1. Erhirhiẹ egbogbanhon ego yẹ idibo i Jehova buebun a dẹrughwaroghwẹ?

UVUẸN akpọ na ephian, idibo i Jehova buebun a dẹrughwaroghwẹ erhirhiẹ ra lẹrhẹ aye mwuomarhọ yanghene vwo ọfiamu. Wu djokarhọ ọnana uvuẹn ukoko wu havwọ ne? Ilele Kristi ezẹko a dẹrughwaroghwẹ emiamo ọgbogbanhon yanghene uhwu ohworho re vwo ẹguọlọ kpahen. Oma ọ vwọ merhen awọrọ-ọ, fọkime ohworho ekrun yanghene ugbehian aye o nẹ ukoko na. Ọrẹn, awọrọ a rioja fọkiẹ oghwọghọ kpregede rọ phiare. Imizu enana ephian i guọlọ urhebro. Marhẹ ene ru ha userhumu rẹn aye?

2. Mesoriẹ ọnyikọ Paul ọ guọlọ urhebro ọkezẹko?

² Ọnyikọ Paul ọ dẹrughwaroghwẹ erhirhiẹ imwofẹn ọgbọ buebun. (2 Cor. 11:23-28) O ji din obẹnbẹn ‘uvwẹn rọ ha ugboma yen,’ ọkezẹko emiamo. (2 Cor. 12:7) Ẹhẹn yen o ji seriotọre ọke i Demas ro lelie wian ọ sẹrerhumuje vwo, “fọkime [Demas] o vwo ẹguọlọ kpahen enyerakpọ ọnana.” (2 Tim. 4:10) Paul ro rhiẹ ohworho ra djẹha no leli Jesu sun, o vwo uduefigbere, ọ jeghwai ha userhumu rẹn awọrọ nẹ ẹhẹn rhe, ọrẹn ọkezẹko ẹhẹn yen o ji seriotọre.​—Rom. 9:1, 2.

3. Ayọmo yi yẹ i Paul urhebro?

³ Paul ọ mẹrẹn urhebro ọrhẹ obẹhatua rọ guọlọre. Izede ọgo? Jehova ọ ha ẹhẹn ọfuanfon ọnẹyen ruie gbanhon. (2 Cor. 4:7; Phil. 4:13) Jehova ọ ji ha urhebro riẹn nyoma imizu ukoko na. Paul no dje awọrọ ri lelirie wian jerẹ “esiri urhebro ọduado.” (Col. 4:11) Usuẹn ihworho rọ hunute  yẹ Aristarchus, Tychicus, ọrhẹ Mark. Aye i ha urhebro rẹn Paul, ji ha userhumu riẹn vwo edirin. Me yọ ha userhumu rẹn Ilele Kristi awansa enana rhiẹ esiri urhebro rẹn awọrọ? Marhẹ ene ru hẹrokele omamọ udje aye, ọke ra damoma ha urhebro ọrhẹ uduẹharhaghwẹ phia rẹn owuowọnwan?

4. Marhẹ Aristarchus o ru djephia taghene ọye ugbehian ro wo atamwu kpahen Paul?

⁴ Aristarchus ro rhiẹ Olele Kristi ro nẹ Macedonia rọ ha i Thessalonica rhe, ugbehian ro vwo atamwu kpahen Paul. Ọwan i kiki se kpahen Aristarchus ọke i Paul o riẹ Ephesus uvwre ugbo onya owian aghwoghwo yi ọresa. Ọke Aristarchus o leli Paul, ilogbozighi ni mwurien. (Acts 19:29) Ọke aye e tiobọnie, ọ zẹ ji Paul vwo-o, ọrẹn ọ sẹrorẹ atamwu ro vwo kpahen Paul. Ibiamo ezẹko a vrẹn hin, uvuẹn Greece, Aristarchus ọ ji daji kẹri Paul udabọ ẹkparehaso ri Paul ọ dẹrughwaroghwu. (Acts 20:2-4) Uvuẹn ẹgbukpe 58 C.E. ọke re mwu i Paul rhẹ ekanron uvuẹn Rome, Aristarchus o lelirie nya, aye awanva ni ji rhiẹromẹrẹn ọkuna ro rhueri uvuẹn urhie. (Acts 27:1, 2, 41) Ọ họhọre taghene ọke ro te Rome hin, ọye o leli Paul daji ekanron ibiọke. (Col. 4:10) O fiotọre ra na ta taghene Paul ọ mẹrẹn urhebro mie omizu ọnana ro vwo atamwu na!

5. Lele oborẹ ọ ha uvuẹn Proverbs 17:17, marhẹ ene ru rhiẹ ugbehian ro vwo atamwu?

⁵ Jerẹ Aristarchus, ana sabu rhiẹ ugbehian ro vwo atamwu nyoma re ne tigban imizu ọwan uvuẹn “ọke ebẹnbẹn,” orhiẹ ọke ro serhọ ọvo-o. (Se Proverbs 17:17.) Obẹnbẹn omizu ọwan ọrhọ tobọ hin ne, o ji fo na rha ha urhebro riẹn. Frances, * rẹ eri vwiẹriẹ i hwuru uvwre ibiamo esa fọkiẹ ikansa, nọ tare: “Ebẹnbẹn a lẹrhẹ ọwan rioja ọke jijiri. Oma ọ ji merhen mẹ taghene mi vwo obọdẹn igbehian ri rheri taghene mi ha omiamiamo, dedevwo o jiri ne biesuọn rẹ eri vwiẹre mẹ i hwuru.”

6. Me yẹ atamwu o mwu ọwan ruẹ?

⁶ Igbehian ri vwo atamwu a ha ọke  aye ọrhẹ omẹgbanhon aye ha userhumu harẹn imizu aye. Jerẹ udje, idọkitọ nọ ta rẹn omizu ọhworhare owu re se Peter taghene o vwo emiamọ ọgbogbanhon rọ nọ sabu kpe yi. Kathryn, ro rhiẹ aniẹ nọ tare: “Esa ọrhẹ ane owu uvuẹn ukoko na yi kpare ame riẹ ihọsipita rẹ ame e rhe kpahen emiamo i Peter. Aye ni tare ogege taghene aye i sẹrerhumuji ame vwo uvuẹn erhirhiẹ ọgbogbanhon ọnana-a, aye a ji ha userhumu rẹn ame ọke ephian.” Ghini emru aghọghọ re ne vwo omamọ igbehian, ri na sabu ha userhumu ọwan din ebẹnbẹn!

7-8. Lele oborẹ ọ ha uvuẹn Colossians 4:7-9, marhẹ Tychicus o ru djephia taghene ọye ohworho ra hẹrosua?

⁷ Tychicus ro rhiẹ Olele Kristi ro nẹ Rome rọ ha Asia rhe, o rhiẹ ugbehian ro vwo atamwu rẹn Paul. (Acts 20:4) Emrẹ ẹgbukpe 55 C.E., Paul no ruẹ ẹkwaphiẹrhotọre re ne koko igho rẹn Ilele Kristi ri ha Judea, ọkezẹko ọ nyaji Tychicus vwo nọ hẹrote owian ọghoghanren ọnana. (2 Cor. 8:18-20) Ọke i Paul ọ ha ekanron uvuẹn Rome ọke ọrukaro, Tychicus yọ nya urhomu riẹn. Ọye yọ kpare ileta ọrhẹ ẹmro urhebro i Paul vwe ikoko ri ha ẹkwotọre Asia.​—Col. 4:7-9.

⁸ Tychicus o rhiẹ obọdẹn ugbehian ra hẹrosua rẹn Paul. (Titus 3:12) Orhiẹ Ilele Kristi ephian ọke ọrana ya sabu hẹrosua jerẹ Tychicu-us. Emrẹ ẹgbukpe 65 C.E., ọke ra rharhumu mwu i Paul rhẹ ekanron ọgbọreva ye, nọ tare taghene ehworhare Ilele Kristi ezẹko ri ha ẹkwotọre Asia a kẹnoma riẹn, ọkezẹko ofẹn o mwu aye taghene ana kparehaso aye. (2 Tim. 1:15) Ọrẹ ovẹnẹ, Paul ọ hẹrosuẹ Tychicus, nọ ji yẹ ye owian ọrọrọ. (2 Tim. 4:12) Oma ọ ghini merhen i Paul ro vwo obọdẹn ugbehian jerẹ Tychicus.

9. Marhẹ ene ru hẹrokele Tychicus?

⁹ Ana sabu hẹrokele Tychicus nyoma re ne rhiẹ ugbehian ra hẹrosua. Jerẹ udje, ọwan a ha urhebro rẹn imizu ukoko na ri ha ebẹnbẹn, jeghwai ha userhumu rẹn aye. (Matt. 5:37; Luke 16:10) Ihworho ri  guọlọ userhumu i rha mẹrẹnvwrurhe taghene aye ina sabu hẹroso ọwan, oma ọ ghini merhen aye. Omizu ọmase owu nọ tare: “Wu na sabu vwo ẹhẹn ro totọre, fọkime wu rheri taghene ohworho rọ tare taghene ọnọ ha userhumu wẹn, ono ghini ru te omaran.”

10. Lele oborẹ ọ ha uvuẹn Proverbs 18:24, ayọmo yi na sabu ha urhebro rẹn eri ha ebẹnbẹn yanghene erẹ ẹhẹn aye o seriotọre?

¹⁰ Ihworho re nyerẹn ghele ebẹnbẹn a mẹrẹn urhebro nyoma aye a tẹmro rẹn ugbehian aye i hẹroso. (Se Proverbs 18:24.) Bijay ro mwuomarhọ fọkiẹ ọmọyen ọkpako re le nẹ ukoko, nọ tare: “Mi guọlọ tẹmro rẹn ohworho mi na sabu hẹroso.” Uphẹn ẹga ọ va Carlos obọ fọkiẹ orusọ ro ruru. Nọ tare: “Mi guọlọ ‘ohworho mi na hẹroso,’ mi na sabu ta ẹhẹn mẹ riẹn, rọ nọ jọ ha mẹ guẹnzọn.” Ekpako ukoko na ni rhiẹ aruẹ ohworho ọrana rẹn Carlos, aye i ha userhumu riẹn fiẹ ebẹnbẹn yen kparobọ. Ọ ji mẹrẹn urhebro fọkime o rheri taghene ekpako na i vwo ẹghwanren, aye i ta rẹn awọrọ kpahen oborẹ ọ tare-e.

11. Marhẹ ene ru rhiẹ ugbehian ra hẹrosua?

¹¹ Ne rhiẹ ugbehian ra hẹrosua, o fori ne vwo erhionrin. Ọke esa i Zhanna ọ nyajevwo, ọ mẹrẹn urhebro ọke rọ ta ẹhẹn yen rẹn igbehian yen. Nọ tare: “Aye i vwo erhionrin kerhọ mẹ, dedevwo mi vwanriẹn ẹmro mi ta vrẹn ne ọgbọ buebun.” Wu na ji sabu rhiẹ obọdẹn ugbehian nyoma wu ne vwo uruemru ra dabu kerhọ awọrọ.

12. Ọrọmo yi Mark, marhẹ o ru djephia taghene o vwo omwemẹ ro no gbodibo rẹn awọrọ?

¹² Mark onyẹ i Jew ro rhiẹ Olele Kristi ro nẹ i Jerusalem rhe. Barnabas ro rhiẹ omizie, imishiọnari ra dabu rhe omamọ. (Col. 4:10) Ọnọ sabu họhọ taghene ekrun i Mark i feri, ọrẹn ọ ha ekwakwa ugboma karo uvuẹn akpenyerẹn ye-en. Oma ọ merhen i Mark uvuẹn ọsoso akpenyerẹn yen. O vwo omwemẹ ro no gbodibo rẹn awọrọ. Jerẹ udje, ọ ha userhumu rẹn ọnyikọ Paul ọrhẹ ọnyikọ Peter ọgbọ buebun nẹ aye i sabu wian owian aye, ọkezẹko Mark yọ hẹrote ekwakwa ugboma aye. (Acts 13:2-5; 1 Pet. 5:13) Paul o dje i Mark rhiẹ owuọwan usuẹn ere ‘lelie wian owian Uvie Osolobrugwẹ,’ ro ji rhiẹ “esiri urhebro ọduado” hariẹn.​—Col. 4:10, 11.

13. Marhẹ 2 Timothy 4:11 o ru djephia taghene Paul o vwo ọdaremẹro kpahen ewian i Mark?

¹³ Mark no mo rhiẹ owuọwan usuẹn igbehian i Paul ri kpẹnkpẹnren. Jerẹ udje, ọke i Paul ọ ha ekanron ọke rọ kẹta uvuẹn Rome, emrẹ ẹgbukpe 65 C.E., nọ ya ileta ọreva vwe i Timothy. Uvuẹn ileta ọrana, Paul nọ ta rẹn Timothy nọ rhiẹ Rome nọ ji ha i Mark lele oma. (2 Tim. 4:11) Itiọrurhomẹmro, Paul o vwo ọdaremẹro kpahen owian i Mark, ọnana yọ soriẹ ọ ta riẹn nọ rhe uvuẹn ọke rọ mai guọlọ userhumu ọnẹyen. Mark ọ ha userhumu rẹn Paul izede re rhiẹromẹrẹn, ọkezẹko ọye yọ dẹ emaren yanghene ekwakwa rọ ha ya Ileta vwe yi. Userhumu ọrhẹ urhebro ra yẹ i Paul, ọ ha userhumu riẹn vwo edirin uvwre ọke ra guọlọ kpe yi.

14-15. Me yẹ Matthew 7:12 o yonirin ọwan kpahen oborẹ ene ru ha userhumu re rhiẹromẹrẹn phia?

¹⁴ Se Matthew 7:12. Arha ha erhirhiẹ egbogbanhon, oma ọ merhen ọwan kpahen ihworho ri ha userhumu phia izede re rhiẹromẹrẹn! Ryan rẹ ọsẹ ye o hwu rhẹ acidẹti nọ tare, “Arha rioja, ekwakwa buebun re ruẹ kẹdẹkẹdẹ na bẹn ọwan  eruo. Userhumu re rhiẹromẹrẹn ra haphia ọ wian omamọ owian, ọrhọ tobọ kamu dede.”

¹⁵ Arha dabu kpomavi jeghwai vwo oniso kpahen erhirhiẹ awọrọ, ana sabu ha userhumu re rhiẹromẹrẹn rẹn aye. Jerẹ udje, omizu ọmase owu yọ ha userhumu rẹn Peter ọrhẹ Kathryn ra hunute vrẹn ne riẹ ekete omesimo aye. Peter ọrhẹ Kathryn i vwa rha sabu ghwa imoto ghwomara-an, omarana omizu ọmase na no ruẹ ẹkwaphiẹrhotọre rọ nọ lẹrhẹ imizu ukoko na sabu ha userhumu phia, nyoma aye a kpare aye riẹ ekete omesimo na. Ẹkwaphiẹrhotọre ọnana ọ wianren? Kathryn nọ tare, “Nọ họhọre taghene a kparẹ ọkpẹ ohwan nẹ urhomu ame.” Karorhọ taghene wu na sabu ha urhebro phia ọke we rhe ruẹ ekwakwa ekokamu rẹn awọrọ.

16. Uyono ọghoghanren ọgo kpahen urhebro re tiobọnẹ ye yono nẹ udje i Mark?

¹⁶ Odibo Mark ro nyerẹnren ọke i Jesu, o ghini vwo ewian buebun. O vwo ewian buebun rọ wianren uvuẹn ukoko na tobọ te eyaya ọbe i Baibol rọ kpare odẹ ye. Ọrẹn, Mark o fi ọke rhotọre ha urhebro rẹn Paul, ọrana yọ lẹrhẹ i Paul sabu nekpẹn userhumu mie yi. Angela re kpe izie ọduado hwu, ọ mẹrẹn urhebro mie imizu ri vwo omwemẹ ri na ha userhumu riẹn. Nọ tare: “Ọ phẹrẹre wu na tẹmro rẹn obọdẹn igbehian ri guọlọ ha userhumu phia. Aye i vwe ruẹ sikẹnsikẹ-ẹn.” Ana sabu nọ oma ọwan, ‘E rheri mẹ rhẹ ohworho ro vwo omwemẹ rọ nọ ha urhebro rẹn imizu ukoko na izede re rhiẹromẹrẹn?’

17. Marhẹ oborẹ ọ ha uvuẹn 2 Corinthians 1:3, 4, ono ru ha userhumu rẹn ọwan ha urhebro rẹn awọrọ?

¹⁷ Ọ phẹrẹre ra na mẹrẹn imizu sansan ri guọlọ urhebro. Ana tobọ sabu ha ẹmro urhebro ra yẹrẹ ọwan vrẹn ne ha urhebro rẹn awọrọ. Omizu ọmase owu re se Nino rẹ izie ọduado o hwuru, nọ tare: “Jehova ọ nyoma ọwan yẹ awọrọ urhebro, arha ha uphẹn riẹn nọ ha ọwan ruiruo.” (Se 2 Corinthians 1:3, 4.) Frances ra hunute vrẹn  ne, nọ tare: “Ẹmro ri ha 2 Corinthians 1:4 i gbare. Ana sabu ha ẹmro urhebro ra yẹrẹ ọwan ha urhebro rẹn awọrọ.”

18. (a) Mesoriẹ ofẹn o mwu ihworho ezẹko aye ina ha urhebro phia? (b) Marhẹ ene ru ha obọdẹn urhebro phia rẹn awọrọ? Dje udje yi.

¹⁸ O fori na guọlọ izede ene ru ha userhumu rẹn awọrọ orhianẹ ofẹn ọ tobọ mwu ọwan dede. Jerẹ udje, ofẹn ọnọ sabu mwuo taghene we rhe oborẹ wu na ta yanghene ru rẹn ohworho rọ ha erhirhiẹ ebẹnbẹ-ẹn. Ọkpako ukoko owu re se Paul, nọ karorhọ omẹdamu imizu ezẹko ọke ọsẹ ye o hwu hin. Nọ tare: “Mi rheri taghene ọ lọhọ aye ine bru mẹ rhe-e. Aye e rhe oborẹ aye ina ta-a. Ọrẹn, mi vwo ọdaremẹro kpahen omwemẹ aye ina ha urhebro mẹ jeghwai hobọtua mẹ.” Omaran ọ ji havwọ, omizu ọhworhare owu re se Tajon ro rhiẹromẹrẹn otọre ro kpoghori nọ tare: “Itiọrurhomẹmro, mia karorhọ ọsoso urhomu rẹ imizu na i dje vwe mẹ, ọke otọre ekpogho na ọ phia hi-in, ọrẹn mi karorhọ taghene aye i vwo ọdamẹ kpahen mẹ omamọ.” Ana sabu ha obọdẹn urhebro phia erhe djephia taghene e vwo ọdamẹ kpahen awọrọ.

19. Mesoriẹ we vwo omwemẹ wu ne rhiẹ “esiri urhebro ọduado” rẹn awọrọ?

¹⁹ Ra mẹriẹn taghene ehion oba enyerakpọ ọnana o tiẹkẹrẹ ne na, akpọ na no no rho biomẹrhọ, akpenyerẹn ituakpọ ọnọ rhọ ji gbanhanrhọ. (2 Tim. 3:13) Ebẹnbẹn re rhiẹromẹrẹn fọkiẹ ọdandan ọrhẹ ijẹgba ra ha riuku, o mevirhọ taghene ana rha guọlọ urhebro ọke ephian. Ọnyikọ Paul ọ sabu fuevwan vwo edirin te oba akpenyerẹn yen, fọkiẹ urhebro rọ mẹrẹn mie Ilele Krsiti erọrọ. Jenẹ a damoma vwo atamwu jerẹ Aristarchus, rhiẹ ihworho ra hẹrosua jerẹ Tychicus, ji vwo omwemẹ re ne gbodibo rẹn awọrọ jerẹ Mark. Erhe ruẹ omaran, ana sabu ha userhumu rẹn imizu ukoko na mevigbanhon uvuẹn esegburhomẹmro na.​—1 Thess. 3:2, 3.