1. ¿Kʼusitik tsots yakal tsnuptanik li ermanoetike?

LI AVIE, oy epal ermanoetik tsots yakal chil svokolik ti ch-akʼbat-o tajek yatel yoʼontonike. Xuʼ van jech yakal tsnuptanik li ermanoetik ta jtsobobbailtike. Junantike tsots chil svokolik ta chamel o xuʼ van oy buchʼu chamem yuʼunik xchiʼuk oy van buchʼutik chat yoʼontonik ta skoj ti laj yiktaik mantal junuk yutsʼ yalalik o yamigotakike. Yantik xtoke chil svokolik ta nikel, ta nojelal ta voʼ o yan kʼusitik. Skʼan patbel yoʼontonik ta skoj li kʼusitik yakal tsnuptanike. ¿Kʼuxi van xuʼ jkoltatik li vaʼ ermanoetike?

2. ¿Kʼu yuʼun oy bakʼintik la skʼan patbel yoʼonton li Pabloe?

² Xlik xkaj noʼox kʼusitik la snuptan li Pabloe (2 Kor. 11:23-28). Xchiʼuk laj yal ti laj yichʼ akʼbel chʼix ta sbekʼtale, pe ¿kʼuxi taje? Xuʼ van jaʼ ta skoj jtosuk chamel (2 Kor. 12:7). Jech xtok, toj kʼux van laj yaʼi kʼalal iktaat komel yuʼun Demas «ta skoj ti jaʼ la skʼan skotol li kʼusitik oy ta balumil avie», yuʼun jmoj toʼox abtejik xchiʼuk li jtakbole (2 Tim. 4:10). Akʼo mi tsots lek yoʼonton li Pabloe xchiʼuk ti la skolta li yantike, oy bakʼintik chibaj yoʼonton ek (Rom. 9:1, 2).

3. ¿Kʼuxi patbat yoʼonton yuʼun Jeova li Pabloe?

³ ¿Kʼuxi patbat yoʼonton yuʼun Jeova li Pabloe? Ep ta tos kʼuxi la spas. La stunes xchʼul espiritu sventa stsatsubtas (2 Kor. 4:7; Filip. 4:13). Jech xtok, la stunes ermanoetik, jaʼ yuʼun li jtakbole xi laj yalbe skʼoplal junantik ermanoetike: «Jaʼ tspatbeikun tajek koʼonton» (Kol. 4:11). Jlom li buchʼutik la skoltaik xchiʼuk la spatbeik yoʼonton li jtakbole jaʼik li Aristarko, Tikiko xchiʼuk Markose. ¿Kʼusi talelal laj yakʼik ta ilel li oxvoʼ viniketik ti la spatik oʼontonale? ¿Kʼuxi xuʼ jchanbetik li  vaʼ viniketik kʼalal ta jpatbetik yoʼonton li yantike?

4. ¿Kʼuxi laj yakʼ ta ilel Aristarko ti jaʼ jun lekil amigoile?

⁴ Li Aristarko ti jaʼ jmasedonia vinik ti te likem ta Tesalonikae lek tajek laj yamigoin sbaik xchiʼuk li Pabloe. Li sba velta chichʼ albel skʼoplal ta Vivliae, jaʼo kʼalal te xchiʼuk Pablo ta Efesoe, jaʼ xkaltik, kʼalal bat ta yoxibal velta ta cholmantal ta misioneroal li jtakbole. Li vaʼ orae, jaʼo te laj yichʼ chukel batel li Aristarkoe (Ech. 19:29). Kʼalal laj yichʼ lokʼesel ta chukele, ¿mi jatav van batel ta skoj li kʼusi la snuptane? Muʼyuk, yuʼun tukʼ laj yakʼ sba xchiʼuk te la xchiʼin-o li jtakbole. Kʼalal echʼ xa ox jayibuk ue, li jtakbole chichʼ xa ox milel yuʼun junantik krixchanoetik ta Gresia ti mu skʼanik mantale, pe muʼyuk x-iktavan komel li Aristarkoe (Ech. 20:2-4). Li ta sjabilaltik 58 xtoke, laj yichʼ ikʼel batel ta chukel ta Roma li Pabloe, pe chiʼinat batel yuʼun Aristarko xchiʼuk jmoj laj yil svokolik kʼalal mutʼij ta nab li svarkoalike (Ech. 27:1, 2, 41). Kʼalal te xa ox oyik ta Romae, xuʼ van te la xchiʼin ta chukel kʼuuk sjalil li jtakbole (Kol. 4:10). Xpatet van tajek yoʼonton laj yaʼi Pablo ti muʼyuk x-iktaat komel yuʼun li yamigoe.

5. ¿Kʼuxi xuʼ xijkʼot ta lekil amigoil jech kʼuchaʼal chal Proverbios 17:17?

⁵ ¿Kʼuxi xuʼ jchanbetik li Aristarkoe? Xuʼ xijkʼot ta lekil amigoil ek mi teutik-o ta stojolal kermanotaktik kʼalal jun yoʼontonik xchiʼuk kʼalal jaʼo chil svokolike (kʼelo Proverbios 17:17). Pe ¿mi jaʼ noʼox van skʼan jkoltatik kʼalal yakal chil svokolike? Moʼoj, yuʼun skʼan jech-o jkoltatik akʼo mi echʼem xa ox kʼuuk sjalil li svokolike. Xi chal Francisca * ti cham smeʼ ta kanser kʼalal naka toʼox oxib u xchamel li stote: «Vokol tajek chchʼay xkaʼitik kʼalal tsots kʼusi ta jnuptantike. Pe ta jtoj tajek ta vokol ti muʼyuk laj yiktaikun li jlekil amigotake, yuʼun te ta sjolik ti vokol-o chkaʼi akʼo mi jal xa xchamel li jtot jmeʼe».

6. ¿Kʼusi tstij koʼontontik spasel mi tukʼ chkakʼ jbatike?

⁶ Li amigoiletik ti tukʼ chakʼ sbaike chchʼak skʼakʼalik xchiʼuk chakʼ yipik sventa skoltaik  li ermanoetike. Jkʼeltik kʼusi kʼot ta stojolal Peter ti la sta jun tsatsal chamel ti anil noʼox tstsatsaj batele xchi’uk ti chmilat-oe. Xi chal kaʼitik li yajnil ti Katerin sbie: «Jun nupultsʼakal ta jtsobobbailkutike laj yikʼunkutik batel ta doktor kʼalal ay kakʼkutik ta kʼelel li Petere. Li vaʼ orae, laj yalik ti muʼyuk bu chiktaunkutik-o ta skoj ti tsots kʼusi yakal ta jnuptankutike. Laj onoʼox spasik li kʼusi laj yalike, yuʼun jech-o yakal tskoltaunkutik». ¿Mi mu jechuk ti ep sbalil chkaʼitik kʼalal jech tspas li kamigotaktike?

7, 8. Jech kʼuchaʼal chal Kolosenses 4:7 kʼalal ta 9, ¿kʼu yuʼun la spat yoʼonton ta stojolal Tikiko li Pabloe?

⁷ Li Pabloe lek laj yamigoin sbaik xchiʼuk li Tikiko ti likem ta Asiae, yuʼun spatoj lek yoʼonton ta stojolal (Ech. 20:4). Tetik van ta sjabilal 55, laj yal Pablo ti tskoltaik ta takʼin li ermanoetik ta Judeae xchiʼuk jaʼ van la skʼanbe vokol Tikiko sventa xkoltavan ta spasel li abtelal taje (2 Kor. 8:18-20). Ta mas tsʼakal kʼalal jaʼo laj yichʼ chukel ta sba velta ta Roma li jtakbole, li Tikikoe laj yichʼ tʼujel yuʼun Pablo sventa xkom ta j-ichʼ-aʼyej. Chichʼ batel li kartaetik tstsʼiba jtakbole xchiʼuk li aʼyejetik sventa spatbe yoʼonton li ermanoetik ta Asiae (Kol. 4:7-9).

⁸ ¿Mi tukʼ-o laj yakʼ sba ta stojolal Pablo li Tikikoe? Jech (Tito 3:12). Mu skotoluk ermanoetik jech la spasik li vaʼ orae. Li ta sjabilaltik 65 kʼalal laj yichʼ tikʼel ta chukel ta xchibal velta ta Roma li jtakbole, laj yal ti oy epal ermanoetik ta Asia ti «xchʼakoj sbaik lokʼel» ta stojolale. ¿Kʼu yuʼun? Jaʼ van ta skoj ti chiʼik mi xichʼik kontrainele (2 Tim. 1:15). Pe li Pabloe la spat lek yoʼonton ta stojolal li Tikikoe xchiʼuk oy to kʼusi laj yakʼbe sbain (2 Tim. 4:12). Jamal lek xvinaj ti ep tajek sbalil laj yil ti xuʼ spat yoʼonton ta stojolal li slekil amigoe.

9. ¿Kʼuxi xuʼ jchanbetik li Tikikoe?

⁹ ¿Kʼuxi xuʼ jchanbetik Tikiko yoʼ spat yoʼonton ta jtojolaltik li yantike? Jtose jaʼ ti jpastik li kʼusi kalojtike (Mat. 5:37; Luk. 16:10). Li buchʼutik tskʼanik koltaele jun noʼox yoʼontonik kʼalal snaʼojik ti xuʼ spat yoʼontonik ta jtojolaltike. ¿Kʼu yuʼun? Xi chal kaʼitik jun ermanae: «Jun noʼox koʼontontik kʼalal jnaʼojtik  ti tskoltautik ta anil li buchʼu yaloj chkoltavane».

10. Jech kʼuchaʼal chal Proverbios 18:24, ¿buchʼutik xuʼ spatbeik yoʼonton li buchʼu oy kʼusi tsnuptan o tsvul yoʼontone?

¹⁰ Li buchʼutik oy kʼusitik tsnuptanik o ti oy kʼusi tsvul-o yoʼontonike xpatet yoʼonton chaʼiik kʼalal jamal chalbe yamigotakik ti kʼu yelan chaʼi sbaike (kʼelo Proverbios 18:24). Jaʼ jech laj yaʼi sba li Bijay kʼalal lokʼ ta mantal li skereme, xi chal kaʼitike: «Oy ta koʼonton chkalbe kʼu yelan chkaʼi jba li buchʼu jpatoj koʼonton ta stojolale». Xi chal ek li Carlos ti chʼay li kʼusi sbainoj ta tsobobbail ta skoj ti oy kʼusi chopol la spase: «Ta jkʼan ti oyuk buchʼu xkalbe ti kʼu yelan chkaʼi jbae xchiʼuk ti muuk xixiʼ mi oy kʼusi chopol tsnop ta jtojolale». ¿Buchʼutik la skoltaik li Carlose? Jaʼik li moletik ta tsobobbaile. Jun yoʼonton kom, yuʼun snaʼoj ti muʼyuk chpukbat batel skʼoplale.

11. ¿Kʼusi skʼan jpastik yoʼ spat yoʼonton ta jtojolaltik li yantike?

¹¹ ¿Kʼusi skʼan jpastik sventa spat yoʼonton ta jtojolaltik li yantike? Skʼan oyuk smalael kuʼuntik. ¿Kʼusi koltaat Sandra kʼalal laj yichʼ sutesel yuʼun smalale? La xchapbe yamigotak ti kʼu yelan chaʼi sbae. Xi chale: «Akʼo mi ep van ta velta jaʼ noʼox ta jchaʼalilan ti kʼu yelan chkaʼi jbae, pe li stukike oy tajek smalael yuʼunik, yuʼun lek la xchikintabeikun». Ta me xijkʼot ta lekil amigoil ek mi jnaʼtik xchikintael li kʼusi chalbutik yantike.

12. ¿Buchʼu jaʼ li Markose, xchiʼuk kʼuxi laj yakʼ ta ilel ti jaʼ xmuyubaj-o ti tskolta li yantike?

¹² Li Markose jaʼ jun juda vinik ti te likem ta Jerusalene. Jaʼ sprimo sbaik xchiʼuk Bernabe ti jaʼ jun misionero ti lek ojtikinbile (Kol. 4:10). Oy van lek kʼusitik x-ayan yuʼun li yutsʼ yalal Markose, pe jaʼuk li stuke maʼuk mas tsots skʼoplal laj yil li ta xkuxlejale. Yuʼun laj yakʼ ta ilel ti jaʼ xmuyubaj-o ti tskolta li yantike. Jech kʼuchaʼal liʼe: ep ta velta la xchiʼin Pablo xchiʼuk Pedro ta spasel li abtelal sbainojike. Li Markose jaʼ chbat smanbe tal sveʼelik, tsabe snailik o yan kʼusitik tspas sventa xkoltavane (Ech. 13:2-5; 1 Ped. 5:13). Jaʼ yuʼun, xi laj yal Pablo kʼalal laj yalbe skʼoplal Markose: «Jaʼik noʼox jchiʼiltak ta abtel ta sventa li Ajvalilal yuʼun Diose xchiʼuk jaʼ tspatbeikun tajek koʼonton» (Kol. 4:10, 11).

13. ¿Kʼuxi chakʼ ta ilel 2 Timoteo 4:11 ti ep sbalil laj yilbe yabtel Markos li Pabloe?

¹³ Lek tajek laj yamigoin sbaik li Markos xchiʼuk Pabloe. ¿Kʼuxi jnaʼojtik? Kʼalal te chukul ta slajeb velta ta Roma li Pablo ta sjabilaltik 65, jaʼo la stsʼiba li xchibal skarta sventa Timoteoe. Li ta skartae, laj yalbe Timoteo ti akʼo xbat ta Roma xchiʼuk ti akʼo xikʼ batel li Markose (2 Tim. 4:11). Jamal lek xvinaj ti ep tajek sbalil chil Pablo li abtelal la spas Markose, jaʼ yuʼun laj yalbe ti akʼo xtal chiʼinatuk ta skoj ti oy kʼusi tsots yakal tsnuptane. Li Markose ep ta tos kʼuxi la skolta li Pabloe, xuʼ van laj yichʼbe batel sveʼel o li kʼusitik chtun yuʼun sventa stsʼiba li skartae. Ti kʼu yelan laj yichʼ koltael li jtakbole xuʼ van jaʼ koltaat-o sventa xkuch yuʼun li kʼusitik yakal tsnuptan ta skoj ti jutuk xa ox skʼan xichʼ milele.

14, 15. ¿Kʼuxi tskoltautik Mateo 7:12 sventa jnaʼtik kʼuxi xuʼ jkoltatik li yantike?

¹⁴ (Kʼelo Mateo 7:12). Ep tajek sbalil chkiltik ti oy buchʼu tskoltautik kʼalal chkil jvokoltike. Li Ryan ti ta anil noʼox cham stote xi chal kaʼitike: «Akʼo mi oy kʼusitik nopem onoʼox xkaʼitik spasel, pe mu xa spas kuʼuntik chkaʼitik kʼalal tsots kʼusi yakal ta jnuptantike. Ep tajek sbalil chkiltik kʼalal tskoltautik li yantike akʼo mi jsetʼ juteb noʼox yileluk li kʼusi tspasik ta jtojolaltike».

 ¹⁵ Mi chkakʼtik persa skʼelel kʼu yelan chaʼi sbaik li kermanotaktike, ta me xkakʼtik venta kʼuxi xuʼ jkoltatik. Jchaʼalbetik skʼoplal li Peter xchiʼuk Katerin ti laj xa kalbetik skʼoplalik li ta parafo 6. Li ermana ti laj yal ti chkoltavane jech onoʼox la spas. Ta skoj ti mu xa stsʼot yuʼunik karro li jun nupultsʼakale, ¿kʼusi la spas li ermanae? Oy xa onoʼox yalojik yan ermanoetik ti tskʼan chkoltavanike, jaʼ yuʼun li ermanae la spas jlik programa sventa sjelilan sbaik ta yikʼel batel ta doktor li Petere. ¿Kʼu yelan laj yaʼi sba li nupultsʼakale? Xi chal li Katerine: «Xkoʼolaj ti la skoltaunkutik ta xkuchel li jvokolkutike». Kakʼtik-o persa skoltael li yantike, yuʼun ep tajek sbalil chaʼiik kʼalal ta jkoltatik akʼo mi jsetʼ juteb noʼox yileluke.

16. ¿Kʼusi toj lek xuʼ jchanbetik li Markose?

¹⁶ Jchaʼalbetik skʼoplal li Markose. Ep tajek kʼusitik la spas li stuke, yuʼun akʼbat sbain yuʼun Jeova ti stsʼiba jun Evanjelio xchiʼuk oy to kʼusitik yan akʼbat sbain. Akʼo mi jech, la xchʼak skʼakʼal sventa spatbe yoʼonton li jtakbol Pabloe. Jaʼ yuʼun, li jtakbole ta sjunul yoʼonton la skʼanbe koltael li Markose. Li Ángela ti laj ta milel jun yutsʼ yalale la stoj tajek ta vokol ti ay patbatuk yoʼonton yuʼun li ermanoetike, xi chale: «Kʼalal chkiltik ti muʼyuk bu xchibet yoʼonton chkoltavanik li ermanoetike, mas me jun koʼonton chkaʼitik yalbel ti kʼu yelan chkaʼi jbatike». Jaʼ yuʼun, xiuk jakʼbe jbatike: «¿Mi xakʼik venta ermanoetik ti ta jkʼan ta jpatbe yoʼonton li yantike?».

17. ¿Kʼusi tstij koʼontontik spasel li kʼusi chal 2 Korintios 1: 3 xchiʼuk 4?

¹⁷ Muʼyuk bu yan skʼan xijbat sventa xkiltik li buchʼutik skʼan jkoltatike, yuʼun oy ermanoetik ti skʼan patbel yoʼontonike. ¿Kʼuxi xuʼ jpastik? Xuʼ van jaʼ jech jkoltatik jech kʼuchaʼal kichʼojtik koltael eke. Xi chal li Nayeli ti cham syayae: «Li Jeovae tstunesutik sventa jpatbetik yoʼonton yantik mi jech oy ta koʼontontike» (kʼelo 2 Korintios 1:3, 4). Xi chal ek li Francisca ti laj xa kalbetik skʼoplale: «Jaʼ melel li kʼusi chal 2 Korintios 1:4, yuʼun xuʼ jpatbetik-o yoʼonton yantik jech kʼuchaʼal kichʼojtik patbel koʼontontik eke».

18. 1) ¿Kʼu yuʼun van chijxiʼ kʼalal ta jpatik oʼontonale? 2) ¿Kʼuxi xuʼ jpatbetik yoʼonton li yantike? Albo junuk skʼelobil.

 ¹⁸ Skʼan jkʼeltik kʼuxi xuʼ jpatbetik yoʼonton yantik kʼalal chil svokolik akʼo mi chijxiʼ noʼox yaʼeluke. Xuʼ van chijxiʼ ta skoj ti mu noʼox jnaʼ kʼusi chkaltike o kʼusi ta jpastik sventa jkoltatik li buchʼu yakal chil svokole. Jun mol ta tsobobbail ti Paul sbie xvul to ta sjol li kʼusi la spasik junantik ermanoetik kʼalal cham stote, xi chale: «Laj kakʼ venta ti oy junantik ermanoetike mu snaʼik lek kʼusi chalbeikun. Pe solel ta jtojbeik ta vokol ti oy ta yoʼontonik tskoltaikune». Xi chal ek li Andrés kʼalal laj yil tsots svokolik ta tsatsal nikele: «Ti melel xkaltike, mu xa xvul ta jol kʼusi laj yalik tal ta smensajeik li ermanoetik kʼalal echʼ li tsatsal nikele. Pe li kʼusi jnaʼoj leke jaʼ ti oyun tajek ta yoʼontonike». Xmuyubajik tajek li ermanoetik kʼalal chilik ti oy ta koʼontontik chijkoltavane.

19. ¿Kʼu yuʼun skʼan oyuk ta koʼontontik spatbel yoʼonton li yantike?

¹⁹ Yantik xa stsatsaj batel jvokoltik ta skoj ti jutuk xa tajek skʼan xlaj li kʼusitik chopole (2 Tim. 3:13). Jech xtok, ta skoj ti maʼuk tukʼil krixchanoutike, ep kʼusi muʼyuk lek chbat ta pasel kuʼuntik, jaʼ yuʼun ta jkʼantik-o patbel koʼontontik. Jtos li kʼusi koltaat-o Pablo yoʼ tukʼuk-o xakʼ sbae jaʼ ti patbat yoʼonton yuʼun li ermanoetike. Jaʼ yuʼun chaʼa, tukʼuk-o me xkakʼ jbatik ta stojolal li kermanotaktik jech kʼuchaʼal la spas li Aristarkoe, stakʼuk spat yoʼonton ta jtojolaltik yantik jech kʼuchaʼal la spas li Tikikoe xchiʼuk oyuk ta koʼontontik skoltael yantik jech kʼuchaʼal la spas li Markose. Mi jech ta jpastike, jaʼ me jech ta jkolta-o kermanotaktik sventa tukʼuk-o xakʼ sbaik ta stojolal li Jeovae (1 Tes. 3:2, 3).