Ni psaliwe aCanadá ka doropa la Quebec, lani kuvulavuliwaka xiFrancês. Vapsali va mina Louis na Zélia, vani kulise hi lirhandzu. Papayi wa mina i munhu wa kumiyela hi ntumbuluko kambe a arhandza kulerha. Ani rhandza kutsala naswona ani pimisa swaku siku lin’wana nita va mutsali wa majornali.

Ankama ani ni 12 wa malembe, Rodolphe Soucy lweyi a atirha na papayi ahi yendzelile akaya yena ni munganu wa yena. Vona ava li Timboni ta Yehovha. Ani nga tivi swa kutala hi Timboni naswona aningaswi naveli kutiva hita wukhongheli la tona. Kambe ni tsakisiwe hileswi ava hlamulisa xiswona swivutiso swa vanhu hi kutirhisa Bibele. Hambi Vapsali va mina ava tsake swinene lakakuva va pfumela kufambiseliwa djondzo ya Bibele.

Ka nkama wolowo, mina ani djondza ka xikola xa Katolika. Hi mhaka leyo, ani bula ni vakolega va mina hileswi aniswi djondza ka Bibele. Minkama yin’wana vaprisori lava ava li vaprista ava twa mabulu ya hina. Leswi ani tirhisa Matsalwa kuva ni tiyisekisa leswi aniswi vula, mun’we wa vona ani byele phambeni ka vadjondzi lavan’wana swaku ni muxandzuki. Lexo aku li xiyimu xa kutika kambe ni ve ni vuyelo la kahle hikusa leswo swini pfunile kuvona swaku vaprisori volavo lava avali vaprista avanga pfumelelani ni leswi Bibele liswi djondzisaka. Ni game ni tshika kuya ka xikola xolexo. Hi kupfumeleliwa hi vapsali va mina ni yile ka xikola xin’wana.

Ni tame ni djondza Bibele kambe aswini tikela kutirhisa leswi aniswi djondza hikusa ani chava kuchumayela hi munti ni munti. Kereke ya Katolika ayi hlohlotela vanhu hintamu naswona ayi  lwisana ni ntirho wa kuchumayela. Maurice Duplessis, lweyi aali murhangeli wa politika wa Quebec a atwanana ngopfu ni kereke. Hi kupfuniwa hi yena vanhu vanhu vanyingi va sungule kuhlasela Timboni. Hi nkama wolowo swi lave hiva ni xivindzi akuva hi chumayela.

Makwerhu John Rae lweyi a ayile ka Xikola xa Gilead xa wu 9, ani pfunile kuva ni hlula kuchava. Yena a ani ntokoto naswona a ativeka hansi a tlhela a ngheneka. Aswi kala kuva ani laya hi kukongoma kambe ni djondze eka xikombiso xa yena. Makwerhu Rae aswimu karhatela ku vulavula xiFrancês hi mhaka leyo ani tolovela kufamba na yena ka ntirho wa kuchumayela ni tlhela ni mupfuna kudjondza lirimi leli. A nkama lowu ningawu heta na yena wuni pfunile swaku ni teka xiboho xa kuva Mboni ya Yehovha. Ni tsakamisiwe hi 26 ka Maio wa 1951, na se kuhundza 10 wa malembe na ni vulavula ni Timboni ka kusungula.

Bandla la hina lalitsongo aQuebec a li tale hi vapfuli va ndlela. Vani yendle ni nghena ka ntirho lowu. Hi nkama lowuyani ahi chumayela hi munti ni munti na hi tirhisa Bibele ntsena. Leswi ahingana mabuku a kulaveka hi matirhisa kahle Matsalwa. Hi mhaka leyo, ni lwele kutiva tindzimana leti atitani pfuna kudjondzisa ntiyiso. Hambi leswo, vanhu vanyingi avanga pfumeli kulerha Bibele leli alinga pfumeleliwanga hi Kereke ya Katolika.

Hi 1952, ni chade na Simone Patry, makwerhu waxisati wa kutshembeka lweyi a ali wa ndhawu yoleyo. Hi rhurhile hiya tshama Montreal, nakambe ndzeni ka lembe hi katekisiwile hi kuva ni n’wana waxisati lweyi himu chuleke swaku hi Lise. Hambi leswi ni nyimeke kutirha tani hi mupfuli wa ndlela na kusale kutsongo kuva hi chada, mina na Simone hi lwele kuhanya hi swilo switsongo naswona ahi yendla mintirho yotala abandleni tani hi ndjangu.

Kuhundze 10 wa malembe na ninga pimisi ngopfu hi kuyengetela ntirho wa mina wa kuchumayela. Hi 1962, na hi li ka xikola xa madoda lexi vitaniwaka Xikola xa Ntirho wa Mfumu aBetele la Canadá, ni vekiwe kuyetlela ka kwartu lin’we na makwerhu Camille Ouellette. Ani hlamalisiwa hi leswi makwerhu lweyi a ahisekisa xiswona ka ntirho wa kuchumayela, ngopfungopfu hi mhaka leswi aali nhloko ya ndjangu. Hi nkama lowo, ava kala vamakwerhu lava ava li vapfuli vandlela na vali ni vana aQuebec. Kambe hi leswi Camille a alava kuyendla swona. Nkama lowu ningawu heta na yena ani pfune kupimisa hi xiyimu xa mina. Loko se kuhundze tiwhetinyana, niswi vonile  swaku anitaswi kota kutlhela niva mutirhi wa nkama hinkwawu. Van’wana vani byele swaku xiboho xa mina axingali xa wutlharhi. Kambe aniva yingisanga hikusa ani tshemba swaku Yehovha ata katekisa mizamu ya mina ya kuyendla swotala ka ntirho wa kuchumayela.

Hi 1964, mina na Simone hi rhumeliwe kuya tirha tani hi vapfuli va ndlela vohlawuleka aDoropeni la Quebec lomu hinga kulela kona, naswona hi game hi tirha malembe ya kutala. Hi nkama lowu se aswi vevuka nyana kuchumayela. Kambe ahaha kumana ni vakaneti.

Hi Sabado mun’wana ni hlikanhi ni khomiwile ka xidoropana xa Sainte-Marie lexi axili kusuhi ni doropa la Quebec. Mun’wana wa vatirhi ani khomile ani yisa maphoyiseni, lani vanga fika vani peta djele hi mhaka ya leswi ani chumayela hi munti ni munti na vanga ni pfumelelanga. Ni game ni thethisiwa hi Baillargeon kunga muyavanyisi lweyi a achaviwa hintamu. Yena ani vutise swaku a kutava mani advogado wa mina. Loko nimu byelile swaku akutava Glen How, * kunga makwerhu wa advogado lweyi a ativiwa ngopfu, a kwatile a gama a ku: “Ahihim kungavi yena!” Makwerhu Glen How a ali advogado lweyi a ativiwa hi kuyimelela Timboni ta Yehovha. Hi kuhatlisa va ni byele swaku aningaha li na nandzu.

Leswi ahi kumaka ni kukanetiwa a Quebec, aswihi tikela kukuma ndhawu leyi ahita khoma mintlhanganu ka yona. Bandla la hina lalitsongo li kume garaji la litsongo la kutitimela kuva hi va ni mintlhanganu ka lona. Akuva kukufumela, vamakwerhu ava tirhisa muchini wa kutirha hi oleyo lowu awu humesa moya wa kukufumela. Loko mintlhanganu yi hela ahi tolovela kutshama nyana hi bula hi mintokoto ya kutiyisana.

Aswi tsakisa kuvona leswi ntirho wochumayela awu kulisa xiswona malembe lawayani! Hiva 1960, akova ni mabandla ya matsongo a Doropeni la Quebec, na Côte-Nord ni le Península de Gaspé. Kambe swoswi kuni Timboni totala ngopfu ka tindhawu leti naswona vamakwerhu vani tindhawu ta kugandzela ka tona ta kuxonga swinene.

Hi 1970 mina na Simone hi rhambiwe kuya tirha tani hi vadjikelezi. Kambe hi 1973 hi rhambiwe kuya tirha tani hi Valanguteli va Muganga. Ka malembe lawa hinkwawu ni djondze ngopfu ka xikombiso xa vamakwerhu lava ava ni ntokoto va kufana na Laurier Saumur * na David Splane, * lava na vona vangava vadjikelezi. Hi nkama wa Asembleya, mina na David hi bulisane hi leswi hingaswi yendlaka kuva hi yampsisa madjondziselo ya hina. Ni khumbuka loko David ani byela a ku: “Léonce, ni tsakile hi wukaneli la wena la wugamu. Uli veke kahle swinene, kambe alo yendla ingi i wukaneli linharhu ka wukaneli lin’we”. Ni twisisile swaku ani tolovela kuvulavula hi timhaka ta tinyingi ka wukaneli la mina. Ani fanele ni djondza kuli langa kahle rhungula leli anita vulavula hi lona.

Mulanguteli wa muganga aani wutihlamuleli la kutiyisa vadjikelezi. Leswi vachumayeli va kutala  vale Quebec avani tiva kahle, ava tsakela kufamba na mina ka ntirho wochumayela hi nkama lowu ani yendzela masirkwito. Hambileswi aswini tsakisa kutirha na vona, aningaha heti nkama lowu awu laveka ni mudjikelezi. Siku lin’wana hi lirhandzu mudjikelezi ani khumbuze a ku: “I swinene kuheta nkama ni vamakwerhu kambe unga rivali swaku u yendzele mina vhiki leli. Niswi lava hintamu kukhutaziwa hi wena!” Xitsundzuxo lexi xini pfunile akuva ni tiva kuringanisela.

Hi 1976 ni humeleliwe hi swilo leswi aningaswi rindzelanga. Nsati wa mina wa kurhandzeka Simone, a vabyile swinene agama a fa. Aali wansati wa kahle, a arhandza kutirha naswona a rhandza Yehovha hintamu. Kutshama na ni khomekile antirweni wa Yehovha swini pfunile kuva ni tiyisela kuluzekeliwa naswona nimu khensa ngopfu Yehovha hileswi anga ni seketela hi nkama wolowo waku tika. Hi kufamba ka nkama, ni chade na Carolyn Elliott mutirhi wa nkama hinkwawu lweyi a avulavula Xinguiza. Yena aate Quebec ata pfunisa hileswi akuni xilaveko. Carolyn a angeneka naswona aani mhaka ni van’wana ngopfungopfu lava avani tingana. Ani pfunile swinene ka ntirho wa kuyendzela masirkwito.

Hi Janeiro wa 1978, ni kombeliwe kuya djondzisa ka Xikola xa Vapfuli va Ndlela xa kusungula aQuebec. Ani chava hintamu hikusa leswi anitaswi djondzisa aswili nyuwani ka mina naswona aswitava nyuwani ka vadjondzi. Na wu khensa hintamu ntlhawa wa kusungula wa vadjondzi lowu awuli ni vapfuli va ndlela va vanyingi lava avani ntokoto. Hambileswi ani li mudjondzisi, ni djondzile swotala ka vamakwerhu volavo!

Hi 1978 hive ni Kongresu ya Matiko ya Manyingi ka Xitado xa Mintlangu xa Montreal leyi ayi ni nhlokomhaka leyinge: “Kuhlula Ka Lipfumelo”. Kuve kongresu la likulu kutlula hinkwawu aQuebec, lani kungava ni kutlula 80.000 wa vanhu. Ni yaveliwe kuya tirha ka Departamento la kunyikela Mahungu la kongresu. Ani vulavula ni vajornalixta votala naswona aswi tsakisa hintamu kuvona  swilo swa swinene leswi avaswi tsala hi hina. Vahi yendle swivutiso swotala hi nkama wa kuleha wa kutlula 20 wa mawora, vagama vaswi humesa ka televhizori ni le ka radio. Vatlhela vahumesa swihloko swotlula 100 ka majornali. Leswi swi yendle swaku kunyikeliwa wumboni lalikuli.

Hi 1996 kuve ni kucinca ka kukulu ka ntirho wa mina. Ni hete malembe yotala na tirha aQuebec lani a kuvulavuliwa xiFrancês kusukela loko ni tsakamisiwile. Ni game ni rhumeliwe kuya tirha aToronto lani a kuvulavuliwa Xingiza. Aningati voni na ni faneleka naswona ani chava loko ni pimisa swaku anita nyikela wukaneli hi lirimi la kukala ninga li tivi kahle. Aswi lava ni khongela ngopfu nkama ni nkama ni kutlhela ni tshemba Yehovha.

Hambileswi ani chava kusunguleni, ninga vula hi kutiyiseka swaku malembe mambirhi lawa ninga ma heta aToronto, ma ve malembe ya kutsakisa ka ntirho wa mina. Hi kulehisa mbilu Carolyn ani pfunile kuva ni twitwa ni nchusekile loko ni djondza kuvulavula Xingiza naswona vamakwerhu avani seketela vatlhela va ni tiyisa. Hi nkama nyana se ani ni vanganu va vanyingi.

Handle ka kulungiselela a mintirho ya asembleya, hi Sexta feira ni madlambu ani tolovela kuheta kolomu ka wora na ni chumayela hi munti ni munti. Van’wana a va tivutisa leswi: ‘Hi mhaka muni hi vhiki leli anga khomeka hintamu a tlhela aya kuchumayeleni?’ Kambe ani tsumbule swaku mabulu lawa ani va na wona ka ntirho wa kuchumayela ama ni pepisa. Hambi swoswi loko niya kuchumayeleni na tsaka.

Hi 1998, mina na Carolyn hi tlhele hi rhumeliwa aMontreal kuva hiya tirha tani hi vapfuli va ndlela va kuhlawuleka. Hi malembe ya kutala, ntirho wa mina awu patsa kulunghiselela akuva kuchumayeliwa lomu kutaleke hi vanhu, ni kutirhisana ni vahaxi va mahungu akuva hi pfuna vanhu kucinca mavonelo ya kubiha lawa avali na wona hi Timboni ta Yehovha. Mina na Carolyn ahiswi rhandza kuchumayela vanhu lava avaha kufika aCanadá, lava ava lava kudjondza swa kutala hi Bibele.

Se kuhundza 68 wa malembe na ni tsakamisiwile. Loko ni pimisa hi nkama lowu hinkwawu ningana wona na ni tirhela Yehovha, naswi vona swaku ani katekisile. Ni tsakile hikusa ni djondze kurhandza kuchumayela ni kutlhela ni pfuna vanhu va vanyingi kutiva ntiyiso. Loko n’wana wa mina Lise ni nuna wa yena va kulise n’wana wa vona va sungule kutirha tani hi vapfuli va ndlela va nkama hinkawu. Swani tsakisa kuvona swaku n’wana wa mina wa hiseka ka ntirho wa kuchumayela. Niva khensa ngopfu Vamakwerhu lava hi xikombiso xa vona vani pfuneke kutiyisa wunghanu la mina na Yehovha ni kumu tirhela hi tindlela to hambanahambana. Ni tlhele ni djondza swaku akuva hi kota kuyendla leswi nhlengeletanu ya Yehovha yihi rhumaka swona kulaveka hi tshemba matimba ya yena kunga moya wokwetsima. (Pis. 51:11) Naha tama nimu khensa hintamu Yehovha hi leswi ani nyikaka mukhandlo wa kudzunisa vito la yena. — Pis. 54:6.