1. Le máaxoʼob meyajtik Jéeobaoʼ, ¿baʼaxoʼob ku sen muʼyajtikoʼob?

TIʼ TULÁAKAL yóokʼol kaabeʼ u maas yaʼabil le máaxoʼob meyajtik Jéeobaoʼ yaʼab baʼaxoʼob ku muʼyajtikoʼob. Tak ichil k-múuchʼulil k-ilik bey u yúuchloʼ. Yaan sukuʼunoʼobeʼ táan u muʼyajtikoʼob junpʼéel yaayaj kʼojaʼanil wa yaachajaʼan u yóoloʼob tumen kíim juntúul máax u yaabiltmoʼob. Uláakʼoʼobeʼ jach ku yaatal u yóoloʼob kéen xuʼuluk u meyajtaʼal Jéeoba tumen u láakʼtsiloʼob wa u amigoʼob. Uláakʼoʼob xaneʼ ku muʼyajoʼob yoʼolal le nukuch loobil ku yúuchul tuʼux kajaʼanoʼoboʼ. Tuláakloʼob kʼaʼabéet u líiʼsaʼal u yóoloʼob yéetel u yáantaʼaloʼob. ¿Bix jeʼel k-beetkeʼ?

2. ¿Baʼaxten kʼaʼabéetchaj u líiʼsaʼal u yóol Pablo?

² Apóstol Pabloeʼ yaʼab u téenel anchaj tu chiʼ kíimil (2 Cor. 11:23-28). Letiʼeʼ tu yuʼubaj bey ‹chʼiikil junpʼéel kʼiʼix tu bakʼeleʼ›, maʼ xaaneʼ junpʼéel kʼojaʼanil (2 Cor. 12:7). Tsʼoʼoleʼ jach yaachaj u yóol ka pʼaʼat tumen Demas. Letiʼeʼ suuk kaʼach u láakʼintik Pablo teʼ kʼaʼaytajoʼ, baʼaleʼ «úuchik u maas yaabiltik le yóokʼol kaabaʼ» tu xúumpʼattaj Pablo (2 Tim. 4:10). Pabloeʼ yéeyaʼan utiaʼal u bin kaʼan tsʼoʼoleʼ jach tu xupuba yoʼolal u maasil, kex beyoʼ kʼaʼabéetchaj xan u líiʼsaʼal u yóol (Rom. 9:1, 2).

3. ¿Bix áantaʼabik yéetel bix líiʼsaʼabik u yóol Pablo tumen Jéeoba?

³ Pabloeʼ áantaʼab yéetel líiʼsaʼab u yóol jach teʼ súutukil kʼaʼabéetchajtiʼoʼ. ¿Bixi? Áantaʼab tumen Jéeoba yéetel u espíritu santo (2 Cor. 4:7; Fili. 4:13). Tsʼoʼoleʼ Jéeobaeʼ tu péeksaj xan u maasil sukuʼunoʼob utiaʼal u líiʼskoʼob u yóol. Le oʼolal Pabloeʼ tu yaʼalaj tu yoʼolal le sukuʼunoʼoboʼ: «Jach tsʼoʼok u líiʼskoʼob in wóol» (Col. 4:11). ¿Máaxoʼob áant yéetel líiʼs u yóol? Pabloeʼ tu chʼaʼchiʼitaj óoxtúul sukuʼunoʼob: Aristarco, Tíquico yéetel  Marcos. Letiʼobeʼ jach tu líiʼsoʼob u yóol Pablo yéetel tu yáantoʼob utiaʼal ka chúukpajak u yóol u muʼyajt le baʼaxoʼob tu aktáantoʼ. ¿Baʼax jatsʼuts modos tu yeʼesaj le óoxtúul sukuʼunoʼob utiaʼal ka páajchajak u líiʼskoʼob u yóol Pablooʼ? ¿Bix jeʼel k-beetik jeʼex letiʼob kéen kʼaʼabéetchajak k-líiʼsik u yóol u maasileʼ?

4. ¿Baʼax tu beetaj Aristarco utiaʼal u yeʼesik jach chúukpaj u yóol u yáant Pablo?

⁴ Aristarcoeʼ juntúul u amigo Pablo jach chúukpaj u yóol u yáante. Letiʼeʼ nojochchaj tu kaajil Tesalónica, junpʼéel kaaj yaan tu luʼumil Macedonia. Le kéen yáax chʼaʼchiʼitaʼak teʼ Bibliaoʼ tiaʼan yiknal Pablo tu kaajil Éfesoeʼ, táan u láakʼintik tu yóoxpʼéel viajeil u kʼaʼaytaj. Teʼeloʼ cháach machtaʼab Aristarco tumen junmúuchʼ kʼasaʼan máakoʼob utiaʼal u bisaʼal kʼalbil (Hech. 19:29). Le ka jáalkʼabtaʼabeʼ maʼ púutsiʼ, baʼaxeʼ chúukpaj u yóol u yáant Pablo. Ka máan kʼiin le tiaʼanoʼob Greciaoʼ, le máaxoʼob pʼekmil Pablooʼ tu yóotoʼob u kíimsoʼob, baʼaleʼ tak teʼ súutukiloʼ maʼ pʼaʼat tumen Aristarcoiʼ (Hech. 20:2-4). Tu añoil 58 le táan u bisaʼal kʼalbil Pablo tu kaajil Romaoʼ bin xan Aristarco tu yéetel. Tu kaʼatúulaloʼob tiaʼanoʼob le ka búul le barco tuʼux ku binoʼoboʼ (Hech. 27:1, 2, 41). Le ka kʼuchoʼob Romaeʼ tu kaʼatúulaloʼob kʼaʼaloʼob xan (Col. 4:10). Pabloeʼ jach kiʼimakchaj u yóol ka tu yilaj bix chúukpajik u yóol Aristarco u yáante.

5. Jeʼex u yaʼalik Proverbios 17:17, ¿bix jeʼel k-eʼesik jach maʼalob amigoʼoneʼ?

⁵ Wa ku chúukpajal k-óol áant le sukuʼunoʼob teʼ kʼiinoʼob maʼalob yaniloʼob bey xan teʼ kʼiinoʼob táan u muʼyajoʼoboʼ, yaan k-eʼesik jach maʼalob amigoʼon (xok Proverbios 17:17). Yaan horaeʼ yaan u kʼaʼabéettal u seguer k-áantik le sukuʼunoʼob kex tsʼoʼok u máan kʼiin u aktáantoʼob le baʼax beetik u muʼyajoʼoboʼ. Bey úuch tiʼ juntúul kiik ku kʼaabaʼtik Francisca. * Tsaʼay cáncer tiʼ u taataʼob, tsʼoʼoleʼ tres meses kíimik u papáeʼ ka kíim xan u maama. Letiʼeʼ ku yaʼalik: «Ku xáantal yaachajaʼan u yóol máak yoʼolal le baʼaxoʼob ku muʼyajtikoʼ. Jach ku kiʼimaktal in wóol in wilik  maʼ pʼaʼatken tumen in amigoʼobiʼ yéetel láayliʼ ku líiʼskoʼob in wóol kex tsʼoʼok u máan kʼiin kíimik in taataʼob».

6. Le chúukaʼan óolaloʼ, ¿baʼax jeʼel u péeksikoʼon k-beeteʼ?

⁶ Le maʼalob amigoʼoboʼ jach ku yilik u yáantkoʼob máak. Bey u yeʼesik le baʼax úuch tiʼ Peteroʼ. Ilaʼab yaan junpʼéel kʼaakʼas kʼojaʼanil tiʼ yéetel minaʼan u tsʼaakil. Kathryn, u yataneʼ ku yaʼalik: «Juntúul sukuʼun yéetel u yatan bisoʼon tu cita in wíicham ka aʼalaʼabtoʼon baʼax kʼojaʼanil yaantiʼ. Desde teʼ súutukiloʼ tu chʼaʼtukloʼob yaan u yáantkoʼonoʼob yéetel le yaayaj baʼal k-aktáantikoʼ. Letiʼobeʼ jach junpuliʼ maʼ u pʼatoʼoniʼ». ¿Máasaʼ jach ku kiʼimaktal k-óol kéen k-il yaan maʼalob amigoʼob ku chúukpajal u yóol u yáantoʼonoʼob?

7, 8. Jeʼex u yaʼalik Colosenses 4:7 tak 9, ¿bix tu yeʼesil Tíquico jach jeʼel u páajtal u confiar máak tiʼeʼ?

⁷ Pabloeʼ jach confiarnaj tiʼ Tíquico, u amigo. Letiʼeʼ kajaʼan kaʼach tu luʼumil Asia (Hech. 20:4). Tu añoil 55, Pabloeʼ tu kaxtaj bix jeʼel u yáantik le sukuʼunoʼob kajaʼanoʼob Judea ku máanskoʼob óotsililoʼ. Maʼ xaaneʼ utiaʼal lelaʼ Pabloeʼ tu kʼáataj u yáantaj Tíquico (2 Cor. 8:18-20). Le ka máan kʼiineʼ yáax kʼaʼal Pablo tu kaajil Roma. Tumen jach ku confiar tiʼ Tíquicoeʼ, Pabloeʼ ku túuxtik kaʼach u bis le cartaʼob tiʼ le sukuʼunoʼob yanoʼob tu múuchʼuliloʼob Asia utiaʼal u líiʼsik u yóoloʼoboʼ (Col. 4:7-9).

⁸ Tíquicoeʼ jach chúukpaj u yóol u yáant Pablo (Tito 3:12). Teʼ kʼiinoʼoboʼ maʼ tuláakal le sukuʼunoʼob chúukaʼan u yóoloʼob áantajoʼ. Le ka kʼaʼal Pablo tu kaʼatéen tu kaajil Roma óoliʼ teʼ año 65, tu yaʼaleʼ yaʼab sukuʼunoʼob kajaʼanoʼob Asiaeʼ maʼ tu biskubaʼob tu yéetel. Maʼ xaaneʼ tumen saajkoʼob tiʼ le máaxoʼob chʼaʼpachtikoʼoboʼ (2 Tim. 1:15). Baʼaleʼ Pabloeʼ jach confiarnaj tiʼ Tíquico, le oʼolal tu kʼubéentajtiʼ uláakʼ meyaj u beete (2 Tim. 4:12). Jeʼex k-ilkoʼ Pabloeʼ jach nojoch baʼal u yilik u yantaltiʼ juntúul jach maʼalob amigo.

9. ¿Bix k-eʼesik jeʼel u páajtal u confiar u maasil tiʼ toʼon jeʼex tu beetil Tíquicoeʼ?

⁹ ¿Bix jeʼel k-eʼesik jeʼel u páajtal u confiar  u maasil tiʼ toʼon jeʼex Tíquicoeʼ? Letiʼe kéen k-beet le baʼaxoʼob t-prometertoʼ (Mat. 5:37; Luc. 16:10). Kéen u yil u maasil sukuʼunoʼob jeʼel u páajtal u confiaroʼob tiʼ toʼon kéen kʼaʼabéetchajak áantajtiʼoboʼ jach ku kiʼimaktal u yóoloʼob. Bey u yeʼesik le baʼax tu yaʼalaj juntúul kiikoʼ: «Maʼ ta sen chiʼichnaktal tumen a wojel yaan a wáantaʼal, maʼatan pʼatbil ta juunal».

10. Jeʼex u yaʼalik Proverbios 18:24, ¿máaxoʼob jeʼel u líiʼskoʼob u yóol le ku aktáantkoʼob pruebas wa yaachajaʼan u yóoloʼoboʼ?

¹⁰ Yaan horaeʼ ku aktáantik máak junpʼéel prueba wa junpʼéel baʼax beetik u yaatal u yóol. Teʼ súutukiloʼob beyaʼ wa yaan juntúul u amigo máak ku confiar tiʼeʼ jach jeʼel u líikʼil u yóol kéen u tsikbalttiʼ baʼax ku yúuchultiʼeʼ (xok Proverbios 18:24). Bijayeʼ jach yaachaj u yóol ka expulsartaʼab u hijo. Letiʼeʼ ku yaʼalik: «Tin wuʼuyaj kʼaʼabéet in tsikbaltik tiʼ juntúul maʼalob amigo bix in wuʼuyikinba». Carlos xaneʼ yoʼolal junpʼéel baʼax maʼ maʼalob tu beeteʼ tu peʼertaj le meyaj ku beetik teʼ múuchʼuliloʼ. Letiʼeʼ ku yaʼalik: «Tin wuʼuyaj kʼaʼabéet in tsikbal yéetel máax jeʼel u naʼatkeneʼ». Carloseʼ jach áantaʼab tumen le ancianoʼob u aktáant le problemaoʼ. Letiʼeʼ tu tsikbaltajtiʼob bix u yuʼubikuba tumen ku confiar tiʼob yéetel u yojel maʼ tun máan u tsikbaltoʼob le baʼax tu yaʼalajtiʼoboʼ.

11. ¿Bix jeʼel k-eʼesik jeʼel u páajtal u confiar k-amigoʼob tiʼ toʼoneʼ?

¹¹ Wa k-kʼáat ka ilaʼakoʼon tumen u maasil bey maʼalob amigoʼoneʼ, kʼaʼabéet u chúukpajal k-óol k-uʼuy baʼaxoʼob ku tsikbaltikoʼob. Zhannaeʼ pʼaʼat tumen u yíicham. ¿Baʼax áant u aktáant le baʼax úuchtiʼoʼ? Letiʼe u tsikbaltik tiʼ u amigoʼob bix u yuʼubikubaoʼ. Letiʼeʼ ku yaʼalik: «Kex yaʼab u téenel tin tsikbaltaj tiʼ in amigoʼob bix in wuʼuyikinbaeʼ, letiʼobeʼ maʼ náak u yóol u yuʼubenoʼobiʼ». Toʼon xaneʼ yaan k-eʼesik maʼalob amigoʼon wa ku chúukpajal k-óol k-chʼenxikint u maasil.

12. ¿Máax Marcos, yéetel bix tu yeʼesil jach ku yáantik u maasil?

¹² Marcoseʼ kajaʼan kaʼach Jerusalén. Bernabé, u primoeʼ, táan kaʼach u beetik u misioneroil le oʼolal yaʼab máax kʼaj óoltmil (Col. 4:10). U taataʼob Marcoseʼ ayikʼaloʼob kaʼachi, baʼaleʼ letiʼeʼ maʼ tu yilaj le taakʼin bey junpʼéel baʼal jach táaj kʼaʼabéeteʼ. Baʼaxeʼ tu yilaj u yáantik u maasil mantatsʼ, tsʼoʼoleʼ tu beetaj yéetel kiʼimak óolal. Yaʼab u téenel tu láakʼintaj Pablo yéetel Pedro le táan u beetkoʼob le meyajoʼob kʼubéentaʼantiʼob teʼ múuchʼuliloʼ. Letiʼ manik kaʼach janal, ku kaxtik tuʼux u pʼáatloʼob wa ku yáantaj tiʼ uláakʼ baʼaloʼob (Hech. 13:2-5; 1 Ped. 5:13). Pabloeʼ tu yaʼaleʼ Marcoseʼ juntúul tiʼ u yéet meyaj «tiʼ baʼax yaan yil yéetel u Reino Dios», tsʼoʼoleʼ ‹jach líiʼsaʼab u yóol› tumen Marcos (Col. 4:10, 11).

13. ¿Bix u yeʼesik Kaʼapʼéel tiʼ Timoteo 4:11 jach kiʼimakchaj u yóol Pablo yéetel le meyaj tu beetaj Marcosoʼ?

¹³ Marcos yéetel Pabloeʼ jach tu bisubaʼob maʼalob. Koʼox ilik baʼaxten. Óoliʼ tu añoil 65, le ka tsʼok kʼaʼal Pablo Romaeʼ, tu tsʼíibtaj le u kaʼapʼéel carta tu túuxtaj tiʼ Timoteooʼ. Teʼ carta tu tsʼíibtoʼ tu yaʼalaj tiʼ Timoteo ka u bis Marcos kéen xiʼik Roma (2 Tim. 4:11). Lelaʼ ku yeʼesikeʼ Pabloeʼ jach kiʼimakchaj u yóol yoʼolal le maʼalob meyaj ku beetik kaʼach Marcosoʼ, le oʼolal tu kʼáataj u yáantaj teʼ kʼiinoʼob jach talam baʼax ku aktáantikoʼ. Marcoseʼ jejeláas bix tu yáantil Pablo, maʼ xaaneʼ tu bisaj u yoʼoch yéetel baʼaxoʼob kʼaʼabéettiʼ utiaʼal u tsʼíib. Jeʼex k-ilkoʼ Pabloeʼ áantaʼab yéetel líiʼsaʼab u yóol, le oʼolal chúukpaj u yóol tak teʼ kʼiinoʼob taʼaytak u kíimsaʼaloʼ.

14, 15. ¿Bix u yeʼesik Mateo 7:12 kʼaʼabéet u yáantaʼal u maasil?

¹⁴ (Xok Mateo 7:12). Wa yaj baʼax k-aktáantikeʼ  maʼatech k-tuʼubsik bix k-áantaʼal. Ryan, kíim u papá tiʼ junpʼéel accidenteeʼ, ku yaʼalik: «Wa táan u muʼyaj máakeʼ tak le baʼaloʼob suuk u beetkoʼ talam u yilik u beetik. Kex maʼ nojoch baʼal ku beetaʼal ta woʼolaleʼ, nojoch baʼal a wilik».

¹⁵ Wa ka kanik a wil baʼax ku aktáantik le sukuʼunoʼoboʼ maas chéen chʼaʼabil ken a wil bix jeʼel a wáantkoʼobeʼ. Koʼox ilik bix áantaʼabik Peter yéetel Kathryn, t-chʼaʼchiʼitoʼob teʼ xóotʼol seisoʼ. Juntúul kiikeʼ tu kaxtaj bix jeʼel u yáantkoʼob kéen xiʼik le sukuʼun tu citaoʼ. Tumen mix Peter yéetel Kathryn ku páajtal u manejaroʼobeʼ, le kiikoʼ tu beetaj junpʼéel lista tiʼ le sukuʼunoʼob yanoʼob tu múuchʼulil jeʼel u páajtal u biskoʼob kéen xiʼikoʼob yiknal doctoreʼ. ¿Baʼax utsil tu taasaj? Kathryneʼ tu yaʼalaj: «Hasta t-uʼuyaj sáalchaj k-kuuch». Maʼ unaj k-tuʼubsikeʼ kex maʼ nojoch baʼal ka k-beet yoʼolal u maasileʼ, utiaʼaloʼobeʼ jach nojoch áantaj.

16. ¿Baʼax ku kaʼansiktoʼon le baʼax tu beetaj Marcosoʼ?

¹⁶ Koʼox kaʼa ilik baʼax tu beetaj Marcos teʼ yáax siglooʼ. Letiʼeʼ yaʼab baʼal yaan u beete. Yaʼab meyaj tsʼaʼab u beet tumen Jéeoba, jeʼex u tsʼíibtik le Evangelio bisik u kʼaabaʼoʼ. Kex beyoʼ tu jóoʼsaj tiempo utiaʼal u líiʼsik u yóol Pablo, le oʼolal Pabloeʼ jach confiarnaj tiʼ. Bey úuchik tiʼ Ángelaoʼ, le ka kíimsaʼab juntúul u láakʼtsileʼ jach líikʼ u yóol tumen tu yilaj bix úuchik u jóoʼsik tiempo le sukuʼunoʼob utiaʼal u yáantaʼaloʼ. Ku yaʼalik: «Kéen a wil ku síijil tu puksiʼikʼal le sukuʼunoʼob u yáantechoʼoboʼ hasta maʼ suʼlakech a kʼáat áantajtiʼobiʼ. Ka wilik jach tu jaajil taak u yáantajoʼob maʼ tu tutukchiʼob táan u beetkoʼobiʼ». Le oʼolal maʼalob ka k-tukle: ¿bix u yilken le sukuʼunoʼoboʼ? ¿Ku yilkoʼob wa kin jóoʼsik tiempo utiaʼal in líiʼsik u yóol u maasil?

17. ¿Baʼax jeʼel u péeksikoʼon k-beet Kaʼapʼéel tiʼ Corintios 1:3 yéetel 4?

¹⁷ Bejlaʼeʼ maʼ tsaaj ka máankech a kaxt sukuʼunoʼob kʼaʼabéet u líiʼsaʼal u yóoloʼobiʼ tumen jach táaj yaan. Maʼ xaaneʼ utiaʼal k-líiʼsik u yóoloʼobeʼ jeʼel u páajtal k-aʼalik le baʼaxoʼob aʼalaʼabtoʼon ka líiʼsaʼab k-óoloʼ. Catalina, juntúul kiik kíim óotsil u abuelaeʼ tu yaʼalaj: «Wa ka  k-óoteʼ jeʼel u usarkoʼon Jéeoba utiaʼal k-líiʼsik u yóol u maasileʼ» (xok 2 Corintios 1:3, 4). Kiik Francisca, t-chʼaʼchiʼitaj teʼ xóotʼol cincooʼ, ku yaʼalik: «Jach jaaj bakáan baʼax ku yaʼalik Kaʼapʼéel tiʼ Corintios 1:4. Jeʼel u páajtal k-líiʼsik u yóol u maasil jeʼel bix líiʼsaʼabik k-óol le ka kʼaʼabéetchajtoʼonoʼ».

18. 1) ¿Baʼaxten yaan kʼiineʼ saajkoʼon k-líiʼs u yóol u maasil? 2) ¿Bix jeʼel k-líiʼsik u yóol u maasileʼ? Tsikbalt junpʼéel baʼax uchaʼan.

¹⁸ Kex chan saajkoʼoneʼ unaj k-kaxtik bix jeʼel k-líiʼsik u yóol u maasileʼ. Yaan kʼiineʼ saajkoʼon tumen maʼ t-kaxtik baʼax k-aʼale wa baʼax ken k-beet tu yoʼolal le máax táan u muʼyajoʼ. Paul, juntúul ancianoeʼ, maʼ tu tuʼubsik bix úuchik u yáantaʼal le ka kíim u papáoʼ. Ku yaʼalik: «Tin wilaj saajkoʼob tsikbal tin wéetel, tumen maʼ tu kaxtik baʼax u yaʼaloʼob. Baʼaleʼ jach kin tsʼáaik u diosboʼotikil tiʼob úuchik u yáantkenoʼob». Sukuʼun Tajoneʼ ku yaʼalik xan bix áantaʼabik ka tsʼoʼok u tíitkuba le luʼum tuʼux kajaʼanoʼ: «U jaajileʼ maʼ kʼajaʼanten baʼax tu sen tsʼíibtaj le sukuʼunoʼob utiaʼal u líiʼskoʼob in wóoloʼ. Baʼax maʼ tin tuʼubsikeʼ letiʼe úuchik in wilik ku tuukuloʼob tin woʼolaloʼ». Jeʼex k-ilkoʼ jach ku líikʼil u yóol u maasil kéen u yiloʼob k-kaxtik bix jeʼel k-áantkoʼobeʼ.

19. ¿Baʼaxten unaj k-chʼaʼtuklik k-líiʼsik u yóol u maasil?

¹⁹ Mientras táan u maas náatsʼal u kʼiinil le xuʼulsajiloʼ yaan u maas kʼastal yéetel yaan u maas talamtal le kuxtaloʼ (2 Tim. 3:13). Tsʼoʼoleʼ tumen j-kʼebanoʼoneʼ k-beetik baʼaxoʼob maʼ maʼalobtakiʼ le oʼolal ku kʼaʼabéettal u líiʼsaʼal k-óol. Úuchik u líiʼsaʼal u yóol apóstol Pablo tumen le sukuʼunoʼoboʼ, chúukpaj u yóol tak ka kíimi. Le oʼolaleʼ chúukpajak a wóol a wáant u maasil jeʼex Aristarcoeʼ, eʼes jeʼel u páajtal u confiar u maasil tiʼ teech jeʼex Tíquicoeʼ yéetel eʼes a wutsil jeʼex tu beetil Marcoseʼ. Wa k-beetik beyoʼ yaan k-áantik le sukuʼunoʼob utiaʼal ka chúukpajak u yóol u meyajtoʼob Jéeobaoʼ (1 Tes. 3:2, 3).