1. Mɛni ma nyɛ ma ha nɛ nɔ ko nɛ pee yeyeeye, nɛ kɛ lɔ ɔ ma nyɛ ma ná nɔ ɔ nɔ he wami ha kɛɛ?

ANƐ o kɛ si fɔfɔɛ ko kpe hyɛ nɛ ha nɛ o pee yeyeeye lo? * Eko ɔ, o pee yeyeeye ngɛ nɔ́ nɛ nɔ ko de mo aloo e pee mo ɔ he je. Aloo eko ɔ, o pee yeyeeye ngɛ nɔ́ nɛ o de nɔ ko loo o pee nɔ ko ɔ he je. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, eko ɔ, o tɔ̃ Yehowa nɔ nɛ o ngɛ haoe kaa e kɛ be mo kee gblee. Nɔ́ nɛ pa puɛɔ sane ɔ ji kaa, ke o susu kaa akɛnɛ o pee yeyeeye he je ɔ, eko ɔ, o hemi kɛ yemi ta, nɛ o ji nɔmlɔ yaya. Se e ngɛ mi jã niinɛ lo?

2. Mɛni nɔ hyɛmi ní komɛ nɛ ngɛ Baiblo ɔ mi nɛ tsɔɔ kaa ke wa pee yeyeeye ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ we kaa wa be hemi kɛ yemi?

² Nyɛ ha nɛ waa hyɛ nɔ hyɛmi ní komɛ ngɛ Baiblo ɔ mi. Gbalɔ Samuel yayo Hana ngɛ hemi kɛ yemi wawɛɛ. Se kɛ̃ ɔ, nɔ ko nɛ ngɛ e weku ɔ mi ɔ kɛ lɛ hí si saminya, enɛ ɔ he ɔ, e pee yeyeeye. (1 Sam. 1:7) Bɔfo Paulo ngɛ hemi kɛ yemi nɛ mi wa, se e pee “yeyeeye . . .  ngɛ asafo ɔmɛ tsuo a he.” (2 Kor. 11:28) Matsɛ David hu ná hemi kɛ yemi nɛ mi wa ngɛ Yehowa mi, enɛ ɔ he ɔ, Yehowa ná suɔmi nɛ mi wa kɛ ha lɛ. (Níts. 13:22) Se David tɔ̃ tɔmi nɛ hɛdɔ ngɛ he, nɛ lɔ ɔ ha nɛ e pee yeyeeye wawɛɛ. (La 38:4) Yehowa wo mɛ tsuo a bua nɛ e ha nɛ a nɔ gbagba te ekohu. Nyɛ ha nɛ waa hyɛ nɔ́ nɛ wa ma nyɛ maa kase ngɛ a sane ɔ mi.

3. Ngɛ mɛni blɔ nɔ nɛ ni kpahi a munyu tutui ma nyɛ ma ha nɛ waa pee yeyeeye?

³ Ke nihi kɛ wɔ tu munyu basabasa loo a je we bumi kpo kɛ ha wɔ ɔ, wa peeɔ yeyeeye. Se ke wa huɛ nɛ nyu bi ngɛ waa kɛ lɛ wa kpɛti, loo wa weku no ko lɛ pee wɔ nɔdɔ nɔ́ ko ɔ, e haa nɛ wa peeɔ yeyeeye wawɛɛ. Eko ɔ, wa maa hao kaa huɛ bɔmi nɛ ngɛ waa kɛ lɛ wa kpɛti ɔ puɛ ji lɔ ɔ nɛ. Be komɛ ɔ, nɔ ko ma nyɛ ma de nɔ́ ko nɛ maa gbɔ wɔ kaa ha be mi nɛ e li kaa nɔ́ nɛ e de ɔ gba wa nya! (Abɛ 12:18) Aloo eko ɔ, nɔ ko maa je blɔ ma de nɔ́ ko nɛ maa dɔ wɔ wawɛɛ. Nyɛmiyo ko kɛ si fɔfɔɛ nɛ ɔ eko kpe. E de ke: “Jeha komɛ nɛ be ɔ, nɔ ko nɛ i susu kaa e ji huɛ kpakpa a gbɛ ye he lakpa munyu kɛ fĩa ngɛ Intanɛti ɔ nɔ. Enɛ ɔ gba ye nya, nɛ i pee yeyeeye. I li nɔ́ he je nɛ huɛ nɛ i he lɛ ye kaa kikɛ nɛ ɔ pee mi nɔdɔ nɔ́ nɛ ɔ.” Ke o huɛ nɛ o he lɛ ye loo o weku no ko pee mo nɔdɔ nɔ́ ko ɔ, o ma nyɛ maa kase Hana.

4. Mɛni si fɔfɔɛhi nɛ a mi wa nɛ Hana kɛ kpe?

⁴ Hana kɛ si fɔfɔɛhi nɛ a mi wa kpe. E nyɛ we nɛ e fɔ bimɛ jehahi babauu. (1 Sam. 1:2) Ngɛ Israel bi ɔmɛ a kusumi nya a, a naa yo nɛ fɔ we ɔ kaa yo nɛ a gbiɛ lɛ. Enɛ ɔ ha nɛ e hɛ mi pue si wawɛɛ. (1 Mose 30:1, 2) Nɔ́ nɛ pa puɛ sane ɔ kulaa ji kaa, e huno ɔ ngɛ yo kpa nɛ a tsɛɛ lɛ ke Penina. Lɛɛ lɛɛ e nyɛ nɛ e fɔ bimɛ. Penina jeɔ Hana he hunga, nɛ e “yeɔ e he fɛu nɛ e yeɔ e tsui.” (1 Sam. 1:6) Sisije ɔ, e he wa ha Hana kaa e maa da nyagba nɛ ɔmɛ a nya. E hao wawɛɛ, nɛ ‘e foɔ ya nɛ e kua ní yemi.’ E ye “aywilɛho” ngɛ e tsui mi. (1 Sam. 1:7, 10) Mɛni lɛ wo Hana bua?

5. Kɛ sɔlemi ye bua Hana ha kɛɛ?

⁵ Hana sɔle kɛ ha Yehowa nɛ e de lɛ nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ ngɛ lɛ haoe. Benɛ e sɔle ta a, e de Eli nɛ ji Osɔfo Nɔkɔtɔma Pe Kulaa a e nyagba a. Kɛkɛ nɛ Eli de lɛ ke: “O kɛ he jɔmi nɛ ya; Israel Mawu ɔ ma ha mo nɔ́ tsuaa nɔ́ nɛ o bi lɛ ɔ.” Mɛni lɛ je mi kɛ ba? Hana “ho nɛ e ya ye ní, nɛ aywilɛho ɔ je e hɛ mi.” (1 Sam. 1:17, 18) Sɔlemi ye bua Hana nɛ e ná tue mi jɔmi ekohu.

6. Mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ Hana he, nɛ mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ Filipi Bi 4:6, 7 ɔ hu mi ngɛ sɔlemi he?

⁶ Ke wa yaa nɔ nɛ wa sɔleɔ ɔ, wa ma nyɛ ma ná tue mi jɔmi ekohu. Hana kɛ be babauu sɔle ha e hiɔwe Tsɛ ɔ. (1 Sam. 1:12)  Wɔ hu waa kɛ Yehowa ma nyɛ maa sɛɛ níhi nɛ haa nɛ wa peeɔ yeyeeye, níhi nɛ haa nɛ wa yeɔ gbeye kɛ wa gbɔjɔmihi a he ní be gagaa. E he hia we nɛ waa to munyuhi nɛ wa maa tu ɔ nya pɛpɛɛpɛ ngɛ wa sɔlemi ɔ mi. Be komɛ po ɔ, waa kɛ ya fomi deɔ Yehowa wa nyagba amɛ. Se Yehowa maa ya nɔ maa bu wɔ tue. Ngɛ wa nyagbahi nɛ wa ma de Yehowa se ɔ, e sa nɛ wa kai ga womi nɛ a kɛ ha ngɛ Filipi Bi 4:6, 7. (Kane.) Paulo tsɔɔ kaa e sa nɛ waa na Yehowa si. Wa ngɛ yi mi tomihi fuu a he je nɛ e sa nɛ waa na Yehowa si. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, wa ma nyɛ maa na lɛ si ngɛ wa wami he, ngɛ e suɔmi nɛ se pui ɔ he, kɛ jehanɛ hu, ngɛ hɛ nɔ kami nɛ e ha wɔ ɔ he. Mɛni ekohu wa ma nyɛ maa kase ngɛ Hana he?

7. Mɛni Hana kɛ e huno ɔ peeɔ be fɛɛ be?

⁷ E ngɛ mi kaa Hana kɛ haomihi ngɛ kpee mohu lɛɛ, se be fɛɛ be ɔ, e kɛ e huno ɔ yaa jami he nɛ ngɛ Shilo ɔ, nɛ a ya jaa Yehowa. (1 Sam. 1:1-5) Benɛ Hana ngɛ kpe he bo tsu ɔ mi ɔ, Eli nɛ e ji Osɔfo Nɔkɔtɔma Pe Kulaa a de lɛ ke e he ye kaa Yehowa ma ha e sɔlemi ɔ heto. Enɛ ɔ wo Hana bua wawɛɛ.​—1 Sam. 1:9, 17.

8. Kɛ asafo mi kpehi nɛ wa maa ya a ma nyɛ maa ye bua wɔ ha kɛɛ? Moo tsɔɔ nya.

⁸ Ke wa yaa asafo mi kpe be fɛɛ be ɔ, wa ma nyɛ ma ná tue mi jɔmi ekohu. Behi fuu ɔ, ke nyɛminyumu ko ngɛ sɔlee konɛ a je asafo mi kpe sisi ɔ, e kpaa Mawu pɛɛ nɛ e kɛ e mumi ɔ nɛ ye bua wɔ. Tue mi jɔmi piɛɛ mumi ɔ yiblii ɔ he. (Gal. 5:22) Ke wa ngɛ haoe po nɛ wa ya asafo mi kpe ɔ, wa haa Yehowa kɛ wa nyɛmimɛ ɔmɛ he blɔ konɛ a wo wɔ he wami, nɛ́ a ye bua wɔ nɛ wa ná tue mi jɔmi. Sɔlemi nɛ wa maa sɔle kɛ asafo mi kpehi nɛ wa maa ya a ji blɔ titli nɔ nɛ Yehowa guɔ kɛ haa nɛ wa nɔ gbagba teɔ. (Heb. 10:24, 25) Nyɛ ha nɛ waa hyɛ nɔ́ kpa ko hu nɛ wa ma nyɛ maa kase ngɛ Hana he.

9. Mɛni nɛ tsakee we ngɛ Hana si fɔfɔɛ ɔ he, se mɛni nɛ tsake?

⁹ Nɔ́ nɛ ha nɛ Hana pee yeyeeye ɔ se pui amlɔ nɔuu. Benɛ Hana ya ja Yehowa ngɛ kpe he bo tsu ɔ mi nɛ e kpale e se kɛ ba a, loloolo ɔ, e kɛ Penina ba hi we kake mi. Nɛ Baiblo ɔ hu tsɔɔ we kaa Penina tsake e subai. Enɛ ɔ tsɔɔ kaa e he ba hia nɛ Hana nɛ ya nɔ nɛ e da e tsui nɛ Penina ngɛ yee ɔ nya. E nyɛ nɛ e pee jã, nɛ lɔ ɔ ha nɛ e ná tue mi jɔmi. Mo kai kaa benɛ Hana ngmɛɛ sane ɔ he ha Yehowa a, e hɛwi hu. E ngmɛ blɔ nɛ Yehowa wo e bua, nɛ e ha nɛ e nɔ gbagba te. Be komɛ a se ɔ, Yehowa ha Hana sɔlemi ɔ heto, nɛ e ha nɛ e fɔ bimɛ!​—1 Sam. 1:19, 20; 2:21.

10. Mɛni wa kaseɔ ngɛ Hana nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ mi?

¹⁰ Ke nyagbahi nɛ waa kɛ ngɛ kpee ɔ ngɛ loloolo po ɔ, wa ma nyɛ ma ná tue mi jɔmi ekohu. E ngɛ mi kaa wa sɔleɔ wawɛɛ nɛ wa yaa asafo mi kpe hu be fɛɛ be mohu lɛɛ, se eko ɔ, nyagbahi nɛ waa kɛ ngɛ kpee ɔ be jee. Se kaa bɔ nɛ wa na ngɛ Hana sane ɔ mi ɔ, Yehowa ma nyɛ maa wo wa bua nɛ e ma ha nɛ wa nɔ gbagba maa te ekohu. Yehowa hɛ be wa nɔ jee gblegbleegble, nɛ e maa jɔɔ wɔ ngɛ anɔkuale nɛ wa yeɔ lɛ ɔ he kokooko.​—Heb. 11:6.

11. Mɛni ji ní komɛ nɛ ma nyɛ ma ha nɛ Paulo nɛ pee yeyeeye?

¹¹ Yi mi tomihi fuu a he je nɛ Paulo pee yeyeeye ɔ nɛ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, akɛnɛ e suɔ e nyɛmimɛ nyumuhi kɛ yi ɔmɛ he  je ɔ, nyagbahi nɛ a kɛ ngɛ kpee ɔ hao lɛ wawɛɛ. (2 Kor. 2:4; 11:28) Benɛ bɔfo Paulo ngɛ fiɛɛe ɔ, si temi kɛ woli kongo lɛ nɛ a wo lɛ tsu si abɔ. Jehanɛ hu ɔ, Paulo pee yeyeeye ejakaa e ba su be ko nɛ “nɔ́ ko bɔɔ pɛ lɛ ngɛ [e] dɛ.” (Filip. 4:12) Paulo kɛ mele ya butu maa pee si etɛ, nɛ e be nyakpɛ kaa enɛ ɔ hu ma nyɛ ma ha nɛ e pee yeyeeye wawɛɛ. (2 Kor. 11:23-27) Mɛni ye bua Paulo nɛ e nyɛ nɛ e da yeyeeye peemi nya?

12. Mɛni ye bua Paulo nɛ e yeyeeye peemi ɔ ba si?

¹² Benɛ Paulo nyɛmimɛ ɔmɛ kɛ haomihi ngɛ kpee ɔ, lɔ ɔ ha nɛ e pee yeyeeye, se e bɔɛ mɔde kaa lɛ nɔ kake too e ma tsu nyagba a he ní. Paulo pee ɔ e he humi. E to blɔ nya, nɛ e ha nɛ ni kpahi ye bua lɛ kɛ hyɛ nyɛmimɛ ɔmɛ a nɔ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, e ngɔ blɔ nya ní tsumihi kɛ wo Timoteo kɛ Tito a dɛ, ejakaa a ji nihi nɛ a ma nyɛ maa ngɔ hɛ kɛ fɔ a nɔ. Ní nɛ nyɛmimɛ nyumu nɛ ɔmɛ tsu ɔ ye bua Paulo wawɛɛ, nɛ e yeyeeye peemi ɔ ba si.​—Filip. 2:19, 20; Tito 1:1, 4, 5.

13. Kɛ asafo mi nikɔtɔmahi ma plɛ kɛ kase Paulo ha kɛɛ?

¹³ Ha nɛ ni kpahi nɛ a ye bua mo. Kaa bɔ nɛ e ba ngɛ Paulo blɔ fa mi ɔ, mwɔnɛ ɔ, asafo mi nikɔtɔmahi fuu ngɛ nɛ a peeɔ yeyeeye ngɛ haomihi nɛ nyɛmimɛ nɛ a ngɛ asafo ɔ mi a kpɛti ni komɛ kɛ ngɛ kpee ɔ he je. Se eko ɔ, asafo mi nɔkɔtɔma kake be nyɛe maa ye bua nyɛmimɛ nɛ ɔmɛ tsuo. Se ke e peeɔ e he humi ɔ, lɔ ɔ ma ha nɛ e tsɔse ni kpahi nɛ a he su ngɛ asafo ɔ mi ɔ konɛ a ye bua kɛ hyɛ Mawu to kuu ɔ nɔ.​—2 Tim. 2:2.

14. Mɛni he nɛ Paulo hɛwi ngɛ, nɛ mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ e nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ mi?

¹⁴ Moo kplɛɛ nɔ kaa o hia bua womi. Paulo baa e he si, enɛ ɔ he ɔ, e bi e huɛmɛ konɛ a wo lɛ he wami, nɛ a pee jã. Paulo hɛwi kaa nihi ma de kaa e gbɔjɔ akɛnɛ e ha nɛ ni kpahi wo lɛ he wami ɔ he je. Paulo ngma sɛ womi kɛ ya ha Filemon nɛ e de lɛ ke: “Benɛ i nu o suɔmi ɔ he ɔ, i ná bua jɔmi wawɛɛ kɛ bua womi.” (Filem. 7) Jehanɛ hu ɔ, Paulo wo e nyɛmimɛ kpahi nɛ e kɛ mɛ tsuɔ ní nɛ a wo lɛ he wami benɛ e ngɛ haoe ɔ a biɛ ta. (Kol. 4:7-11) Ke wa ba wa he si nɛ wa kplɛɛ nɔ kaa wa hia bua womi ɔ, wa nyɛmimɛ ɔmɛ maa je a tsui mi kɛ ye bua wɔ.

15. Benɛ Paulo kɛ haomihi ngɛ kpee ɔ, mɛni e pee kɛ ná bua womi?

¹⁵ Ngɔɔ o hɛ kɛ fɔ Mawu Munyu ɔ nɔ.  Paulo le kaa e ma nyɛ ma ná bua womi kɛ je Ngmami ɔ mi. (Rom. 15:4) E le hu kaa Ngmami ɔ ma nyɛ ma ha nɛ e ná juɛmi nɛ e kɛ da e nyagba amɛ a nya. (2 Tim. 3:15, 16) Benɛ a wo Paulo tsu si enyɔne ngɛ Roma a, e nu he kaa e be kɛe nɛ e ma gbo. Benɛ Paulo kɛ haomi nɛ ɔ ngɛ kpee ɔ, mɛni e pee? E de Timoteo kaa e ba e ngɔ amlɔ nɔuu, nɛ́ e ngɔ “womi kpo ɔmɛ” hu kɛ ba. (2 Tim. 4:6, 7, 9, 13) Mɛni he je nɛ Paulo pee jã? Ejakaa eko ɔ, Hebri Ngmami ɔ fã komɛ piɛɛ womi kpo ɔmɛ a he, nɛ Paulo ma nyɛ maa ngɔ kɛ pee e dɛ he ní kasemi. Ke wa kaneɔ Mawu Munyu ɔ be fɛɛ be kaa bɔ nɛ Paulo pee ɔ, Yehowa maa gu Ngmami ɔ nɔ kɛ ha nɛ wa nɔ gbagba nɛ te ngɛ haomi fɛɛ haomi nɛ waa kɛ maa kpe ɔ mi.

16. Mɛni lɛ ha nɛ David pee yeyeeye?

¹⁶ Yayamihi nɛ hɛdɔ ngɛ he nɛ David pee ɔ ha nɛ e he nile bu lɛ fɔ. E kɛ Batsheba puɛ gba, e ha nɛ a gbe e huno, nɛ e bɔ mɔde kaa e maa laa yayamihi nɛ e pee ɔ nɔ. (2 Sam. 12:9) Sisije ɔ, David ma e hɛ kɛ fɔ e he nile nɛ ngɛ lɛ fɔ bue ɔ nɔ. Nɔ́ nɛ je mi kɛ ba ji kaa, e hao ngɛ mumi mi, juɛmi mi kɛ he lo mi. (La 32:3, 4) Mɛni lɛ ye bua David nɛ e nyɛ da e yeyeeye peemi ɔ nya, nɛ mɛni ma nyɛ maa ye bua wɔ ke wa tɔ̃ tɔmi ko nɛ hɛdɔ ngɛ he?

17. Ngɛ La 51:1-4 ɔ nya a, kɛ wa pee kɛɛ kɛ le kaa David pia e he kɛ je e tsui mi?

¹⁷ Moo sɔle nɛ a ngɔ o he yayami kɛ ke mo. Nyagbenyagbe ɔ, David sɔle ha Yehowa. E pia e he kɛ je e tsui mi, nɛ e de Yehowa e yayami ɔmɛ. (Kane La 51:1-4.) Enɛ ɔ ye bua lɛ nɛ e tue mi jɔ lɛ ekohu! (La 32:1, 2, 4, 5) Ke o tɔ̃ tɔmi ko nɛ hɛdɔ ngɛ he ɔ, koo bɔ mɔde kaa o maa laa nɔ. Mohu ɔ, moo sɔle nɛ o de Yehowa yayami nɛ o pee ɔ. Kɛkɛ ɔ, o tue mi maa jɔ mo, o he nile be mo fɔ bue hu, nɛ lɔ ɔ ma ha nɛ o be yeyeeye pee hu. Se ke o suɔ nɛ o dla o kɛ Yehowa nyɛ kpɛti ɔ, lɛɛ e sa nɛ o pee babauu pe sɔlemi pɛ nɛ o maa sɔle.

18. Kɛ David pee e ní ngɛ tsɔsemi he ha kɛɛ?

¹⁸ Moo kplɛɛ tsɔsemi nɔ. Benɛ Yehowa tsɔ gbalɔ Natan kaa e ya ha nɛ David nɛ e le e yayami ɔ, David kɛ níhi je we e nya, nɛ e pee we nɔ́ ko nɛ tsɔɔ kaa nɔ́ nɛ e pee ɔ ji nɔ́ ko nyafii. Amlɔ nɔuu nɛ  e kplɛɛ nɔ kaa e pee yayami kɛ si Batsheba huno ɔ, nɛ e pee yayami ngua kɛ si Yehowa hulɔ. David kplɛɛ tsɔsemi nɛ Yehowa kɛ ha lɛ ɔ nɔ, nɛ Yehowa ngɔ e yayami ɔmɛ kɛ ke lɛ. (2 Sam. 12:10-14) Ke wa pee yayami ko nɛ hɛdɔ ngɛ he ɔ, e sa nɛ waa bɔ nihi nɛ Yehowa hla mɛ kaa a hyɛ wa nɔ ɔ amaniɛ. (Yak. 5:14, 15) Nɛ jehanɛ hu ɔ, e sɛ nɛ waa pee nɔ́ ko kɛ tsɔɔ kaa wa ngɛ wa nya jee. Ke wa kplɛɛ tsɔsemi nɛ a kɛ ngɛ wɔ hae ɔ nɔ amlɔ nɔuu nɛ waa kɛ tsu ní ɔ, e be kɛe nɛ wa ma ná tue mi jɔmi kɛ bua jɔmi ekohu.

19. Mɛni nɛ e sa kaa waa fia wa pɛɛ si kaa wa maa pee?

¹⁹ Moo fia o pɛɛ si kaa o be yayami nɛ o pee be ko nɛ be ɔ pee hu. Matsɛ David le kaa loko e be yayamihi nɛ e pee ɔ pee hu ɔ, jã Yehowa ye bua lɛ. (La 51:7, 10, 12) Benɛ Yehowa ngɔ David yayami ɔmɛ kɛ ke lɛ se ɔ, e fia e pɛɛ si kaa e be nɔ́ yayami ko he susue hu. Enɛ ɔ nɛ e pee ɔ ha nɛ e ná tue mi jɔmi ekohu.

20. Mɛni wa maa pee kɛ tsɔɔ kaa wa suɔ nɛ Yehowa nɛ ngɔ wa he yayami kɛ ke wɔ?

²⁰ Ke wa sɔle ha Yehowa, wa kplɛɛ tsɔsemi nɔ, nɛ wa bɔ mɔde wawɛɛ nɛ wa pee we yayamihi nɛ wa pee be ko nɛ be ɔ hu ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa wa suɔ nɛ Yehowa nɛ ngɔ wa yayamihi kɛ ke wɔ. Kɛkɛ ɔ, wa ma ná tue mi jɔmi ekohu. Nyɛminyumu ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke James nɛ e tɔ̃ tɔmi ko nɛ hɛdɔ ngɛ he ɔ ná enɛ ɔ mi níhi a si kpami. E de ke: “Benɛ i de asafo mi nikɔtɔma amɛ yayami nɛ i pee ɔ, i nu he kaa tlomi ko nɛ e mi jiɔ je ye kuɛ nɔ. Bɔɔbɔɔbɔɔ ɔ, i bɔni tue mi jɔmi nami ekohu.” Baiblo ɔ de ke: ‘Nihi nɛ a kɔni mi jɔ̃, kɛ nihi nɛ a be hɛ nɔ kami ɔ, Yehowa hii a kasa nya, konɛ e wo mɛ he wami.’ Hyɛ bɔ nɛ enɛ ɔ woɔ wɔ he wami ha!​—La 34:18.

21. Mɛni wa ma nyɛ maa pee konɛ Yehowa nɛ ha nɛ wa nɔ gbagba nɛ te?

²¹ Akɛnɛ nyagbe ligbi ɔmɛ ma nyagbe he je ɔ, níhi nɛ haa nɛ adesahi peeɔ yeyeeye ɔ ngɛ hiɛe. Ke susumi komɛ ha nɛ o pee yeyeeye ɔ, lɛɛ e sa nɛ o bi Yehowa yemi kɛ buami amlɔ nɔuu. Moo kase Baiblo ɔ saminya. Moo kase Hana, Paulo kɛ David a nɔ hyɛmi ní ɔmɛ. Mo bi o hiɔwe Tsɛ ɔ konɛ e ye bua mo nɛ o le níhi nɛ haa nɛ o peeɔ yeyeeye ɔ. (La 139:23) Mo ha nɛ e tloo tlomihi nɛ mo nitsɛ o be nyɛe maa tloo ɔ ha mo. Ke o pee jã a, o maa nu he kaa bɔ nɛ la polɔ ɔ nu he ɔ. E de ke: “Ke yi mi susumi tsɔ ha nɛ i pee basaa kikɛ nɛ ɔ, mo lɛ o haa mi bua jɔmi, nɛ ye nɔ gbagba tee ekohu.”​—La 94:19.