1. Zei caah dah kan lungre a theih khawh men, zeitindah kan hun ruah khawh men?

THIL pakhatkhat kong he aa tlaiin lungrethei in na um bal maw? * Midang nih an chimmi asiloah an tuahmi nih na lung aan fahter caah na lungre a thei men lai. Asiloah nangmah nih na chimmi le na tuahmi ruang zong ah na lungre a thei men lai. Tahchunhnak ah, palhnak na tuah sual caah Jehovah nih a ka ngaithiam bal lai lo tiah na lungre a thei men lai. Na tuahmi kong he aa tlaiin na lungre a theih tuk caah zumhnak a za in ka ngei lo i miṭhalo ka si ti hmanh in na ruah men lai. Asinain mah cu a hmaan maw?

2. Lungretheih cu zumhnak ngeih lo a si lo ti kha Baibal chung i ahote kong nih dah a langhter?

² Baibal ah an kong ṭialmi cheukhat kong hi ruathmanh. Profet Samuel nu a hung simi Hannah cu a zumhnak a fek tukmi a si. Asinain a innchungkharmi pakhat nih zeirel lo ngaiin a pehtlaih tikah a lungre a rak thei tuk. (1 Sam. 1:7) Lamkaltu Paul cu a fekmi zumhnak a ngei, asinain ‘Khrihfabu zawn a ruah’ caah a lungre a rak thei tuk. (2 Kor. 11:28) Siangpahrang David zong a fekmi zumhnak a ngeih caah Jehovah nih a dawt tuk. (Lam. 13:22) Asinain David nih palhnak a tuah i mah nih fakpi in a lungre a rak theihter. (Salm 38:4) Jehovah nih pakhat cio kha a hnemh hna i lungdaihnak a pek hna. An kong in zeidah kan cawn khawh ti kha zohhmanh hna u sih.

3. Mi pakhat nih zaangfahnak ngei loin bia a chim tikah zeicah kan lungre a theih khawh men?

³ Midang nih awhrang in an kan chawnh asiloah zaangfahnak ngei loin an kan pehtlaih tikah kan lungre a thei men lai. A hleiin kan hawikom ṭha asiloah kan rualchan pakhat nih kan lung a kan fahter tikah mah cu a hmaan khun. Anmah he hawikom kan si kho ti lai lo tiah kan thin a phang men lai. A caan ah, mi pakhat nih ruat hmasa loin bia a chim men lai, asinain mah nih nam chunh bantukin kan lung a kan fahter khawh. (Ptb. 12:18) Asiloah mi pakhat nih kan lung a fak lai ti a theih ko nain hramhram in a chim men lai. Mino unaunu pakhat cu cu bantuk zuamcawhnak a tong. Hitin a ti: “A luancia kum tlawmpal lioah ka hawikom ṭha tiah ka ruahmi pakhat nih Internet ah ka kong kha a hmaan loin a chim. Ka lung a fak tuk i ka lungre zong a thei tuk. Cu bantukin ka zumh tukmi ka hawikom nih zeicah fahnak a ka pek ti kha ka theithiam kho lo.” Nang zong na hawikom ṭha asiloah na rualchan pakhat nih na lung aan fahter ahcun Hannah sinin tampi na cawn khawh.

4. Hannah nih zei bantuk a harmi thil sining dah a ton?

⁴ Hannah cu a harmi buaibainak cheukhat a rak tong. Kum tampi chung fa a ngei kho lo. (1 Sam. 1:2) Israel mi nunphung ah nu pakhat nih fa a ngeih khawh lo ahcun chiatserhmi a si tiah an zumh. Cucaah Hannah cu a ning a zak tuk. (Gen. 30:1, 2) Hannah caah a har tukmi pakhat cu a vapa i a nupi dang a simi Peninnah cu fa a ngei. Peninnah nih Hannah cu a nahchuah i “amah cu a thin hunter awkah ṭhalo tein a ti hraam tawn.” (1 Sam. 1:6) A hmasa ah, Hannah cu a sining kong he aa tlaiin a ngaih a chia tuk. A lung a dongh tuk caah ‘a ṭap i rawl kha a ei duh lo.’ Mah lengah ‘a lungre zong a thei ngaingai.’ (1 Sam. 1:7, 10) Hannah nih zeitindah hnemhnak a hmuh?

5. Thlacamnak nih Hannah kha zeitindah a bawmh?

⁵ Hannah nih Jehovah sinah a intuarnak vialte kha thlacamnak in a phuan. Thla a cam dih hnuah a sining kha Tlangbawi Ngan Eli sinah a chimh. Eli nih hitin a ti: “Dai tein va kal ko, Israel mi Pathian nih amah na halmi cu in pe ko seh.” A phichuak cu zeidah a si? Hannah cu “a kal i rawl kha a ei i ngaihchia mithmai a pu ti lo.” (1 Sam. 1:17, 18) Thlacamnak nih Hannah kha lungdaihnak ngeih ṭhan awkah a bawmh.

6. Thlacamnak kong he aa tlaiin Hannah sinin le Filipi 4:6, 7 in zeidah kan cawn khawh?

 ⁶ Teima tein thla kan cam zungzal ahcun lungdaihnak kan ngei ṭhan kho lai. Hannah nih vancung a Pa sin biachim awkah a caan tampi a hman. (1 Sam. 1:12) Kannih zong kan lungretheihnak kong, ṭihnak kan ngeihnak kong le kan tlinlonak kong kha Jehovah sinah a caan saupi pe in kan chim khawh ve. Kan thlacamnak cu biazai phun le ruamra a ngeimi a si a hau lo. A caan ah kan lungre theihnak kong he aa tlaiin Jehovah sinah thla kan cam tikah a ṭah hmanh kan ṭap men lai. Asinain Jehovah cu kan bia ngaih awkah a ba bal lo. Kannih zong buaibainak kan tonmi kong he aa tlaiin thla kan cam tikah Filipi 4:6, 7 i Paul ruahnak cheuhnak kha kan philh lo a hau. (Rel.) Paul nih Jehovah sinah thlacamnak in lawmhnak bia kan chim awk a si tiah a kan ti. Jehovah cung i lawmh awkah a ruang tampi kan ngei. Tahchunhnak ah, nunnak a kan pek ca, aa dawh tukmi a thil sermi ca, a fekmi a dawtnak ca le a ṭha tukmi ruahchannak a kan pekmi caah a sinah lawmhnak bia kan chim khawh. Hannah sinin zeidah kan cawn khawh rih?

7. Hannah le a vapa nih hmaan tein zeidah an tuah peng?

⁷ Buaibainak a ngei ko nain Hannah cu a vapa he Shiloh i Jehovah biaknak hmun ah hmaan tein a kal peng. (1 Sam. 1:1-5) Tlangbawi Ngan Eli nih Hannah puan biakinn a kal lioah Jehovah nih na thlacamnak in let ko seh a tinak thawngin thazaang a rak pek.—1 Sam. 1:9, 17.

8. Pumhnak nih zeitindah a kan bawmh? Fianter.

⁸ Hmaan tein kan i pumh zungzal ahcun lungdaihnak kan ngei ṭhan kho lai. Kan pumh hramthawknak ah unaupa pakhat nih thla a cam i Pathian thiang thlarau nih a kan umpi nakhnga a hal. Daihnak cu Pathian thiang thlarau nih a chuahtermi ziaza ah aa tel vemi a si. (Gal. 5:22) Kan lungre a thei ko nain kan i pumh tikah Jehovah le unau pawl nih thazaang a kan pek khawh i lungdaihnak ngeih ṭhan awkah a kan bawmh khawh. Thlacamnak le pumhnak cu Jehovah nih kanmah lungdaihnak pek awkah a hmanmi a biapi tukmi lam a si. (Heb. 10:24, 25) Hannah sinin a dang kan cawn khawhmi kong kha i ruah hna u sih.

9. Hannah sining ah zeidah aa thleng lo, asinain zeidah a cang?

⁹ Hannah a lungre a theihtertu thil cu a tlau colh lo. Hannah cu puan biakinn in a kir ṭhan tikah Peninnah he innkhat ah an umṭi ṭhan. Baibal nih Peninnah cu a ziaza aa thleng tiah a chim lo. Cucaah Hannah cu Peninnah nih a bia in fahnak a pekmi kha in peng rih dawh a si. Asinain Hannah cu lungrethei in a um ti lo. Jehovah nih ka thlacamnak a ka theihpiak lai ti kha a zumh caah a lungre a thei ti lo. Jehovah nih hnemhnak le lungdaihnak a pek nakhnga Hannah nih nawl a awnh. A hnuah, Jehovah nih Hannah thlacamnak kha a leh i fa a ngei.—1 Sam. 1:19, 20; 2:21.

10. Hannah kong in zeidah kan cawn khawh?

¹⁰ Buaibainak kan ngeih peng rih hmanhah lungdaihnak kan hmu ṭhan kho. Lungtak tein thla kan cam i hmaan tein kan i pum ko nain buaibainak cheukhat cu kan ngei rih men lai. Asinain Hannah kongin lungdaihnak kan hmuh khawh nakhnga kanmah bawmh awkah Jehovah cu zei hmanh nih a kham kho lo ti kha kan hngalh. Jehovah nih a kan philh bal lai lo i a rauhhlan ah kan zumhfehnak cungah thluachuah a kan pek lai.—Heb. 11:6.

11. Zei ruang hna nih dah Paul kha lungretheih in a umter?

¹¹ Paul cu lungretheih awk a simi thil sining tampi a rak tong. Tahchunhnak ah, unau pawl  kha a dawt tuk hna caah an tonmi buaibainak nih a lungre a theihter. (2 Kor. 2:4; 11:28) Paul cu lamkaltu a si caah phungchim rian a ṭuan lioah amah a ralchanhtu hna nih an tuk i thong ah an rak thlak. “Herhbau in um” ti bantuk ruang ah a chuakmi lungretheihnak hna zong a rak tong. (Fil. 4:12) Cun tilawng in khual a tlawn lioah a tlawm bik ah tilawng rawhnak voithum hrawng a rak ton caah mah nih a lungre a theiter tuk. (2 Kor. 11:23-27) Mah lungretheihnak kha Paul nih zeitindah a tawnghtham?

12. A lungretheihnak a zor nakhnga Paul kha zeinihdah a bawmh?

¹² Paul cu unau pawl buaibianak an ton caah a lungre a rak thei. Asinain an buaibainak kha tawnghthampiak awkah aa zuam lo. Paul cu aa toidor tukmi a si. Khrihfabu zohkhenh awkah midang kha bawmhnak a hal hna. Tahchunhnak ah, Timote le Titus ti bantuk zumhfekmi pa hna kha rian a pek hna. Mah unaupa hna i an ṭuanmi rian nih Paul kha a lungretheihnak zorter awkah a bawmh lai ti cu a fiang ko.—Fil. 2:19, 20; Titas 1:1, 4, 5.

13. Khrihfa upa hna nih Paul kha zeitindah an i zohchunh khawh?

¹³ Midang kha bawmhnak hal hna. Paul bantukin tuchan ah dawtnak a ngeimi Khrihfa upa hna cu an Khrihfabu i harnak a tongmi unau pawl caah an lungre a thei ve. Asinain Khrihfa upa pakhat nih amah lawngin thil tampi a tuah kho lo. Cucaah toidornak nih a dang sining a tlinhmi unaupa hna he rianṭuanṭi awk le Pathian tuu pawl zohkhenh awkah bawmh dingin minopa pawl kha cawnpiak awkah a forh lai.—2 Tim. 2:2.

14. Zei kong ah dah Paul cu a lungre a theih lo, a sinin zeidah kan cawn khawh?

¹⁴ Hnemhnak na herh kha hngal. Paul cu aa toidormi a si caah a hawile sinin thazaang peknak ka herh ti kha a hngalh. A hawile nih thazaang an pek caah mi nih a derthawmmi in an ka ruah lai tiah a thin a phang lo. Filemon sinah Paul nih hitin a ti: “Dawtnak na ngeihmi nih ka lung a ka lawmhter ngaingai.” (File. 7) Lungretheihnak a ton lioah Paul nih hnemhnak a petu zumtukhat unau pawl kong kha atule atu a langhter. (Kol. 4:7-11) Thazaang pek kan herh ti kha toidor tein kan cohlan ahcun unau pawl nih kan herhmi bawmhnak kha lunglawm tein a kan pek lai.

15. Lungretheih awk a simi thil sining a ton tikah Paul nih zeidah a tuah?

¹⁵ Baibal kha i bochan. Baibal nih hnemhnak  a ka pek ti kha Paul nih a hngalh. (Rom 15:4) Mah nih a tonmi hneksaknak paoh kha tawnghtham khawh awkah fimnak a pek. (2 Tim. 3:15, 16) Rom i a voihnihnak thong a tlak lioah Paul nih ka thi cang lai ti kha a hngalh. Cu bantuk lungretheih awk a simi thil sining a ton tikah Paul nih zeidah a tuah? Timote kha a sinah kualrang in rat awk le “cauk” rak put awkah a fial. (2 Tim. 4:6, 7, 9, 13) Zeicah? Hebru Baibal chung i cazual cheukhat si dawh a simi mah cauk kha Paul nih pumpak Baibal hlathlainak caah a hman khawh caah a si. Hmaan tein Baibal hlathlainak thawngin Paul kha kan i zohchunh ahcun Jehovah nih zei bantuk harnak kan ton hmanhah Baibal hmangin lungdaihnak a kan pek lai.

16. Palhnak nganpi a tuah tikah David cu zeitindah a um?

¹⁶ David nih a ṭha lo tukmi thil a rak tuah. Bathsheba he nupa sualnak a tuah, cun a sualnak thuh awkah aa zuam i a vapa kha thah awkah a rak timhtuah. (2 Sam. 12:9) A hmasa ah David nih a sualnak kha a rak i theihter lo. A phichuak cu thlaraulei lawng si loin lungthinlei he pumsalei he harnak a rak tong. (Salm 32:3, 4) David nih palhnak nganpi a tuah ruangah a intuarmi lungretheihnak kha tawnghtham awkah zeinihdah a bawmh, kannih zong palhnak nganpi kan tuah sual ahcun zeinihdah a kan bawmh khawh?

17. Salm 51:1-4 ah kan hmuh bantukin David nih lungtak tein aa ngaichih kha zeitindah a langhter?

¹⁷ Ngaihthiam awkah thlacam. David nih a hnuah Jehovah sinah thla a cam ṭhan. Lungtak tein aa ngaichiah i a sualnak kha a phuan. (Salm 51:1-4 rel.) Mah nih lungdaihnak le nuamhnak hmuh ṭhan awkah a bawmh. (Salm 32:1, 2, 4, 5) Nang zong palhnak nganpi na tuah sual ahcun na sualnak kha thuh awkah i zuam hlah. Mah canah Jehovah sinah thlacamnak in na sualnak kha phuang. Mah tikah lungdaihnak na hmu lai i ka sual timi ruahnak na ngei ti lai lo. Asinain Jehovah he nan i pehtlaihnak kha ṭhatter ṭhan na duh ahcun thlacamnak lawngin a za lo.

18. David nih chimhrinhnak kha zeitindah a lehrulh?

¹⁸ Chimhhrinnak kha cohlang. Jehovah nih David sualnak phuan awkah profet Nathan a thlah tikah David nih silhnalhnak bia asiloah a sualnak cu a poi tukmi a si lo ti bantukin a chim lo. Bathsheba a vapa cungah a tuahmi  sualnak lawng si loin a biapi bikmi cu Jehovah a ralchanhmi sualnak a tuah kha a hngalh colh. David nih Jehovah sinin a rami chimhhrinnak kha a cohlan i Jehovah nih a ngaihthiam. (2 Sam. 12:10-14) Kannih zong sualnak ngan kan tuah sual ahcun Jehovah nih a tuu pawl zohkhenh dingin rian a pekmi hna sinah kan sualnak kha kan phuan a hau. (Jeim 5:14, 15) Cun silhnalhnak bia kan chim awk a si lo. Zei bantuk chimhhrinnak paoh kan cohlan i kan zulh colh ahcun lungdaihnak le nuamhnak kan hmu colh ve lai.

19. Zei bantuk biakhiahnak dah kan tuah awk a si?

¹⁹ Na tuahciami palhnak kha tuah ṭhan ti lo awkah biakhiak. Siangpahrang David nih a tuahciami sualnak kha a hrial khawh nakhnga Jehovah bawmhnak ka herh ti kha a hngalh. (Salm 51:7, 10, 12) Jehovah nih a ngaihthiam hnuah David nih a ṭhalomi ruahnak ngeih ti lo awkah bia a khiah. A phichuak cu lungdaihnak a ngei ṭhan.

20. Jehovah ngaihthiamnak kan sunsak kha zeitindah kan langhter khawh?

²⁰ Ngaihthiamnak hmuh awkah thla kan cam tik, chimhhrinhnak kan cohlan tik le palhnak tuah ṭhan ti lo awkah kan i zuam tikah Jehovah ngaihthiamnak kan sunsak kha kan langhtermi a si. Cutin kan tuah ahcun lungdaihnak kan hmu ṭhan lai. Sualnak nganpi a tuah sualmi James timi unaupa zong mah bantuk thil a rak tong. Hitin a ti: “Khrihfa upa sinah ka sualnak ka phuan tikah ka phorhmi thilrit nganpi an ka chanmi bantukin ka ruah. Cucaah lungdaihnak ka hun hmu ṭhan.” “Lung a dongmi kha BAWIPA nih a umpi hna i ruahchannak a ngei lomi kha a khamh hna” ti hngalh cu thazaang petu taktak a si.—Salm 34:18.

21. Jehovah nih zeitindah lungdaihnak a kan pek khawh?

²¹ Donghnak caan kan naih chin cang caah lungretheih awk a simi thil hna kan tong chin lai. Cucaah na lungre a theih ahcun Jehovah bawmhnak hmuh awkah thla cam colh. Teima tein Baibal hlathlainak tuah. Hannah, Paul le David kongin cawng. Na lungretheihnak a ruang kha hngalh awkah vancung na Pa sinah bawmhnak hal. (Salm 139:23) Na phorhmi thilrit asiloah a hleiin na phorh khawh lomi thilrit hna kha Jehovah sinah ṭhum. Cutin na tuah ahcun, Jehovah sinah hitin hla a sami salm caṭialtupa bantuk na si kho ve lai: “Khuaruahhar vansang au in ka um tikah na ka hnemh i ka lung na ka lawmhter.”—Salm 94:19.