KĨLUNGU KYA KWĨMANYĨSYA 8
Mantha Mũuo kwa Kũtata Vyũ Ũsinde Kĩwĩu
“Ekai tũatĩĩe maũndũ ala maetae mũuo na maũndũ ala matonya kwaka ũmwe na ũla ũngĩ.”—ALO. 14:19.
WATHI 113 Mũuo Ũla twĩ Naw’o
KWA ŨKUVĨ *
1. Kĩwĩu kyatumie mũsyĩ wa Yakovo ũkwatwa nĩ kyaũ?
YAKOVO nĩwendete syana syake syonthe, ĩndĩ aĩ vata mũnango na Yosevu, ũla waĩ myaka 17. Ana-a-ĩthe ma Yosevu meewie ata moona ũu? Makwatiwe nĩ kĩwĩu, na mambĩĩa kwĩw’ĩa Yosevu woo. Vai ũndũ Yosevu wamekĩte ũtuma mamũmena. Ĩndĩ o na vailye ũu, nĩmesie kũthoosya Yosevu ta ngombo, na makenga ĩthe woo kana mwana wake alĩkile nĩ nyamũ mbai. Kĩwĩu kyoo nĩkyatumie mananga mũuo ũla waĩ mũsyĩ kwoo na maũmĩsya ĩthe woo mũno.—Mwa. 37:3, 4, 27-34.
2. Ĩandĩko ya Akalatia 5:19-21 yonanĩtye ata kana kĩwĩu nĩ kĩndũ kĩthũku mũno?
2 Maandĩko mawetete kĩwĩu * ta ũndũ ũmwe wa “mawĩa ma mwĩĩ” ala matonya kũsiĩĩa mũndũ ndakalike Ũsumbĩnĩ wa Ngai. (Soma Akalatia 5:19-21.) Mavinda maingĩ kĩwĩu nĩkyo kĩsyaaa ũmaitha, ĩteta, na ũthilĩku.
3. Twĩneenea kyaũ ĩsomonĩ yĩĩ?
3 Ngelekany’o ya ana-a-ĩthe ma Yosevu no ĩtũtetheesye kũelewa ũndũ kĩwĩu kĩtonya kwananga ngwatanĩo andũnĩ na kĩivalaany’a vyũ mũuo wa mũsyĩ. O na kau tũyĩsa kũthũka tũkavika vala ana-a-ĩthe ma Yosevu mavikĩte, ithyonthe twĩ ene naĩ na ngoo sitũ nĩ ngengani. (Yel. 17:9) Kwoou ti ũsengy’o tũkew’a mavinda kwa mavinda ngoo sitũ iilikwa nĩ kĩwĩu. Ekai tũneenee ngelekany’o sya andũ amwe mawetetwe Mbivilianĩ itonya kũtũtetheesya tũmanye ethĩwa twĩ na kĩwĩu kĩendeee kwĩana ngoonĩ sitũ. Ĩtina wa ũu, nĩtũũneenea maũndũ amwe tũtonya kwĩka nĩ kana tũsiĩĩe kĩwĩu na tũimantha mũuo.
NĨ KYAŨ KĨTONYA KŨTUMA MŨNDU AKWATWA NĨ KĨWĨU?
4. Nĩkĩ Avilisiti mamwĩw’ĩaa Isaka kĩwĩu?
4 Yĩla woona mũndũ ũngĩ e na malĩ. Isaka aĩ mũndũ mũthwii na Avilisiti nĩmamwĩw’ĩaa kĩwĩu nũndũ wa malĩ yake. (Mwa. 26:12-14) O na nĩmalindile ithima ila Isaka watũmĩaa kũng’ithya indo syake. (Mwa. 26:15, 16, 27) O ta Avilisiti asu, andũ amwe ũmũnthĩ nĩmakwatawa nĩ kĩwĩu moona andũ angĩ me na malĩ mbingĩ kwĩ mo. Mayĩkaa o kwenda syĩndũ sya andũ angĩ, ĩndĩ wĩthĩaa o na maikwenda andũ asu methĩwe nasyo.
5. Nĩkĩ atongoi ma ndĩni meew’ĩaa Yesũ kĩwĩu?
5 Yĩla woona mũndũ endetwe nĩ andũ aingĩ. Atongoi ma ndĩni ya Kĩyuti nĩmeew’ĩaa Yesũ kĩwĩu nũndũ nĩwendetwe mũno nĩ andũ aingĩ. (Mt. 7:28, 29) Yesũ atũmĩtwe nĩ Ngai na amanyĩasya ũw’o. O na vailye ũu, atongoi asu ma ndĩni manyaĩĩkasya ndeto sya ũvũngũ nĩ kana mamwanangĩe ĩsyĩtwa. (Mko. 15:10; Yoa. 11:47, 48; 12:12, 13, 19) Ngewa ĩno yĩtũmanyĩsya kyaũ? No nginya twĩkĩe kĩthito tũikew’ĩe kĩwĩu ala me na nguma nzeo siũtuma mendwa nĩ ana-a-asa na eĩtu-a-asa kĩkundinĩ. Vandũ va kũmew’ĩa kĩwĩu, nĩtwaĩle kũtata vyũ tũatĩĩe ngelekany’o yoo.—1 Ako. 11:1; 3 Yoa. 11.
6. Ndioteleve oonanisye ata kana aĩ na kĩwĩu?
6 Yĩla woona angĩ mainengwa ianda kĩkundinĩ. Ĩvindanĩ ya atũmwa, mũndũ weetawa Ndioteleve nĩwaambĩĩie kwĩw’ĩa kĩwĩu ala matongoetye kĩkundinĩ kya Kĩklĩsto. Endaa “kwĩthĩwa e wa mbee” kĩkundinĩ, na nũndũ wa ũu, ambĩĩa kũnyaĩĩkya ndeto nthũku aithũkĩsya mũtũmwa Yoana ĩsyĩtwa vamwe na ana-a-asa angĩ ala maĩ na ianda. (3 Yoa. 9, 10) O na kau tũivika vala Ndioteleve wavikĩte, nĩvatonyeka tũkambĩĩa kwĩw’ĩa Mũklĩsto ũngĩ kĩwĩu nũndũ wa kũnengwa kĩanda twĩĩkwatĩtye kũnengwa, na mũno mũno ethĩwa twĩĩw’a tũtonya kũkĩkwatĩĩa o take kana nesanga kwĩ we.
Ngoo sitũ no ũndũ ũmwe na mũthanga, nasyo nguma sitũ nzeo no ũndũ ũmwe na malaa manake. Ĩndĩ kĩwĩu kĩilye ta ĩia yĩ sumu. Kĩwĩu no kĩsiĩĩe mũndũ ndakethĩwe na nguma nzeo ta wendo, ĩnee, na kwĩka angĩ nesa (Sisya kalungu ka 7)
7. Kĩwĩu kĩtonya kũtwananga ata?
7 Kĩwĩu kĩthĩawa kĩilye ta ĩia yĩ sumu. Ĩia yĩu yamea ngoonĩ, kũyĩkũa kwĩ vinya. Kĩwĩu kyongelawa vinya nĩ wendi, mĩtũlyo, kwĩyenda, na maũndũ angĩ mathũku ta asu. Kĩwĩu no kĩsiĩĩe mũndũ ndakethĩwe na nguma nzeo ta wendo, ĩnee, na kwĩka angĩ nesa. Kwoou tweew’a nĩ ta twambĩĩa kũlikwa nĩ kĩwĩu ngoonĩ sitũ, nĩtwaĩle kũkĩkũa mĩtũkĩ ũndũ vatonyeka. Tũtonya kwĩka ata tũsiĩĩe kĩwĩu kĩikatũsumbĩke?
ĨTHĨWA NA WĨNYIVYO NA ŨIANĨAWA NĨ KĨLA WĨ NAKYO
Tũtonya kũsinda ata kĩwĩu kĩla kĩthĩawa kĩilye ta ĩia? Veva mũtheu wa Ngai no ũtũtetheesye kũkũa kĩwĩu ngoonĩ sitũ, na vandũ va ũu tũyĩthĩawa na wĩnyivyo na tũianĩawa nĩ kĩla twĩ nakyo (Sisya kalungu ka 8-9)
8. Nĩ nguma syĩva itonya kũtũtetheesya tũkakĩlya vinya kĩwĩu?
8 No tũkĩlye vinya kĩwĩu tweekĩa kĩthito twĩthĩwe na wĩnyivyo na tũianĩawa nĩ kĩla twĩ nakyo. Ngoo sitũ syausũwa nĩ nguma isu nzeo, iikatia ũthei wa kĩwĩu. Wĩnyivyo ũkatũtetheeasya tũikone ta twĩ ma vata mũno. Mũndũ wĩ wĩnyivyo ndonaa ta we waĩle kwĩthĩwa e mbee wa ala angĩ. (Aka. 6:3, 4) Nake mũndũ mwĩanĩe ew’aa kĩla wĩ nakyo kĩtoetye o na ethĩwa kĩana ata, na ndeyĩelekanasya na andũ ala angĩ. (1 Tim. 6:7, 8) Mũndũ wĩ wĩnyivyo na wĩanĩawa nĩ kĩla wĩ nakyo oona mũndũ ũngĩ aikwata kĩndũ kĩseo ndew’aa woo.
9. Kwosana na Akalatia 5:16 na Avilivi 2:3, 4, veva mũtheu ũtonya kũtũtetheesya ata?
9 Veva mũtheu wa Ngai no ũtũtetheesye kũekana na kĩwĩu, na vandũ va ũu tũyĩthĩwa twĩnyivĩtye na twĩanĩawa nĩ kĩla twĩ nakyo. (Soma Akalatia 5:16; Avilivi 2:3, 4.) Veva mũtheu wa Yeova no ũtũtetheesye tũkathiana mosũanĩo maitũ na mawendi ala me ngoonĩ sitũ. Ngai no atũtetheesye tũkavetanga mosũanĩo mathũku na mawendi mathũku ngoonĩ sitũ na tũyĩkĩa ala maseo. (Sav. 26:2; 51:10) Ekai tũneenee ngelekany’o ya Mose na ya Vaulo twone ũndũ makĩlilye vinya kĩwĩu.
Mwanake Mũisilaeli asemba vala ve Mose na Yosua na amatavya kana ve aũme elĩ kambinĩ mekwathana. Yosua eĩa Mose amasiĩĩe kwathana, ĩndĩ Mose nũkũlea. Vandũ va ũu, eĩa Yosua kana eĩw’a mũyo mũno nũndũ nĩmanengwa veva mũtheu nĩ Yeova (Sisya kalungu ka 10)
10. Nĩ ũndũ wĩva weekĩkie waĩ ũtonya kũtuma Mose akwatwa nĩ kĩwĩu? (Sisya visa ĩthangũnĩ ya mbee vyũ.)
10 Mose aĩ na kĩanda kĩnene kya kũtongoesya andũ ma Ngai, ĩndĩ ndaaĩtĩkĩlya kĩwĩu kĩtume asiĩĩa angĩ maikwata kĩanda kĩu. Kwa ngelekany’o, ve ĩvinda Yeova woosie kĩlungu kya veva ũla wanengete Mose anenga atumĩa ma Isilaeli ala maũngamĩte vakuvĩ na ĩeema ya kũmbanĩa. Kavinda kakuvĩ ĩtina wa vau, Mose nĩweewie kana ve atumĩa elĩ maĩ manakwata veva mũtheu na makambĩĩa kwathana, o na kau mayaathi na atumĩa ala angĩ ĩeemanĩ ya kũmbanĩa. Mose eekie ata Yosua amwĩa asiĩĩe atumĩa asu? Mose ndaakwatwa nĩ kĩwĩu oona Yeova aitũmĩa aũme asu. Vandũ va ũu, wĩnyivyo nĩwatumie atana vamwe namo manengwa kĩanda kĩu. (Mot. 11:24-29) Tũtonya kwĩmanyĩsya kyaũ twasũanĩa ngelekany’o ya Mose?
Atumĩa Aklĩsto matonya kũatĩĩa ngelekany’o ya Mose ya kwĩthĩwa na wĩnyivyo ata? (Sisya kalungu ka 11-12) *
11. Atumĩa matonya kũatĩĩa ngelekany’o ya Mose ata?
11 Ethĩwa wĩ mũtumĩa wa kĩkundi na wĩ na kĩanda kĩna kĩkundinĩ ũkyendete mũno, waakũlw’a ũmanyĩsye mwana-a-asa ũngĩ ũndũ ũtonya kũkwatĩĩa kĩanda kĩu? Kwa ngelekany’o, nũtonya kwĩthĩwa wĩ na kĩanda kya kũtongoesya Ĩsomo ya Mũsyaĩĩsya kĩla kyumwa. Ethĩwa wĩ na wĩnyivyo ta Mose, ndũkew’aa ta ũte wa vata weewa ũmanyĩsye mwana-a-asa ũngĩ nĩ kana ĩtina wa ĩvinda eĩthĩwa atonya kũkwatĩĩa kĩanda kĩu wĩ nakyo. Vandũ va kwĩw’a ũte wa vata, ũkatanĩaa kũmũtetheesya.
12. Aklĩsto aingĩ ĩvindanĩ yĩĩ monanĩtye ata kana nĩmeanĩawa nĩ kĩla me nakyo na kana me na wĩnyivyo?
12 Kwasũanĩa ũndũ ũngĩ ũkonetye ana-a-asa aingĩ akũangũ. Kwa ĩvinda ya myaka mingĩ methĩĩtwe me avangĩthya ma nzama sya atumĩa. Ĩndĩ mavikya myaka 80, nĩmathũkĩaa mwana-a-asa ũngĩ kĩanda kĩu na ngenda. Namo asyaĩĩsya ma mũthyũlũlũko mavikya myaka 70 nĩmatiaa kĩanda kĩu menyivĩtye na mayĩtĩkĩla ũthũkũmi wa mũthemba ũngĩ. Na ĩndĩ ve athũkũmi aingĩ ma Mbetheli ĩũlũ wa nthĩ methĩĩtwe mainengwa ianda ingĩ nzaũ sya ũthũkũmi myakanĩ ya mĩtũkĩ. Ana-a-asa na eĩtu-a-asa asu aĩkĩĩku maithatĩaa ala manengwa ianda ila manaĩ nasyo.
13. Nĩ kyaũ kyaĩ kĩtonya kũtuma Vaulo ew’ĩa kĩwĩu ala atũmwa 12?
13 Mũtũmwa Vaulo nĩ ũngĩ waĩ ngelekany’o nzeo ya mũndũ wĩanĩawa nĩ kĩla wĩ nakyo na wĩ na wĩnyivyo. Vaulo ndaaĩtĩkĩlya kĩwĩu kĩane ngoonĩ yake. Aĩ na kĩthito kingĩ ũtavany’anĩ, ĩndĩ aisye ũũ enyivĩtye: “Ninyie mũnini katĩ wa atũmwa, na ndyaĩle kwĩtwa mũtũmwa.” (1 Ako. 15:9, 10) Ala atũmwa 12 nĩmaatĩĩaa Yesũ yĩla waĩ ũthũkũminĩ wake kũũ nthĩ, ĩndĩ Vaulo atw’ĩkie Mũklĩsto Yesũ aminĩte kũkw’a na akathayũũka. O na kau Vaulo nĩwesie kũtw’ĩkĩthw’a “mũtũmwa kwa andũ ma mbaĩ ingĩ,” ndaanengwa kĩanda kya mwanya kya kũtw’ĩka ũmwe wa ala atũmwa 12. (Alo. 11:13; Meko 1:21-26) Vaulo ndaaĩw’ĩa kĩwĩu aũme asu 12 nũndũ wa ngwatanĩo ĩla maĩ nayo na Yesũ. Vandũ va ũu nĩweanĩiwe nĩ kĩla waĩ nakyo.
14. Tũkeekaa ata ethĩwa nĩtwĩanĩawa nĩ kĩla twĩ nakyo na twĩ na wĩnyivyo?
14 Tweanĩwa nĩ kĩla twĩ nakyo na tweethĩwa na wĩnyivyo, tũkeethĩawa ta Vaulo na tũkanengae ndaĩa ala Yeova ũmanengete ũkũmũ. (Meko 21:20-26) Yeova nũĩkĩĩthĩtye kana ve atumĩa matongoetye kĩkundinĩ kya Kĩklĩsto. O na kau aũme asu nĩ ene naĩ, Yeova atũnengete mo “methĩwe mĩthĩnzĩo.” (Aev. 4:8, 11) Twanenga ndaĩa aũme asu na twaatĩĩa ũtao woo twĩnyivĩtye, tũkamũthengeea Yeova na tũitanĩa mũuo vamwe na Aklĩsto ala angĩ.
‘ATĨĨA MAŨNDŨ ALA MAETAE MŨUO’
15. Twaĩlĩte kwĩka ata?
15 Tũyĩsa kwĩthĩwa na mũuo na angĩ ethĩwa twĩ na kĩwĩu. Nĩtwaĩlĩte kũkũa vyũ kĩwĩu ngoonĩ sitũ na tũyĩsũvĩa tũikavande kĩwĩu ngoonĩ sya ala angĩ. No nginya twĩke maũndũ asu ma vata ethĩwa nĩtũkwenda kũkwata mwĩao ũla Yeova ũtũnengete akatwĩa “tũatĩĩe maũndũ ala maetae mũuo na maũndũ ala matonya kwaka ũmwe na ũla ũngĩ.” (Alo. 14:19) Nĩ ũndũ wĩva tũtonya kwĩka tũtetheesye angĩ masinde kĩwĩu, na tũtonya kwĩka ata tũmanthe mũuo?
16. Tũtonya kwĩka ata tũkatetheesya angĩ maikethĩwe na kĩwĩu?
16 Woni witũ na meko maitũ no matume angĩ methĩwa na kĩwĩu kana makalea kwĩthĩwa nakyo. Nthĩ ĩno twĩkalĩte ĩtumaa twenda “kwonany’a” syĩndũ ila twĩ nasyo. (1 Yoa. 2:16) Ĩndĩ kĩu kĩtumaa angĩ methĩwa na kĩwĩu. No tũsũvĩe angĩ maikethĩwe na kĩwĩu twaema kũtinda tũneeneete syĩndũ ila twĩ nasyo kana ila tũvangĩte kũthooa. Kĩndũ kĩngĩ tũtonya kwĩka tũkasũvĩa angĩ maikethĩwe na kĩwĩu nĩ kũlea kwĩkathĩĩa nũndũ wa ianda ila twĩ nasyo kĩkundinĩ. Kũtinda tũneenee ianda ila twĩ nasyo no ũndũ ũmwe na kwĩkĩa ĩia vũũ. No kũtume angĩ mambĩĩa kũtwĩw’ĩa kĩwĩu. Kĩvathũkany’o na ũu, yĩla twoony’a angĩ kana nĩtũkwendeew’a nĩmo kuma ngoonĩ na nĩtũkwona moseo ala mekaa, kĩu no kĩtume mew’a me eanĩe na kĩituma vethĩwa na ngwatanĩo na mũuo kĩkundinĩ.
17. Ana-a-ĩthe ma Yosevu mesie kwĩka ata, na nĩkĩ?
17 No tũsinde kĩwĩu vyũ! Kwasũanĩa ĩngĩ ngewa ya ana-a-ĩthe ma Yosevu. Myaka mingĩ ĩtina wa kũthĩny’a Yosevu, nĩmesie kũkomana nake Misili. Yosevu atanamba kwĩmanyĩthya kwoo, nĩwamatatie nĩ kana one kana nĩmaalyũkĩte. Nĩwavangie maĩsanĩe lĩu na anenga mwana-a-inyia ĩlumaita weetawa Mbenyamini lĩu mwingĩ kwĩ ala angĩ. (Mwa. 43:33, 34) Ĩndĩ vai vandũ vonanĩtye kana ana-a-ĩthe nĩmeew’ĩie Mbenyamini kĩwĩu. Vandũ va ũu, moonanisye vyũ kana nĩmathĩnĩkĩaa mwana-a-ĩthe woo na ĩthe woo, Yakovo. (Mwa. 44:30-34) Na nũndũ ana-a-ĩthe ma Yosevu nĩmaekete kwĩthĩwa na kĩwĩu, kĩu nĩkyatumie matũngĩĩa mũuo mũsyĩnĩ woo. (Mwa. 45:4, 15) O naitũ twakũa vyũ kĩwĩu kĩla ngoonĩ, kĩu no kĩtume kwĩthĩwa na mũuo mĩsyĩnĩ yitũ na kĩkundinĩ.
18. Kwosana na Yakovo 3:17, 18, nĩ kyaũ kĩthĩawa yĩla twekalany’a na mũuo na ala angĩ?
18 Yeova endaa tũkĩlye vinya kĩwĩu na tũimantha mũuo. No nginya twĩkĩe kĩthito nĩ kana twĩanĩsye maũndũ asu elĩ. O tondũ twoona ĩsomonĩ yĩĩ, kaingĩ nĩtũkwatawa nĩ kĩwĩu. (Yak. 4:5) Na tũthyũlũlũkĩtwe nĩ andũ mausũĩtwe nĩ kĩwĩu. Ĩndĩ tweekĩa kĩthito twĩthĩawe na wĩnyivyo, twĩanĩawe nĩ kĩla twĩ nakyo, na tũyonaa kĩla tũkwete kĩ kya vata, tũikakwatwa nĩ kĩwĩu o na vanini. Vandũ va ũu, tũkekalanasya na mũuo na andũ ala angĩ na tũkatumaa vala tũĩ vethĩwa na ũsyao wa ũlũngalu.—Soma Yakovo 3:17, 18.
WATHI 130 Ekeaa Andũ Ala Angĩ
^ kal. 5 Ũseũvyo wa Yeova nĩwĩthĩawa na mũuo. Ĩndĩ mũuo ũsu no ũvalaanĩke twakwatwa nĩ kĩwĩu. Ĩsomonĩ yĩĩ nĩtũkwona maũndũ mana matonya kũtuma tũkwatwa nĩ kĩwĩu. O na nĩtũkwona ũndũ tũtonya kũkĩlya vinya kĩwĩu na tũimantha mũuo.
^ kal. 2 MAELESYO MA NDETO IMWE: Kĩwĩu kĩla tũũneenea vaa nĩ kĩla kĩtumaa mũndũ ew’ĩa angĩ woo. Kwosana na Mbivilia, kĩwĩu kĩu no kĩtume mũndũ enda syĩndũ sya angĩ, na ũyĩthĩa o na ndekwenda methĩwe nasyo.
^ kal. 61 MAELESYO MA VISA: Ĩno nĩ nzama ya atumĩa, na mwana-a-asa mũkũũ ũla ũtongoeasya Ĩsomo ya Mũsyaĩĩsya kĩkundinĩ akũlw’a amanyĩsye mwana-a-asa ũngĩ wa mũika kũkwatĩĩa kĩanda kĩu. O na kau mwana-a-asa ũsu nĩwendete kĩanda kĩu na eoneka atekwĩw’a mũyo mbeenĩ, nĩweetĩkĩla na ngoo yonthe ũtwi wa atumĩa, na nĩ kana onany’e nĩweetĩkĩlana naw’o, nũkũnenga mwana-a-asa ũsu wa mũika motao matonya kũmũtetheesya kũkwatĩĩa kĩanda kĩu na nũkũmũkatha kuma ngoonĩ.
