1. ¿Achkë kʼo wä chë nuʼän ri qʼatöy tzij rchë Persia we jun winäq nrajoʼ ntzjon rkʼë?

TQABʼANAʼ che rä chë pa jun 2500 junaʼ qa, yoj kʼo pa tinamït Persia. Rma nqajoʼ nqtzjon rkʼë ri qʼatöy tzij, nqbʼä kʼa pa tinamït Susa. Ye kʼa naʼäy nkʼatzin chë ri qʼatöy tzij nuyaʼ qʼij chqë rchë nqtzjon rkʼë, rma we chaq ke riʼ nq-ok apü rkʼë, rkʼë jbʼaʼ nqkamsäx (Est. 4:11).

2. ¿Achkë nrajoʼ Jehová chë nqanaʼ taq nqtzjon qʼanäj rkʼë?

² Röj kan janina nqatyoxij chë Jehová ma achiʼel ta ri xeqʼatö tzij pa Persia ojer. Tapeʼ ryä kan nimaläj ruqʼij chwäch xa bʼa achkë qʼatöy tzij, ma nkʼatzin ta na nqakʼutuj qʼij che rä rchë nqtzjon qʼanäj rkʼë. Ryä chqä nrajoʼ chë röj ma nqaxiʼij ta qiʼ nqaʼän riʼ. Rma nimaläj ruqʼij, che rä Jehová nbʼix ri Dios ri xbʼanö ronojel, ri kʼo ronojel uchqʼaʼ pa ruqʼaʼ chqä ri Nimaläj Qʼatöy Tzij. Tapeʼ ke riʼ, ryä nrajoʼ nqaʼij «Qatataʼ» che rä taq nqchʼö qʼanäj rkʼë (Mat. 6:9). ¿Achkë nanaʼ rït taq nachʼöbʼ chë Jehová nrajoʼ chë junan nuʼän awäch rkʼë?

3. ¿Achkë rma ütz nqaʼij «Qatataʼ» che rä Jehová, chqä achkë xtqatzʼët chpan re tjonïk reʼ?

³ Rma yë Jehová xyaʼö qakʼaslemal, röj ütz nqaʼij «Qatataʼ» che rä (Sal. 36:9). Y rma yë ryä Qatataʼ, röj kʼo chë nqanmaj rutzij. We xtqaʼän riʼ, ryä xtyaʼ kʼïy utzil pa qawiʼ (Heb. 12:9). Jun chkë ri utzil riʼ ya riʼ xtqïl ri kʼaslemal ri majun bʼëy xtkʼis ta, jojun chlaʼ chkaj y nkʼaj chik chwäch le Ruwachʼulew. Komä chqä kʼïy utzil yeqïl. Chpan re tjonïk reʼ xtqatzʼët achkë rubʼanik nukʼüt Jehová chë ryä kan achiʼel jun tataʼaj ri yerajoʼ ralkʼwal.  Chqä xtqatzʼët achkë rma ütz nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chë ryä majun bʼëy xtqrmalij ta qa. Komä tqatzʼetaʼ achkë rma ütz nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chë Jehová, ri utziläj Qatataʼ, kan janina nqrajoʼ chqä nrajoʼ nqrtoʼ.

4. ¿Achkë rma ye kʼo winäq kʼayewal nuʼän chkiwäch nkitzʼët Jehová achiʼel ta jun tataʼaj?

⁴ Ye kʼo winäq rkʼë jbʼaʼ nkinaʼ chë chöj majun kiqʼij ta chwäch Dios. Ryeʼ nkinaʼ chë Dios, ri kʼo ronojel uchqʼaʼ pa ruqʼaʼ, ma nqrajoʼ ta chqajujnal. ¿Ke riʼ chqä nanaʼ rït? Jehová, ri Qatataʼ ri janina nqrajoʼ, ma nrajoʼ ta chë röj ke riʼ nqanaʼ chrij. Ryä xyaʼö qakʼaslemal chqä nrajoʼ chë junan nuʼän qawäch rkʼë. Taq ri apóstol Pablo xuʼij riʼ chkë ri najin wä yekʼoxan rchë chriʼ Atenas, ryä chqä xqʼalajsaj chkiwäch chë Jehová ma kan ta näj kʼo wä chqë röj (Hech. 17:24-29). Dios nrajoʼ chë röj nqjelun rkʼë ryä achiʼel nuʼän jun akʼal rkʼë ri rutataʼ ri janina najowan.

5. ¿Achkë nqatamaj qa chrij ri xbʼanatäj rkʼë jun qachʼalal ixöq?

⁵ Ye kʼo chik jojun, kʼayewal nuʼän chkiwäch nkitzʼët Jehová achiʼel ta jun tataʼaj, rma xa jbʼaʼ ok xejowäx rma kitataʼ o chöj ma xejowäx ta. Jun qachʼalal ixöq xuʼij: «Ri ntataʼ yeruksaj wä tzij wkʼë ri janina xirusök. Rma riʼ, taq najin wä yitjöx chrij le Biblia, kan kʼayewal wä xuʼän chi nwäch xinnaʼ chë kʼo jun utziläj Qatataʼ chkaj. Ye kʼa ma xinnaʼ ta chik riʼ taq xintamaj ruwäch Jehová». ¿Ke riʼ chqä nqanaʼ röj? We ke riʼ, tqayaʼ chwäch qan chë röj chqä nqkowin nqanaʼ chë Jehová ya riʼ ri utziläj Qatataʼ ri janina nqrajoʼ.

6. Achiʼel nuʼij Mateo 11:27, ¿achkë rubʼanik nqrtoʼ Jehová rchë nqanaʼ chë ryä jun Tataʼaj ri janina nqrajoʼ?

⁶ Jun rubʼanik nqrtoʼ Jehová rchë nqatzʼët achiʼel ta jun tataʼaj ri janina nqrajoʼ, ya riʼ ri ruyaʼon qa chpan le Biblia chrij ri xeruʼij chqä xeruʼän qa Jesús (taskʼij ruwäch Mateo 11:27). Jesús kan tzʼaqät rubʼanik xkʼüt runaʼoj Rutataʼ, y rma riʼ xuʼij: «Ri yirutzʼeton rïn rutzʼeton ri Ntataʼ chqä» (Juan 14:9). Jesús kan kʼïy mul xtzjon chrij Jehová achiʼel ta jun tataʼaj. Kan xa xuʼ chkipan ri kajiʼ Evangelios, Jesús xuʼij Ntataʼ che rä Jehová jun 165 mul. ¿Achkë rma kan xtäj ruqʼij rchë xkʼüt achkë riʼ Jehová? Jun rma, ya riʼ chë ryä xrajoʼ wä chë ri winäq xkiyaʼ ta chwäch kan chë Jehová ya riʼ jun Tataʼaj ri janina najowan (Juan 17:25, 26).

7. ¿Achkë nqatamaj chrij Jehová taq nqatzʼët achkë runaʼoj xkʼüt chwäch Jesús?

⁷ ¿Achkë rubʼanik xkʼüt Jehová chwäch Jesús chë ryä jun utziläj Tataʼaj, chqä achkë nukʼüt qa chqawäch chrij ri runaʼoj? Dios ronojel mul xkʼoxaj ri Rukʼajol taq ryä xchʼö qʼanäj rkʼë, chqä xyaʼ pä ri xkʼutuj che rä (Juan 11:41, 42). Jesús ronojel mul xnaʼ chë ri Rutataʼ ri kʼo chkaj kʼo wä rkʼë rchë nutoʼ taq najin wä nuqʼaxaj xa bʼa achkë kʼayewal (Luc. 22:42, 43).

8. ¿Achkë rubʼanik xyaʼöx ronojel ri nkʼatzin che rä Jesús rma Jehová?

⁸ Jesús qʼaxnäq wä chwäch chë yë ri Rutataʼ ri kʼo chkaj xyaʼö rukʼaslemal chqä ronojel ri nkʼatzin che rä. Ryä xuʼij; «Yïn kʼäs rma ri Ntataʼ ri kʼo chkaj» (Juan 6:57). Jesús kan rkʼë ronojel ran xkʼuqbʼaʼ rukʼuʼx chrij ri Rutataʼ, y Jehová xyaʼ ronojel ri nkʼatzin che rä chpan rukʼaslemal. Ye kʼa ri más rejqalen, ya riʼ chë Jehová xtoʼ Rukʼajol rchë ma xkʼis ta ri rukʼuqbʼäl kʼuʼx chrij (Mat. 4:4).

9. ¿Achkë rubʼanik xkʼüt Jehová chë janina nrajoʼ Jesús?

⁹ Rma Jehová jun Tataʼaj ri janina najowan, ryä xuʼij che rä Jesús chë kʼo wä rkʼë rchë nutoʼ (Mat. 26:53; Juan 8:16). Y tapeʼ Jehová ma xresaj ta ronojel ri kʼayewal chrij, ryä xtoʼ Rukʼajol rchë kuw xpabʼaʼ riʼ chkiwäch ri kʼayewal riʼ. Jesús chqä retaman wä chë ronojel ri kʼayewal xkerïl xa xkeqʼaxan qa (Heb. 12:2). Jehová xkʼüt chë nrajoʼ wä Jesús rma xyaʼ ruxkïn che  rä, xyaʼ ri nkʼatzin che rä, xtjoj chqä xtoʼ taq xkʼatzin rutoʼik (Juan 5:20; 8:28). Komä tqatzʼetaʼ achkë rubʼanik nqrtoʼ röj ri Qatataʼ kʼo chkaj.

10. Achiʼel nuʼij chpan Salmo 66:19 chqä 20, ¿achkë rubʼanik nukʼüt Jehová chë nqrajoʼ?

¹⁰ Jehová nqrkʼoxaj taq nqchʼö qʼanäj rkʼë (taskʼij ruwäch Salmo 66:19, 20 *). Jehová nrajoʼ chë röj nqchʼö qʼanäj rkʼë xa bʼa achkë hora chqä xa bʼa akuchï yoj kʼo wä. Chqä nrajoʼ chë nqaʼij che rä xa bʼa achkë kʼo pa qan y ma nuyaʼ ta ruchʼajkil chqë we kowan yalöj nqchʼö rkʼë (1 Tes. 5:17). Röj ütz nqaʼän ronojel riʼ rkʼë qasanriʼïl. Kantzij na wä chë taq nqʼax chqawäch chë Jehová nqrkʼoxaj, riʼ nuʼän chë más nqajoʼ nqjelun rkʼë. Ri xtzʼibʼan jun chkë ri salmos xuʼij: «Janina nwajoʼ Jehová rma ryä yirukʼoxaj» (Sal. 116:1).

11. ¿Achkë rubʼanik nuyaʼ pä Jehová ri nqakʼutuj che rä?

¹¹ Ri Qatataʼ ri kʼo chkaj ma xa xuʼ ta nqrkʼoxaj taq nqchʼö rkʼë, ryä chqä nuyaʼ pä ri nqakʼutuj che rä. Ri apóstol Juan nukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx kikʼë re tzij reʼ: «Ütz nqakʼutuj xa bʼa achkë che rä, we rukʼwan riʼ rkʼë ri ruraybʼal, ryä nqrkʼoxaj» (1 Juan 5:14, 15). Kantzij na wä chë kʼo mul Jehová ma xtyaʼ ta pä ri qakʼutun che rä achiʼel wä rubʼanik qayoʼen röj. Rma retaman achkë más ütz chqë röj, kʼo mul ma nuyaʼ ta pä chqë ri xa nqrtzʼlaʼ o ri xa ma nkʼatzin ta chqë. Kʼo chik nkʼaj mul nrajoʼ chë nqayoʼej na jbʼaʼ (2 Cor. 12:7-9).

12, 13. ¿Achkë rubʼanik nuyaʼ pä Jehová ronojel ri nkʼatzin chqë?

¹² Jehová nuyaʼ ri nkʼatzin chqë. Jehová chqä nuʼän ri rubʼin chkë ri tataʼaj chë tkibʼanaʼ (1 Tim. 5:8). Ryä nuyaʼ ri nkʼatzin chkë ri ralkʼwal rchë ütz kiwäch yejeʼ. Rma riʼ ma nrajoʼ ta chë röj nchʼpü qakʼuʼx chrij ri qaway, qatzyaq o qachoch (Mat. 6:32, 33; 7:11). Rma janina nqrajoʼ, Jehová rubʼanon chik ronojel ri nkʼatzin rchë chë chqawäch apü njeʼ ronojel ri nkʼatzin chqë.

¹³ Ye kʼa ri más ruqʼij, ya riʼ chë Jehová ruyaʼon pä jontir ri nkʼatzin chqë rchë más junan nuʼän qawäch rkʼë. Chpan le Biblia, ryä nuqʼalajsaj chqawäch achkë riʼ ryä, achkë ruraybʼal, achkë rma xqr-än chqä achkë xtbʼanatäj chqawäch apü. Ryä xkʼüt rajowabʼäl chqawäch taq xqatamaj ri kantzij chrij le Biblia y xeruksaj ri qateʼ qatataʼ o nkʼaj chik qachʼalal rchë xqatamaj ruwäch. Y yeruksaj ri ukʼwäy taq bʼey pa congregación chqä nkʼaj chik qachʼalal ri kʼuqül kikʼuʼx pa ruchʼaʼäl Dios rchë nqrtoʼ pä. Ryä chqä nqrtjoj chkipan ri qamoloj, rchë ke riʼ junan kikʼë ri qachʼalal nqatamaj más chrij ryä. Kantzij na wä chë jalajöj rubʼanik nukʼüt Jehová chë ryä jun Tataʼaj ri janina nqrajoʼ (Sal. 32:8).

14. ¿Achkë rma nqrtjoj Jehová, chqä achkë rubʼanik nuʼän riʼ?

¹⁴ Jehová nqrtjoj. Röj ma yoj achiʼel ta Jesús, ri majun rumak ta. Röj xa yoj ajmakiʼ. Rma riʼ, rchë nqrtjoj, ri Qatataʼ ri kʼo chkaj nqrqʼïl taq rajwaxik nuʼän riʼ. Le Biblia nuʼij chë Jehová «yerupixabʼaj ri yerajoʼ» (Heb. 12:6, 7). ¿Achkë rubʼanik nuʼän riʼ? Jojun tzʼetbʼäl. Rkʼë jbʼaʼ kʼo jun naʼoj ri nqaskʼij chpan le Biblia o nqakʼoxaj chpan jun moloj ri nukʼüt chqawäch chë nkʼatzin nqajäl qanaʼoj. Chqä rkʼë jbʼaʼ yë ri ukʼwäy taq bʼey pa congregación ri yeyaʼö ri toʼïk ri nkʼatzin chqë. Xa bʼa achkë na kʼa rubʼanik nuyaʼ pä qatoʼik, Jehová ronojel mul nqrpixabʼaj chqä nqrqʼïl rma janina nqrajoʼ (Jer. 30:11).

15. ¿Achkë rubʼanik nqrtoʼ pä Jehová?

¹⁵ Jehová nqrtoʼ rchë kuw nqapabʼaʼ qiʼ chkiwäch ri kʼayewal. Ri Qatataʼ ri kʼo chkaj nqrtoʼ  taq yeqaqʼaxaj kʼayewal, kan achiʼel nuʼän jun tataʼaj kikʼë ri ralkʼwal rma janina yerajoʼ. Ryä nuksaj ri loqʼoläj ruchqʼaʼ rchë nqrköl chwäch xa bʼa achkë kʼayewal ri rkʼë jbʼaʼ nutzʼlaʼ ri qachbʼilanïk rkʼë (Luc. 11:13). Jehová chqä nqrtoʼ taq rma ri kʼayewal, nqanaʼ jun nimaläj bʼis pa qan. ¿Achkë rubʼanik nuʼän riʼ? Jun rubʼanik ya riʼ ri nutzüj jun utziläj kʼaslemal chqë chqawäch apü. Riʼ nuʼän chë ma nqaxiʼij ta qiʼ nqapabʼaʼ qiʼ chkiwäch ri kʼayewal. Qchʼobʼon chrij reʼ: Jehová, ri Qatataʼ ri janina nqrajoʼ, xtuʼän chë ma xtqanaʼ ta chik ri tijöj poqonal nqanaʼ komä kimä ri kʼayewal. Jontir ri kʼayewal xa xkeqʼaxan, ye kʼa ri utzil ri yeruyaʼ pä Jehová majun bʼëy xkekʼis ta (2 Cor. 4:16-18).

16. ¿Achkë xbʼanatäj taq Adán ma xnmaj ta rutzij Jehová?

¹⁶ Taq Adán ma xnmaj ta tzij, Jehová xkʼüt rkʼë ri xuʼän chë janina nqrajoʼ. Rma ri mak, Adán chqä ri ralkʼwal xeʼelesäx qa chpan ri ru-familia Dios (Rom. 5:12; 7:14). Ye kʼa Jehová ma xa xuʼ ta xqʼetej qa ruqʼaʼ, ryä kan xkanuj rubʼanik rchë xerutoʼ ri ralkʼwal Adán.

17. ¿Achkë xuʼän Jehová taq Adán xa xqʼäj rutzij?

¹⁷ Jehová xyaʼ kʼayewal pa ruwiʼ Adán rma ma xnmaj ta tzij, ye kʼa ryä xuʼij chë xkerutoʼ ri rujatzul Adán. Ryä xuʼij qa chë ri winäq ri xkenman rutzij xkeʼok chik jmul chpan ri ru-familia (Gén. 3:15; Rom. 8:20, 21). Jehová xkowin xuʼän riʼ rma ri rukʼaslemal xyaʼ Jesús pa kamïk. Rma kan yë ri Rukʼajol xyaʼ pa qawiʼ, ryä xkʼüt chë janina nqrajoʼ (Juan 3:16).

18. Tapeʼ qayaʼon qa Jehová, ¿achkë rma ütz nqayaʼ chwäch qan chë ryä kan nqrajoʼ achiʼel ta yoj ralkʼwal?

¹⁸ Jehová nrajoʼ chë röj nqjeʼ chpan ri ru-familia. Y tapeʼ xa yoj ajmakiʼ, röj ma yoj ta jun ejqaʼn chwäch ryä. Rkʼë jbʼaʼ, kʼo mul nqayaʼ bʼis pa ran o jun tiempo ma nqanmaj ta chik rutzij, ye kʼa ryä majun bʼëy nuchʼöbʼ ta chë kan ma xtqtzolin ta chik rkʼë. Rkʼë ri kʼambʼäl tzij chrij  ri kʼajol ri ma xnman ta tzij, Jesús xkʼüt chë Jehová kantzij kowan nqrajoʼ (Luc. 15:11-32). Chpan ri kʼambʼäl tzij riʼ, ri tataʼaj ronojel mul xyoʼej chë ri rukʼajol xttzolin pä. Y taq rukʼajol xuʼän riʼ, ri tataʼaj kan ütz rukʼulik xuʼän apü. We qayaʼon qa Jehová y qatzolin chik qiʼ, tqayaʼ chwäch qan chë Jehová nrayij nqrkʼül apü.

19. ¿Achkë xtuʼän Jehová rchë xtchojmij ronojel ri kʼayewal xyaʼ qa Adán pa qawiʼ?

¹⁹ Jehová xtchojmij ronojel ri kʼayewal xyaʼ qa Adán pa qawiʼ. Taq Adán xmakun, Jehová xeruchaʼ yë 144.000 winäq rchë xkeʼok qʼatöy taq tzij chqä sacerdotes rkʼë Jesús chlaʼ chkaj. Chwäch ri kʼakʼakʼ Ruwachʼulew, Jesús chqä ri 144.000 xkekitoʼ ri winäq ri xkenman tzij rchë xttel äl ri mak chkij. Chrij ri mil junaʼ, Jehová xtyaʼ ri kʼaslemal ri majun bʼëy xtkʼis ta chkë ri winäq ri xtkikʼüt chë kantzij nkajoʼ nkinmaj rutzij. Taq xtbʼanatäj riʼ, Jehová kan xtnaʼ kiʼkʼuxlal rma ronojel ralkʼwal chwäch le Ruwachʼulew ma xtjeʼ ta chik ri mak chkij. ¡Kantzij na wä chë ronojel riʼ kan jun nimaläj utzil!

20. ¿Achkë rubʼanik rukʼutun Jehová chqawäch chë kowan nqrajoʼ, chqä achkë xtqatzʼët chpan ri jun chik tjonïk?

²⁰ Kantzij na wä chë Jehová kan rukʼutun chqawäch chë kowan nqrajoʼ. Majun ta jun tataʼaj ri más ütz chwäch ryä. Ryä nqrkʼoxaj taq nqchʼö qʼanäj rkʼë chqä nuyaʼ ronojel ri nkʼatzin chqë rchë ütz qawäch nqjeʼ chqä rchë nqakowirsaj qachbʼilanïk rkʼë. Ryä chqä nqrtjoj y nqrtoʼ. Y xa jbʼaʼ chik apü xtyaʼ nimaläj taq utzil pa qawiʼ. Ri nqatamaj chë ri Qatataʼ chkaj janina nqrajoʼ chqä ronojel mul nqrtoʼ pä, riʼ kantzij na wä chë kan nuyaʼ kiʼkʼuxlal pa qan. Chpan ri jun chik tjonïk xtqatzʼët achkë rubʼanik nqakʼüt röj chë nqatyoxij ri ajowabʼäl nukʼüt ryä chqawäch.