1. O le ā e fai pe a fia talanoa se tasi i se tupu o Peresia?

SEʻI faapea na e ola i Peresia i le pe ā ma le 2,500 tausaga talu ai. Na e fia talanoa i le tupu e faatatau i se mataupu, o lea, na e faimalaga atu ai i le aai o Susana lea na nofo ai le tupu. Ae e lē mafai ona e alu e vaai le tupu, seʻi vaganā ua e maua se faatagaga mai iā te ia. Auā pe afai e te alu e aunoa ma se faatagaga, o le a fasiotia oe.​—Eseta 4:11.

2. O le ā e finagalo Ieova ia tatou lagonaina e faatatau i le talanoa atu iā te ia?

² Maʻeu lo tatou lotofaafetai ona e lē pei Ieova o lenā tupu o Peresia. E sili atu le malosi ma le tāua o Ieova nai lo so o se tupu faaletagata, peitaʻi, e mafai ona tatou talanoa atu iā te ia i so o se taimi. O lona finagalo, ia tatou saʻoloto e talanoa atu iā te ia. O se faaaʻoaʻoga, e ui e iai faalupega mamalu o Ieova e pei o Lē e Sili na Foafoaina Mea, Lē e ona le malosi uma lava, ma le Alii Pule Silisili Ese, ae ua valaaulia i tatou e valaau atu iā te ia e faaaogā ai le taʻu māfana, “Tamā.” (Mata. 6:9) Maʻeu le faalaeiauina i le iloa, e finagalo Ieova ia tatou vavalalata atu iā te ia i lenā auala māfana!

3. Aiseā e alagatatau ai ona tatou taʻua Ieova o le “Tamā,” ma o le ā o le a tatou talanoaina i lenei mataupu?

³ E alagatatau ona tatou taʻua Ieova o le “Tamā,” auā o ia o le Puna o o tatou ola. (Sala. 36:9) Talu ai o ia o lo tatou Tamā, e iā i tatou la le tiute tauave e usiusitaʻi ai iā te ia. Pe a tatou faia mea e na te faafinagaloina, o le a tatou olioli la i faamanuiaga matagofie. (Epe. 12:9) O na faamanuiaga e aofia ai le ola e faavavau i le lagi po o le lalolagi. O loo tatou olioli foʻi i aogā i aso nei. O le a talanoaina i lenei mataupu auala e gaoioi ai Ieova o se Tamā alofa i le taimi nei, ma māfuaaga e tatou te mautinoa ai e na te  lē tuulafoaʻia i tatou i le lumanaʻi. Ae muamua, seʻi o tatou talanoaina le māfuaaga e tatou te mautinoa ai, e alofa faapelepele ma manatu mamafa lo tatou Tamā i le lagi iā i tatou.

4. Aiseā e faigatā ai mo isi ona manatu iā Ieova o lo latou Tamā?

⁴ Pe e faigatā mo oe ona e manatu i le Atua o sou Tamā? O nisi e lagona le itiiti ma le faatauvaa pe a faatusatusa iā Ieova. E latou te lē mautinoa po o manatu mamafa mai le Atua o Lē e ona le malosi uma lava iā i latou taʻitoʻatasi. Peitaʻi, e lē finagalo Ieova e iā i tatou lenā manatu. Na ia foaʻi mai le ola, ma o lona finagalo ia iai sa tatou faiā ma ia. Ina ua uma ona faamatala atu e le aposetolo o Paulo mea moni e faatatau iā Ieova, ona ia faapea atu lea i lana ʻaufaalogologo i Atenai, “e lē o mamao o ia [Ieova] mai iā i tatou taʻitoʻatasi.” (Galu. 17:24-29) E finagalo le Atua ia tatou talanoa atu iā te ia, e pei lava ona faigofie ona talanoa o se tamaitiiti i se matua alofa ma manatu mamafa.

5. O le ā e tatou te aʻoaʻoina mai i le mea na tupu i se tuafafine Kerisiano?

⁵ E ono faigatā ona manatu isi iā Ieova o lo latou Tamā, ona e leʻi faaalia e o latou lava tamā le alofa ma le agalelei iā i latou. Seʻi mātau le tala a se tasi tuafafine Kerisiano. Na ia faapea mai, “E ese le faatigā loto o loʻu tamā. O lea, ina ua faatoʻā amata ona ou suʻesuʻeina le Tusi Paia, na faigatā iā te aʻu ona ou vavalalata atu i le Tamā i le lagi. Ae ina ua ou iloa lelei Ieova, na suia atoa ai oʻu faalogona.” Po o iā te oe na faalogona? Pe afai o lea, aua e te lotovaivai. Ia e mautinoa e iai le taimi o le a e iloa ai, o Ieova o le Tamā sili.

6. E tusa ai ma le Mataio 11:27, o le ā se tasi o auala na fesoasoani mai ai Ieova ina ia tatou iloa o ia o se Tamā alofa?

⁶ O se tasi o auala na fesoasoani mai ai Ieova ina ia tatou iloa o ia o se Tamā alofa, o le faamauina lea i le Tusi Paia o faamatalaga ma gaoioiga a Iesu. (Faitau le Mataio 11:27.) Ona na atoatoa le auala na faaatagia mai ai e Iesu uiga o lona Tamā, na mafai la ona ia faapea mai: “O lē ua vaai mai iā te aʻu, ua vaai foʻi o ia i le Tamā.” (Ioa. 14:9) E masani ona faamatalaina e Iesu le auala e faataunuu ai e Ieova lona tiute o se Tamā. I Evagelia e fā lava ia, na faaaogā e Iesu le taʻu “Tamā” i le pe ā ma le 165 taimi e faasino atu iā Ieova. Aiseā na tele ina talanoa ai Iesu e faatatau iā Ieova? O se tasi o māfuaaga ina ia faamautinoa ai i tagata, o Ieova o se Tamā alofa.​—Ioa. 17:25, 26.

7. O le ā e tatou te aʻoaʻoina e faatatau iā Ieova i le auala na ia feagai ai ma lona Alo?

⁷ Seʻi iloilo po o le ā e tatou te aʻoaʻoina mai iā Ieova, i le auala na ia feagai ai ma lona Alo o Iesu. Na faafofoga pea Ieova i tatalo a Iesu. E lē na ona ia faafofoga i tatalo a Iesu, ae na ia tali foʻi i ana tatalo. (Ioa. 11:41, 42) Po o ā lava luʻi na feagai ma Iesu, ae na ia lagona le alofa ma le lagolagosua a lona Tamā.​—Luka 22:42, 43.

8. O ā itu na saunia ai e Ieova mea mo Iesu?

⁸ Na faailoa mai e Iesu, o lona Tamā o le Puna o le ola ma o Lē na faatumauina lona ola ina ua ia faapea mai: “Ua ou ola foʻi ona o le Tamā.” (Ioa. 6:57) Na maufaatuatuaina atoatoa e Iesu lona Tamā, ma na saunia e Ieova mea na manaʻomia e Iesu e tausia ai o ia i le itu faaletino. Ae o le mea e sili ona tāua, na tausia e Ieova le itu faaleagaga o Iesu.​—Mata. 4:4.

9. Na faapefea ona faamaonia atu e Ieova iā Iesu o ia o se Tamā alofa ma manatu mamafa?

⁹ Ona o Ieova o se Tamā alofa, na ia faamautinoa atu ai e silafia e Iesu lona lagolagoina pea o ia. (Mata. 26:53; Ioa. 8:16) E ui e leʻi puipuia e Ieova Iesu mai i mea uma na tigā ai, ae na ia fesoasoani iā te ia e onosaia luʻi. Na faamautinoa atu iā Iesu o so o se mea tigā na ono mafatia ai, e lē tumau. (Epe. 12:2) Na faamaonia  e Ieova lona manatu mamafa iā Iesu e ala i lona faafofoga atu iā te ia, saunia mea mo ia, toleniina ma lagolagoina o ia. (Ioa. 5:20; 8:28) Seʻi o tatou vaai la pe faapefea ona tausia i tatou e Ieova i nei auala.

10. E tusa ai ma le Salamo 66:19, 20, e faapefea ona faaalia mai e Ieova e alofa iā i tatou?

¹⁰ E faafofoga mai Ieova i a tatou tatalo. (Faitau le Salamo 66:19, 20.) E lē finagalo o ia e faatapulaa taimi e tatou te tatalo ai, ae ua ia faalaeiauina i tatou ia tatalo e lē aunoa. (1 Tesa. 5:17) E mafai ona tatou faalatalata atu ma le faaaloalo i lo tatou Atua i so o se taimi, e tusa lava po o fea o loo tatou i ai. O so o se taimi e tatou te tatalo atu ai iā Ieova, e faafofoga mai ma uaʻi lelei mai o ia. Pe a tatou talisapaia e faafofoga mai Ieova i a tatou tatalo, o le a tatou vavalalata la iā te ia. Ua faapea mai le faisalamo, “Ou te alofa [iā Ieova], auā e faafofoga mai Ieova i loʻu leo.”​—Sala. 116:1.

11. O le ā le auala e tali mai ai Ieova i a tatou tatalo?

¹¹ E lē gata e faafofoga mai lo tatou Tamā i a tatou tatalo, ae e tali mai foʻi. Ua faamautinoa mai e le aposetolo o Ioane e faapea: “Po o ā lava mea tatou te talosaga atu ai e tusa ma lona finagalo, e faafofoga mai lava o ia iā i tatou.” (1 Ioa. 5:14, 15) E moni, atonu e lē tali mai Ieova i le auala e tatou te faatalitalia. Ae e na te silafia mea e sili ona lelei mo i tatou, o lea, i nisi taimi e tali mai e leai, pe e finagalo foʻi o ia e tatou te faatali.​—2 Kori. 12:7-9.

12-13. O ā auala ua saunia ai e lo tatou Tamā i le lagi mea mo i tatou?

¹² E saunia e Ieova mea mo i tatou. E na te faia mea e finagalo i tamā uma e fai. (1 Timo. 5:8) E na te tausia le itu faaletino o lana fanau. E lē finagalo o ia e tatou te popole i a tatou meaʻai, lavalava po o mea e tatou te nonofo ai. (Mata. 6:32, 33; 7:11) Ona o Ieova o se tamā alofa, ua ia saunia ai mea ina ia faamalie ai o tatou manaʻoga uma i le lumanaʻi.

¹³ O le mea e sili ona tāua, e saunia e Ieova mea e tausia ai o tatou manaʻoga faaleagaga. E ala mai i lana Afioga ua ia faaalia mai ai le upu moni e faatatau iā te ia, o ana fuafuaga, le fuafuaga o le olaga, ma le lumanaʻi. Na ia uaʻi totoʻa mai iā i tatou taʻitoʻatasi ina ua faatoʻā o tatou aʻoaʻoina le upu moni, e ala i le faaaogā o o tatou mātua po o se isi faiaʻoga e fesoasoani mai ia tatou iloa o ia. O loo faaauau pea ona tatou maua fesoasoani mai i toeaina alolofa o le faapotopotoga, ma isi uso ma tuafāfine taʻumatuaina. Ua ia faatonuina foʻi i tatou e ala mai i sauniga, lea e aʻoaʻoina faatasi ai i tatou ma lo tatou aiga faaleagaga. I nei auala ma isi, ua faaalia ai e Ieova lona naunau mai o se tamā iā i tatou uma.​—Sala. 32:8.

14. Aiseā e toleniina ai i tatou e Ieova, ma e faapefea ona ia faia?

¹⁴ E toleni i tatou e Ieova. E lē pei i tatou o Iesu, e tatou te lē lelei atoatoa. O lea, o se isi vala o le toleniina o i tatou e lo tatou Tamā alofa, o le aʻoaʻia lea o i tatou i le taimi e manaʻomia ai. Ua faamanatu mai e lana Afioga iā i tatou: “E aʻoaʻia e Ieova o lē e alofa i ai.” (Epe. 12:6, 7) E tele auala e aʻoaʻia ai i tatou e Ieova. O se faaaʻoaʻoga, o se mea na tatou faitau ai i lana Afioga, pe na tatou faalogologo ai i sauniga, e ono faasaʻo ai o tatou manatu ma gaoioiga. Pe atonu foʻi o le fesoasoani e tatou te manaʻomia e aumai i toeaina. Po o le ā lava le auala e aʻoaʻia ai i tatou e Ieova, ae o ana aʻoaʻiga e uunaʻia e le alofa i taimi uma.​—Iere. 30:11.

15. O ā auala e puipuia ai i tatou e Ieova?

¹⁵ E lagolagoina i tatou e Ieova a o fesagaʻia faigatā. E pei lava ona manatu mamafa ma lagolagoina e se tamā lana fanau i taimi faigatā, e faapena foʻi ona fesoasoani mai lo tatou Tamā i le lagi i taimi faigatā. E na te  faaaogā lona agaga paia e puipuia i tatou mai i le faaleagaina faaleagaga. (Luka 11:13) E puipuia foʻi e Ieova i tatou i le itu tau faalogona. O se faaaʻoaʻoga, ua ia foaʻi mai iā i tatou se faamoemoe matagofie. O lenā faamoemoe ua fesoasoani iā i tatou e onosaia ai faigatā. Seʻi mātau mai le manatu lea: Po o ā lava mea leaga e tutupu iā i tatou, o le a aveesea e lo tatou Tamā alofa tigā uma o loo tatou mafatia ai. O so o se faigatā o loo tatou fesagaʻia e lē tumau, ae o faamanuiaga e foaʻi mai e Ieova e faavavau.​—2 Kori. 4:16-18.

16. O le ā na tupu ina ua lē usiusitaʻi Atamu i lona Tamā alofa?

¹⁶ Ua tatou vaaia faamaoniga o le alofa o Ieova mo i tatou, i le auala na ia taulima ai faafitauli na muamua tutupu i lona aiga i le lalolagi. Ina ua lē usiusitaʻi Atamu i lona Tamā i le lagi, na ia melea ai lona tulaga i le aiga fiafia o Ieova, e lē na o ia na aafia ai ae na aafia ai foʻi ma ē na tupuga mai iā te ia. (Roma 5:12; 7:14) Peitaʻi, na fesoasoani mai Ieova i ē na tupuga mai iā Atamu.

17. Ina ua fouvale Atamu, o le ā na vave lava ona fai e Ieova?

¹⁷ Na faasala e Ieova Atamu, ae e na te leʻi tuua ai le fanau a Atamu lea e leʻi fananau mai e aunoa ma se faamoemoe. Na vave lava ona ia folafola atu o tagata usiusitaʻi o le a toe aumai i lona aiga. (Kene. 3:15; Roma 8:20, 21) Na saunia e Ieova lenā folafolaga, e ala mai i le taulaga togiola a lona Alo o Iesu. O le foaʻiina mai o lona Alo mo i tatou, ua faamaonia ai le alofa faapelepele o Ieova iā i tatou.​—Ioa. 3:16.

18. Aiseā e tatou te mautinoa ai e finagalo Ieova ia avea i tatou ma ana fanau, e tusa pe na tatou tuua o ia?

¹⁸ E ui e tatou te lē lelei atoatoa, ae e finagalo Ieova ia avea i tatou ma vaega o lona aiga, ma e lē taitai manatu o ia o i tatou o se avega mamafa. Atonu e tatou te faatigā ma tuua o ia i se  taimi, ae e lē fiu Ieova iā i tatou. Na faatusa e Iesu le malosi o le manatu mamafa faatamā o Ieova i le tala i le atalii na leiloa. (Luka 15:11-32) O le tamā i lenā talafaatusa, e leʻi muta lona faamoemoe e toe foʻi mai lona atalii. A o savali atu lona atalii i le fale, na matuā naunau le tamā e faafeiloaʻi o ia. O lea, pe afai ua tatou tuua Ieova ae ua salamō, e tatou te mautinoa foʻi e nofosauni ma e finagalo malie lo tatou Tamā alofa e faafeiloaʻi i tatou.

19. O le a faapefea ona faaleleia e Ieova mea na faaleagaina ona o Atamu?

¹⁹ O le a faaleleia e lo tatou Tamā mea uma na faaleagaina ona o Atamu. Ina ua fouvale Atamu, na filifili Ieova e vaetamaina le 144,000 o nisi mai i tagata ina ia auauna o ni tupu ma ositaulaga i le lagi faatasi ma lona Alo. O le a fesoasoani Iesu ma ē e latou te pule faatasi i tagata usiusitaʻi ina ia avea ma tagata lelei atoatoa i le lalolagi fou. Pe a manumalo mai i le tofotofoga faaiʻu o lo latou usiusitaʻi, o le a foaʻi atu e le Atua iā i latou le ola e faavavau. I lenā taimi, o le a faamalieina lo tatou Tamā i le silasila mai ua faatumulia le lalolagi i ona atalii ma afafine lelei atoatoa. Maʻeu le mataʻina o lenā taimi o le a i ai!

20. O ā auala ua faaalia ai e Ieova lona alofa faapelepele iā i tatou, ma o le ā o le a tatou talanoaina i le mataupu e sosoo mai?

²⁰ Ua faaalia e Ieova lona alofa faapelepele iā i tatou. O ia o le Tamā sili. E faafofoga mai i a tatou tatalo ma saunia mea e tatou te manaʻomia i le itu faaletino ma le faaleagaga. E na te toleniina ma lagolagoina i tatou. Ua ia saunia foʻi mo i tatou faamanuiaga matagofie i le lumanaʻi. Maʻeu se faamāfanafanaga o le iloaina e alofa ma manatu mamafa mai lo tatou Tamā! O le a talanoaina i le mataupu e sosoo mai auala e mafai ai e i tatou o lana fanau ona tali atu i lona alofa.