1. Kii i nla lona nduña, mambe mahoñol nduña i nla tinde bés i bana?

BAA ngim jam i ma lona we nduña? * Bebek le ngim mut i mpot tole i mboñ jam li li ntééñga we. Bebek wen u mboñ tole u mpot jam li li ntééñga we. Kiki hihéga, i nla ba le u bi boñ hihôha, nano u nkon woñi le Yéhôva a ga nwéhél bé we. Bebek le mam ma nla ki bep, u bôdôl hoñol le kiki u gwé nduña ñem, hala a nkobla le u gwé bé hémle, le u yé béba mut. Ndi baa maliga ma?

2. Dimbe dihéga di Bibel di ñunda le i bana nduña i nkobla bé le di gwé bé hémle?

² Di béñge ndék dihéga di Bibel. Nyañ mpôdôl Samuel le Hana a bééna hémle ikeñi. Ndi a bi bana nduña i ñem ngéda mut wé lihaa wada a bé tééñga nye. (1 Samuel 1:7) Ñôma Paul a bééna hémle ikeñi, ndi yak nye a bééna “nduña inyu makoda momasôna.” (2 Korintô 11:28) Kiñe David a bééna hémle ikeñi, jon Yéhôva a bé gwés nye i nya tôbôtôbô. (Minson mi baôma 13:22) Ndi to hala, David a bi boñ dihôha di di bi lona nye nduña ikeñi. (Tjémbi 38:5) Yéhôva a bi hôgbaha bo, a ti hiki wada wap ñem u nwee. Di wan bimbe biniigana di nla ôt mu dihéga tjap.

3. Inyuki bipôdôl bi bôt bape bi nla lona bés nduña?

³ Ngéda mut a nleñ bés bibuk bibe tole a mboñ bés béba jam, hala a nlona bés nduña. Hala a nla kônde tééñga bés ibale liwanda jés li ñem nyuu tole mut wés lihaa nyen a mbabaa bés. Di nla kon woñi le maada més ni i mut nu ma nla ôbi. Ngéda ipe, i nla pam le i mut a mbabaa bés a nkôôba bé, ndi bés di nôgda bibuk gwé wengoñle ngwende nyen a ñôm bés! (Bingéngén 12:18) I nla ki ba le mut a nkôôba babaa bés ni bibuk gwé. Nya jam i i bi pémél njohok sita yada. A nkal le: “Hala a yé ndék nwii nano le mut me bé hoñol le a yé liwanda jem, a bi bôdôl ôbôs me jôl i internet. Hala a bi nôgha me njôghe. Me bé nok bé inyuki mut me bé bôdôl ñem a nla boñ me béba hala.” Ibale liwanda tole mut woñ lihaa a mbabaa we, hihéga hi Hana hi nla hôla we.

4. Mambe mandutu Hana a bi kôhna?

⁴ Hana a bééna ngandak mandutu. A bé gwal bé. (1 Samuel 1:2) I loñ Israel, bôt ba bé hoñol le ibale muda a ngwal bé, wee a yé ntiihege. Hala a bé wéha nye nyuu ngandak. (Bibôdle 30:1, 2) Ndutu i Hana i bi nai ngéda nlôm a bi bii muda numpe le Pénina, nu a bé gwal. Pénina a bé kil Hana njôñ, a ‘nôghaga nye liyot.’ (1 Samuel 1:6) Mandutu ma, ma bé gwélha Hana njôô kayéle ‘a bé ee, a bé je bé to.’ Ndutu i bi boñ le ‘ñem u lol nye.’ (1 Samuel 1:7, 10) Lelaa Hana a bi kôhna hogbe?

5. Lelaa masoohe ma bi hôla Hana?

⁵ Hana a bi soohe Yéhôva, a añle nye yom i bé nye i ñem. I ngéda a bi mal soohe, a toñle Prisi keñi le Éli, i yom i bé tééñga nye. Éli a kal nye le: “Kenek ni nsañ, Nyambe nu Israel a ti we jam u nyagal nye.” Kii i bi bôña i mbus ha? Hana “a ke, a je, su wé u ba ha bé nkañak.” (1 Samuel 1:17, 18) Masoohe ma bi hôla Hana i témbna nsañ.

6. Masoohe ma Hana ni kaat Filipi 4:6, 7 bi niiga kii bés?

⁶ Di nla bana nsañ ibale di ntéñbe ni masoohe. Hana a bi tégbaha ngandak  ngéda i soohe Tata wé nungingii. (1 Samuel 1:12) Yak bés di nla soohe Yéhôva ibabé waa inyu mam ma ntééñga bés, bibomb gwés ni mam ma nkônha bés woñi. Di ta bé nyégsaga i gwélél bibuk bi ngui tole i pot kiki mut a nyi kaat ngandak inyu boñ le Yéhôva a emble masoohe més. Ngim mangéda, di nla yak ee ngéda di ñañle Yéhôva nduña yés. I niñ nom, Yéhôva a ta bé le a waa emble bés. Handugi i soohe inyu pahlene Djob mandutu més, di nlama ki noñ maéba ñôma Paul a bi tila i kaat Filipi 4:6, 7. (Añ.) Paul a bi kal le di nlama ti Yéhôva mayéga ikété masoohe. Ngandak mam i ntinde bés i ti Yéhôva mayéga. Kiki hihéga, di nla ti nye mayéga inyu likébla li niñ, inyu mam malam a bi hek, inyu gwéha yé ni inyu loñge botñem a bi ti bés. Kii ipe ñañ u Hana u nla niiga bés?

7. Kii Hana bo nlôm ba bééna lem i boñ?

⁷ To hala kiki a bééna mandutu, Hana a bééna lem i ke ni nlô wé i bégés Yéhôva i Silô. (1 Samuel 1:1-5) Nyoo i lap Yéhôva nyen Prisi keñi le Éli a bi kal Hana le Yéhôva a ga timbhe masoohe mé, hala a bi hôgbaha Hana.​—1 Samuel 1:9, 17.

8. Lelaa makoda ma nla hôla bés? Toñol.

⁸ Di nla témbna nsañ wés ibale di gwé lem i ke makoda. Bibôdle bi likoda, mankéé wada a mbéna soohe inyu bat Yéhôva le a ti bés mbuu mpubi. Nsañ u yé lem yada ikété litam li mbuu. (Galatia 5:22) I ngéda di nke makoda to ibale di gwé nduña, di nti Yéhôva ni bilôk bikéé gwés pôla i hôgbaha bés ni i hôla bés i témbna nsañ. Makoda ni masoohe ma yé manjel Yéhôva a ngwélél inyu hôgbaha bés. (Lôk Héber 10:24, 25) Di pôdôl jam lipe di nla nigil mu ñañ u Hana.

9. To hala kiki nyumba i Pénina i bi mal bé, kii i bi hôla Hana?

⁹ I jam li bé ti Hana nduña li bi pala bé mal. I ngéda a bi nyodi i lap, a témb i mbai yé, a bé lama ki niñ nlélém ndap ni Pénina. Bibel i nkal bé le Pénina a bi héñha maboñok mé mabe. Jon, i nene le Hana a bi kônde nihbe bibuk bibe bi mbala yé. Ndi nyumba i Pénina i bé tééñga ha bé Hana. Di hôya bañ le ngéda Hana a bi bii mam i moo ma Yéhôva, nduña yé i bi mal, a témbna nsañ wé. A bi nwas le Yéhôva a hôgbaha nye. I mbus ngéda, Hana a bi bana nsima i gwal!​—1 Samuel 1:19, 20; 2:21.

10. Kii ndémbél i Hana i niiga bés?

¹⁰ Di nla témbna nsañ wés to ibale i jam li nlona bés nduña li ngi yii. To ibale di nsoohe ni ñem wés wonsôna, di kenek makoda, ngim mandutu i nom. Ndémbél i Hana i niiga bés le jam jo ki jo li nla bé sôña Yéhôva i hôgbaha bés. Kekikel, Yéhôva a ta bé le a hôya bés; kel yada a ga sayap bés inyu ndéñbe yés.​—Lôk Héber 11:6.

11. Mambe mam ma bé lona Paul nduña?

¹¹ Paul a bééna ngandak manjom i bana nduña. Kiki hihéga, mandutu ma bilôk bikéé bi bôlôm ni bi bôda ma bé tééñga nye, inyule a bé gwés  bo. (2 Korintô 2:4; 11:28) Mu nson wé likalô, Paul a bi boma bôt ba bi kolba nye, ba tumb nye, ba leñ nye i ndap mok. Mandutu a bé boma, kiki bo “njal,” ma bé lona nye nduña. (Filipi 4:12) Kiki Paul a bé a ma yin ngélé aa ni sitima, di nla hégda nduña ikeñi a bééna ngéda i bé pam le a yoñ sitima. (2 Korintô 11:23-27) Kii i bi hôla nye i yémbél nduña?

12. Kii i bi hôyôs nduña i Paul?

¹² Paul a bé tôñ lôkisañ i bôlôm ni i bôda ngéda ba bééna mandutu, ndi a bi noode bé mélés mandutu map momasôna nyemede. Paul a bé yi le a nla bé boñ mam momasôna. A bi yoñ bitelbene le bôt bape ba hôla nye i tééda likoda. Kiki hihéga, a bi kébha ngim bôt a bé bôdôl ñem minson, kiki bo Timôtéô ni Titô. Mahôla ma bilôk bikéé bini ma bi hôla nye i hôyôs nduña yé.​—Filipi 2:19, 20; Titô 1:1, 4, 5.

13. Lelaa mimañ mi nla nigle Paul?

¹³ Bat bôt bape mahôla. Kiki ñôma Paul, ngandak mimañ i i gwé ngôô, i ntôñ bilôk bikéé bi likoda bi bi mboma mandutu. Ndi mañ wada u nla bé hôla bôt ba likoda bobasôna. Kiki a nyi le a nla bé boñ mam momasôna ikété likoda, a nlama kébha bilôk bikéé bi bôlôm minson mimpe, a uñgus ki boñge ba wanda i tééda bémba i Nyambe.​—2 Timôtéô 2:2.

14. Kii Paul a bé kon bé woñi, kii hala a niiga bés?

¹⁴ Neebe le u gwé ngôñ le mut a hôgbaha we. Paul a bééna suhulnyuu, inyu hala nyen a bé yi le a gwé ngôñ le mawanda mé ma lédés nye. Paul a bé kon bé woñi le, ibale bôt ba nhôla nye, hala a ga unda le a mbomb. A bi tilna Filémôn le: “Me bi kôhna ngandak maséé ni hogbe ngéda me bi nok ngan i gwéha yoñ.” (Filémôn 7) Paul a bi sima ngandak lôk kéé i i bi hôla nye ngéda a bééna mandutu. (Kôlôsé 4:7-11) Ibale di neebe ni suhulnyuu le di gwé ngôñ ni mahôla, bilôk bikéé bi ga lona bés mahôla di gwé ngôñ.

15. Kii i bi hôgbaha Paul ngéda a bééna nduña ikeñi?

¹⁵ Bôdôl Bañga i Djob ñem. Paul a bé  yi le Bitilna bi nla hôgbaha nye. (Rôma 15:4) Bi nla yak ti nye pék inyu yémbél mandutu. (2 Timôtéô 3:15, 16) I ngéda Paul a bé i mok i Rôma inyu ngélé i nyônôs iba, a bi nôgda le nyemb i yé nye bebee. Kii a bi boñ ngéda a bi nôgda nduña ikeñi? A bi om nwin le Timôtéô a pala lona nye “minhôdôk mi bikaat.” (2 Timôtéô 4:6, 7, 9, 13) Inyuki a bi boñ hala? Inyule i nene le, minhôdôk mi bikaat mi, mi bé bipes bi Bitilna ni hop Lôk Héber, bi Paul a bé le a gwélél inyu nigil Bañga i Djob. Ibale di nigil Bañga i Djob hiki ngéda kiki Paul, Yéhôva a ga gwélél Bitilna inyu hôgbaha bés, to di mboma umbe ntén ndutu.

16. I ngéda a bi boñ béba ikeñi, lelaa David a bé nôgda?

¹⁶ David a bi boñ béba jam kiyaga kayéle kiññem i bé kéés nye. A bi ke i ndéñg bo Batséba, a nôlha nlôm Batséba, a yéñ ki njel i sôô bibéba gwé. (2 Samuel 12:9) David a bi bôk ndugi a tjél emble kiññem yé. Hala a bi ôbôs maada mé ni Yéhôva, a tééñga nye mahoñol, a kônôs ki nye. (Tjémbi 32:3, 4) Kii i bi hôla David i yémbél i nduña a bééna, kii i nla hôla bés ibale di mboñ béba ikeñi?

17. Lelaa bibuk David a ngwélél i Tjémbi 51:3-6 bi ñunda le a bi tam bibéba gwé?

¹⁷ Soohe inyu bat nwéhél. David a bi sôk a kôôge Yéhôva bebee ikété masoohe. A bi tam bibéba gwobisôna a bi boñ, a pahal ki gwo. (Añ Tjémbi 51:3-6.) Hala a bi hôla nye i bana ñem nwee ni i témbna maséé mé! (Tjémbi 32:1b, 2, 4, 5) Ibale u mboñ béba ikeñi, u noode bañ sôô yo. Ndi soohe Yéhôva, u pahle nye mam momasôna u mboñ. Ha nyen w’a bôdôl nôgda hogbe, inyule kiññem y’a kéés ha bé we. Ndi ibale u nsômbôl le u tiimba bana maada malam ni Yéhôva, u nlama boñ jam lipe.

18. Lelaa David a bi yoñ bikodlene?

¹⁸ Neebe bikodlene. I ngéda Yéhôva a bi ep mpôdôl Natan i yelel béba i  David, David a bi tañ bé, to kal le i jam a mboñ li ta bé béba. A bi pala neebe le a bi boñ bé ndik nlôm Batséba béba, ndi a bi boñ yak Yéhôva béba. David a bi neebe bikodlene bi Yéhôva; i mbus, Yéhôva a bi nwéhél nye. (2 Samuel 12:10-14) Ibale u bi boñ béba ikeñi, u nlama pahle yo i bôt Yéhôva a bi téé inyu éga bés. (Yakôbô 5:14, 15) U nlama bé tañ le u mboñ béba. Ibale u neebe bikodlene, u pala ki noñ maéba mimañ mi nti we, u ga pala témbna nsañ woñ ni maséé moñ.

19. Bimbe bitelbene di nlama yoñ?

¹⁹ Yoñ bitelbene le u tiimba bañ minlélém mi dihôha. Kiñe David a bé yi le inyu boñ le a tiimba bañ minlélém mi dihôha, a nlama neebe mahôla ma Yéhôva. (Tjémbi 51:9, 12, 14) I ngéda Yéhôva a bi nwéhél nye, David a bi yoñ makidik le a ga nwas ha bé le mahoñol mabe ma yén nye ikété. Inyu hala nyen a bi témbna nsañ wé.

20. Kii di nlama boñ inyu unda le di yé maséé le Yéhôva a nwéhél bés?

²⁰ Inyu boñ le Yéhôva a nwéhél bés, di nlama bat nye nwéhél ikété masoohe, di neebe bikodlene, di boñ ki biliya bi ngui le di tiimba bañ minlélém mi dihôha. Ibale di mboñ i mam mana, di ga témbna nsañ wés. Mankéé wada le James, nu a bi boñ béba ikeñi, a mbok mbôgi le hala a yé maliga. A nkal le: “I ngéda me bi pahle mimañ béba yem, a bé ndik wengoñle me bak me bééga mbegee i ñét, ndi me suha yo. Me bi bôdôl bana ñem nwee.” Hala a ntina makénd i yi le “Yéhôva a yé bebee ni ba ba gwé miñem mi nyodop; a ntohol ki ba ba gwé miñem minsôhga”!​—Tjémbi 34:19.

21. Lelaa di nla nwas le Yéhôva a hôgbaha bés?

²¹ Kiki di yé bebee ni lisuk li nkoñ ’isi, mam ma nla lona bés nduña ma ga bôl. I ngéda u gwé nduña, pala yéñ mahôla ma Yéhôva. Yoñ ngéda i tibil nigil Bibel. Ôt biniigana mu ndémbél i Hana, i Paul ni i David. Bat Tata woñ nu ngii le a hôla we i yimbe mam ma nlona we nduña. (Tjémbi 139:23) Nwas le a hôla we i begee mandutu moñ, téntén ma ma nloo we ngui. Ibale u mboñ hala, u ga pot kiki ntôp tjémbi nu a bi kal le: “Ngéda nduña i mahoñol mem i mbôl, hogbe yoñ i nkônha ñem wem maséé.”​—Tjémbi 94:19.