1. Mɛni e sa kaa nɔ ko nɛ pee ke e ngɛ hlae nɛ e kɛ Persia matsɛ nɛ tu munyu?

NGƆƆ lɛ kaa o ngɛ Persia ngɛ jeha 2,500 nɛ be ɔ mi. O suɔ kaa o kɛ matsɛ ɔ maa tu nɔ́ ko he munyu. Enɛ ɔ he ɔ, o hia blɔ kɛ ho Susa, nɛ ji matsɛ ma a mi ya. Se ja matsɛ ɔ ha mo he blɔ loko o kɛ lɛ ma nyɛ maa tu munyu. Ke o ka kaa o kɛ lɛ maa tu munyu be mi nɛ e ha we mo he blɔ ɔ, o wami ma nyɛ maa je o dɛ!​—Est. 4:11.

2. Kɛ Yehowa suɔ kaa waa nu he ha kɛɛ ke waa kɛ lɛ maa sɛɛ ní?

² Wa bua jɔ kaa Yehowa be kaa Persia matsɛ! Yehowa nɔ kuɔ kulaa pe adesa nɔ yelɔ ko, se e suɔ kaa waa hɛ kɛ su e he be fɛɛ be. E suɔ kaa waa kɛ lɛ nɛ sɛɛ ní faa. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, e ngɛ mi kaa Yehowa ngɛ sablaihi kaa Bɔlɔ, Ope, kɛ Nyɔmtsɛ Matsɛ mohu lɛɛ, se e suɔ kaa waa kɛ munyungu nɛ ji “Tsɛ” ɔ nɛ tsu ní ke waa kɛ lɛ ngɛ ní sɛɛe. (Mat. 6:9) Wa bua jɔ wawɛɛ kaa Yehowa suɔ nɛ waa hɛ kɛ su e he haa!

3. Mɛni he je nɛ wa ma nyɛ ma tsɛ Yehowa ke “Tsɛ” ɔ, nɛ mɛni he wa ma susu ngɛ ní kasemi nɛ ɔ mi?

³ E da blɔ kaa wa ma tsɛ Yehowa ke wa “Tsɛ,” ejakaa e mi nɛ wami tsuo jeɔ kɛ baa. (La 36:9) Akɛnɛ e ji wa Tsɛ he je ɔ, wa blɔ nya ní tsumi ji kaa wa maa bu lɛ tue. Ke wa peeɔ níhi nɛ e deɔ wɔ ɔ, wa ma ná jɔɔmihi babauu. (Heb. 12:9) Jɔɔmi ɔmɛ eko ji neneene wami nɛ wa ma ná ngɛ hiɔwe loo zugba a nɔ. Amlɔ nɛ ɔ po ɔ, wa náa jɔɔmi nɛ ɔmɛ ekomɛ. Ngɛ ní kasemi nɛ ɔ mi ɔ, wa maa na nɔ́ nɛ tsɔɔ kaa Yehowa ji Tsɛ nɛ ngɛ suɔmi, kɛ nɔ́ he je nɛ wa ma nyɛ ma ná nɔ mi mami kaa hwɔɔ se ɔ, e be wɔ kuae gblegbleegble. Se kekleekle ɔ, nyɛ ha nɛ wa susu nɔ́ he je nɛ wa ma nyɛ ma ná nɔ mi mami kaa wa hiɔwe Tsɛ ɔ suɔ wɔ, nɛ e susu ɔ wa he ɔ he.

4. Mɛni he je nɛ e he waa ha ni komɛ kaa a maa na Yehowa kaa a Tsɛ ɔ?

⁴ Anɛ e he waa ha mo kaa o maa na Yehowa kaa o Tsɛ lo? Eko ɔ, ni komɛ maa nu he kaa ke a kɛ mɛ to Yehowa he ɔ, a ba si kulaa. A he we yi kaa Mawu Ope ɔ hyɛɛ a nɔ kaa ni kakaakahi. Se kɛ̃ ɔ, wa Tsɛ nɛ ngɛ suɔmi ɔ sume nɛ waa nu he jã. E ha wɔ wami, nɛ e suɔ kaa huɛ bɔmi nɛ hi waa kɛ lɛ wa kpɛti. Benɛ bɔfo Paulo ma anɔkuale sane nɛ ɔ nɔ mi ta a, e ha nɛ e tue buli nɛ ji Atene bi ɔmɛ nu sisi kaa Yehowa “kɛ wa ti nɔ fɛɛ nɔ he kɛ we.” (Níts. 17:24-29) Mawu suɔ kaa wa ti nɔ fɛɛ nɔ kɛ lɛ nɛ sɛɛ ní kaa bɔ nɛ bi kɛ e fɔli nɛ a ngɛ suɔmi ɔ sɛɛ ní ɔ.

5. Mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ nyɛmiyo ko níhi a si kpami ɔ mi?

⁵ E he waa ha ni komɛ kaa a maa na Yehowa kaa a Tsɛ, ejakaa mɛ nitsɛmɛ a tsɛmɛ sume mɛ kpakpa ko, aloo a je we suɔmi kpo kɛ tsɔɔ mɛ kulaa. Nyɛmiyo ko de ke: “Ye papaa jɔɛ kulaa. Benɛ i bɔni Baiblo ɔ kasemi ɔ, i he we yi kaa ma nyɛ ma hɛ kɛ su Tsɛ ko nɛ ngɛ hiɔwe ɔ he. Se benɛ i ba kase Yehowa he ní ɔ, níhi tsake kulaa.” Anɛ mo hu o nuɔ he jã lo? Ke jã a, lɛɛ o kɔni mi nɛ ko jɔ̃. Ngɛ be nɛ sa mi ɔ, o maa nu he kaa Yehowa ji Tsɛ nɛ se be.

6. Ngɛ Mateo 11:27 ɔ nya a, mɛni ji blɔ kake nɔ nɛ Yehowa guɔ kɛ haa nɛ wa naa kaa e ji Tsɛ nɛ ngɛ suɔmi?

⁶ Yehowa ha nɛ a ngma munyuhi nɛ Yesu tu kɛ níhi nɛ e pee ɔ ngɛ Baiblo ɔ mi konɛ e kɛ ye bua wɔ nɛ waa na kaa e ji Tsɛ nɛ ngɛ suɔmi. (Kane Mateo 11:27.) Yesu je e Tsɛ ɔ su ɔmɛ kpo kɛ tsɔɔ bɔ nɛ e Tsɛ ɔ ngɛ ha tutuutu. Enɛ ɔ he ɔ, e nyɛ nɛ e de ke: “Nɔ fɛɛ nɔ nɛ e na mi ɔ, e na Tsɛ ɔ hulɔ.” (Yoh. 14:9) Behi fuu ɔ, Yesu tuɔ níhi nɛ Yehowa peeɔ kaa Tsɛ ɔ he munyu. Ngɛ Sane Kpakpa eywiɛ ɔmɛ a mi ɔ, Yesu ngɔ munyungu nɛ ji “Tsɛ” ɔ kɛ tsɛ Yehowa si 165 sɔuu. Mɛni he je nɛ Yesu tu munyuhi fuu kɛ kɔ Yehowa he ɔ? Yi mi tomi kake he je ji kaa konɛ nihi nɛ a he ye kaa Yehowa ji Tsɛ nɛ ngɛ suɔmi.​—Yoh. 17:25, 26.

7. Mɛni wa kaseɔ ngɛ Yehowa he ngɛ bɔ nɛ e kɛ e Bi ɔ hi si ha a he?

⁷ Nyɛ ha nɛ waa hyɛ nɔ́ nɛ wa ma nyɛ maa kase ngɛ bɔ nɛ Yehowa kɛ e Bi Yesu hi si ha a mi. Yehowa buɔ Yesu sɔlemi tue be fɛɛ be. Pi kaa e buɔ tue kɛkɛ, mohu ɔ, e haa e sɔlemi ɔmɛ a heto. (Yoh. 11:41, 42) Ngɛ nyagbahi nɛ Yesu kɛ kpe ɔ tsuo mi ɔ, e le kaa e Tsɛ ɔ suɔ lɛ, nɛ e fĩ e se.​—Luka 22:42, 43.

8. Ngɛ mɛni blɔhi a nɔ nɛ Yehowa ha Yesu e hiami níhi?

⁸ Yesu de ke: “Tsɛ ɔ he je nɛ i ngɛ wami mi.” Enɛ ɔ tsɔɔ kaa e Tsɛ ɔ ngɔ nɛ wami tsuo je, nɛ lɛ ji nɔ nɛ e baa wami tsuo yi. (Yoh. 6:57) Yesu ngɔ e hɛ kɛ fɔ e Tsɛ ɔ nɔ kulaa, nɛ Yehowa hu ha lɛ e he lo nya hiami níhi. Se nɔ́ nɛ pe kulaa a, Yehowa ye bua Yesu nɛ e ye anɔkuale.​—Mat. 4:4.

9. Ngɛ mɛni blɔ nɔ nɛ Yehowa tsɔɔ kaa e ji Tsɛ nɛ ngɛ suɔmi kɛ ha Yesu nɛ e susuɔ e he?

⁹ Kaa Tsɛ nɛ ngɛ suɔmi ɔ, Yehowa ha nɛ Yesu ná nɔ mi mami kaa e fĩ e se. (Mat. 26:53; Yoh. 8:16) E ngɛ mi kaa Yehowa pui Yesu he piɛ kɛ je nyagbahi a he mohu lɛɛ, se e ye bua lɛ kɛ da nyagba amɛ a nya. Yesu le kaa nyagbahi nɛ eko ɔ e kɛ maa kpe ɔ maa pee be kpiti nɔ́ ko kɛkɛ. (Heb. 12:2) Yehowa bu Yesu tue, e ha lɛ e hiami níhi, e tsɔse lɛ, nɛ e ye bua lɛ kɛ tsɔɔ kaa e susuɔ e he. (Yoh. 5:20; 8:28) Amlɔ nɛ ɔ, nyɛ ha nɛ waa hyɛ níhi nɛ wa hiɔwe  Tsɛ ɔ peeɔ kɛ tsɔɔ kaa e susuɔ wa he kaa bɔ nɛ e pee ha Yesu ɔ.

10. Ngɛ La 66:19, 20 ɔ nya a, mɛni blɔ nɔ nɛ Yehowa tsɔɔ kaa e suɔ wɔ?

¹⁰ Yehowa buɔ wa sɔlemi tue. (Kane La 66:19, 20.) E woɔ wɔ he wami kaa waa sɔle be fɛɛ be, se pi be komɛ pɛ. (1 Tɛs. 5:17) Wa ma nyɛ maa sɔle ha wa Mawu ɔ be fɛɛ be ngɛ he fɛɛ he nɛ wa ngɛ. E ngɛ wa he deka, nɛ e buɔ wa sɔlemi tue be fɛɛ be. Ke wa yɔse kaa Yehowa buɔ wa sɔlemi tue ɔ, e haa nɛ suɔmi nɛ wa ngɛ kɛ ha lɛ ɔ mi waa. La polɔ ɔ de ke, ‘I suɔ Yehowa, ejakaa e nuɔ ye kue fami ɔ.’​—La 116:1.

11. Ngɛ mɛni blɔhi a nɔ nɛ Yehowa haa wa sɔlemihi a heto?

¹¹ Pi kaa wa Tsɛ ɔ buɔ wa sɔlemi tue kɛkɛ, mohu ɔ, e haa wa sɔlemi ɔmɛ a heto hulɔ. Bɔfo Yohane wo wɔ he wami ke: “Ke wa bi [Mawu] nɔ́ ko nɛ e kɛ e suɔmi nya ní peemi kɔ ɔ, e buɔ wɔ tue.” (1 Yoh. 5:14, 15) Eko ɔ, Yehowa be wa sɔlemi ɔmɛ a heto hae kaa bɔ nɛ wa ngɛ blɔ hyɛe ɔ pɛpɛɛpɛ. Akɛnɛ Yehowa le nɔ́ nɛ hi ha wɔ he je ɔ, be komɛ ɔ, e be nɔ́ nɛ wa ngɛ hlae ɔ pee ha wɔ, aloo eko ɔ, e maa suɔ nɛ waa to wa tsui si.​—2 Kor. 12:7-9.

12-13. Ngɛ mɛni blɔhi a nɔ nɛ wa hiɔwe Tsɛ ɔ haa wɔ wa hiami níhi?

¹² Yehowa haa wɔ wa hiami níhi. Yehowa peeɔ níhi nɛ e hyɛɛ blɔ kaa tsɛmɛ tsuo maa pee ɔ. (1 Tim. 5:8) E haa e bimɛ a he lo nya hiami níhi. E sume nɛ waa hao ngɛ ní nɛ wa maa ye, tade nɛ wa maa wo, aloo hwɔ he he. (Mat. 6:32, 33; 7:11) Akɛnɛ Yehowa ji Tsɛ nɛ ngɛ suɔmi he je ɔ, e to blɔ nya kaa hwɔɔ se ɔ, e ma ha wɔ wa hiami níhi tsuo.

¹³ Nɔ́ nɛ he hia pe kulaa a, Yehowa haa wɔ níhi nɛ ma ha nɛ huɛ bɔmi kpakpa maa hi waa kɛ lɛ wa kpɛti. E gu e Munyu ɔ nɔ kɛ ha nɛ wa le anɔkuale nɛ kɔɔ e he, e yi mi tomi, yi mi tomi nɛ ngɛ si himi he, kɛ hwɔɔ se he. E gu wa fɔli loo ni kpahi a nɔ kɛ ha nɛ wa le anɔkuale ɔ, nɛ kɛ gu lɔ ɔ nɔ ɔ, wa ba le lɛ. Nɛ e yaa nɔ nɛ e yeɔ bua wɔ kɛ gu asafo mi nikɔtɔmahi nɛ a ngɛ suɔmi ɔ kɛ nyɛmimɛ nyumuhi kɛ yi kpahi nɛ a nane pi si ɔ a nɔ. Jehanɛ hu ɔ, Yehowa tsɔɔ wɔ ní kɛ gu asafo mi kpehi nɛ wa yaa a nɔ. Wa ya piɛɛɔ wa nyɛmimɛ ɔmɛ a he kɛ kaseɔ Yehowa he ní. Kɛ gu blɔ nɛ ɔ kɛ blɔ kpahi a nɔ ɔ, Yehowa tsɔɔ kaa e ji Tsɛ nɛ susuɔ wɔ tsuo wa he.​—La 32:8.

14. Mɛni he je nɛ Yehowa tsɔseɔ wɔ, nɛ mɛni blɔ nɔ e guɔ kɛ peeɔ jã?

¹⁴ Yehowa tsɔseɔ wɔ. Yesu ye mluku, se wɔɔ lɛɛ wa yi mluku. Enɛ ɔ he ɔ, ke wa Tsɛ nɛ ngɛ suɔmi ɔ ngɛ wɔ tsɔsee ɔ, e ma nyɛ maa gbla wa tue be komɛ. E Munyu ɔ de ke: “Nɔ nɛ Nyɔmtsɛ ɔ suɔ ɔ lɛ e tsɔseɔ.” (Heb. 12:6, 7) Yehowa tsɔseɔ wɔ ngɛ blɔhi fuu a nɔ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ke wa kane nɔ́ ko ngɛ Baiblo ɔ mi, loo wa bu nɔ́ ko tue ngɛ asafo mi kpe sisi ɔ, eko ɔ, wa ma yɔse kaa e he hia nɛ waa pee tsakemi komɛ ngɛ wa si himi mi. Jehanɛ hu ɔ, yemi kɛ buami nɛ asafo mi nikɔtɔma amɛ kɛ ma ha wɔ ɔ hu ma nyɛ maa ye bua wɔ. E sa nɛ waa kplɛɛ blɔ fɛɛ blɔ nɛ Yehowa guɔ nɔ kɛ tsɔseɔ wɔ ɔ nɔ, ejakaa suɔmi mi e jeɔ kɛ peeɔ jã.​—Yer. 30:11.

15. Ngɛ mɛni blɔhi a nɔ nɛ Yehowa poɔ wa he piɛ?

¹⁵ Yehowa yeɔ kɛ bua wɔ ngɛ haomi behi a mi. Kaa bɔ nɛ tsɛ nɛ ngɛ suɔmi ɔ yeɔ bua e bimɛ ngɛ fĩmi behi a mi ɔ, wa hiɔwe Tsɛ ɔ hu yeɔ bua wɔ ngɛ haomi behi a mi. E kɛ e mumi klɔuklɔu ɔ poɔ wa he piɛ ngɛ  níhi nɛ ma nyɛ ma puɛ huɛ bɔmi nɛ ngɛ waa kɛ lɛ wa kpɛti ɔ he. (Luka 11:13) Jehanɛ hu ɔ, ke wa hao ɔ, Yehowa yeɔ bua wɔ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, e haa wɔ hwɔɔ se he hɛ nɔ kami kpakpa. Hɛ nɔ kami nɛ ɔ yeɔ bua wɔ nɛ wa nyɛɔ daa nyagbahi nɛ waa kɛ kpee ɔ nya. Ní yayamihi ma nyɛ maa ba wa nɔ mohu lɛɛ, se wa Tsɛ nɛ ngɛ suɔmi ɔ maa ye bua wɔ nɛ wa ma nyɛ maa da nya. Nyagbahi nɛ waa kɛ ngɛ kpee mwɔnɛ ɔ be si hie kɛ ya daa, se jɔɔmihi nɛ Yehowa ma ha wɔ ɔ maa hi si kɛ ya neneene.​—2 Kor. 4:16-18.

16. Benɛ Adam gbo e Tsɛ nɛ ngɛ suɔmi ɔ nɔ tue ɔ, mɛni ba?

¹⁶ Wa naa suɔmi nɛ Yehowa ngɛ kɛ ha wɔ ɔ ke wa susu nɔ́ nɛ e pee benɛ Adam gbo tue ɔ he. Benɛ Adam gbo e hiɔwe Tsɛ ɔ nɔ tue ɔ, he blɔ nɛ e kɛ e sisi bimɛ ngɛ kaa a maa hi Yehowa weku nɛ bua jɔmi ngɛ mi ɔ mi ɔ bɔ mɛ. (Rom. 5:12; 7:14) Se Yehowa pee nɔ́ ko kɛ ye bua Adam sisi bimɛ.

17. Benɛ Adam tɔ̃ Yehowa nɔ se ɔ, mɛni nɛ Yehowa pee oya nɔuu?

¹⁷ Yehowa gbla Adam tue, se e wo si kaa e maa ye bua Adam sisi bimɛ. Jamɛ a be ɔ mi nɔuu nɛ e wo si kaa e maa ngɔ adesahi nɛ a buɔ lɛ tue ɔ kɛ ba e weku ɔ mi ekohu. (1 Mose 3:15; Rom. 8:20, 21) Yehowa gu e Bi Yesu nɛ e suɔ lɛ wawɛɛ ɔ kpɔmi afɔle sami ɔ nɔ kɛ to blɔ nya nɛ ɔ. Kɛ gu enɛ ɔ nɔ ɔ, Yehowa tsɔɔ kaa e suɔ wɔ saminya.​—Yoh. 3:16.

18. Ke wa je Yehowa se po ɔ, mɛni he je wa ma nyɛ ma ná nɔ mi mami kaa Yehowa suɔ kaa waa pee e bimɛ?

¹⁸ E ngɛ mi kaa wa yi mluku mohu lɛɛ, se Yehowa suɔ nɛ waa hi e weku ɔ mi, nɛ e nɛ wɔ kaa wa ji tlomi ha lɛ. Be komɛ ɔ, waa kɛ Yehowa blɔ tsɔɔmi tsu we ní loo wa haa nɛ e nine nyɛɔ si, se e kɔni gbo we  ngɛ wa he. Yesu ngɔ nɔ́ he tomi nɔ́ nɛ kɔɔ bi ko bɔlɔ ɔ he ɔ kɛ tsɔɔ wɔ bɔ nɛ Yehowa nɛ ji wa Tsɛ ɔ susuɔ wa he ha. (Luka 15:11-32) Tsɛ ɔ nɛ ngɛ jamɛ a nɔ́ he tomi nɔ́ ɔ mi ɔ ngɛ hɛ kɛ nɔ fɔmi kaa e bi ɔ maa kpale e se kɛ ba. Benɛ bi ɔ kpale e se kɛ ba a, e tsɛ ɔ kɛ bua jɔmi he lɛ atuu. Ke wa je Yehowa se, nɛ wa tsake wa tsui ɔ, wa ma nyɛ ma ná nɔ mi mami kaa wa Tsɛ nɛ ngɛ suɔmi ɔ pee klaalo kaa e ma he wɔ atuu ekohu.

19. Mɛni blɔ nɔ Yehowa maa gu kɛ dla níhi nɛ Adam yayami ɔ ngɔ kɛ ba a?

¹⁹ Wa Tsɛ ɔ ma dla níhi tsuo nɛ Adam tue gbomi ɔ ngɔ kɛ ba a. Ngɛ Adam tue gbomi ɔ se ɔ, Yehowa to kaa e ma ha nɛ adesahi 144,000 maa piɛɛ e Bi ɔ he kɛ sɔmɔ kaa matsɛmɛ kɛ osɔfohi ngɛ hiɔwe. Yesu kɛ nihi nɛ a maa piɛɛ e he kɛ ye matsɛ ngɛ hiɔwe ɔ maa ye bua adesahi nɛ a peeɔ tue bumi ɔ konɛ a ye mluku ekohu ngɛ je ehe ɔ mi. Ke a ye kunimi ngɛ nyagbe ka a mi ɔ, lɔ ɔ se ɔ, Mawu ma ha mɛ neneene wami. Kɛkɛ ɔ, wa Tsɛ ɔ bua maa jɔ kaa zugba a nɔ hyi kɛ e bimɛ nyumuhi kɛ yihi nɛ a ye mluku. E maa pee bua jɔmi be wawɛɛ nitsɛ!

20. Ngɛ mɛni blɔhi a nɔ nɛ Yehowa tsɔɔ kaa e susuɔ wa he, nɛ mɛni he wa ma susu ngɛ ní kasemi nɛ nyɛɛ se ɔ mi?

²⁰ Yehowa tsɔɔ kaa e suɔ wɔ wawɛɛ nitsɛ. E ji Tsɛ nɛ pe kulaa. E buɔ wa sɔlemi tue, nɛ e haa wɔ wa he lo nya níhi kɛ mumi mi níhi tsuo. E tsɔseɔ wɔ, nɛ e yeɔ bua wɔ hulɔ. Jehanɛ hu ɔ, e maa pee ní kpakpahi ha wɔ hwɔɔ se. Wa bua jɔ kaa wa ba le kaa wa Tsɛ ɔ suɔ wɔ, nɛ e susuɔ wa he! Ngɛ ní kasemi nɛ nyɛɛ se ɔ mi ɔ, wa ma susu blɔ nɔ nɛ wa maa gu kɛ tsɔɔ kaa wa bua jɔ suɔmi nɛ wa Tsɛ ɔ je kpo ha wɔ ɔ he.