1. Imbe ndutu lihaa li Yôsep li bi kôs inyu njôñ?

YAKÔB a bé gwés bon bé bôlôm bobasôna, ndi a bé lôôha gwés lok yé Yôsep nu a bééna 17 nwii. Lelaa lôkisañ i Yôsep i bé tehe i jam li? Ba bi bôdôl kil nye njôñ, jon ba bi kahal oo nye. Yôsep a bi boñ bé lôkisañ jam jo ki jo li li bé lama tinde bo i oo nye. To hala, ba bi nuñul Yôsep, ba lôk yak isañ wap le nuga bikai yon i nol i man a nlôôha gwés. Njôñ yap i bi boñ le lihaa jap li niñ ha bé ikété nsañ, ba pat ki isañ wap ñem.​—Bibôdle 37:3, 4, 27-34.

2. Inoñnaga ni Galatia 5:19-21, inyuki tama i nlôôha béba?

² Bitilna bi nsima tama * ikété “minson mi minsôn” mi mi nkena i nyemb, mi mi nla yak kéñ le mut a jôp i Ane Nyambe. (Añ Galatia 5:19-21.) Tama i yé kiki e i i num matam mabe; kiki bo ôa, momol ni ngandak hiun.

3. Kii di ga wan munu yigil ini?

³ Hihéga hi lôkisañ i Yôsep hi ñunda le njôñ i nla ôbôs maada ni nsañ ikété ndap lihaa. To hala kiki i yé le i pam le di boñ bé kiki lôkisañ i Yôsep, di yé bikwéha bi bôt, yak miñem nwés mi nla lôk bés. (Yérémia 17:9) Jon hala a ta bé hélha jam le ngim mangéda, di nla bôdôl kil bôt bape njôñ. Di wan ndék dihéga di Bibel, di di nhôla bés i yi kii i nla boñ le tama i ôm minkañ  miñem nwés. Di ga wan ki lelaa di nla boñ inyu jôs tama ni i tééda nsañ ipôla yés.

4. Inyuki Lôk Filistia i bé tam gwom bi Isak?

⁴ I ngéda mut a yé ngwañ. Isak a bé ngwañ mut, jon Lôk Filistia i bé tam lingwañ jé. (Bibôdle 26:12-14) Ba bi tjé yak bibee Isak a bé gwélél inyu ti bilém gwé malép. (Bibôdle 26:15, 16, 27) Kiki Lôk Filistia, i len ini, bôt bahogi ba yé ba bôdôl tam lingwañ li bôt bape. Ba nyéñ ndik bé bana i gwom bôt bape ba gwé, ndi ba gwé ki ngôñ le i bôt ba, ba nimis gwom gwap.

5. Inyuki baéga bibase bi Lôk Yuda ba bé kil Yésu njôñ?

⁵ I ngéda bôt bape ba ngwés ngim mut ngandak. Baéga bibase bi Lôk Yuda ba bé kil Yésu njôñ inyule bôt ba bé gwés nye ngandak. (Matéô 7:28, 29) Yésu a bé nlegelnwin nu Nyambe, a bé niiga ki maliga. To hala, baéga bibase bana ba bi ôm nye nsohi, ba ôbôs nye jôl. (Markô 15:10; Yôhanes 11:47, 48; 12:12, 13, 19) Bimbe biniigana di nla ôt munu ñañ unu? Di nlama jo sañ le di kil bañ bôt bape njôñ, inyule ba gwé bilem bilam bi bi mboñ le likoda li gwés bo ngandak. Ndi di noode kôna ndémbél yap.​—1 Korintô 11:1; 3 Yôhanes 11.

6. Lelaa Diôtréfé a bi unda le a bé kil bape njôñ?

⁶ I ngéda mut a ngwel minson mi tôbôtôbô likoda. I hiai hi bisu, Diôtréfé a bé kil lôk kéé i i bé éga likoda li bikristen njôñ. A bé ‘gwés yééne bisu’ ipôla lôk kéé i likoda. Jon ngéda a bé pôdôl ñôma Yôhanes ni lôk kéé ipe i i bé kena nson, a bé ôbôs bo jôl inyu boñ le lôk kéé i ti ha bañ bo lipém. (3 Yôhanes 9, 10) To hala kiki i yé le i pam le di boñ bé kiki Diôtréfé, di nla bôdôl kil mankéé njôñ ngéda a nkôhna nson u tôbôtôbô, u yak bés di ban-ga ngôñ i bana, téntén ngéda di nhoñol le yak bés di nla gwel nson u.

7. Lelaa tama i nla tééñga bés?

⁷ Tama i yé kiki kai ibe. I ngéda i kai ibe ini le njôñ i ñôm minkañ mu miñem nwés, i nla ba bés ndutu i nup yo. I ngéda di nkil bôt bape njôñ, di bak ngôk, tole di ntôñ ndik bésbotama, tama i ño miñem nwés. Tama i nla kéñ bés i hôlôs bilem bilam kiki bo gwéha, ñem ngôô, ni loñgeñem. I ngéda tama i mbôdôl o miñem nwés, di nlama pala nup yo. Lelaa di nla yémbél tama?

8. Bimbe bilem bilam bi nla hôla bés i jôs tama?

⁸ Di nla jôs tama ngéda di yé suhulnyuu, di konok maséé ni mam di gwé. I ngéda di gwé bilem bilam bini, tama i nla bé o minkañ miñem nwés. Suhulnyuu i mboñ le di hoñol bañ le di yé nseñ iloo bôt bape. Mut suhulnyuu a nhoñol bé le a kôli ni ngim mam iloo bôt bape. (Galatia 6:3, 4) I mut a nkon maséé ni mam a gwé a nkéi bot i ntel wé, a nhégha bé to nyemede ni bôt bape. (1 Timôtéô 6:7, 8) I ngéda mut a yé suhulnyuu, a konok maséé ni gwom a gwé, ndi a tehe mut numpe a nkôhna jam lilam, a nkônôl i mut nu maséé.

9. Inoñnaga ni Galatia 5:16 ni Filipi 2:3, 4, lelaa mbuu mpubi u nla hôla bés?

⁹ Inyu keñgle i lem ibe ini le tama, di  gwé ngôñ ni mbuu mpubi u Nyambe, kayéle di bana suhulnyuu, di kon ki maséé ni mam di gwé. (Añ Galatia 5:16; Filipi 2:3, 4.) Mbuu mpubi u Yéhôva u nla hôla bés i wan mahoñol més ma kétékété. Ni mahôla ma Djob, di nla héya mahoñol mabe, di héñha mo ni mahoñol malam. (Tjémbi 26:2; 51:12) Di wan ndémbél i Môsi ni i Paul, ba ba bi yémbél i lem ibe ini le tama.

10. Limbe jam li bé le li noode Môsi? (Béñge titii i lipep li bisu.)

¹⁰ Môsi a bé ane litén li Djob, ndi a bi nwas bé le njôñ i tinde nye i sôña bôt bape i gwel nson u. Kiki hihéga, kel yada, Yéhôva a bi héya ndék mbuu mpubi yak Môsi, a ti wo mimañ mi Israel mi mi bé telep bebee ni ndap libadô. Ndék ngéda i mbus ha, Môsi a bi nok le mimañ ima mi mi bi ke bé i ndap libadô, yak nwo mi nkôhna mbuu mpubi, mi bôdôl ki boñ kiki bapôdôl. Kii a bi boñ ngéda Yôsua a bi kal nye le a kéñ mimañ mi le mi boñ bañ hala? Môsi a bi kil bé mimañ mi njôñ. Ndi ni suhulnyuu, a bi kon maséé inyu bisai ba bi kôhna. (Ñanga bôt 11:24-29) Kii ndémbél i Môsi i niiga bés?

11. Lelaa mimañ mi nla nigle Môsi?

¹¹ Ibale u yé mañ, baa ba ma kal we le u niiga mankéé numpe nson u u gwelek, u gwéhék ki ngandak? Kiki hihéga, bebek le u ngwés u ntégbaha yigil i Nkum Ntat hiki sonde. Ndi ibale u yé suhulnyuu kiki Môsi, u ga nôgda bé le u gwé ha bé nseñ inyule ba mbat we le u niiga mankéé numpe, kayéle i mbus ngéda, nyen a bôdôl gwel nson u. Ndi, u ga ba maséé i hôla maasoñ.

12. I len ini, lelaa ngandak bikristen i ñunda suhulnyuu, i bak maséé ni mam ba gwé?

¹² Di wan ki ndutu ipe miñunuk mi lôk kéé i bôlôm mi mboma. Ba bi tégbaha ngandak nwii, ba bak bakot muu ma mimañ. Ndi i ngéda ba mpamna 80 ma nwii, ba yé bebee i lôôs nson u, mankéé numpe. Yak bagwélél ba makiiña ba ba mpamna 70 ma nwii, ba yé bebee i lôôs mankéé numpe nson ba salak, ba neebe ki nson umpe ntôñ u nti bo. Mu nwii mi ntip tagbe, ntôñ u bi kit le ngandak basal i Bétel i nkoñ ’isi wonsôna, i yila basañal. I lôk kéé i bôlôm ni i bôda i, i nkil bé ii lôk kéé ipe njôñ, inyule i ngwel nson ba bé gwelek.

13. Kii i bé le i tinde Paul i kil 12 baôma njôñ?

¹³ Ñôma Paul a yé ndémbél ilam ipe i mut nu a bi nigil i ba maséé ni mam a gwé, a ban-ga ki suhulnyuu. Paul a bi nwas bé le njôñ i yoña nye. A bi gwel nson u añal ñañ nlam ni ngui yé yosôna, ndi a bi kal ni suhulnyuu le: “Me yé ñôma nuntitigi ikété baôma, me kôli bé to sébla le ñôma.” (1 Korintô 15:9, 10) I ngéda a bé hana ’isi, Yésu a bééna 12 baôma, ndi Paul a bi yila kristen ndik i mbus nyemb ni bitugne bi Yésu. To hala kiki a bé “ñôma nu biloñ bipe,” Paul a bi kôhna bé bisai i ba ñôma wada mu 12 baôma. (Rôma 11:13; Minson mi baôma 1:21-26) Iloole a kil baôma bana njôñ, yak maada malam ba bi bana ni Yésu, Paul a bé maséé ni mam a bééna.

14. Ibale di yé maséé ni mam di gwé, di ban-ga suhulnyuu, kii di ga boñ?

¹⁴ Ibale di yé maséé ni mam di gwé, di ban-ga suhulnyuu, di ga nigle Paul,  di ti ki lôk kéé lipém ngéda Yéhôva a nti bo kunde i ngii bôt bape. (Minson mi baôma 21:20-26) Nyambe a bi yoñ bitelbene i téé mimañ inyu éga likoda. To hala kiki ba gwé bibom, Yéhôva a ntehe bo kiki ‘bôt a nti kiki makébla.’ (Efésô 4:8, 11) I ngéda di nti mimañ mi likoda lipém, di nôglak bo ni suhulnyuu, di nkôôge Yéhôva bebee, di téédaga ki nsañ ni lôk kéé yés.

15. Kii di nlama boñ?

¹⁵ Nsañ u nla bé ba i homa tama i yé. Mu miñem nwés, di nlama nup lem i tam gwom bi bôt, di tinde bañ to bôt bape i tam gwom gwés. Di nlama yoñ bitelbene bini ibale di nyéñ nôgôl mbén i Yéhôva, i i nkal le di “noñ mam ma nlona nsañ lôñni mam ma nhôlôs bés ni bés.” (Rôma 14:19) Kii di nla toi boñ inyu hôla bôt bape i jôs tama? Lelaa di nla ki tééda nsañ?

16. Lelaa di nla hôla bôt bape i jôs tama?

¹⁶ Bilem gwés ni maboñok més bi nla tééñga bôt bape. Nkoñ ’isi u ngwés le di ‘bambal’ i mam di gwé. (1 Yôhanes 2:16) Ndi i lem ini i nlona ndik tama. Di nla kéñ le bôt bape ba tam gwom gwés ibale di mbéna bé pôdôl gwo, ni ibale di mbéna bé pôdôl i gwom di nkit le di ga somb. Di ga tinde bé bôt i kil bés  njôñ, ibale di ngwel minson nwés ikété likoda ni suhulnyuu. Ibale di nlôôha pôdôl minson di ngwel likoda, hala a yé wengoñle di nkôôba hisi hilam i het njôñ i nla hoo nañ. Ndi ngéda di ntôñ bôt bape, di neebege le yak bo ba mboñ mam malam, di nhôla bo i ba maséé ni gwom ba gwé, di ntééda ki adna ni nsañ ikété likoda.

17. Kii lôkisañ i Yôsep i bi la boñ, inyuki?

¹⁷ Di nla jôs tama! Di tiimba wan hihéga hi lôkisañ i Yôsep. I mbus ngandak nwii le ba bi tét Yôsep, ba bi boma nye i Égiptô. Ilole a nkal bo njee a yé, a bi noode bo inyu yi too ba nhéñha. A bi naña bo i je, a ti manyañ nu mbus le Benyamin ngandak bijek iloo bana bape. (Bibôdle 43:33, 34) Ndi lôkisañ i bi kil bé Benyamin njôñ. Handugi hala, ba bi unda le ba ntôñ toi maasañ wap, ni le ba ntôñ isañ wap le Yakôb. (Bibôdle 44:30-34) Kiki lôkisañ i Yôsep i bi nup tama ni njôñ miñem nwap, hala a bi témb a lona nsañ ikété lihaa jap. (Bibôdle 45:4, 15) Nlélém ni bés, ibale di nup mahoñol ma njôñ momasôna miñem nwés, hala a ga hôla i tééda nsañ ikété lihaa jés ni ikété likoda.

18. Ibale di noñ nsañ, umbe nseñ di ga kôs inoñnaga ni Yakôbô 3:17, 18?

¹⁸ Yéhôva a ngwés le di jôs tama, ni le di noñ nsañ. Di nlama ligip i boñ i mam ma mo ima. Kiki di ntehe munu yigil ini, di yé bebee i tam gwom bi bôt. (Yakôbô 4:5) Di niñ ki i nkoñ ’isi i het tama i yé nnayak. Ndi ibale di gwé suhulnyuu, di bak maséé ni i gwom di gwé, di béghak bôt bape, di ga tam bé mam ma bôt bape. Ndi, di ga kôôba hisi hilam inyu nwes mbôô nsañ, i i ga num bilem bilam.​—Añ Yakôbô 3:17, 18.