1. Tera aron rotakia ana utu Ioteba n te bakantang?

E TANGIRIIA natina ni kabane Iakoba, ma e mamate riki nanona iroun natina ae 17 ana ririki ae Ioteba. Tera aroia tarin Ioteba iai? A bakantang irouna ao a a riribaia. Bon akea te bwai ae e karaoia Ioteba ae a riai n ribaia iai. Ma e ngae n anne, a kaboonakoa Ioteba bwa te toro ao a kewea tamaia n taekinna bwa e tiringaki natina ane tatangiria anne iroun te man ni kaakang. A kairaki n te bakantang bwa a na urua te rau n aia utu ao ni karawawataa nanon tamaia.​—KBwaai 37:​3, 4, 27-34.

2. Ni kaineti ma I-Karatia 5:​19-21, e aera ngkai e rangi ni karuanikai te bakantang?

² N te Baibara, e karinanaki te nanonibwi ke te bakantang *, i aan ana mwakuri te rabwata aika karuanikai, ae kona n aki katauia aomata bwa a na rin n Ana Tautaeka n Uea te Atua. (Wareka I-Karatia 5:​19-21.) N angiin te tai, te bakantang boni wakaan aroaro aika bubuaka n aron te kairiribai, te kiriwe, ao taian un.

3. Tera ae ti na maroroakinna n te kaongora aei?

³ Ti noria n aia katoto tarin Ioteba bwa e kona te bakantang n urua te reitaki ao n urua te rau n te utu. E ngae ngke ti aki kona ni karaoa te baere a karaoia taari aikai, ma a bane n aki kororaoi nanora ao e rangi ni kamwamwane. (Ier. 17:9) Maroaka ae n tabetai ti kabokorakora ma namakinan te bakantang! Ti na rinanoi ngkai katoto tabeua man te Baibara ake a na buokira n ataia bwa e aera ngkai e kona n riki wakaan  te bakantang i nanora. Imwina, ti na nori aanga aika manena ibukini buakanakin te bakantang ao karikirakean te rau.

4. E aera ngkai a bakantang I-Biritia iroun Itaaka?

⁴ Kaubwain te aomata. Bon te mwaane ae kaubwai Itaaka, ngaia are a a bakantang irouna I-Biritia. (KBwaai 26:​12-14) A tauni naba mwanibwa ake e kainnanoi Itaaka ibukini kamooaia ana nanai ni man. (KBwaai 26:​15, 16, 27) N aroia I-Biritia aikai, a kona tabeman ni boong aikai ni bakantang irouia naake a kaubwai riki nakoia. A aki tii tangiri baike iai iroun te aomata, ma a tangiria naba bwa a na aki reke baikanne iroun te aomata anne.

5. E aera ngkai a bakantang iroun Iesu mataniwi n Aaro?

⁵ Tatangiran temanna irouia aomata aika bati. A bakantang iroun Iesu mataniwi n te Aro n I-Iutaia ibukina bwa e tatangiraki irouia aomata aika bati. (Mat. 7:​28, 29) Iesu bon te tia tei ibukin te Atua, ao e angareirei n te koaua. Ma e ngae n anne, a kabutiinako keewe ibukin Iesu mataniwi n Aaro ni kabuakakaa iai taekana. (Mareko 15:10; Ioa. 11:​47, 48; 12:​12, 13, 19) Tera reireiara man te rongorongo anne? Ti riai n taraia raoi bwa ti na aki bakantang irouia naake iai aroaroia aika tatangiraki iai irouia kaain te ekaretia. Ma ti riai ni kataia ni kakairi n aroaroia akanne.​—1Kor. 11:1; 3Ioa. 11.

6. E kangaa ni kaotia Rioterebe bwa e bakantang?

⁶ Mwioko n te ekaretia. N te moan tienture, e bakantang Rioterebe irouia naake a kairiri n te ekaretia ni Kristian. E kani “kakannato” i buakoia kaain te ekaretia, ngaia are e a uaraoa te abotoro Ioane ma taari ake iai mwiokoaia ni kabuakakaia. (3Ioa. 9, 10) E ngae ngke ti aki kona ni katotonga teuaei, ma ti kona ni moanna ni bakantang iroun tarira n te onimaki ae anganaki mwiokoana ae ti kantaningaia bwa e na reke iroura, moarara riki ngkana ti iangoia bwa ti bon tau riki ibukin te mwioko anne.

7. Tera aron rotakira n te bakantang?

⁷ Titeboo te bakantang ma te titania ae boitin ae rangi ni kai maiu. Ngkana e riki wakaan te bakantang i nanora, e kona ni kangaanga kanakoana. E rikirake te bakantang man namakin aika aki raoiroi n aron te tauaninne ae aki riai, te kamoamoa, ao te bangaomata. E kona te bakantang n tuki rikiraken aroaro aika raraoi n aron te tangira, te nanoanga, ao te akoi. N te tai are ti noria naba iai bwa e a moanna ni bwebwerake te bakantang i nanora, ti riai n taeka wakaana. Ti na kangaa ni buakana te bakantang?

8. Baikara aroaro aika kona ni buokira ni buakana te bakantang?

⁸ Ti kona ni buakana te bakantang ngkana ti karikirakea te nanorinano ao te raunnano. Ngkana e ribwa nanora n aroaro aika raraoi aikai, e na aki reke nnen te bakantang n rikirake. Ti buokaki n te nanorinano bwa ti na aki kamoamoa. Te aomata ae nanorinano e aki iangoia bwa e kakawaki riki nakoia tabemwaang. (IKar. 6:​3, 4) Te aomata ae rau nanona e rauaki ni baika iai irouna ao ni baike e karaoi, ao e aki kabotaua ma tabemwaang. (1Tim. 6:​7, 8) Te aomata ae nanorinano ao ae rau nanona, e kukurei ngkana e reke te bwai ae raoiroi iroun temanna.

9. Ni kaineti ma I-Karatia 5:16 ao I-Biribi 2:​3, 4, tera ae ti kona ni karaoia man ana ibuobuoki te taamnei ae raoiroi?

⁹ Ti kainnanoa ana ibuobuoki taamnein te Atua ngkana ti na rarawa nakon ana  mwakuri te rabwata ae te bakantang, ao ni karikirakea te nanorinano ao te raunnano. (Wareka I-Karatia 5:16; I-Biribi 2:​3, 4.) E kona ni buokira taamnein Iehova bwa ti na neneri ara iango aika raba ao bukini karaoani bwaai iroura. Man ana ibuobuoki te Atua, ti kona ni kanakoi iango ao namakin aika aki raoiroi ao n onei mwia n aika raraoi. (TaiAre. 26:2; 51:10) Iangoa aia katoto Mote ao Bauro ake a tokanikai ni buakana te bakantang.

10. Tera te bwai ae riki are kona ni kataaki iai Mote? (Nora te taamnei ni moan te maekatin.)

¹⁰ E korakora mwaakani Mote ni kairiri i aoia ana aomata te Atua, ma e aki tauaninne ni mwiokoana anne. N te katoto, n te tai teuana ao Iehova e a anaa teutana taamneina ae raoiroi mairouni Mote, ao e angania unimwaane aika tibun Iteraera ake a tei i rarikin te umwa ni botaki. Tabeua te tai imwina, e a ongo Mote bwa a karekea naba te taamnei ae raoiroi unimwaane aika uoman ake a aki nakon te umwa ni botaki, ao a a karaoi aroia burabeti. Tera aroni Mote ngke e tuangnga Iotua bwa e na tukiia unimwaane aikai? E aki bakantang Mote ngkai a mutiakinaki naakai iroun Iehova. Ma e nanorinano ao e kimwareirei ma ngaiia n tibwangaia anne. (WarIte. 11:​24-29) Tera reireiara mairouni Mote?

11. A na kangaa unimwaane ni katotonga Mote?

¹¹ Ngkana te unimwaane n te ekaretia ngkoe, ko a tia n tuangaki bwa ko na reireina ni kataneia temanna bwa e na karaoa mwiokoam n te ekaretia ae mamate nanom iai? N te katoto, tao ko tatangira mwiokoam ae kairan te reirei n te Taua-n-Tantani ni katoa wiki. Ma ngkana ko nanorinano n aroni Mote, ko na bon aki namakina ae e kakeaaki bongam ngkai ko butiiaki bwa ko na reireina te tari te mwaane temanna bwa e aonga ni kona ni karaoa mwiokoam anne rimwi riki. N oneani mwin anne, ko na boni kukurei ni buoka te tari anne.

12. A kangaa Kristian aika bati ni boong aikai ni kaotiota te raunnano ao te nanorinano?

¹² Iangoa riki te bwai teuana ae a kaitaraa taari mwaane aika bati aika kara. A a tia ni beku i nanon ririki aika bati bwa taani babaire n te rabwata n unimwaane. Ma ni koron 80 aia ririki, a kukurei n anganako mwiokoaia anne. Mataniwi aika mwamwananga ake a a koro 70 aia ririki, a nanorinano ni katoka aia beku anne ao ni butimwaea mwiokoaia ae boou. Ao n ririki aika tibwa nako, a bati kaain te utu ni Betaera ni kabutaa te aonnaba ake a a reke mwiokoaia aika boou i tinanikun te Betaera. A aki bakantang taari aika kakaonimaki aikai irouia naake a a karaoi ngkai mwiokoaia.

13. E aera ngkai e kona ni kataaki Bauro bwa e na bakantang irouia abotoro ake 12?

¹³ Te abotoro Bauro bon te katoto naba ae raoiroi ibukini karikirakean te raunnano ao te nanorinano. E aki kariaia Bauro bwa e na rikirake te bakantang irouna. E mwakuri korakora n te mwakuri ni minita, ma e nanorinano ni kangai: “Ngai te kabanea ni mangori i buakoia abotoro, ao I aki tau n aranaki bwa te abotoro.” (1Kor. 15:​9, 10) A ririmwin Iesu abotoro ake 12 n ana tai ni mwakuri ni minita i aon te aba, ma e a tibwa riki bwa te Kristian Bauro imwini maten Iesu ao mangautina. E ngae ngke e rineaki imwina riki bwa ‘te abotoro nakoia aomata aika tiaki I-Iutaia,’ ma e aki riki Bauro bwa temanna i buakoia abotoro ake 12. (IRom 11:13; Mwa. 1:​21-26) N oneani mwin are e na bakantang irouia mwaane aika 12 aikai ao n reitakia ae kaan ma Iesu, e teimatoa Bauro n rau nanona ni mwiokoana.

14. Tera ae ti na karaoia ngkana a rau nanora ao ti nanorinano?

¹⁴ Ngkana a rau nanora ao ti nanorinano,  ti na boni katotonga Bauro ao ni kaotiota karineaia naake a anganaki te mwaaka ni kairiri iroun Iehova. (Mwa. 21:​20-26) E a tia Iehova ni katauraoiia unimwaane ake a na kairiri n te ekaretia ni Kristian. E ngae ngke a aki kororaoi, ma e taraiia Iehova bwa “mwaane ake a a riki bwa bwaai n tituaraoi.” (IEbe. 4:​8, 11) Ngkana ti karineia mwaane aikai ao n nanorinano n ongeaba n aia kaetieti, ti a kaanira iai ma Iehova ao ni karekea te rau i marenara ma raora ni Kristian.

15. Tera ae ti riai ni karaoia?

¹⁵ E aki kona ni maiuraoi te rau ngkana e a kaman rikirake te bakantang. Ti riai n taeka wakaan te bakantang mai nanora ao n rarawa ni karikirakea namakinan te bakantang irouia tabemwaang. Ti riai ni karaoi mwaneka akana kakawaki akanne ngkana ti na ongeaba n ana tua Iehova ae ti na “ukoukori baika karekea te rau ao baika kateimatoaira i marenara.” (IRom 14:19) Tera ae ti kona ni karaoia ni buokiia tabemwaang bwa a na buakana te bakantang, ao ti na kangaa ni karikirakea te rau?

16. Ti na kangaa ni buokiia tabemwaang bwa a na buakana te bakantang?

¹⁶ A kona n rotaki tabemwaang man aroarora ao ara mwakuri. A tangirira kaain te aonnaba bwa ti na “kainikatonga” n ara bwai aika iroura. (1Ioa. 2:16) Ma e karikirakea te bakantang te aroaro anne. Ti kona n tuka rikiraken te bakantang irouia tabemwaang ngkana ti rarawa ni mamaroroakin  ara bwai aika iroura, ke baika ti iangoi kabooaia. Te anga riki teuana ae ti kona iai n tuka rikiraken te bakantang, boni man arora n aki kamoamoa ni mwiokoara n te ekaretia. Ngkana ti aki toki ni kamoamoa ni mwiokoara, ai aron ae ti katauraoa te tano ae kai maiu iai te bakantang. Ni kaitaraan anne, ngkana ti kaotiota raoi tabeakinaia tabemwaang ni kaotia bwa ti ataa aia konabwai, ti buokiia iai bwa e na rau nanoia ao ti karikirakea te katiteuanaaki ao te rau n te ekaretia.

17. Tera are a a kona ni karaoia tarin Ioteba, ao bukin tera?

¹⁷ Ti kona n tokanikai ni buakana te bakantang! Iangoa riki aia katoto tarin Ioteba. Imwin ririki aika bati ngke a a tia ni karaoa ae ribuaka nakon Ioteba, a a kaitiboo ma ngaia i Aikubita. Imwain ae e kaotia raoi Ioteba nakoia tarina bwa antai ngaia, e kataiia moa n noriia bwa a a bitaki ke a tuai. E bairea te amwarake ma ngaiia ao e kaotiota riki tabeakinan tariia are te bina are Beniamin. (KBwaai 43:​33, 34) Ma bon akea taekan ae a bakantang irouni Beniamin. N oneani mwin anne, a kaota raoi tabeakinan tariia aei ao tamaia are Iakoba. (KBwaai 44:​30-34) Ibukina bwa a a tia n taeka wakaan te bakantang tarin Ioteba mai nanoia, a a kona ni kaoka te rau n aia utu. (KBwaai 45:​4, 15) N aron anne, ngkana ti taeka wakaan te bakantang, ti na boni kateimatoa te rau n ara utu ao n ara ekaretia.

18. Ni kaineti ma Iakobo 3:​17, 18, tera ae e na riki ngkana ti buoka karekean te rau?

¹⁸ E tangirira Iehova bwa ti na buakana te bakantang ao n ukera te rau. E kainnanoaki te kakorakora ibukini baika uoua aikai. N aron ae ti a tia ni maroroakinna n te kaongora aei, bon iai i nanora angin te bakantang. (Iak. 4:5) Ao ti otabwaniniaki irouia kaain te aonnaba aika kauekea te bakantang. Ma ngkana ti karikirakea te nanorinano, te raunnano, ao te kakaitau, e na bon akea nnen te bakantang iroura. Ma ti na buoka karekean te tabo ae rau ae a kona n rikirake iai aroaro aika raraoi.​—Wareka Iakobo 3:​17, 18.