1-2. (1) ?Sa benin mun yɛ be o Zoova i sufuɛ kpanngban be su-ɔ? (2) ?Ngue yɛ sa sɔ’m be kwla kpɛ i ba-ɔ?

MAAN e fa e ɲin e sie i sa nsan nga’m be su e nian. Sa klikli’n yɛle kɛ, dɔɔtrɔ’m be seli aniaan bian gbanflɛn kun kɛ tukpacɛ kekle kun o i wun naan tukpacɛ sɔ’n ɔ́ yó tɛ kɔ́ i ɲrun titi. I nɲɔn su’n yɛle kɛ aniaan bian kun m’ɔ le afuɛ 50 tra su’n i junman’n fili i sa. Kannzɛ bɔbɔ ɔ miɛnnin i ɲin kunndɛli junman uflɛ lele’n sanngɛ w’a ɲanman wie. Kpɛkun i nsan su’n yɛle kɛ kpɛnngbɛn ti’n, aniaan bla kun kwlá diman Zoova i junman’n i kpa kɛ laa’n sa kun.

² Sɛ sa nga e boboli be su lɛ’n be nun kun o amun su’n, ɔ kwla yo amun kɛ an nunman sran nun kun sa. Sa nga e kannin be ndɛ lɛ’n be kwla yo maan e su diman aklunjuɛ kun, e su buman e wun sran kun yɛ e su faman e wun e mantanman e wiengu’m be kun.

3. ?Wafa sɛ yɛ Satan nin be ng’ɔ sie be’n, be bu sran mun-ɔn?

³ Ninnge nga sran’m be yo i mɛn nun’n ɔ yi akunndan nga Satan bu’n, i nglo. Kɛ ɔ fɛ i laa lele andɛ’n, Satan buman sran’m be wie. I wie yɛle kɛ ɔ seli Ɛvu kɛ sɛ ɔ yo ɲin kekle Ɲanmiɛn su’n, ɔ́ ɲɛ́n i ti. Kusu nn ɔ si jrɛiin kɛ sɛ Ɛvu yo i sɔ like’n, ɔ́ wú. Asa ekun’n, Satan yɛ ɔ sie aata difuɛ’m be anuannzɛ mun nin politiki anuannzɛ mun ɔ nin Ɲanmiɛn sulɛ wafawafa nga be timan su mun-ɔn. Ɔ maan sɛ anuannzɛ sɔ’m be nunfuɛ’m be buman sran’m be sran’n, i sɔ’n boman e nuan kaan sa.

4. ?Ngue yɛ é wá kɛ́n i ndɛ like suanlɛ nga nun-ɔn?

 ⁴ Zoova liɛ’n, ɔ timan kɛ Satan sa. Afin Zoova kunndɛ kɛ e wun i wlɛ kɛ e ndɛ lo i kpa. Yɛ kɛ sa’m be tɔ e su mɔ e buman e wun sran’n, ɔ suan e bo. (Jue. 136:23; Rɔm. 12:3) Like suanlɛ nga nun’n, é wá kán wafa nga Zoova suan e bo sa wie’m be nun’n i ndɛ. Sa sɔ’m be nun wie mun yɛ: (1) Kɛ tukpacɛ kekle wie kle e yalɛ’n. (2) Kɛ sika ndɛ’n yo kekle e su’n. (3) Kɛ kpɛnngbɛn yolɛ’n ti’n, e se e wun kɛ e kwlá yoman like kpa kun sa e manman Zoova kun’n. Sanngɛ maan e dun mmua e fa e ɲin e sie i like ng’ɔ kle kɛ e ndɛ lo Zoova’n i su ka.

5. ?Ngue yɛ ɔ kle kɛ e ndɛ lo Zoova-ɔ?

⁵ Kannzɛ bɔbɔ fa yɛ be fa yili e’n, sanngɛ e le ɲrun kpa. (Bob. 2:7) Maan e fa e ɲin e sie i ninnge nga be kle kɛ e ndɛ lo Zoova’n be su. Zoova yili e kɛ i bɔbɔ sa. Ɔ maan e kwla yi i nzuɛn’m be nglo. (Bob. 1:27) Asa ekun’n, wafa ng’ɔ yili e’n ti’n, e ti kpa tra asiɛ’n su ninnge kwlaa. Kpɛkun ɔ fali ninnge kwlaa sɔ mun mannin e kɛ e nian be su.—Jue. 8:5-9.

6. ?Ngue ekun yɛ ɔ kle kɛ e ndɛ lo Zoova-ɔ?

⁶ Kɛ Adan yoli ɲin kekle bɔbɔ’n, Zoova kleli kɛ sran’m be ndɛ lo i titi. Kɛ mɔ klɔ sran’m be ti i cinnjin’n ti’n, ɔ fɛli i Wa kunngba cɛ’n fa kpɔli be ti naan be ɲan be ti sa tɛ’n i sa nun. (1 Zan 4:9, 10) Tɛ sɔ’n ti’n “be nga be yoli sa kpa-o, be nga b’a yoman sa kpa-o” Zoova cɛ́n be kwlaa. (Yol. 24:15) I nuan ndɛ’n kle kɛ kannzɛ bɔbɔ tukpacɛ’n kle e yalɛ annzɛ sika ndɛ’n ti kekle e su annzɛ kusu kpɛnngbɛn yolɛ’n kle e yalɛ’n, sanngɛ e ndɛ lo Zoova.—Yol. 10:34, 35.

7. ?Ninnge uflɛ benin mun yɛ be kle kɛ e ndɛ lo Zoova-ɔ?

⁷ Ninnge uflɛ wie mun ekun be kle kɛ Zoova bu e sran. I wie yɛle kɛ ɔ yoli maan e bɛli i sin. Kpɛkun kɛ be boli jasin fɛ’n be kleli e’n, wafa nga e sɔli nun’n ɔ fɛli i ɲin sieli su. (Zan 6:44) Ɔ maan kɛ e fali e wun e mɛntɛnnin i’n, i kusu fɛli i wun mantannin e wie. (Zak. 4:8) Asa ekun’n, Zoova sin ninnge fanunfanun lika kle e like. Ɔ si sran wafa nga e ti i dɔ nga su’n. Kpɛkun ɔ si like nga e kwla yo naan e nzuɛn’n w’a yo kpa w’a tra laa’n. Asa kusu’n, kɛ m’ɔ klo e’n ti’n ɔ tu e fɔ. (Nya. 3:11, 12) Ninnge kwlaa sɔ’m be yi i nglo kɛ e ndɛ lo Zoova sakpa.

8. ?Wafa sɛ yɛ ndɛ ng’ɔ o Jue Mun 18:28-30 nun’n, kwla uka e naan y’a jran kekle-ɔ?

⁸ Kannzɛ sran sunman be buli i kɛ famiɛn Davidi ti finfinfuɛ’n, sanngɛ i liɛ’n ɔ si kɛ Zoova klo i naan i ndɛ lo i. I sɔ’n ukali Davidi naan w’a kwla jran sa ng’ɔ o i su’n i ɲrun kekle. (2 Sam. 16:5-7) E kusu sɛ blɛ wie nun e sa sin bubu e’n, annzɛ sa wie’m be kle e yalɛ’n, Zoova kwla uka e naan y’a jran kekle wie. (An kanngan Jue Mun 18:28-30 nun.) Sɛ Zoova suan e bo’n, like fi kwlá yoman naan y’a sumɛn i aklunjuɛ su. (Rɔm. 8:31) Siɛn’n, maan e fa e ɲin e sie i sa nsan be su. Sɛ sa sɔ’m be tɔ e su’n maan e wla kpɛn su kɛ Zoova klo e naan e ndɛ lo i.

9. ?Wafa sɛ yɛ tukpacɛ ti’n e kwla bu e wun-ɔn?

⁹ Sɛ tukpacɛ kekle wie kle e yalɛ’n, i sɔ’n kwla yo maan e se e wun kɛ e nunman sran nun kun. Ɔ maan, sɛ sran’m be sie i nzɔliɛ kɛ sa wie o e su naan be kunndɛ kɛ bé úka e’n, i sɔ’n kwla yo e kɛnsrɛn. Yɛ kannzɛ bɔbɔ sran’m be siman kɛ tukpacɛ o e wun’n, sanngɛ kɛ mɔ e kwlá yoman ninnge mun kɛ laa’n sa kun’n ti’n, e sa sin kwla bubu e. Blɛ kekle sɔ nun’n, Zoova wla e fanngan. ?Wafa sɛ?

10. ?Kɛ nga Nyanndra Mun 12:25 fa kan’n sa’n, kɛ e kwlaman nun’n, ngue yɛ ɔ kwla uka e-ɔ?

¹⁰ Kɛ e timan juejue’n, “ndɛ fɛ’n” kwla wla e fanngan. (An kanngan Nyanndra  Mun 12:25 nun.) Kannzɛ tukpacɛ wie kle e yalɛ’n sanngɛ Biblu’n nun’n, Zoova kannin ndɛ wie mɔ be yo maan e wla kpɛn su kɛ e ndɛ lo i-ɔ. (Jue. 31:20; 41:4) Sɛ e kanngan ndɛ sɔ’m be nun titi’n, Zoova úka e naan y’a yaci kokolɛ.

11. ?Wafa sɛ yɛ Zoova ukali aniaan bian kun-ɔn?

¹¹ Maan e fa e ɲin e sie i aniaan bian kun m’ɔ suan Zɔzu’n i ndɛ’n su. I gbanflɛn nun’n, tukpacɛ kun yoli i. Yɛ kɛ aliɛ’n cɛ́n m’ɔ́ sán’n, nn ɔ́ yó tɛ kɔ́ i ɲrun. Ɔ maan ɔ wunmɛn i wun fɛ mlɔnmlɔn. Ɔ seli kɛ: “Wafa nga tukpacɛ’n ti’n min wun yo min’n, m’an bumɛn i kɛ min wun yó min sɔ le. Asa ekun’n, tukpacɛ’n ti’n sran’m be fa be ɲin be sie min su. I sɔ’n kun min ɲannzuɛn wie. Kɛ tukpacɛ’n yó tɛ kɔ́’n, n buli wafa nga min mɛn dilɛ’n wá káci’n i akunndan. I sɔ’n boli min wla dan. Ɔ maan n srɛli Zoova kɛ ɔ uka min.” ?Wafa sɛ yɛ Zoova suannin aniaan’n i bo-ɔ? Aniaan’n seli ekun kɛ: “Tukpacɛ’n ti’n, n kwlá fáman min ɲin n siemɛn i like kun su n cɛman. I sɔ’n ti’n, be wlali min fanngan kɛ n kanngan Jue Mun fluwa’n i nun ndɛ mma kpekpe wie’m be nun. Ndɛ mma sɔ’m be kan wafa nga Zoova i sufuɛ’m be ndɛ lo i’n i ndɛ. Aliɛ ba kun nun’n, n kanngan ndɛ mma sɔ’m be nun n flan nun. Yɛ i sɔ’n yo maan min wla gua ase. Blɛ wie nun’n, aniaan’m be sieli i nzɔliɛ kɛ n srisri. Be seli kɛ, kɛ be wun min kɛ ngalɛ sa’n, i sɔ’n wla be fanngan. I lɛ nun’n n wunnin i wlɛ kɛ Zoova tɛli min srɛlɛ’m be su. Zoova ukali min maan n yacili akunndan nga tukpacɛ’n ti’n n bu be laa’n be bulɛ. Kannzɛ n ti tukpacifuɛ’n, sanngɛ wafa nga Zoova bu min’n, i su yɛ n fa min ɲin n sie-ɔ.”

12. ?Sɛ tukpacɛ wie kle e yalɛ’n, é yó sɛ naan Zoova w’a uka e?

¹² Sɛ tukpacɛ wie kle e yalɛ’n, maan e lafi su kɛ Zoova si sa ng’ɔ o e su’n. I sɔ’n ti’n,  maan e srɛ i kɛ ɔ yo naan sa ng’ɔ o e su’n w’a sannganman e akunndan’n. Asa ekun’n, maan e kunndɛ Biblu’n nun ndɛ mma wie mun mɔ be wɔ e trele’n. Afin sɛ é kwlá sé’n, e ti yɛ Zoova maan be klɛli ndɛ sɔ mun-ɔn. Kpɛkun e fa e ɲin e sie i Biblu’n nun ndɛ mma nga be kle kɛ Zoova i sufuɛ’m be ndɛ lo i’n, be su kpa. Sɛ e yo sɔ’n, é wún i kɛ Zoova yo be kwlaa nga be su i nanwlɛ su’n, be kpa.—Jue. 84:12.

13. ?Kɛ awlobo kpɛn kun i junman’n fi i sa’n, wafa sɛ yɛ i wun kwla yo i-ɔ?

¹³ Awlobo kpɛn kwlaa kunndɛ kɛ i awlofuɛ’m be ɲan ninnge nga be sa mian be wun’n. I sɔ’n ti’n, be mian be ɲin be di junman kekle kpa. Sanngɛ wienun-ɔn, aniaan bian kun m’ɔ w’a yoman like fi’n, b’a tu i junman nun. Ɔ miɛn i ɲin kunndɛ junman uflɛ lele sanngɛ ngbɛn-ɔn. Blɛ sɔ’n nun’n, i sa sin kwla bubu i dan. ?Sanngɛ ngue yɛ ɔ kwla ukɛ i naan wa lafi nda nga Zoova tɛli i kɛ ɔ́ úkɛ i’n, su-ɔ?

14. ?Ngue ti yɛ Zoova yia nda ng’ɔ ta be’n be nuan-ɔn?

¹⁴ Zoova yia nda ng’ɔ ta be’n be nuan titi. (Zoz. 21:45; 23:14) Like sunman ti yɛ ɔ yo sɔ-ɔ. I klikli’n yɛle kɛ ɔ kunndɛman kɛ i dunman’n saci. Asa ekun’n, i nuan Ndɛ’n nun’n, ɔ seli kɛ ɔ́ níɛn i sufuɛ’m be lika titi. Kɛ mɔ w’a dun mmua w’a se sɔ’n ti’n, ɔ se i wun kɛ ɔ fata kɛ ɔ yia nda sɔ’n i nuan. (Jue. 31:2-4) Zoova si kɛ sɛ w’a nianman e mɔ e ti i awlo nunfuɛ mun e lika’n, e sa sin búbú e yɛ e wla bó e wun dan. Asa ekun’n ɔ seli kɛ ɔ́ fá ninnge nga e sa mian be wun’n, ɔ nin ninnge ng’ɔ fata kɛ e ɲan be naan y’a kwla su i kpa’n mán e. Yɛ like fi su kwlá yoman naan w’a yiaman nda sɔ’n i nuan.—Mat. 6:30-33; 24:45.

15. (1) ?Ngue sa yɛ ɔ tɔli Klisifuɛ klikli’m be su-ɔ? (2) ?Ngue ndɛ yɛ Jue Mun 37:18, 19 kan mɔ e kwla lafi su-ɔ?

 ¹⁵ Kɛ e bu like nga ti yɛ Zoova yia nda ng’ɔ ta be’n be nuan i akunndan’n, i sɔ’n yo maan e lafi su kɛ sɛ sika ndɛ’n jran e su’n, ɔ́ úka e. Maan e fa e ɲin e sie i wafa nga Zoova ukali Klisifuɛ klikli mun’n i su. Kɛ be boli asɔnun ng’ɔ o Zerizalɛmun lɔ’n i nunfuɛ’m be yalɛ klelɛ bo’n “be kwlaa be bo sanndili. [...] Saan akoto mun yɛ be kali lɛ-ɔ.” (Yol. 8:1) Blɛ sɔ’n nun’n, maan e bu sa ng’ɔ tɔli be su’n i akunndan kan e nian. E si kɛ sika ndɛ’n yoli kekle kpa be su. Afin be yacili be junman’n nin be awlo’m be wanndili. Blɛ kekle sɔ nun’n, Zoova suannin be bo ti’n be dili aklunjuɛ titi. (Yol. 8:4; Ebr. 13:5, 6; Zak. 1:2, 3) Kɛ mɔ Zoova suannin Klisifuɛ sɔ’m be bo’n ti’n, e si kɛ ɔ́ súan e bo wie.—An kanngan Jue Mun 37:18, 19 nun.

16. ?Ngue yɛ ɔ kwla yo maan e bu i kɛ junman nga e di man Zoova’n timan cinnjin kun-ɔn?

¹⁶ Kɛ é yó kpɛnngbɛn’n, e kwla se e wun kɛ e su kwlá diman Zoova i junman’n kɛ laa’n sa kun. Atrɛkpa’n, kɛ Famiɛn Davidi yoli oke’n, akunndan kunngba’n yɛ ɔ buli-ɔ. (Jue. 71:9) ?Wafa sɛ yɛ Zoova kwla uka e-ɔ?

17. ?Ngue yɛ aniaan bla Jeri i su ndɛ’n kle e-ɔ?

¹⁷ Maan e fa e ɲin e sie i aniaan bla kun m’ɔ suan Jeri’n i su. Be yiɛli i aniaan nga be nian Ɲanmiɛn Sielɛ Sua’n be lika’n be aɲia’n i bo. Sanngɛ kɔlɛ w’a yomɛn i fɛ. Ɔ seli kɛ: “M’an yo kpɛnngbɛn yɛ n ti angbeti. Kpɛkun n siman like trele nga n kwla yo fa suan aniaan sɔ’m be bo’n. Ɔ maan n wunman like nga ti yɛ be yiali min aɲia sɔ’n i bo’n.” Sanngɛ cɛn kasiɛn ka naan b’a yo aɲia’n i kɔnguɛ nun’n, aniaan bla’n srɛli Zoova tankaan kpa. Kɛ lika’n cɛnnin m’ɔ́  kɔ́’n, nn ɔ te usɛ i wun like kpa ng’ɔ su ko yo i aɲia sɔ’n i bo’n. Kɛ bé yó aɲia’n, aniaan bian kun seli kɛ kannzɛ bɔbɔ e siman like wie yo naan e kplin su kɛ Zoova kle e like’n, i sɔ’n ti cinnjin kpa. Kɛ aniaan bian’n kán ndɛ’n aniaan bla’n seli i wun kɛ: “N kwla kplin su kɛ Zoova kle min like. Nanwlɛ kɛ n wunnin i wlɛ kɛ Zoova tɛli min srɛlɛ’n su’n n sunnin. Afin ɔ yoli min kɛ Zoova su se min kɛ n kwla di junman sɔ’n i ti yɛ i waan ɔ́ klé min like-ɔ.” Kɛ i osu lali nun’n aniaan bla’n seli kɛ: “Kɛ ń kɔ́ aɲia sɔ’n i bo’n nn min akunndan’n w’a sanngan yɛ min klun titi min. Sanngɛ kɛ aɲia’n wieli mɔ ń sá min sin awlo’n, min wun kpaja min yɛ min klun titiman min kun. Asa ekun’n, n wunnin i wlɛ kɛ Zoova bu min sran.”

18. ?Kannzɛ y’a yo oke’n sanngɛ wafa sɛ yɛ Biblu’n kle kɛ junman nga e di man Zoova’n ɔ ti i cinnjin-ɔn?

¹⁸ Nán e se wun kɛ, kɛ mɔ y’a yo kpɛnngbɛn’n ti’n Zoova kwlá manman e junman kun. (Jue. 92:13-16) Zezi seli kɛ kannzɛ like nga e kwla yo’n ti kaan sɛ’n sanngɛ Zoova bu like sɔ’n i cinnjin. (Lik. 21:2-4) I sɔ’n ti’n maan e fa e ɲin e sie i like nga e kwlɛ i yo’n su. I wie yɛle kɛ e kwla kan Zoova ndɛ e kle sran mun, e kwla srɛ Ɲanmiɛn e man e niaan mun annzɛ kusu e kwla wla e wiengu’m be fanngan naan be su Zoova kpa titi. Nán like nga e kwlɛ i yo’n, i ti yɛ Zoova nin e di junman-ɔn. Sanngɛ kɛ mɔ e ɲin yi i’n, i ti yɛ ɔ nin e di junman-ɔn.—1 Kor. 3:5-9.

19. ?Ngue yɛ ndɛ ng’ɔ o Rɔmunfuɛ Mun 8:38, 39 nun’n uka e naan y’a wun i wlɛ-ɔ?

¹⁹ Nanwlɛ, kɛ e su Ɲanmiɛn kun m’ɔ bu be nga be su i’n be sran’n, i sɔ’n jɔ e klun dan. Ɔ yili e naan e yo i klun sa. Kpɛkun kɛ e su i kɛ ng’ɔ nin i fata sa’n, e di aklunjuɛ. (Ngl. 4:11) Kannzɛ bɔbɔ mɛn nga nunfuɛ’m be buman e wie’n, sanngɛ Zoova liɛ’n ɔ bu e sran. (Ebr. 11:16, 38) Kannzɛ tukpacɛ’n ti’n e sa sin bubu e’n, annzɛ sika ndɛ’n jran e su’n, annzɛ kpɛnngbɛn yolɛ’n kle e yalɛ’n, nán e wla fi su le kɛ like fi kwlá yoman naan e Si m’ɔ o ɲanmiɛn su lɔ’n w’a yaci e klolɛ.—An kanngan Rɔmunfuɛ Mun 8:38, 39 nun.