõm̦m̦an ilo iien ko ear aikuji. Ewi wãween? Ealikkar bwe Jeova ear kõjerbale jetõb kwõjarjar eo An ñan kõkajoore. (2 Kor. 4:7; Pil. 4:13) Jeova ear bareinwõt kaenõm̦m̦ane ikijjeen Kũrjin ro m̦õttan. Paul ear ba bwe ri-jerbal ro m̦õttan rar ro “ekanooj l̦ap aer kaenõm̦m̦an [e].”  (Kol. 4:11) Jet iaan ro im ear kwal̦o̦k etaer ej Aristarkõs, Tikikõs, im Mark. Rar kõkajoor Paul, im jipañe ñan kijenmej. Kadkad ta ko rar jipañ Kũrjin rein jilu ñan jel̦ã kaenõm̦m̦an? Ewi wãween ad maroñ l̦oore joñak ko aer rem̦m̦an ilo ad kajjioñ kaenõm̦m̦an im rõjañ doon?

4. Ewi wãween an Aristarkõs kwal̦o̦k bwe ear juon jeran etiljek ñan Paul?

⁴ Aristarkõs, juon ri-Masedonia me ej Kũrjin, jãn Tessalonika, ear kwal̦o̦k an juon jeran etiljek ñan Paul. Jinoin ad riit kõn Aristarkõs ej iien eo Paul ear lol̦o̦k Epesõs ilo iien itoitak eo an kein kajilu ke ear mijinede. Ke ear etal ippãn Paul, juon kumi in ri-jum̦ae rar jibwe im bõke Aristarkõs. (Jrb. 19:29) Ke rar karõl̦o̦ke, ear jab ko jãn an bar iioon jorrããn ak ear tiljek im pãdwõt ippãn Paul. Jet allõñ tokãlik, ilo Greece, Aristarkõs ear pãdwõt iturin Paul meñe ewõr ri-jum̦ae ro rar wõnm̦aanl̦o̦k wõt im kajjioñ in m̦an Paul. (Jrb. 20:2-4) Iturinl̦o̦k iiõ eo 58 C.E., ke kar jilkinl̦o̦k Paul ñan Rom ãinwõt juon ri-kalbuuj, Aristarkõs ear etal ippãnl̦o̦k ilo ial̦ eo eaetok, im ilo ial̦ eo aerro ear rup waan ejjerakrõk eo. (Jrb. 27:1, 2, 41) Ke rar tõpar Rom, ear pãd ippãn Paul ilo kalbuuj ium̦win jet iien. (Kol. 4:10) Ejjel̦o̦k pere bwe Paul ear bõk kõketak im kaenõm̦m̦an jãn in jeran etiljek!

5. Ekkar ñan Jabõn Kõnnaan 17:17, ewi wãween ad maroñ juon jeran etiljek?

⁵ Ãinwõt Aristarkõs, jemaroñ juon jeran me etiljek ilo ad eddãp wõt ñan ro jeid im jatid, ejjab ilo iien ko rem̦m̦an wõt, ak ilo bar “iien jorrããn” ak eñtaan. (Riit Jabõn Kõnnaan 17:17.) Im meñe em̦õj apañ eo, ak eo jeid im jatid emaroñ aikuj wõt bõk kaenõm̦m̦an. Frances, eo im ear mej jemãn im jinen jim̦or jãn nañinmej in cancer ilowaan wõt jilu allõñ, ej ba: “Il̦ak lale, wãween ko jaar iiooni me el̦ap aer pen elukkuun to aer jelõte kõj. * (Lale kõmel̦el̦e eo itulal̦.) Im ilukkuun kam̦m̦oolol kõn ro jera retiljek me rej keememej bwe ij metak wõt meñe emootl̦o̦k jet iien jãn ke jema im jinõ rar mej.”

6. El̦aññe jej juon eo etiljek, ta eo jenaaj kõm̦m̦ane?

 ⁶ Juon jeran eo etiljek ej kaarmejjeteik e make bwe en maroñ jipañ ro jein im jatin. Ñan waanjoñak, juon jeid im jatid em̦m̦aan etan Peter ear bõk juon nañinmej el̦ap an kauwõtata. Kõrã eo pãleen etan Kathryn, ej ba: “Ruo rippãlele ilo eklejia eo am̦ro rar bõk kom̦ro ñan taktõ, im eñin iien eo kõmar jel̦ã kõn nañinmej eo an Peter. Im ilo kar iien eo wõt erro ar pepe bwe reban kõtl̦o̦k am̦ro make iaam̦ro ilo ial̦ in ekanooj in pen, im jãn iien eo, erro l̦akkar pãdwõt iturum̦ro ilo jabdewõt iien kom̦ro ej aikuji erro.” Ej juon menin kaenõm̦m̦an ñe ewõr ro jerad rem̦ool, im remaroñ jipañ kõj kijenmej ium̦win wãween ko reppen jej iiooni!

7-8. Ekkar ñan Kolosse 4:7-9, ewi wãween an Tikikõs kar kam̦ool bwe ear juon eo remaroñ lõke?

⁷ Tikikõs, juon Kũrjin jãn jikin ko ilo Eijia, me ej pãd ium̦win Rom, ear juon jeran eo etiljek ñan Paul. (Jrb. 20:4) Emaroñ ilo iiõ eo 55 C.E., Paul ear karõk bwe en ain jabawõt ko ñan jipañ Kũrjin ro ilo Judia, im emaroñ kar kõtl̦o̦k bwe Tikikõs en jipañ ilo jerbal in eaorõk. (2 Kor. 8:18-20) Tokãlik ilo iien eo kein kajuon in an Paul kalbuuj ilo Rom, Tikikõs ear jerbal ãinwõt juon eo ej bõkl̦o̦k ennaan ko an Paul. Ear bõkl̦o̦k lõta ko im ennaan ko rekõketak an Paul ñan eklejia ko ilo Eijia.​—Kol. 4:7-9.

⁸ Tikikõs ear tiljek wõt ñan Paul ãinwõt juon jeran eo me emaroñ lõke. (Tai. 3:12) Ejjab aolep Kũrjin ro ilo tõre ko rar ro me kar maroñ atartar ioer ãinwõt Tikikõs. Iturinl̦o̦k iiõ eo 65 C.E., ilo iien eo kein karuo in an kar pãd ilo kalbuuj, Paul ear je im ba bwe elõñ iaan em̦m̦aan ro rej Kũrjin me rej pãd ilo jikin ko ilo Eijia rar jab kõn̦aan kobal̦o̦k ippãn, emaroñ kõnke rar mijak ri-jum̦ae ro. (2 Tim. 1:15) Bõtab, ikijjeen Tikikõs, Paul ear maroñ atartar ioon im lel̦o̦k ñane bar juon jerbal. (2 Tim. 4:12) Ejjel̦o̦k pere bwe Paul ear lukkuun kam̦m̦oolol kõn juon jeran eo em̦m̦an ãinwõt Tikikõs.

9. Ewi wãween ad maroñ anõke Tikikõs?

⁹ Jemaroñ anõke Tikikõs ilo ad juon jeran eo me ro jet remaroñ lõke. Ñan waanjoñak, jejjab baj kallim̦ur wõt ñan jipañ ro jeid im jatid kõn aikuj ko aer ak jej bar kõm̦m̦ani men ko me remaroñ lukkuun jipañ er. (Matu 5:37; Luk 16:10) Ñe ro rej aikuj jipañ rejel̦ã bwe remaroñ atartar iood, el̦ap an men in kaenõm̦m̦an er. Juon jeid im jatid kõrã ej kwal̦o̦k etke,  ej ba: “Kwoban aikuj inepata el̦aññe armej eo me ear ba bwe enaaj jipañ, enaaj iwõj im kõm̦m̦ane men eo ear kallim̦ur in kõm̦m̦ane.”

10. Ãinwõt an Jabõn Kõnnaan 18:24 kwal̦o̦ke, ro rej kijenmej ium̦win juon apañ ak rej bũrom̦õj, rein remaroñ bõk kaenõm̦m̦an jãn wõn?

¹⁰ Ro me rej kijenmej kõn juon apañ epen ak kõn aer bũrom̦õj, ekkã aer bõk kaenõm̦m̦an ilo aer kwal̦o̦k bũrueer ñan juon m̦õttaer me remaroñ lõke. (Riit Jabõn Kõnnaan 18:24.) Bijay juon eo me ear lukkuun bũrom̦õj ãlikin an kar l̦eo nejin bukwel̦o̦k, ear ba: “Iar aikuj kõnono ippãn juon eo imaroñ lõke kõn eñjake ko aõ.” Carlos ej juon eo ear luuji eddo eo an ilo eklejia me el̦ap an kaorõke itok wõt jãn an kar kõm̦m̦ane juon bõd. Ej ba: “Iar aikuji juon aõ ‘jikin kone,’ ijo me imaroñ lukkuun kwal̦o̦k bũruõ im jab inepata el̦aññe renaaj ekajete eõ.” Carlos ear lo jikin kone in ippãn em̦m̦aan ro rej lale eklejia, ro im rar jipañe ñan el̦l̦ã jãn apañ eo an. Ear bõk kaenõm̦m̦an ilo an jel̦ã bwe em̦m̦aan ro renaaj lukkuun kõjparok im lale bwe men ko ear kwal̦o̦ki enaaj ikõtaer wõt.

11. Ewi wãween ad maroñ juon jeran eo me ro jet remaroñ lõke im kwal̦o̦k bũrueer ñane?

¹¹ Bwe jen juon jeran eo me ro jet remaroñ lõke im kwal̦o̦k bũrueer ñane, jej aikuj kal̦apl̦o̦k ad jel̦ã kwal̦o̦k kijenmej. Ke l̦eo ippãn Zhanna ear etal jãne, ear bõk kaenõm̦m̦an ilo an kar kwal̦o̦k bũruon ñan ro m̦õttan me epaake er. Ej ba: “Rar kijenmej ilo aer roñjake eõ meñe imaroñ kar ãliji im bar ãliji ejja men ko wõt iar ba elõñ alen.” Kwõmaroñ bar kwal̦o̦k bwe kwõj juon jeran eo em̦m̦an ilo am̦ jel̦ã roñjake.

12. Kar wõn in Mark, im ewi wãween an kar kwal̦o̦k an lukkuun kõn̦aan jipañ?

¹² Mark ear juon Kũrjin me ear juon ri-Ju jãn Jerusalem. L̦eo nãj jein etan Barnebas ear juon mijinede me elõñ rejel̦ã kajjien. (Kol. 4:10) Baam̦le eo an Mark remaroñ kar jet ro me ear wõr aer jããn, bõtab Mark ear jab likũt m̦weiuk ko m̦oktata ilo mour eo an. Ilo kar mour eo an, Mark ear kwal̦o̦k an lukkuun kõn̦aan jipañ. Ear m̦õn̦õn̦õ in jerbal ñan ro jet. Ñan waanjoñak, elõñ alen ear jerbal iturin rijjilõk Paul im rijjilõk Piter ke rar kõm̦m̦ani eddo ko aer, im Mark emaroñ kar jipañ er ikijjeen aikuj ko aer. (Jrb. 13:2-5; 1 Pit. 5:13) Paul ear ba bwe Mark ear juon iaan ro ‘rej ri-jerbal ippãn kõn Aelõñ eo an Anij,’ im ear ãinwõt juon menin “kõkajoor” ñane.​—Kol. 4:10, 11, ftn.

13. Ewi wãween an 2 Timote 4:11 kwal̦o̦k bwe Paul ear kwal̦o̦k an kam̦m̦oolol Mark kõn an kar tiljek ilo jerbal ko an?

¹³ Mark ear erom juon iaan ro m̦õttan Paul me ear lukkuun epaake. Ñan waanjoñak, iien eo ãliktata in an Paul pãd ilo kalbuuj ilo Rom, iturinl̦o̦k iiõ eo 65 C.E., ear je lõta eo an kein karuo ñan Timote. Ilo lõta eo, Paul ear kajjitõk ippãn Timote ñan etal ñan Rom im bõktok Mark ippãntok. (2 Tim. 4:11) Ejjel̦o̦k pere bwe Paul ear m̦õn̦õn̦õ kõn jerbal ko an Mark ilo kar m̦okta, kõn men in ear kajjitõk bwe Mark en pãd ippãn ilo iien in el̦ap an aorõk. Mark ear jipañ Paul ikijjeen men ko ear aikuji, emaroñ ilo an kar lel̦o̦k kijen ak men ko ear aikuji ñan je lõta ko an. Ejjel̦o̦k pere bwe an kar Paul bõk jipañ im rõjañ, men in ear jipañe ñan kijenmej ium̦win raan ko ãliktata in an mour m̦aanl̦o̦k m̦ae tõre eo ear jejjet iien aer m̦ane.

14-15. Ta eo Matu 7:12 emaroñ katakin kõj ikijjeen ad jipañ ro jet ilo wãween ko rej aikuji?

¹⁴ Riit Matu 7:12. Ñe jej iioone juon wãween epen, el̦ap ad kam̦m̦oolol ro me rej kwal̦o̦k aer kõn̦aan jipañ kõj ilo wãween ko jej aikuj jipañ ie! Ryan, juon eo me ear jidimkij an mej jemãn ilo juon ãkjitõn, ej ba: “Elukkuun lõñ men ko jej kõm̦m̦ani aolep raan me emaroñ lukkuun pen ñan ad kõm̦m̦ani ñe jej eñtaan.” Ryan ej  wõnm̦aanl̦o̦k wõt im ba: “Ñe jej lel̦o̦k jipañ​—meñe emaroñ ãinwõt ñe elukkuun dik​—ak men in emaroñ lukkuun l̦ap an jipañ.”

¹⁵ Ilo ad etale im lale men ko rej wal̦o̦k ipel̦aakid, jemaroñ lo wãween ko jemaroñ jipañ ro jet ie kõn men ko rej aikuji. Ñan waanjoñak, juon jeid im jatid kõrã ear make em̦m̦akũt ñan jipañ Peter im Kathryn, ro me kar kwal̦o̦k kake er m̦oktal̦o̦k, ñan bõkl̦o̦k erro ñan jikin taktõ. Peter im Kathryn, erro jim̦or rar jab maroñ kiiõ ettõr, kõn men in kõrã eo jeid im jatid ear kõm̦m̦ane juon jikejuul̦ bwe ro jeid im jatid ilo eklejia eo ren maroñ jipañ erro kõn ial̦aer. Karõk in ear ke jipañ? Kathryn ej ba: “Ear ãinwõt ñe em̦õj bõk juon men eddo jãn aeram̦ro.” Ñe jej jipañ ro jeid im jatid ilo wãween ko reddik, jen jab pere ewi joñan an men kein maroñ kaenõm̦m̦an er.

16. Ta men eo eaorõk jej katak jãn joñak eo an Mark ikijjeen ad kaenõm̦m̦ane ro jet?

¹⁶ Mark, eo me ear juon iaan ri-kal̦oor ro ilo tõre ko an rijjilõk ro, ear juon Kũrjin me el̦ap an kar poub. Ear l̦ap eddo ko ear kõm̦m̦ani ilo an jerbal ñan Jeova, ekoba an kar je Gospel eo me ej bõk ãt eo etan. Meñe ãindein, ak Mark ear kõm̦m̦an iien ñan an kaenõm̦m̦ane Paul, im Paul ear jab ãliklik in kajjitõk jipañ jãn e. Angela, juon eo me ear aikuj kijenmej ke juon iaan ro uwaan baam̦le eo an ear mej ilo juon wãween elukkuun nana, ear kwal̦o̦k an kam̦m̦oolol kõn ro me rar kwal̦o̦k ejja wãween in wõt ilo aer kar m̦õn̦õn̦õ in kaenõm̦m̦ane. Ej ba: “Ñe ro m̦õttad relukkuun kõn̦aan jipañ, epidodo ad kepaake er. Rejjab kwal̦o̦k aer m̦akoko ak ãliklik in jipañ.” Jemaroñ kajjitõk ippãd make, ‘Ro jet rej ke watõk ña ãinwõt juon eo em̦õn̦õn̦õ in kaenõm̦m̦an ri-karejar ro m̦õttan ilo wãween ko rej aikuj jipañ ie?’

17. Ilo ad kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn 2 Korint 1:3, 4, ewi wãween an eoon in maroñ kõm̦akũt kõj ñan lel̦o̦k kaenõm̦m̦an?

¹⁷ Jejjab aikuj jibadek ijoko rettol̦o̦k bwe jen maroñ lo ro jeid im jatid me rej aikuj bõk kaenõm̦m̦an. Jemaroñ bar kwal̦o̦k ñan er ejja naanin kaenõm̦m̦an ko wõt me ro jet rar bar kwal̦o̦ki ñan kaenõm̦m̦an kõj. Nino, juon jeid im jatid kõrã me ear mej lel̦l̦ap eo jibwin, ej ba: “Jeova emaroñ kaenõm̦m̦ane ro jet ikijjeen an kõjerbale kõj el̦aññe jej kõtl̦o̦k bwe en kõjerbale kõj.” (Riit 2 Korint 1:3, 4.) Frances eo  kar kwal̦o̦k kake m̦oktal̦o̦k, ej ba: “Elukkuun m̦ool naan ko ilo 2 Korint 1:4. Jemaroñ kaenõm̦m̦an ro jet ilo ejja wãween eo wõt kar kaenõm̦m̦ane kõj.”

18. (1) Etke jet remaroñ mijak in lel̦o̦k kaenõm̦m̦an ñan ro jet? (2) Ewi wãween ad maroñ lukkuun kaenõm̦m̦ane ro jet? Kwal̦o̦k juon waanjoñak.

¹⁸ Jej aikuj em̦m̦akũt ñan jipañ ro jet meñe jemaroñ mijak. Ñan waanjoñak, jemaroñ mijak kõnke jejjab jel̦ã ta eo jen ba ak kõm̦m̦ane ñan juon eo ej iioone juon wãween epen. Juon em̦m̦aan ej lale eklejia etan Paul, ej keememejtok men ko ro jet rar kõm̦m̦ani ñane ãlikin an kar mej jemãn. Ej ba: “Ij kile bwe ekar jab pidodo ñan aer kepaak eõ. Ear pen aer kwal̦o̦k naan ko aer ñan ña. Bõtab iar lukkuun kam̦m̦oolol kõn aer kõn̦aan kaenõm̦m̦an im jipañ eõ.” Ejja ãindeinl̦o̦k wõt ippãn kar juon jeid im jatid em̦m̦aan etan Tajon, ãlikin an kar iioon juon m̦akũtkũt lal̦ ekajoor, ej ba: “Ilo m̦ool ijjab lukkuun keememej aolep naan ko armej ro rar je im jilkintok ñan eõ ilo raan ko ãlikin jorrããn eo, bõtab ij keememej aer kar lukkuun kea kõnke rar kõn̦aan lale ejet aõ pãd.” Jemaroñ lo tõprak ilo ad kaenõm̦m̦ane ro jet ñe jej kwal̦o̦k bwe jej kea kake er.

19. Etke kwõj peek ippam̦ make bwe kwõn juon eo ‘ekanooj l̦ap an kaenõm̦m̦an’ ro jet?

¹⁹ Ilo ad epaakel̦o̦k jem̦l̦o̦kin jukjukun pãd in, enaaj nanal̦o̦k wãween ko rej wal̦o̦k ilo lal̦ in im enaaj penl̦o̦k wãween mour. (2 Tim. 3:13) Bareinwõt apañ ko me jej bũktok iood make kõn wõt ad kar jolõt jerawiwi im kõn ad jab weeppãn, rej kaalikkar bwe jenaaj baj aikuj wõt bõk kaenõm̦m̦an. Rijjilõk Paul ear maroñ kijenmej im tiljek wõt ñan jem̦l̦o̦kin mour eo an, juon iaan un ko unin an kar maroñ kõm̦m̦ane men in ej kõn an kar bõk kaenõm̦m̦an jãn Kũrjin ro m̦õttan. Jen tiljek ãinwõt kar Aristarkõs, im jen juon eo me ro jet remaroñ lõke ãinwõt kar Tikikõs, im jen m̦õn̦õn̦õ in jerbal ñan ro jet ãinwõt kar Mark. Ilo ad ãindein, jemaroñ jipañ ro jeid im jatid bwe ren pen wõt ilo tõmak.​—1 Tes. 3:2, 3.