1. Kʼaru raj tento tixbʼaanu junaq li kristiʼaan wi naraj chaq aatinak rikʼin li awabʼej re Persia?

KʼOXLANQO naq wanko saʼ li tenamit Persia 2.500 chihabʼ chaq anaqwan. Naqaj aatinak rikʼin li awabʼej chirix jun li naʼlebʼ, joʼkan naq nokooxik saʼ li tenamit Susa bʼarwiʼ wank rochoch li awabʼej. Abʼan maajoqʼe raj tnumeʼq saʼ qachʼool xkʼutbʼal qibʼ chiru wi maakʼaʼ qaleseens, xbʼaan naq wi tqabʼaanu raj aʼin naru nokookamsiik (Est. 4:11).

2. Chanru naraj li Jehobʼa naq tqekʼa qibʼ naq tooʼaatinaq rikʼin?

² Relik chi yaal, naqabʼanyoxi naq li Jehobʼa moko nanaʼlebʼak ta joʼebʼ li awabʼej re Persia. Usta qʼaxal nim xwankil chiruhebʼ li awabʼej re li ruuchichʼochʼ, yalaq joqʼe naru nokooʼaatinak rikʼin. Aʼan naraj naq inkʼaʼ tooxuwaq chi aatinak rikʼin. Yaal naq nayeemank re, Xnimal ru aj Yobʼtesinel, Nimajwal Yos ut Nimajwal Awabʼej ut aʼin naxkʼutbʼesi li xwankilal. Abʼanan, naq nokooʼaatinak rikʼin naraj naq tqoksi jun li aatin li kʼaynaqo chi xyeebʼal: «At qaYuwaʼ» (Mat. 6:9). Ma inkʼaʼ tabʼiʼ naxkʼe xsahil qachʼool naq li Jehobʼa naraj naq qʼaxal toojiloq chixkʼatq?

3. Kʼaʼut naru naqaye re li Jehobʼa: «At qaYuwaʼ», ut kʼaru tqatzʼil rix saʼ li tzolom aʼin?

³ Wank tzʼaqal xyaalal chiqu re xyeebʼal re li Jehobʼa: «At qaYuwaʼ», xbʼaan naq aʼan laj kʼehol re li qayuʼam (Sal. 36:10). Saʼ xkʼabʼaʼ naq aʼan li Qayuwaʼ, tenebʼanbʼil saʼ qabʼeen abʼink chiru. Wi naqabʼaanu li nokooxtaqla wiʼ, tqakʼul naabʼal li osobʼtesihom (Heb. 12:9). Jun rehebʼ aʼan li junelik yuʼam saʼ choxa malaj saʼ Ruuchichʼochʼ. Abʼan, naqataw ajwiʼ rusilal anaqwan. Saʼ li tzolom aweʼ, tqil chanru naxkʼutbʼesi chiqu  li Jehobʼa naq aʼan jun li Yuwaʼbʼej li jwal narahok ut kʼaʼut naq chʼolchʼooq chiqu naq maajunwa tooxkanabʼ saʼ li kutan chalk re. Abʼan, xbʼeenwa qatzʼilaq rix kʼaʼut naru naqakʼojobʼ qachʼool naq li qachoxahil Yuwaʼ qʼaxal nokooxra ut naxkʼe xchʼool chiqix.

4. Kʼaʼut naq nachʼaʼajkoʼk chiru wiibʼ oxibʼ li kristiʼaan rilbʼal li Jehobʼa joʼ Xyuwaʼebʼ?

⁴ Ma nachʼaʼajkoʼk chiqu rilbʼal li Jehobʼa joʼ Qayuwaʼ? Maare wiibʼ oxibʼ li kristiʼaan nekeʼrekʼa naq maakʼaʼ nekeʼok wiʼ chiru li Yos. Chʼaʼaj chiruhebʼ xpaabʼankil naq li Nimajwal Yos naxkʼe xchʼool chirix li junjunq chi kristiʼaan. Abʼan li Qayuwaʼ li jwal narahok moko naraj ta naq tqekʼa qibʼ chi joʼkan. Kixkʼe li qayuʼam ut naraj naq toowanq saʼ amiiwil rikʼin. Naq li Apostol Pablo kixchʼolobʼ aʼin saʼ li tenamit Atenas, kixye naq li Jehobʼa «moko najt ta wank qikʼin chiqajunjunqal» (Hech. 17:24-29). Li Yos naraj naq chiqajunilo toojiloq chixkʼatq joʼ naxbʼaanu jun li chʼinaʼal li moko nachʼaʼajkoʼk ta chiru aatinak rikʼin li xyuwaʼ li jwal narahoʼk.

5. Kʼaru naqatzol chirix li kixkʼul jun li qechpaabʼanel ixq?

⁵ Wank tana jun chik xyaalal li naxchʼaʼajki chiruhebʼ wiibʼ oxibʼ li kristiʼaan rilbʼal li Jehobʼa joʼ jun Yuwaʼbʼej. Bʼar wank li xyaalal aʼin? Xbʼaan naq bʼabʼay ajwiʼ xeʼraheʼk malaj moko xeʼraheʼk ta xbʼaan ebʼ li xyuwaʼ. Jun li qechpaabʼanel ixq kixye: «Linyuwaʼ kʼajoʼ naq nikinxhobʼ chaq. Naq xinʼok xtzolbʼal li Santil Hu xchʼaʼajkoʼk chiwu rekʼankil naq naru ninjilok chixkʼatq linchoxahil Yuwaʼ. Abʼan aʼin kijalaak naq xinnaw ru li Jehobʼa». Ma joʼkan naqakʼul laaʼo? Wi joʼkan, michʼinaak qachʼool, laaʼo tooruuq rilbʼal naq maakʼaʼ chik junaq Yuwaʼbʼej li qʼaxal chaabʼil joʼ li Jehobʼa.

6. Joʼ naxye saʼ Mateo 11:27, chanru xooxtenqʼa li Jehobʼa re naq tqil joʼ jun li Yuwaʼbʼej li qʼaxal nokooxra?

⁶ Chanru xooxtenqʼa li Jehobʼa re naq tqil joʼ jun li Yuwaʼbʼej li qʼaxal nokooxra? Jun rehebʼ li naʼlebʼ li kiroksi aʼan naq kixkʼula saʼ li Santil Hu li kixye ut li kixbʼaanu li Jesús (taayaabʼasi Mateo 11:27). Li Jesús kixkʼutbʼesi chi tzʼaqal re ru li xnaʼlebʼ li Xyuwaʼ, joʼkan naq kiruuk xyeebʼal: «Li xʼilok wu, xril ru li Yuwaʼbʼej» (Juan 14:9). Aʼan naabʼal sut kiʼaatinak chirix li xkʼanjel li Jehobʼa joʼ Yuwaʼbʼej. Relik chi yaal, kaʼajwiʼ saʼ li kaahibʼ chi hu li Chaabʼil Esil, maare 165 sut kixye li aatin; at Inyuwaʼ. Kʼaʼut naq jwal kiʼaatinak chirix li Jehobʼa? Xbʼaan naq kiraj naq tchʼolaaq chiruhebʼ li kristiʼaan naq li Jehobʼa aʼan jun li Yuwaʼbʼej li qʼaxal narahok (Juan 17:25, 26).

7. Kʼaru naqatzol chirix li Jehobʼa naq naqatzʼil rix chanru kixkʼe xchʼool chirix li Ralal?

⁷ Qilaq chanru naq li Jehobʼa kixkʼe xchʼool chirix li Jesús, aʼ li Ralal, ut li naqatzol rikʼin li xnaʼlebʼ. Li Yos junelik kirabʼi naq li Ralal kitijok chiru ut kixsume ajwiʼ (Juan 11:41, 42). Li Jesús junelik kirekʼa naq naraheʼk ut natenqʼaak chaq xbʼaan li Xyuwaʼ maakʼaʼ naxye kʼaru li yalbʼaʼix yook xnumsinkil (Luc. 22:42, 43).

8. Chanru kitenqʼaak li Jesús xbʼaan li Jehobʼa?

⁸ Kutan saqenk chiru li Jesús naq li Xyuwaʼ xkʼehok re li xyuʼam ut chixjunil li naʼajmank chiru re naq yoʼyooq. Kixye: «Yoʼyookin saʼ xkʼabʼaʼ li Yuwaʼbʼej» (Juan 6:57). Li Jesús kʼojkʼo chaq xchʼool rikʼin li Xyuwaʼ, ut li Jehobʼa kiʼilok re. Abʼan li jwal wank xwankil aʼan naq junelik kixtenqʼa re naq kawaq li xpaabʼal (Mat. 4:4).

9. Chanru kixkʼutbʼesi li Jehobʼa naq jwal naxra chaq li Jesús?

⁹ Li Jehobʼa kixkʼutbʼesi naq aʼan jun Yuwaʼbʼej li jwal narahok naq kixkanabʼ chi chʼolchʼo chiru li Jesús naq junelik wanq rikʼin re xtenqʼankil (Mat. 26:53; Juan 8:16). Yaal naq  moko kixkol ta chiru chixjunil li rahilal, abʼan kixtenqʼa chi xnumsinkil. Chʼolchʼo chiru li Jesús naq ebʼ li rahilal li tixkʼul yal numelebʼ (Heb. 12:2). Li Jehobʼa kixkʼutbʼesi naq naxkʼe xchʼool chirix li Ralal naq kirabʼi chi anchal xchʼool, kixchʼolani, kixkʼe xnaʼlebʼ ut kixtenqʼa (Juan 5:20; 8:28). Anaqwan qilaq chanru naroksi li naʼlebʼ aʼin li qachoxahil Yuwaʼ naq naxkʼe xchʼool chiqix.

10. Joʼ naxchʼolobʼ saʼ Salmo 66:19, 20, chanru naxkʼutbʼesi li Jehobʼa naq nokooxra?

¹⁰ Li Jehobʼa narabʼi li qatij (taayaabʼasi Salmo 66:19, 20). Aʼan inkʼaʼ naraj naq joqʼeqil tootijoq chi moko naq tqakʼos roq li qatij, xbʼaan naq naxye qe naq junelik chootijoq (1 Tes. 5:17). Joʼkan ajwiʼ, yalaq joqʼe ut yalaq bʼar naru nokootijok chiru chi anchal qachʼool. Ut maajunwa tixye qe naq maakʼaʼ xhoonal re qabʼinkil; junelik bʼan naxkʼe xchʼool chiqix. Naq chʼolchʼo chiqu naq li Jehobʼa narabʼi li qatij, qʼaxal naʼalaak saʼ qachʼool jilok chixkʼatq. Jun rehebʼ li kitzʼiibʼank re li Salmo kixye: «Ninra li Qaawaʼ xbʼaan naq narabʼi lintij» (Sal. 116:1).

11. Chanru naxchaqʼbʼe li Jehobʼa li qatij?

¹¹ Li Qayuwaʼ moko kaʼaj tawiʼ narabʼi li qatij, naxsume ajwiʼ. Li Apostol Juan naxkawubʼresi qachʼool naq naxye: «Aʼan nokoorabʼi wi wank kʼaru tqatzʼaama chiru joʼ chanru naraj Aʼan» (1 Juan 5:14, 15). Yaal, maare li Jehobʼa moko tooxchaqʼbʼe ta joʼ naqoybʼeni. Saʼ xkʼabʼaʼ naq naxnaw kʼaru us choʼq qe, maare inkʼaʼ tixkʼe qe li naqapatzʼ malaj traj naq tqoybʼeni bʼayaq chik (2 Cor. 12:7-9).

12, 13. Chanru naxbʼaanu li Jehobʼa re xkʼebʼal qe li naʼajmank chiqu?

¹² Li Jehobʼa naxkʼe qe li naʼajmank chiqu. Aʼan ajwiʼ naxbʼaanu li kʼaru naxtaqlahebʼ chi xbʼaanunkil li yuwaʼbʼej (1 Tim. 5:8). Naxkʼe rehebʼ li ralal xkʼajol li naʼajmank chiruhebʼ. Inkʼaʼ naraj naq t-oq qakʼaʼuxl chi xkʼoxlankil rix li qatzakahemq, li qabʼaatal ut li qochoch (Mat. 6:32, 33; 7:11). Saʼ xkʼabʼaʼ naq nokooxra, ak kixkʼubʼ ajwiʼ li naʼajmank re naq maakʼaʼ tpaltoʼq qe saʼ li kutan chalk re.

¹³ Abʼan li wank tzʼaqal xwankil aʼan naq naxkawubʼresi li qapaabʼal. Saʼ li Raatin naxkʼut chiqu li yaal chirix li xnaʼlebʼ, li rajom, kʼaʼut naq xooxyobʼtesi ut li tkʼulmanq saʼ li kutan chalk re. Kixkʼe xchʼool chiqix chiqajunqal naq xqanaw li yaal ut kiroksi li qanaʼ ut qayuwaʼ malaj jalanebʼ chik li hermaan re naq tqanaw ru. Ut inkʼaʼ naxkanabʼ qatenqʼankil saʼ tuulanil saʼ xkʼabʼaʼebʼ li cheekel winq ut saʼ xkʼabʼaʼebʼ li hermaan li kawebʼ xpaabʼal. Joʼkan ajwiʼ, saʼebʼ li chʼutam nokooxtzol rochbʼenebʼ li qechpaabʼanel chirix li xnaʼlebʼ. Naroksi li naʼlebʼ aʼin ut jalan chik re xkʼutbʼesinkil naq aʼan jun Yuwaʼbʼej li naxkʼe xchʼool chiqix (Sal. 32:8).

14. Kʼaʼut nokooxtij li Jehobʼa, ut chanru naxbʼaanu?

¹⁴ Li Jehobʼa nokooxtij. Moko juntaqʼeet ta li qayuʼam rikʼin li Jesús xbʼaan naq laaʼo aj maak. Joʼkan bʼiʼ, re qatijbʼal, li Qayuwaʼ li qʼaxal narahok nokooxqʼus naq naʼajmank chiqu. Li Raatin naxjultika qe: «Li Qaawaʼ naxtij li naxra» (Heb. 12:6, 7). Naroksi jalan jalanq li naʼlebʼ re xbʼaanunkil aʼin. Jun eetalil, maare li tqil saʼ li Santil Hu malaj li tqabʼi saʼebʼ li chʼutam tixkʼut chiqu naq aajel ru xjalbʼal qanaʼlebʼ. Maare ajwiʼ ebʼ li cheekel winq teʼtenqʼanq qe joʼ naʼajmank chiqu. Aʼ yaal chanru tixbʼaanu, li Jehobʼa junelik nokooxqʼus xbʼaan naq nokooxra (Jer. 30:11).

15. Chanru nokooxtenqʼa li Jehobʼa?

¹⁵ Li Jehobʼa nokooxtenqʼa chi xkuybʼal ebʼ li chʼaʼajkilal. Li qachoxahil Yuwaʼ nokooxtenqʼa naq wanko saʼ chʼaʼajkilal, joʼ naxbʼaanu jun li yuwaʼbʼej li naxra ebʼ li ralal xkʼajol. Naroksi  li xsantil musiqʼej re naq inkʼaʼ tqakanabʼ wank choʼq ramiiw (Luc. 11:13). Joʼkan ajwiʼ, nokooxtenqʼa naq nachʼinaak qachʼool. Jun eetalil, naxkʼe qe jun chaqʼal ru oybʼenihom li nokooxtenqʼa chi xkuybʼal li chʼaʼajkilal. Qakʼoxlaq aʼin: li Qayuwaʼ li qʼaxal narahok tixsach xwankil yalaq kʼaru chi rahilal li tqakʼul. Ebʼ li yalbʼaʼix yal numelebʼ, abʼan li rosobʼtesihom li Jehobʼa wank junqʼe junqʼe kutan (2 Cor. 4:16-18).

16. Kʼaru kikʼulmank naq laj Adan kixqʼet ribʼ chiru li Xyuwaʼ?

¹⁶ Jun li eetalil li naxkʼutbʼesi li xrahom li Jehobʼa chiqix aʼan li kixbʼaanu naq laj Adan kixqʼet ribʼ chiru. Saʼ xkʼabʼaʼ aʼin, laj Adan ut ebʼ li ralal xkʼajol inkʼaʼ chik keʼwank saʼ xyanq li xjunkabʼal li Yos li jwal sahebʼ saʼ xchʼool (Rom. 5:12; 7:14). Abʼan li Jehobʼa kixsikʼ kʼaru tixbʼaanu chirix aweʼ.

17. Kʼaru inkʼaʼ kibʼayk chi xbʼaanunkil li Jehobʼa naq laj Adan kixqʼet ribʼ chiru?

¹⁷ Usta li Jehobʼa kixkʼe chi xtojbʼal xmaak laj Adan, moko kixkanabʼ ta ebʼ li ralal xkʼajol chi maakʼaʼ chik roybʼenihom. Moko kibʼayk ta chi xyeebʼal naq ebʼ li poyanam li teʼabʼinq chiru teʼokenq wiʼ chik saʼ li xjunkabʼal (Gén. 3:15; Rom. 8:20, 21). Kixbʼaanu aʼin xbʼaan naq li Ralal li jwal raaro xbʼaan, aʼ li Jesús, kixqʼaxtesi li xyuʼam. Naq kixqʼaxtesi li Ralal saʼ qakʼabʼaʼ, kixkʼutbʼesi naq qʼaxal nokooxra (Juan 3:16).

18. Usta xoonajtoʼk rikʼin li Jehobʼa, kʼaʼut naq chʼolchʼooq tzʼaqal chiqu naq nokooxra joʼ ralal xkʼajol?

¹⁸ Usta laaʼo aj maak, li Jehobʼa naraj naq toowanq saʼ li xjunkabʼal ut moko natitzʼk ta chi qawenteninkil. Maare wank sut tqarahobʼtesi xchʼool malaj toonajtoʼq rikʼin jun kʼamokaq, abʼan maajunwa tixkʼoxla naq maakʼaʼ chik rusil li qayuʼam. Naq kiroksi li jaljookil ru aatin chirix li alalbʼej li kixsach chixjunil,  li Jesús kixkʼut joʼnimal nokooxra li Jehobʼa (Luc. 15:11-32). Saʼ li jaljookil ru aatin aʼin, li yuwaʼbʼej maajunwa kixkanabʼ xyoʼoninkil naq saʼ junaq kutan tsuqʼiiq li ralal. Ut naq li alalbʼej kisutqʼiik, kikʼuleʼk chi anchal xchʼool xbʼaan li xyuwaʼ. Wi xoonajtoʼk rikʼin li Jehobʼa ut xqayotʼ qachʼool, chʼolchʼooq tzʼaqal chiqu naq li Qayuwaʼ naraj qakʼulbʼal wiʼ chik rikʼin.

19. Kʼaru tixbʼaanu li Jehobʼa re risinkil chixjunil li rahilal li kixkʼam chaq laj Adan?

¹⁹ Li Qayuwaʼ trisi chixjunil li rahilal li kixkʼam chaq laj Adan. Naq aʼan kixqʼet ribʼ, li Jehobʼa kixye naq tixkʼul choʼq ralal xkʼajol 144.000 chi kristiʼaan li teʼwanq choʼq awabʼej ut choʼq aj tij rochbʼen li Ralal saʼ choxa. Saʼ li akʼ Ruuchichʼochʼ, li Jesús ut ebʼ li awabʼej aweʼ teʼxtenqʼa li poyanam li teʼabʼinq chiru li Yos re naq tzʼaqalaq re ru li xyuʼamebʼ. Moqon, jun sut aj chik teʼyaleʼq rix re xkʼutbʼesinkil ma nekeʼabʼink chiru li Yos, ebʼ li inkʼaʼ teʼxqʼet ribʼ teʼxkʼul li junelik yuʼam. Li Qayuwaʼ tsahoʼq saʼ xchʼool chi rilbʼal naq li Ruuchichʼochʼ nujenaqaq rikʼin li ralal xkʼajol li tzʼaqal re ru li xyuʼamebʼ. Peʼyaal naq kʼajoʼaq xchaqʼalil ru aʼin?

20. Chanru kixkʼutbʼesi li Jehobʼa naq qʼaxal nokooxra, ut kʼaru ttzʼilmanq rix saʼ li jun chik tzolom?

²⁰ Li Jehobʼa kixkʼutbʼesi naq qʼaxal nokooxra. Maabʼar chik tqataw junaq li Qayuwaʼ joʼ li Jehobʼa. Narabʼi li qatij ut naxkʼe qe li naʼajmank re naq maakʼaʼ tpaltoʼq chiqu saʼ li qayuʼam ut saʼ li qapaabʼal, nokooxtij ut nokooxtenqʼa. Joʼkan ajwiʼ, tixkʼe qe li xnimal ru osobʼtesihom. Peʼyaal naq nasahoʼk qachʼool chi xnawbʼal naq li Qayuwaʼ nokooxra ut naxkʼe xchʼool chiqix? Li jun chik tzolom tixtzʼil rix chanru naq laaʼo, joʼ ralal xkʼajol, tooruuq xkʼutbʼesinkil naq naqabʼanyoxi li xrahom chiqix.