Skip to content

Skip to table of contents

KUPU AKO 5

Te Mau Ō mo Kimoutolu

Te Mau Ō mo Kimoutolu

“‘Oku mau loto ke mau ō mo kimoutolu, he kuo mau fanongo ko e ‘Otuá ‘oku ‘i he kakai ko kimoutolú.”—SĀK. 8:23.

HIVA 53 Ngāue Fā‘ūtaha

‘I HE KUPÚ NI *

Ko e fanga sipi kehé (“kau tangata ‘e toko hongofulu”) ‘oku nau ma‘u ‘a e monū ke lotu kia Sihova fakataha mo e kau paní (“Siu”) (Sio ki he palakalafi 1-2)

1. Ko e hā na‘e pehē ‘e Sihova ‘e hoko ‘i hotau taimí?

NA‘E tomu‘a tala ‘e Sihova fekau‘aki mo hotau taimí: “‘E ‘i ai ha kau tangata ‘e toko hongofulu mei he ngaahi lea kotoa ‘o e ngaahi pule‘angá te nau piki, ‘io, te nau piki ma‘u ki he kofu ‘o ha Siu, mo pehē: ‘‘Oku mau loto ke mau ō mo kimoutolu, he kuo mau fanongo ko e ‘Otuá ‘oku ‘i he kakai ko kimoutolú.’” (Sāk. 8:23) Ko e “Siu” ko ení ‘okú ne fakafofonga‘i ‘a e fa‘ahinga kuo pani ‘e he ‘Otuá ‘aki ‘a e laumālie mā‘oni‘oní. ‘Oku toe ui kinautolu ko e “‘Isileli ‘a e ‘Otuá.” (Kal. 6:16) Ko e “kau tangata ‘e toko hongofulu” ‘oku nau fakafofonga‘i ‘a e fa‘ahinga ‘oku nau ma‘u ‘a e ‘amanaki ‘o e mo‘ui ta‘engata ‘i he māmaní. ‘Oku nau ‘ilo‘i kuo faitāpuekina ‘e Sihova ‘a e kulupu ko eni ‘o e kau paní pea ongo‘i ko ha monū ia ke lotu kiate ia fakataha mo kinautolu.

2. ‘Oku anga-fēfē ‘a e “ō” ‘a e “kau tangata ‘e toko hongofulu” mo e kau paní?

2 Neongo ‘oku ‘ikai malava ke tau ‘ilo‘i ‘a e hingoa ‘o e mēmipa taki taha ‘o e kau pani ‘i he māmaní he ‘ahó ni, * ko e fa‘ahinga ‘oku nau ‘amanaki ke mo‘ui ‘i he māmaní ‘e lava ke nau “ō” mo e kau paní. Anga-fēfē? ‘Oku pehē ‘e he Tohi Tapú ko e “kau tangata ‘e toko hongofulu” te nau “piki ma‘u ki he kofu ‘o ha Siu, mo pehē: ‘‘Oku mau loto ke mau ō mo kimoutolu, he kuo mau fanongo ko e ‘Otuá ‘oku ‘i he kakai ko kimoutolú.’” ‘I he konga ‘uluaki ‘o e veesi Tohi Tapú ‘oku lave ai ki he Siu ‘e toko taha. Ka ko e konga faka‘osi ‘o e vēsí ‘oku lave ia ki he “kimoutolu” mo e “kakai ko kimoutolú.” ‘Oku ‘uhinga ení ko e Siu ko ení ‘oku ‘ikai ko ha toko taha pē ia ka ‘okú ne fakafofonga‘i ‘a e kulupu fakalūkufua ‘o e kau paní. Ko e fa‘ahinga ‘oku ‘ikai pani kinautolú ‘oku nau tauhi kia Sihova fakataha mo e kau paní. Kae kehe, ‘oku ‘ikai ke nau vakai ki he kau paní ko honau kau taki, koe‘uhi ‘oku nau ‘ilo‘i ko Sīsū ‘a honau Takí.—Māt. 23:10.

3. Ko e hā ‘a e ngaahi fehu‘i ‘e tali ‘i he kupu ko ení?

3 Koe‘uhi ‘oku kei ‘i ai ‘a e kau Kalisitiane pani ‘i he ha‘oha‘onga ‘o e kakai ‘a e ‘Otuá ‘i he ‘ahó ni, ‘oku fifili nai ‘a e ni‘ihi: (1) ‘Oku totonu ke fēfē ‘a e vakai ‘a e kau paní kiate kinautolu tonú? (2) ‘Oku totonu ke fēfē ‘a e fakafeangai ki he fa‘ahinga ‘oku ma‘u ‘inasi ‘i he Fakamanatú? (3) ‘Oku totonu ke tau hoha‘a kapau ‘oku tupulaki ‘a e tokolahi ‘o e kau ma‘u ‘inasí? ‘E tali ‘i he kupu ko ení ‘a e ngaahi fehu‘i ko iá.

‘OKU TOTONU KE FĒFĒ ‘A E VAKAI ‘A E KAU PANÍ KIATE KINAUTOLU TONÚ?

4. Ko e hā ‘a e fakatokanga ‘oku ma‘u ‘i he 1 Kolinitō 11:27-29 ‘oku totonu ke fakakaukau fakamātoato fekau‘aki mo ia ‘a e kau paní, pea ko e hā hono ‘uhingá?

4 Ko e kau paní ‘oku totonu ke nau fakakaukau fakamātoato fekau‘aki mo e fakatokanga ‘oku ma‘u ‘i he 1 Kolinitō 11:27-29. (Lau.) ‘E anga-fēfē nai ha ma‘u ‘inasi ha tokotaha pani ‘a ia “‘oku ‘ikai te ne taau ki aí” ‘i he Fakamanatú? Te ne fai pehē kapau na‘á ne ma‘u ‘inasi mei he maá mo e uainé kae ‘ikai ke ne mo‘ui ‘o fehoanaki mo e ngaahi tu‘unga mā‘oni‘oni ‘a Sihová. (Hep. 6:4-6; 10:26-29) ‘Oku ‘ilo‘i ‘e he kau paní kuo pau ke nau nofo‘aki faitōnunga kapau ‘oku nau loto ke ma‘u “‘a e pale ‘o e ui fakahēvani mei he ‘Otuá fakafou ‘ia Kalaisi Sīsuú.”—Fil. 3:13-16.

5. ‘Oku totonu ke fēfē ‘a e ongo‘i ‘a e kau Kalisitiane paní fekau‘aki mo kinautolú?

5 ‘Oku tokoni‘i ‘e he laumālie mā‘oni‘oni ‘o Sihová ‘ene kau sevānití ke nau anga-fakatōkilalo, ‘o ‘ikai ke pōlepole. (‘Ef. 4:1-3; Kol. 3:10, 12) Ko ia ko e kau paní ‘oku ‘ikai ke nau ongo‘i ‘oku nau lelei ange ‘i he ni‘ihi kehé. ‘Oku nau ‘ilo‘i ‘oku ‘ikai ke ‘oange ‘e Sihova ia ki he kau paní ‘a e laumālie mā‘oni‘oni lahi ange ‘i he‘ene kau sevāniti kehé. ‘Oku ‘ikai ke nau ongo‘i ‘oku nau ma‘u ‘a e mahino loloto ange ki he mo‘oni Fakatohitapú ‘i he ni‘ihi kehé. Pea he‘ikai ‘aupito ke nau tala ange ki ha tokotaha kuo pani mo ia pea ‘oku totonu ke ne kamata ma‘u ‘inasi ‘i he Fakamanatú. ‘I hono kehé, ‘oku nau lāu‘ilo anga-fakatōkilalo ko Sihova pē ‘okú ne fakaafe‘i ‘a e kakaí ke ‘alu ki hēvaní.

6. Fakatatau ki he 1 Kolinitō 4:7, 8, ‘oku totonu ke fēfē ‘a e tō‘onga ‘a e kau Kalisitiane paní?

6 Neongo ‘oku ongo‘i ‘e he kau paní ko ha monū ia ke fakaafe‘i ke ‘alu ki hēvani, ‘oku ‘ikai ke nau ‘amanekina ‘a e ni‘ihi kehé ke fakafeangai ange kiate kinautolu ‘i ha founga makehe. (Fil. 2:2, 3) ‘Oku nau toe ‘ilo‘i ‘i hono pani kinautolu ‘e Sihová, na‘e ‘ikai ke ne ‘ai ia ke ‘ilo‘i ‘e he tokotaha kotoa. Ko ia ‘oku ‘ikai ke ‘ohovale ha tokotaha pani kapau ‘oku ‘ikai ke tui leva ha ni‘ihi kuo pani ia. ‘Okú ne ‘ilo‘i ‘oku tala mai ‘e he Tohi Tapú ke ‘oua ‘e fakavave ke tui ki ha tokotaha ‘okú ne pehē kuo ‘oange ‘e he ‘Otuá kiate ia ha fatongia makehe. (Fkh. 2:2) ‘I he ‘ikai loto ha Kalisitiane pani ke tohoaki‘i mai ‘a e tokangá kiate iá, he‘ikai ke ne tala ki he fa‘ahinga ‘oku nau fuofua fetaulakí ‘oku pani ia. Pea he‘ikai mo‘oni ke ne pōlepole fekau‘aki mo ia ki he ni‘ihi kehé.—Lau ‘a e 1 Kolinitō 4:7, 8.

7. Ko e hā ‘e faka‘ehi‘ehi ‘a e kau paní mei hono faí, pea ko e hā hono ‘uhingá?

7 Ko e kau Kalisitiane paní ‘oku ‘ikai ke nau ongo‘i ‘oku totonu ke nau feohi pē mo e kau pani kehé, ‘o hangē ia ko e kau mēmipa kinautolu ‘o ha kalapu. ‘Oku ‘ikai ke nau kumi pē ki he kau pani kehé, ‘o ‘amanaki ke nau lāulea ki hono pani kinautolú pe ke fa‘u ‘a e ngaahi kulupu fakatāutaha ke ako ‘a e Tohi Tapú. (Kal. 1:15-17) He‘ikai ke fā‘ūtaha ‘a e fakataha‘angá kapau ‘e fai ‘e he kau paní ‘a e ngaahi me‘a ko iá. Te nau ngāue ai ‘o fakafepaki ki he laumālie mā‘oni‘oní, ‘a ia ‘oku tokoni ki he kakai ‘a e ‘Otuá ke ma‘u ‘a e melino mo e fā‘ūtahá.—Loma 16:17, 18.

‘OKU TOTONU KE FĒFĒ ‘A E FAKAFEANGAI KI HE KAU PANÍ?

‘Oku ‘ikai totonu ke tau fakafeangai ki he kau paní pe ko ha taha pē ‘oku ne tataki kitautolu ‘o hangē ia ha tokotaha ‘iloa (Sio ki he palakalafi 8) *

8. Ko e hā ‘oku fiema‘u ai ke ke tokanga fekau‘aki mo e anga ho‘o fakafeangai ki he fa‘ahinga ‘oku ma‘u ‘inasi ‘i he Fakamanatú? (Sio foki ki he fakamatala ‘i lalo.)

8 ‘Oku totonu ke fēfē ‘etau fakafeangai ki he fanga tokoua mo e fanga tuofāfine paní? ‘E hala ia ke fakavīkiviki‘i tōtu‘a ha tokotaha, ‘o a‘u kapau ko ha tokoua pani ia ‘o Kalaisi. (Māt. 23:8-12) ‘I he taimi ‘oku lave ai ‘a e Tohi Tapú fekau‘aki mo e kau mātu‘á, ‘oku fakalototo‘a‘i kitautolu ke “fa‘ifa‘itaki ki he‘enau tuí,” ka ‘oku ‘ikai ke tala mai ai kiate kitautolu ke tau ‘ai ha tangata ke hoko ko hotau taki. (Hep. 13:7) Ko e mo‘oni ‘oku pehē ‘e he Tohi Tapú ‘oku ‘i ai ‘a e ni‘ihi ‘oku “tuha mo e faka‘apa‘apa lahi ange.” Ka ‘oku ‘uhinga ení ko ‘enau “fai ‘a e tataki leleí” pea “ngāue mālohi ‘i he leá mo e faiakó,” ka ‘oku ‘ikai ‘uhinga ia ‘oku pani kinautolu. (1 Tīm. 5:17) Kapau ‘oku tau fakahīkihiki‘i mo fai ha tokanga tōtu‘a ki he kau paní, ‘e lava ke tau fakamaa‘i kinautolu. * Pe ko e kovi angé, ‘e lava ke tau ‘ai kinautolu ke nau pōlepole. (Loma 12:3) ‘Oku ‘ikai ha taha ‘o kitautolu ‘e loto ke fai ha me‘a ‘e fakatupunga nai ai ha taha ‘o e fanga tokoua pani ‘o Kalaisí ke ne fai ‘a e fehālaaki mafatukituki ko iá!—Luke 17:2.

9. ‘E lava fēfē ke tau fakahāhā ‘oku tau faka‘apa‘apa‘i ‘a e kau Kalisitiane paní?

9 ‘E lava fēfē ke tau fakahāhā ‘oku tau faka‘apa‘apa‘i ‘a e fa‘ahinga ‘oku pani ‘e Sihová? He‘ikai ke tau ‘eke ange ‘a e founga na‘e pani ai kinautolú. Ko e me‘a fakafo‘ituitui eni, ‘a ia ‘oku ‘ikai ha‘atau totonu ke ‘ilo fekau‘aki mo ia. (1 Tes. 4:11; 2 Tes. 3:11) Pea ‘oku ‘ikai totonu ke tau fakamahalo ko honau husepānití pe uaifí, ongo mātu‘á pe ngaahi mēmipa kehe ‘o e fāmilí ‘oku pani foki mo kinautolu. ‘Oku ‘ikai ke ma‘u tukufakaholo ‘e ha taha ‘a e ‘amanaki fakahēvaní mei hono fāmilí. ‘Okú ne ma‘u ia mei he ‘Otuá. (1 Tes. 2:12) ‘Oku totonu ke tau toe faka‘ehi‘ehi mei hono ‘eke ‘a e ngaahi fehu‘i ‘e lava ke fakalotomamahi ki he ni‘ihi kehé. Ko e fakatātaá, he‘ikai ke tau ‘eke ki ha uaifi ‘o ha tokoua pani pe ‘oku fēfē ‘ene ongo‘í fekau‘aki mo e ‘amanaki ke mo‘ui ta‘engata ‘i he māmaní ‘o ‘ikai ‘i ai hono husepānití. He ko ē, ‘oku lava ke tau fakapapau‘i mo‘oni ‘i he māmani fo‘oú, ko Sihova te ne “fakatōli‘a ‘a e holi ‘a e me‘amo‘ui kotoa.”—Saame 145:16.

10. ‘E lava fēfē ke tau malu‘i kitautolu kapau ‘oku tau faka‘ehi‘ehi mei hono “fai ha fakavīkiviki‘i”?

10 Kapau ‘oku ‘ikai ke tau fakafeangai ki he kau paní ‘o hangē ‘oku nau mahu‘inga ange ‘i he ni‘ihi kehé, ‘oku tau malu‘i foki ai kitautolu. Anga-fēfē? ‘Oku tala mai ‘e he Tohi Tapú ko e ni‘ihi ‘o e kau paní he‘ikai nai ke nau nofo‘aki faitōnunga. (Māt. 25:10-12; 2 Pita 2:20, 21) Ka ‘o kapau ‘oku tau faka‘ehi‘ehi mei hono “fai ha fakavīkiviki‘i,” he‘ikai ‘aupito ke tau muimui ‘i he ni‘ihi kehé, na‘a mo e fa‘ahinga ‘oku paní pe tu‘u-ki-mu‘a pe ko e fa‘ahinga kuo nau tauhi kia Sihova ‘i ha taimi fuoloa. (Sute 16, fkm. ‘i lalo) Pea kapau te nau hoko ‘o ta‘efaitōnunga pe mavahe mei he fakataha‘angá, he‘ikai mole ai ‘etau tui kia Sihová pe ta‘ofi ‘etau tauhi kiate iá.

‘OKU FIEMA‘U KE TAU HOHA‘A FEKAU‘AKI MO E TOKOLAHI ‘O E KAU MA‘U ‘INASÍ?

11. Ko e hā kuo hoko ki he tokolahi ‘o e kau ma‘u ‘inasi ‘i he Fakamanatú?

11 ‘I he laui ta‘u lahi, ko e tokolahi ‘o e kau ma‘u ‘inasi ‘i he Fakamanatú na‘e ‘alu ke tokosi‘i ange. Ka ‘i he ngaahi ta‘u ki muí ni maí kuo toe ‘alu ke tokolahi ange ‘i he ta‘u taki taha. ‘Oku fiema‘u ke tau hoha‘a fekau‘aki mo e me‘á ni? ‘Ikai. Tau lāulea ange ki he ngaahi mo‘oni‘i me‘a ‘oku fiema‘u ke tau manatu‘i.

12. Ko e hā ‘oku ‘ikai totonu ai ke tau hoha‘a fekau‘aki mo e tokolahi ‘o e fa‘ahinga ‘oku ma‘u ‘inasi ‘i he Fakamanatú?

12 “‘Oku ‘afio‘i ‘e Sihova ‘a e fa‘ahinga ‘oku ha‘aná.” (2 Tīm. 2:19) ‘I he ‘ikai hangē ko Sihová, ko e fanga tokoua ‘oku nau lau ‘a e tokolahi ‘o e kau ma‘u ‘inasi ‘i he Fakamanatú ‘oku ‘ikai ke nau ‘ilo pe ko hai mo‘oni ‘oku paní. Ko ia ko e fika ko iá ‘oku kau ai ‘a e fa‘ahinga ‘oku nau fakakaukau ‘oku pani kinautolu ka ‘oku ‘ikai. Ko e fakatātaá, ko e ni‘ihi na‘a nau ma‘u ‘inasi ki mu‘a kuo nau tuku ia ki muí ni mai. ‘Oku ma‘u nai ‘e he ni‘ihi ‘a e ngaahi palopalema fakae‘atamai pe fakaeongo ‘o ‘ai ai ke nau tui te nau kaungāpule mo Kalaisi ‘i hēvani. ‘Oku hā mahino, ‘oku ‘ikai ke tau ‘ilo‘i tofu pē ‘a e tokolahi ‘o e kau pani ‘oku kei toe ‘i he māmaní.

13. ‘Oku tala mai ‘e he Tohi Tapú pe ko e kau pani ‘e toko fiha ‘e ‘i he māmaní ‘i he taimi ‘e kamata ai ‘a e fu‘u mamahi lahí?

13 ‘E ‘i ai ‘a e kau pani ‘i he ngaahi feitu‘u lahi ‘i he māmaní ‘i he taimi ‘e ha‘u ai ‘a Sīsū ‘o ‘ave kinautolu ki hēvaní. (Māt. 24:31) ‘Oku pehē ‘e he Tohi Tapú ‘i he ngaahi ‘aho faka‘osí, ‘e ‘i ai ha ki‘i tokosi‘i ‘o e kau paní ‘e kei toe ‘i he māmaní. (Fkh. 12:17) Ka ‘oku ‘ikai tala mai ia ai pe ko e toko fiha ‘e toe ‘i he taimi ‘e kamata ai ‘a e fu‘u mamahi lahí.

‘Oku totonu ke fēfē ‘etau fakafeangai ki ha taha ‘oku ma‘u ‘inasi ‘i he Fakamanatú? (Sio ki he palakalafi 14)

14. Hangē ko ia ‘i he Loma 9:11, 16, ko e hā ‘oku fiema‘u ke tau mahino‘i fekau‘aki mo hono fili ‘o e kau paní?

14 ‘Oku fakapapau‘i ‘e Sihova ‘a e taimi te ne fili ai ‘a e kau paní. (Loma 8:28-30) Na‘e kamata hono fili ‘e Sihova ‘a e kau paní ‘i he hili ‘a e toetu‘u ‘a Sīsuú. ‘Oku hā ngali ‘i he ‘uluaki senitulí ko e kau Kalisitiane mo‘oní kotoa na‘e pani kinautolu. ‘I he laui senituli hoko atu aí, ko e tokolahi taha ‘o e fa‘ahinga na‘e taku ko e kau Kalisitiané na‘e ‘ikai ke nau muimui mo‘oni kia Kalaisi. Na‘a mo ia, lolotonga ‘a e ngaahi ta‘u ko iá, na‘e pani ‘e Sihova ‘a e ki‘i tokosi‘i ‘o e kau Kalisitiane mo‘oní. Na‘a nau hangē ko e uite na‘e lave ki ai ‘a Sīsū ‘e tupu ‘i he lotolotonga ‘o e teá. (Māt. 13:24-30) Lolotonga ‘a e ngaahi ‘aho faka‘osí, kuo hokohoko atu hono fili ‘e Sihova ‘a e kakai ke nau hoko ko e konga ‘o e toko 144,000. * Ko ia kapau ‘oku fakapapau‘i ‘e he ‘Otuá ke fili ‘a e ni‘ihi ko ení ki mu‘a pē ‘i he ngata‘angá, ko e mo‘oni ‘oku ‘ikai totonu ke tau fehu‘ia hono potó. (Lau ‘a e Loma 9:11, 16.) * Kuo pau ke tau tokanga ke ‘oua te tau fakafeangai ‘o hangē ko e kau ngāue na‘e fakamatala‘i ‘e Sīsū ‘i he taha ‘o ‘ene ngaahi talanoa fakatātaá. Na‘a nau lāunga fekau‘aki mo e fakafeangai honau ‘eikí ki he fa‘ahinga na‘a nau kamata ngāue ‘i he houa faka‘osí.—Māt. 20:8-15.

15. ‘Oku kau kotoa ‘a e kau paní ‘i he “tamaio‘eiki anga-tonu mo potó,” ‘oku lave ki ai ‘i he Mātiu 24:45-47? Fakamatala‘i.

15 ‘Oku ‘ikai ke hoko ‘a e fa‘ahinga kotoa ‘oku nau ma‘u ‘a e ‘amanaki ke mo‘ui ‘i hēvaní ko ha konga ‘o e “tamaio‘eiki anga-tonu mo potó.” (Lau ‘a e Mātiu 24:45-47.) Hangē ko ia ‘i he ‘uluaki senitulí, ko Sihova mo Sīsū ‘i he ‘ahó ni ‘okú na ngāue‘aki ha fanga tokoua tokosi‘i ke fafanga pe ako‘i ‘a e tokolahi. Ko ha ki‘i tokosi‘i pē ‘o e kau Kalisitiane pani ‘i he ‘uluaki senitulí na‘a nau hiki ‘a e Ngaahi Konga Tohi Tapu Faka-Kalisi Kalisitiané. ‘I he ‘ahó ni, ko ha ki‘i tokosi‘i pē ‘o e kau Kalisitiane paní ‘oku nau ma‘u ‘a e fatongia ke ‘oatu ki he kakai ‘a e ‘Otuá ‘a e “me‘akaí ‘i he taimi totonu.”

16. Ko e hā kuó ke ako mei he kupu ko ení?

16 Ko e hā kuo tau ako ‘i he kupu ko ení? Kuo fakapapau‘i ‘e Sihova ke ‘oange ‘a e mo‘ui ta‘engata ‘i he māmaní ki he fu‘u tokolahi ‘o ‘ene kakaí pea ko e mo‘ui ‘i hēvani ki he fa‘ahinga tokosi‘i ko ia te nau pule fakataha mo Sīsuú. ‘Oku fakapale‘i ‘e Sihova ‘a e kotoa ‘ene kau sevānití—‘a e “Siu” pehē foki ki he “kau tangata ‘e toko hongofulu”—pea ‘okú ne fiema‘u ke nau talangofua ki he ngaahi lao tatau pea nofo‘aki faitōnunga. Kuo pau ke nofo‘aki anga-fakatōkilalo ‘a e tokotaha kotoa. Kuo pau ke nau tauhi fakataha kotoa kiate ia mo nau fā‘ūtaha. Pea kuo pau ki he tokotaha kotoa ke hanganaki tauhi ‘a e melinó ‘i he fakataha‘angá. ‘I he‘etau ofi ange ki he ngata‘angá, ‘ofa ke tau hanganaki tauhi kotoa kia Sihova pea muimui kia Kalasi ko e “tākanga pē ‘e taha.”—Sione 10:16.

^ pal. 5 ‘I he ta‘ú ni, ko e Fakamanatu ‘o e Pekia ‘a Kalaisí ‘e fai ‘i he Tūsite, ‘Epeleli 7. ‘Oku totonu ke fēfē ‘etau vakai ki he fa‘ahinga ‘oku ma‘u ‘inasi ‘i he efiafi ko iá? ‘Oku totonu ke tau hoha‘a kapau ‘oku hokohoko atu ‘a e tupulaki ‘a e tokolahi ‘o e kau ma‘u ‘inasí? Te tau ma‘u ‘a e tali ki he ngaahi fehu‘i ko ení ‘i he kupú ni, ‘a ia ‘oku makatu‘unga ‘i he kupu na‘e hā ‘i he Taua Le‘o ‘o Sanuali 2016.

^ pal. 2 Fakatatau ki he Saame 87:5, 6, ‘e fakae‘a nai ‘e he ‘Otuá ‘i he kaha‘ú ‘a e hingoa ‘o e fa‘ahinga kotoa ‘oku pule fakataha mo Sīsū ‘i hēvaní.—Loma 8:19.

^ pal. 8 Sio ki he puha “Ko e ‘Ofá ‘‘Oku ‘Ikai Te Ne Fai ha Tō‘onga Ta‘efe‘unga’” ‘i he Taua Le‘o, Sanuali 2016.

^ pal. 14 Neongo ‘oku fakahaa‘i ‘i he Ngāue 2:33 ko e laumālie mā‘oni‘oní ‘oku hua‘i hifo ia fakafou ‘ia Sīsū, ko Sihova pē ‘okú ne fakaafe‘i ‘a e tokotaha taki taha.

^ pal. 14 Ki ha fakamatala lahi ange, sio ki he “Fehu‘i mei he Kau Lautohí” ‘i he Taua Le‘o, Mē 1, 2007.

HIVA 29 ‘A‘eva ‘i he Anga-Tonu

^ pal. 56 FAKAMATALA ‘O E FAKATĀTĀ: Sioloto atu kapau ko ha fakafofonga mei he ‘ulu‘i ‘apitangá mo hono uaifí ‘oku takatakai‘i ‘e ha kakai ‘o faitaa‘i ‘i ha fakataha-lahi. He ta‘efaka‘apa‘apa ē ko ia!