1. Eme ihri-eriọ e wha ziọ uviuwou Jekọp?

JEKỌP o you emezae riẹ kpobi, rekọ Josẹf nọ ọ jọ ikpe ikpegbihrẹ ọ mai you. Eme esevo Josẹf a ru kpahe onana? A jẹ re Josẹf ihri te epanọ a ro mukpahe iẹe. Josẹf o ru rai oware ovo thọ họ, nọ o wha omukpahọ nana ze. Ghele na, a zẹ riẹ kpohọ igbo, kẹsena a te gu ọrue kẹ ọsẹ rai inọ arao ojihẹ jọ o kpe ọmọzae oyoyou riẹ no. Ihri-eriọ i ru rai ru oware nọ o da ọsẹ rai te ẹzi, je si udhedhẹ no iviuwou rai.​—Emu. 37:3, 4, 27-34.

2. Wọhọ epanọ o rrọ Ahwo Galesha 5:19-21, fikieme ihri-eriọ i ro yoma gaga?

² Evaọ Ebaibol na, a kele ihri-eriọ * kugbe iruemu iyoma efa nọ a se “iruo uwo” nọ e rẹ sae whaha ohwo Uvie Ọghẹnẹ. (Se Ahwo Galesha 5:19-21.) Nọ ihri-eriọ e tẹ ta awọ muotọ evaọ udu ohwo, o sae lẹliẹe jẹ amọfa egrẹ, mu ofu-ọkpoo, je ru ozighi.

3. Eme ma te ta kpahe evaọ uzoẹme nana?

³ Oware nọ esevo Josẹf a ru na u dhesẹ nọ ihri-eriọ e rẹ sae raha usu imava je si udhedhẹ no uviuwou. Dede nọ ma te nwani ru oware nọ esevo Josẹf a ru na ẹdẹvo ho, mai kpobi ma gba ha yọ udu mai o rẹ viẹ omai họ ẹsejọ. (Jeri. 17:9) Oyejabọ nọ ma rẹ rọ gwọlọ re amọfa ihri ẹsejọ na. Joma ta kpahe ahwo jọ nọ a gbiku rai fihọ Ebaibol na nọ a jẹ re amọfa ihri, onana u ve ti fiobọhọ kẹ omai ruẹ  oghẹrẹ nọ ihri-eriọ e sae rọ ta awọ muotọ evaọ udu mai. Kẹsena ma vẹ ta kpahe eware jọ nọ ma rẹ sai ru rọ whaha ihri-eriọ, re ma wo udhedhẹ evaọ udevie mai ẹsikpobi.

4. Fikieme ahwo Filistia a jẹ rọ re Aiziki ihri?

⁴ Nọ ohwo jọ o te fe. Aiziki ọ jọ ọdafe, onọ u ru nọ ahwo Filistia a jẹ rọ re iẹe ihri. (Emu. 26:12-14) A tubẹ whẹ ẹkpẹ ruru eza nọ Aiziki o re jo vo ame rọ kẹ erao riẹ. (Emu. 26:15, 16, 27) Wọhọ ahwo Filistia na, ahwo jọ nẹnẹ a rẹ re amọfa nọ a fe vi ai ihri. A rẹ gwọlọ wo eware nọ amọfa a wo na, je tube ru epanọ eware na i re ro no ahwo na obọ.

5. Fikieme isu egagọ ahwo Ju a jẹ rọ re Jesu ihri?

⁵ Nọ ahwo buobu a te bi jiri ohwo jọ. Isu egagọ ahwo Ju a jẹ re Jesu ihri fikinọ eware nọ o je ru e jẹ were ahwo buobu. (Mat. 7:28, 29) Ọghẹnẹ họ ọnọ o vi Jesu ze, yọ o je wuhrẹ ahwo uzẹme na. O make rrọ ere na, isu egagọ yena a je gu erue fihọ iẹe uzou jẹ ta eme iyoma kpahe iẹe rọ raha odẹ riẹ. (Mak 15:10; Jọn 11:47, 48; 12:12, 13, 19) Eme ma rẹ sai wuhrẹ no oware nana nọ o via na ze? Ma rẹ daoma kpobi re ma whaha ihri nọ ma rẹ re inievo nọ amọfa a bi jiri ziezi evaọ ukoko na fiki emamọ uruemu rai. Ukpoye, ma rẹ daoma rọ aro kele emamọ uruemu rai.​—1 Kọr. 11:1; 3 Jọn 11.

6. Eme Diọtrẹfis o ru nọ u dhesẹ nọ ọ jẹ re ihri?

⁶ Nọ ohwo jọ o te wo ewha-iruo evaọ ukoko na. Evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ, Diọtrẹfis ọ jẹ re ahwo nọ a be kobaro evaọ ukoko na ihri. Ọ jẹ “gwọlọ oria ọsosuọ” evaọ udevie inievo ukoko na, fikiere ọ tẹ jẹ ta Jọn ukọ na avọ inievo efa raha. (3 Jọn 9, 10) Dede nọ ma te nwani ru wọhọ Diọtrẹfis hi, ma gbẹ yọroma ha ma sae re oniọvo nọ a kẹ owha-iruo nọ ma fiẹrohọ vẹre ihri, maero nọ ma te roro nọ mai omamai ma te ohwo nọ o re ru iruo nọ a kẹ riẹ na.

7. Eme ihri-eriọ e rẹ sae wha ze?

⁷ Ihri-eriọ e wọhọ ekpehre ẹbe. Ma tẹ kuvẹ re o ta awọ muotọ evaọ udu mai, o rẹ jọ bẹbẹ re ma vi ei no. Iruemu iyoma wọhọ uvou-uthei gbe omorro i re tube ru ihri-eriọ dowọ muotọ viere evaọ udu ohwo. Ihri-eriọ e rẹ sae gba emamọ iruemu nọ ma wo kpe, iruemu wọhọ uyoyou, ohrọ-oriọ, gbe uwowou. Nọ ma tẹ ruẹ nọ ihri-eriọ e be gwọlọ ta awọ muotọ evaọ udu mai, joma vi ei no ẹsiẹsiẹ. Ẹvẹ ma sae rọ whaha ihri-eriọ?

8. Iruemu vẹ i re fiobọhọ kẹ omai whaha ihri-eriọ?

⁸ Ma te wo omaurokpotọ gbe edẹro, ma sae whaha ihri-eriọ. Ma te wo emamọ iruemu nana, ihri-eriọ e rẹ sae ruẹ oria ta owọ mu hu evaọ udu mai. Omaurokpotọ u re ru nọ ma gbe ro rri omamai kpehru hrọ họ. Ohwo nọ o wo omaurokpotọ o re roro ẹdẹvo ho inọ u fo nọ o re wo eware vi amọfa. (Gal. 6:3, 4) Nọ ohwo o te wo edẹro, oware kpobi nọ o wo o rẹ were iẹe yọ ọ rẹ rọ omariẹ wawo amọfa ha. (1 Tim. 6:7, 8) Ohwo nọ o wo omaurokpotọ gbe edẹro ọ tẹ ruẹ nọ oware uwoma u te omọfa obọ, o re lele iei ghọghọ.

9. Wọhọ epanọ o rrọ Ahwo Galesha 5:16 gbe Ahwo Filipai 2:3, 4, eme ẹzi ọfuafo na o re fiobọhọ kẹ omai ru?

⁹ Re ma sae whaha ihri-eriọ je wo omaurokpotọ gbe edẹro, ma gwọlọ obufihọ ẹzi Ọghẹnẹ. (Se Ahwo Galesha 5:16;  Ahwo Filipai 2:3, 4.) Ẹzi Ọghẹnẹ o re fiobọhọ kẹ omai kiẹ omamai riwi. Ọghẹnẹ ọ rẹ sai fiobọhọ kẹ omai si ekpehre iroro no udu je wo emamọ iroro. (Ol. 26:2; 51:10) Joma ta kpahe ezae ivẹ jọ nọ e daoma whaha ihri-eriọ, ae họ Mosis avọ Pọl.

10. Eme ọ via nọ o hae te lẹliẹ Mosis re ihri? (Rri uwoho nọ o rrọ uke emagazini na.)

¹⁰ Ọghẹnẹ ọ kẹ Mosis owha-iruo ulogbo evaọ udevie idibo riẹ, rekọ Mosis ọ whaha amọfa ha inọ jọ a wo owha-iruo utiona ha. Wọhọ oriruo, u wo okejọ nọ Jihova ọ rehọ abọjọ ẹzi riẹ mi Mosis, ọ tẹ rehọ iẹe kẹ ekpako Izrẹl jọ nọ i dikihẹ kẹle uwou-udhu egagọ na. U kri hi, Mosis o te yo nọ ezae ivẹ jọ nọ i kpohọ oria uwou-udhu egagọ na ha a wo ẹzi ọfuafo na re, yọ a bi ru wọhọ eruẹaro. Eme Mosis o ru nọ Joshua ọ vuẹe nọ jọ ọ whaha ekpako ivẹ nana? Mosis ọ re ihri hi, inọ Jihova ọ rọ ẹzi riẹ kẹ ezae nana keleme. Ukpoye, o wo omaurokpotọ yọ eva e were riẹ nọ ezae nana a wo ẹzi ọfuafo na re. (Ik. 11:24-29) Eme ma wuhrẹ no oriruo Mosis na ze?

11. Ẹvẹ ekpako ukoko a sae rọ rehọ aro kele Mosis?

¹¹ Otẹrọnọ whẹ yọ ọkpako ukoko, kọ a vuẹ owhẹ no ẹdẹjọ inọ who wuhrẹ oniọvo-ọmọzae ọfa iruo jọ nọ e were owhẹ ziezi evaọ ukoko na? Wọhọ oriruo, o sae jọnọ Uwuhrẹ Uwou-Eroro nọ whọ be hai ru koka koka evaọ ukoko na o be were owhẹ gaga. Rekọ who te wo omaurokpotọ wọhọ Mosis, o te kẹ owhẹ uye he nọ a tẹ ta nọ who wuhrẹ oniọvo-ọmọzae ọfa jọ re ọ rehọ ẹta ra evaọ owha-iruo nana nọ oke o be nyaharo na. Ukpoye, whọ te rọ evawere fiobọhọ kẹ oniọvo-ọmọzae nana.

12. Ẹvẹ Ileleikristi buobu nẹnẹ a bi ro dhesẹ nọ a wo edẹro gbe omaurokpotọ?

¹² Joma ta kpahe oware ofa jọ nọ o jọ gwọlọ nọ inievo-emezae buobu nọ e kpako no a rẹ jọ dhesẹ omaurokpotọ hayo whaha ihri-eriọ. Evaọ ikpe buobu, a jọ inievo nọ i re koko iruẹru ugboma ekpako na họ. Rekinọ a tẹ kpako te ikpe udhone no, a vẹ rọ unevaze siobọno iruo nana. Esẹro okogho nọ e kpako te ikpe udhosa-gbikpe no a be rọ omaurokpotọ siobọno owhai-iruo na je ru iruo efa kpobi nọ ukoko na o kẹ rai. Yọ anwọ imikpe jọ ze na, a be jọ akpọ na soso vi ahwo iviuwou Ebẹtẹle jọ kpohọ iruo Uvie na efa sa-sa. Inievo-emetẹ gbe emezae nana a be dheva kẹ inievo nọ a kẹ iruo nọ ae omarai a je ru vẹre na ha.

13. Eme ọ hae te lẹliẹ Pọl ukọ na re ikọ ikpegbivẹ Jesu ihri?

¹³ Pọl ukọ na yọ omọfa jọ nọ o dhesẹ edẹro gbe omaurokpotọ. Pọl ọ kuvẹ re ihri-eriọ e ruọ udu riẹ hẹ. Ọ rọ oma riẹ kpobi kẹ iruo Uvie na, ghele na ọ ta avọ omaurokpotọ inọ: “Mẹ họ ọnọ ọ mae kawo evaọ usu ikọ na, yọ me te ọnọ a re se ukọ họ.” (1 Kọr. 15:9, 10) Ikọ ikpegbivẹ na a jọ kugbe Jesu evaọ etoke odibọgba riẹ kpobi evaọ otọakpọ, rekọ Pọl ọ jọ Oleleikristi hi bẹsenọ Jesu o ro whu jẹ kparoma no uwhu ze no. Dede nọ a rehọ Pọl mu uwhremu na re ọ jọ “ukọ rọkẹ erẹwho na,” ọ jọ omọvo ikọ ikpegbivẹ Jesu hu. (Rom 11:13; Iruẹru 1:21-26) Pọl ọ re ezae ikpegbivẹ nana nọ i wo usu okpekpe kugbe Jesu na ihri hi, ukpoye uvẹ iruo nọ o wo o da riẹ ẹro.

14. Ma te wo edẹro gbe omaurokpotọ, eme ma ti ru?

¹⁴ Ma te wo edẹro gbe omaurokpotọ, ma te wọhọ Pọl ukọ na jẹ rọ adhẹẹ kẹ  ahwo nọ Jihova o ro mu. (Iruẹru 21:20-26) Jihova ọ rọ ezae mu nọ e rẹ rẹrote ewha-iruo sa-sa evaọ ukoko Ileleikristi na. Dede nọ a gba ha, Jihova o se rai “ezae” nọ ọ rọ “kẹ ekẹ.” (Ẹf. 4:8, 11) Ma tẹ be rọ adhẹẹ kẹ ezae nana nọ o ro mu na jẹ be romakpotọ yoẹme kẹ ae, u re ru omai si kẹle Jihova jẹ rria dhedhẹ kugbe ibe Ileleikristi mai.

15. Eme u fo nọ ma re ru?

¹⁵ Ma tẹ be hae re ohwohwo ihri, udhedhẹ o rẹ sae jariẹ hẹ. Ma re si oghẹrẹ ihri-eriọ kpobi no udu mai, yọ ma rẹ whaha oware nọ o rẹ sae lẹliẹ amọfa re omai ihri. Ere ma sai ro ru lele uthubro Jihova nọ ọ ta nọ ma “hai ru eware nọ e rẹ wha udhedhẹ ze gbe eware nọ e rẹ bọ ohwohwo ga.” (Rom 14:19) Eme ma rẹ sai ru dẹẹ ro fiobọhọ kẹ amọfa whaha ihri-eriọ, kọ ẹvẹ ma sai ro wo udhedhẹ kugbe amọfa ẹsikpobi?

16. Ẹvẹ ma sai ro fiobọhọ kẹ amọfa whaha ihri-eriọ?

¹⁶ Uruemu mai o rẹ sai kpomahọ amọfa gaga. Ahwo akpọ na nẹnẹ, a rẹ gwọlọ rọ eware nọ a wo ‘dhesẹ oma,’ yọ a rẹ gwọlọ nọ ma rọ aro kele ai ru ere. (1 Jọn 2:16) Rekọ uruemu utioye o rẹ wha ihri-eriọ ze. Ma gbẹ be hae ta ẹsikpobi kpahe eware nọ ma wo hayo enọ ma gwọlọ dẹ hẹ, o sai ru nọ amọfa a gbẹ rọ re omai ihri hi. Ma gbẹ be hae rọ iruo nọ ma wo evaọ ukoko na dhesẹ oma ha, u re je ru nọ amọfa a gbẹ rọ re omai ihri hi. Ma tẹ  be hae ta kpahe ewha-iruo mai evaọ ukoko na ẹsikpobi, o rẹ wha ihri-eriọ ze. Evaọ abọdekọ riẹ, ma tẹ be hai roro kpahe amọfa je yere ai kẹ iruo nọ a bi ru, u re fiobọhọ kẹ ai wo edẹro je ru nọ ma re ro yerikugbe ohwohwo dhedhẹ evaọ ukoko na.

17. Eme esevo Josẹf a sae whaha uwhremu na, kọ evaọ oghẹrẹ vẹ?

¹⁷ Ma sae whaha ihri-eriọ. Joma wariẹ ta kpahe esevo Josẹf. Nọ a gboja kẹ Josẹf no, nọ ikpe buobu e jẹ vrẹ no, a tẹ wariẹ nyaku ei evaọ Ijipti. Rekọ taure Josẹf o te ti dhesẹ oma kẹ esevo riẹ, ọ dawo rai sọ a nwene no. O ru ọruẹrẹfihotọ nọ a rọ re emu kugbe, kẹsena ọ tẹ kẹ Bẹnjamin ọsọvo ọmaha rai kpobi emu bu vi otu nọ o kiọkọ. (Emu. 43:33, 34) Ghele na, onana u ru nọ esevo Bẹnjamin a jẹ rọ re iẹe ihri hi. Ukpoye, a dhesẹ via nọ a you ọsọvo rai gbe ọsẹ rai no eva ze. (Emu. 44:30-34) Uruemu ihri-eriọ nọ esevo Josẹf a siobọno na u ru nọ a sae rọ wariẹ wo udhedhẹ evaọ uviuwou na. (Emu. 45:4, 15) Epọvo na re, ma tẹ whaha oware kpobi nọ o rẹ sae wha ihri-eriọ ze, u ti ru nọ udhedhẹ o te rọ jọ iviuwou mai gbe ukoko na.

18. Wọhọ epanọ o rrọ Jemis 3:17, 18, eme ọ te via nọ ma tẹ be hai ru eware nọ e rẹ wha udhedhẹ ze?

¹⁸ Jihova ọ gwọlọ nọ ma whaha oghẹrẹ ihri-eriọ kpobi jẹ daoma ru eware nọ e rẹ wha udhedhẹ ze. Re ma ru eware ivẹ nana o gwọlọ omodawọ mi omai gaga. Wọhọ epanọ ma jọ uzoẹme nana wuhrẹ na, ma rẹ gwọlọ re amọfa ihri fikinọ ma gba ha. (Jem. 4:5) Ahwo nọ a re ru eware nọ e rẹ wha ihri-eriọ ze a tẹ jẹ wariẹ omai họ. Rekọ ma tẹ daoma wo omaurokpotọ gbe edẹro, ihri-eriọ e te ruẹ oria ta owọ mu hu evaọ udu mai. Ukpoye, udhedhẹ o te jọ udevie mai, onana u ve ti fiobọhọ kẹ omai dhesẹ emamọ uruemu ẹsikpobi.​—Se Jemis 3:17, 18.