1. Nso ikeme ndinam esịt etịmede nnyịn? Nso ke oro ekeme ndinam ikere?

NDI akanam esịt etịmede fi? * Ekeme ndidi esịt etịmede fi ke ntak se mbon en̄wen ẹnamde m̀mê ẹtịn̄de yak ayat fi. Mîdịghe ekeme ndidi se afo akanamde m̀mê se afo eketịn̄de anam esịt etịmede fi. Ke uwụtn̄kpọ, ekeme ndidi ama edue n̄kpọ onyụn̄ ekere ke inyeneke se idinamde Jehovah efen ọnọ fi. Ndien se idiọkde ikan oro edi ke akam ekeme ndidi afo ekere ke imọ nditịmede esịt owụt ke imọ ibuọtke idem ke Abasi, ke idi idiọkowo. Ndi ntre ke edi?

2. Mbụk mmanie ke Bible ẹwụt ke nnyịn nditịmede esịt iwọrọke ke nnyịn inyeneke mbuọtidem?

² Yak ineme uwụtn̄kpọ ifan̄ ke Bible. Hannah emi ekedidide eka prọfet Samuel ama ọbuọt idem ye Jehovah ata etieti. Kpa ye oro, esịt ama etịmede enye idiọk idiọk ini owo ke ubon mmọ ọkọdiọkde uwem ye enye. (1 Sam. 1:7) Apostle Paul ama enen̄ede ọbuọt idem ye Abasi, edi esịt ama enen̄ede etịmede enye aban̄a kpukpru mme esop. (2 Cor. 11:28) Jehovah ama enen̄ede ama Edidem David sia enye ama ọbuọt idem ye Jehovah ata etieti. (Utom 13:22) Kpa ye oro, David ama anam nsio nsio ndudue emi ẹkenamde esịt enen̄ede etịmede enye. (Ps. 38:4) Jehovah ama ọdọn̄ owo mbita emi esịt onyụn̄ anam esịt ana mmọ sụn̄. Ẹyak ineme se ikemede ndikpep nto mbụk mmọ.

3. Didie ke se mbon en̄wen ẹtịn̄de ekeme ndinam esịt etịmede nnyịn?

³ Esịt ekeme nditịmede nnyịn ke ini mbon en̄wen ẹtịn̄de ikọ ye nnyịn uyat uyat mîdịghe ẹnamde se ibiakde nnyịn, akpan akpan ekpedi owo oro edi akpan ufan nnyịn m̀mê owo nnyịn. Esịt ekeme nditịmede nnyịn ke imadian̄ade. Ndusụk ini, ekeme ndidi owo emi anamde esịt ayat nnyịn eketịn̄ ikọ idiọn̄ọke ke ikọ oro ayat nnyịn, ndien oro etie nnyịn nte ẹkịm nnyịn ke ikwa! (N̄ke 12:18) Owo onyụn̄ ekeme ndikokoi ntịn̄ se enye ọdiọn̄ọde ke ayayat nnyịn. Se ikọwọrọde ekpri sista kiet edi oro. Enye ọdọhọ ete: “Isua ifan̄ ko, owo emi n̄kadade nte eti ufan ama ọtọn̄ọ ndisuan nsu mban̄a mi ke Intanet. Ama ayat mi onyụn̄ etịmede mi esịt. Ikan̄wan̄ake mi se ikpanamde enye odom mi ntre.” Ekpedi akpan ufan fo m̀mê owo mbufo anam esịt ayat fi, mbụk Hannah ekeme ndikpep fi ediwak n̄kpọ.

4. Nso ye nso ikọwọrọ Hannah?

⁴ Hannah ama enyene ikpọ mfịna. Enye ama asan̄a ediwak isua inyeneke eyen. (1 Sam. 1:2) Bụt ama anam Hannah sia edieke n̄wan ekedide ada ke Israel eset, ẹkeda ke Abasi inemke esịt ye enye. (Gen. 30:1, 2) Se ikanamde n̄kpọ oro enen̄ede etịmede Hannah esịt edi ke ebe esie ama ọdọ n̄wan en̄wen emi ekekerede Peninnah, n̄wan oro ama onyụn̄ aman nditọ ọnọ enye. Peninnah ama efịbe Hannah, onyụn̄ “esinam esịt ayat enye etieti onyụn̄ anam esịt etịmede enye.” (1 Sam. 1:6) Ke nsonso oro, kpukpru emi ama anam Hannah enen̄ede ofụhọ. Esịt ama ayat enye tutu “enye atua inyụn̄ idiaha udia.” Hannah ama “ofụhọ idiọk idiọk.” (1 Sam. 1:7, 10) Nso ikọdọn̄ enye esịt?

5. Didie ke akam akan̄wam Hannah?

⁵ Hannah ama an̄wan̄a esịt esie ọnọ Jehovah. Ke enye ama ọkọbọn̄ akam ama, enye ama emen mfịna esie etịn̄ ọnọ Eli emi ekedide akwa oku. Eli ama ọdọhọ enye ete: “Nyọn̄ ke emem, Abasi Israel akpakam ọnọ fi se afo eben̄ede.” Nso ikedi ufọn? Hannah ama “ọnyọn̄ esiemmọ, aka akadia udia, iso inyụn̄ itiehe enye aba mfụhọ mfụhọ.” (1 Sam. 1:17, 18) Akam ama an̄wam anam esịt afiak ana Hannah sụn̄.

6. Mbụk Hannah ye Philippi 4:6, 7 ẹkpep nnyịn nso ẹban̄a akam?

⁶ Nnyịn ndikọbọ ke akam ekeme ndinam  esịt afiak ana nnyịn sụn̄. Hannah ama etịn̄ ikọ ye Ete esie eke heaven ebịghi. (1 Sam. 1:12) Nnyịn n̄ko imekeme nditịn̄ ikọ ye Jehovah mbịghi ke ini idọhọde enye mme n̄kpọ emi ẹtịmerede nnyịn esịt, ẹnyekde nnyịn idem, ye se nnyịn mînamke ọfọn. Iwọrọke ke ana itịn̄ ikọ ata udọn udọn m̀mê inem inem nte mme etịn̄ uto ke ini ibọn̄de akam. Imakam ikeme ndidi ke idọhọ Jehovah se itịmerede nnyịn esịt, ke in̄wek eyet. Kpa ye oro, idifekke Jehovah ndikpan̄ utọn̄ nnọ nnyịn. Ke adianade ye ndidọhọ Jehovah mme mfịna nnyịn, ana iti n̄ko item emi odude ke Philippi 4:6, 7. (Kot.) Paul ọkọdọhọ yak isikọm Jehovah ke akam. Imenyene ediwak ntak ndikọm Jehovah. Ke uwụtn̄kpọ, imekeme ndikọm enye ke ndinọ nnyịn uwem, ke se enye okobotde, ke ndika iso mma nnyịn, ye ke nti n̄kpọ emi enye ọn̄wọn̄ọde ndinam nnọ nnyịn ke ini iso. Nso en̄wen ke ikeme ndikpep nto Hannah?

7. Nso ke Hannah ye ebe esie mîkesitreke ndinam?

⁷ Kpa ye mme mfịna Hannah, enye ikesitreke nditiene ebe esie n̄ka n̄kokpono Jehovah ke Shiloh. (1 Sam. 1:1-5) Ini Hannah odude ke tent utuakibuot ke Eli emi ekedide akwa oku ọkọdọn̄ enye esịt, ọdọhọ enye ete: “Abasi . . . akpakam ọnọ fi se afo eben̄ede enye.”—1 Sam. 1:9, 17.

8. Nso ufọn ke mbono esop ekeme ndinam nnọ nnyịn? Nam an̄wan̄a.

⁸ Nnyịn ndika iso ndụk mbono esop ayanam esịt afiak ana nnyịn sụn̄. Ini ẹbọn̄de akam ẹtọn̄ọ mbono esop, ẹsiwak ndiben̄e Jehovah anam edisana spirit esie odu ye nnyịn. Emem esịne ke otu mme edu emi edisana spirit esinamde owo enyene. (Gal. 5:22) Nnyịn ndidụk mbono esop idem ke ini n̄kpọ etịmerede nnyịn esịt ayanam Jehovah ye nditọete nnyịn ẹkeme ndisọn̄ọ nnyịn idem ẹnyụn̄ ẹn̄wam nnyịn ẹnam esịt afiak ana nnyịn sụn̄. Akam ye mbono esop ẹdi ata akpan usụn̄ emi Jehovah esidade anam esịt ana nnyịn sụn̄. (Heb. 10:24, 25) Yak ineme n̄kpọ en̄wen emi ikemede ndikpep nto Hannah.

9. Nso mîkokpụhọkede ke uwem Hannah? Edi nso ikan̄wam enye?

⁹ Se ikanamde esịt etịmede Hannah iketreke inikiet inikiet. Ini enye ọkọnyọn̄de ndikpono Jehovah ke tent utuakibuot edi, enye okosụk odụn̄ ufọk kiet ye Peninnah. Bible inyụn̄ idọhọke ke Peninnah ama okpụhọde. Ntre anaedi Hannah ama aka iso ọyọ ndiọi ikọ emi Peninnah ekesitịn̄de. Edi Hannah ama afiak enyene emem, esịt onyụn̄ afiak ana enye sụn̄. N̄kọ emeti ke Hannah ama akayak n̄kpọ oro esịn Jehovah ke ubọk, ke enye iketịmekede esịt aba. Enye ama ayak Jehovah ọdọn̄ enye esịt onyụn̄ anam esịt ana enye sụn̄. Nte ini akakade, Jehovah ama anam Hannah aman nditọ!—1 Sam. 1:19, 20; 2:21.

10. Nso ke mbụk Hannah ekpep nnyịn?

¹⁰ Esịt ekeme ndifiak nna nnyịn sụn̄ ekpededi se inamde esịt etịmede nnyịn itreke. Ndusụk mfịna ẹkeme ndisụk n̄ka iso kpa ye emi in̄wan̄ade esịt nnyịn inọ Jehovah mînyụn̄ itreke ndidụk mbono esop. Edi mbụk Hannah ekpep nnyịn ke idụhe se ikemede ndikpan Jehovah ndinam esịt ana nnyịn sụn̄. Jehovah idifreke nnyịn tutu amama, ndien ebebịghi awawara, enye ọyọnọ nnyịn utịp ke ndisọn̄ọ nda ye enye.—Heb. 11:6.

11. Nso ye nso ikanam esịt etịmede Paul?

¹¹ Paul ama enyene ediwak ntak nditịmede esịt. Ke uwụtn̄kpọ, mme mfịna nditọete ẹma ẹnam esịt enen̄ede etịmede enye  sia enye ama ama mmọ etieti. (2 Cor. 2:4; 11:28) Ini enye ọkọkwọrọde ikọ, mbon emi ẹkekọbọde enye ẹma ẹsimia enye ẹnyụn̄ ẹsịn enye ke ufọk-n̄kpọkọbi. Ama onyụn̄ enyene mme n̄kpọ efen emi akanade enye ọyọ, utọ nte ndinyene esisịt n̄kpọ se adade odu uwem. (Phil. 4:12) Ke nsio nsio ini emi Paul akakade isan̄ ke mmọn̄, nsụn̄ikan̄ emi enye okodụkde ama esịp ikata ke nsụhọde n̄kaha; ntre imekere ke idem ama esinyek enye ini ekededi emi enye akade isan̄ ke mmọn̄. (2 Cor. 11:23-27) Nso ikan̄wam Paul ini esịt etịmerede enye?

12. Nso ikan̄wam inam esịt okûnen̄ede utịmede Paul aba?

¹² Kpa ye emi mfịna nditọete ẹkenamde esịt etịmede Paul, enye ikodomoke ndikọk kpukpru mfịna mmọ ke idemesie. Enye ama ọfiọk ke imọ idikemeke ndinam kpukpru n̄kpọ ikpọn̄. Enye ama ọdọhọ mbon en̄wen ẹn̄wam imọ ẹse ẹban̄a esop. Ke uwụtn̄kpọ, enye ama anam Timothy ye Titus ẹse ẹban̄a ediwak n̄kpọ sia mmọ ẹma ẹdi se ẹkemede ndiberi edem. Imenịm ke se mmọ ẹkenamde ama etiene anam esịt okûnen̄ede utịmede enye aba.—Phil. 2:19, 20; Titus 1:1, 4, 5.

13. Didie ke mbiowo ẹkeme ndikpebe Paul?

¹³ Dọhọ mbon en̄wen ẹn̄wam fi. Ukem nte Paul, mfịna nditọete esinam esịt etịmede ediwak mbiowo emi ẹnyenede esịt mbọm. Edi ekeme ndisọn̄ ebiowo kiet ndin̄wam kpukpru owo ke esop. Edieke enye enyịmede ke imọ idikemeke ndinam kpukpru n̄kpọ ikpọn̄, enye ọyọdọhọ irenowo en̄wen emi ẹdotde ẹn̄wam imọ, oyonyụn̄ ekpep n̄kparawa se ẹkpenamde man ẹn̄wam enye ẹse ẹban̄a erọn̄ Abasi.—2 Tim. 2:2.

14. Nso ke Paul mîkafịnake idem iban̄a? Nso ke ikeme ndikpep nto oro?

¹⁴ Nyịme ke omoyom ẹdọn̄ fi esịt. Paul ama osụhọde idem, oro akanam enye ọdọhọ mme ufan esie ẹn̄wam imọ onyụn̄ enyịme un̄wam mmọ. Enye ikafịnake idem iban̄a m̀mê mme owo ẹyeda ke imọ idi mbe sia idọhọde mme ufan imọ ẹn̄wam imọ. Ini Paul ewetde leta ọnọ Philemon, enye ọkọdọhọ ete: “Ima fo anam mi nnyene akwa idatesịt nnyụn̄ n̄kop ndọn̄esịt.” (Philem. 7) Paul ama asiak nditọete en̄wen emi ẹkenen̄erede ẹsọn̄ọ enye idem ini esịt eketịmerede enye. (Col. 4:7-11) Ima isụhọde idem inyịme ke imoyom un̄wam, edinenem nditọete nnyịn ndin̄wam nnyịn.

15. Nso ke Paul akanam ini n̄kpọ emi ekenen̄erede etịmede enye esịt eketịbede ọnọ enye?

 ¹⁵ Beri edem ke Ikọ Abasi. Paul ama ọdiọn̄ọ ke N̄wed Abasi ọyọdọn̄ imọ esịt. (Rome 15:4) Enye ama ọdiọn̄ọ ke N̄wed Abasi oyonyụn̄ anam imọ inyene ọniọn̄ ise iban̄a mfịna ekededi. (2 Tim. 3:15, 16) Ọyọhọ ikaba emi ẹkekọbide enye ke Rome, enye ama ekere ke n̄kpa imọ ekpere. Nso ke Paul akanam ke utọ se ikọwọrọde enye oro? Enye ama ọdọhọ Timothy ọsọsọp edi ebịne imọ onyụn̄ emen “n̄wed ikpa” ọsọk imọ. (2 Tim. 4:6, 7, 9, 13) Ntak-a? Etie nte mme n̄wed ikpa oro ẹkedi ndusụk ikpehe N̄wed Abasi Usem Hebrew emi Paul ekekemede ndikama n̄kpep idemesie n̄kpọ. Edieke isikpepde Ikọ Abasi ukem nte Paul, Jehovah ayada Ikọ esie anam esịt ana nnyịn sụn̄, inamke n̄kpọ m̀mê nso mfịna isịm nnyịn.

16. Eketie David didie ke idem ini enye akanamde ikpọ ndudue?

¹⁶ Ama enyene se David akanamde emi akanamde esịt amia enye ufen. Enye ama esịn efịbe ye Bath-sheba, anam ẹwot ebe esie, onyụn̄ odomo ndidịp ndiọi n̄kpọ oro. (2 Sam. 12:9) Ke nsonso oro, David akanam nte n̄kpọ itịbeke. Oro ama anam Jehovah ayat esịt ye enye, anam esịt etịmede enye, onyụn̄ anam enye ọdọn̄ọ. (Ps. 32:3, 4) Nso ikanam esịt ana enye sụn̄ kpa ye ofụri iduọesịt emi idiọkn̄kpọ esie akadade ọsọk enye? Nso ikeme ndin̄wam nnyịn edieke inamde akamba ndudue?

17. Didie ke Psalm 51:1-4 owụt ke David ama enen̄ede akabade esịt?

¹⁷ Bọn̄ akam dọhọ Jehovah efen ọnọ fi. David ama edibọn̄ akam ọnọ Jehovah. Enye ama enen̄ede akabade esịt onyụn̄ ọdọhọ Jehovah kpukpru se enye akanamde. (Kot Psalm 51:1-4.) Oro ama anam esịt ana enye sụn̄ onyụn̄ anam enye afiak okop inemesịt! (Ps. 32:1, 2, 4, 5) Akpanam akwa idiọkn̄kpọ, kûdomo ndidịp. Utu ke oro, bọn̄ akam yarade idiọkn̄kpọ fo nọ Jehovah. Oro ayanam esịt ọtọn̄ọ ndina fi sụn̄, esịt okûnyụn̄ unen̄ede umia fi ufen aba. Edi edieke oyomde ndifiak ndi ufan Jehovah, idịghe akam kpọt ke edibọn̄.

18. Nso ke David akanam ini Jehovah okotụnọde enye?

¹⁸ Nyịme ntụnọ emi ẹnọde fi. Ini Jehovah ọkọdọn̄de prọfet Nathan ọkọdọhọ David idiọkn̄kpọ esie, David ikodomoke ndifan̄a  idem m̀mê ndidomo ndinam nte se imọ ikanamde ikenen̄ekede idiọk. Enye ama ọsọsọp enyịme ke idịghe ebe Bath-sheba kpọt ke imọ idue, ke Jehovah ke imọ ikam inen̄ede idue. David ama enyịme ntụnọ emi Jehovah okotụnọde enye, Jehovah ama onyụn̄ efen ọnọ enye. (2 Sam. 12:10-14) Ekpedi ima inam akwa idiọkn̄kpọ, ana ikayarade inọ mbon emi Jehovah emekde ete ẹbọk nnyịn emi idide mme erọn̄ esie. (Jas. 5:14, 15) Inaha inyụn̄ idomo ndifan̄a idem. Edieke isọpde-sọp inyịme ntụnọ ekededi emi ẹnọde nnyịn, idibịghike iyafiak ikop inemesịt, esịt oyonyụn̄ afiak ana nnyịn sụn̄.

19. Nso ke ikpebiere ndinam?

¹⁹ Biere ke imọ idifiakke inam idiọkn̄kpọ oro aba. Edidem David ama ọdiọn̄ọ ke imoyom Jehovah an̄wam imọ man imọ ikûfiak unam utọ idiọkn̄kpọ oro aba. (Ps. 51:7, 10, 12) Ke Jehovah ama ekefen ọnọ David, enye ama ebiere ke imọ idikereke ndiọi n̄kpọ aba. Oro ama anam esịt afiak ana enye sụn̄.

20. Didie ke ikeme ndiwụt ke imama nte Jehovah esifende ọnọ nnyịn?

²⁰ Ke ini ibọn̄de akam idọhọ Jehovah efen ọnọ nnyịn, inyịmede ntụnọ emi enye ọnọde nnyịn, inyụn̄ isịnde ukeme mbak nnyịn idifiak inam idiọkn̄kpọ oro, iwụt ke imama nte enye esifende ọnọ nnyịn. Ima inam mme n̄kpọ emi, esịt ayafiak ana nnyịn sụn̄. Brọda James emi akanamde akwa idiọkn̄kpọ ama okụt ke emi edi akpanikọ. Enye ọdọhọ ete: “Ke mma n̄kayarade idiọkn̄kpọ mi nnọ mbiowo, eketie mi nte ẹbiomode mi ata ndodobi mbiomo. Esịt ama ọtọn̄ọ ndina mi sụn̄.” Enen̄ede enem nnyịn ndifiọk ke “Jehovah emekpere mmọ eke esịt obụn̄ọde; [ke] enye onyụn̄ anyan̄a mmọ eke spirit mmọ anuahade”!—Ps. 34:18.

21. Nso ke ikpanam man Jehovah anam esịt ana nnyịn sụn̄?

²¹ Nte mme akpatre usen emi ẹnen̄erede ẹkpere utịt, mme n̄kpọ emi ẹnamde esịt etịmede owo ẹyewak ẹkan emi. Esịt ama etịmede fi, kûbiat ini ndibọn̄ akam ndọhọ Jehovah an̄wam fi. Tịn̄ enyịn kpep Bible. Kpep n̄kpọ to mbụk Hannah, Paul, ye David. Dọhọ Ete fo eke heaven an̄wam fi ọdiọn̄ọ se inamde esịt etịmede fi. (Ps. 139:23) Yak enye obiom mbiomo fo, akpan akpan mbon emi mînyeneke se afo ekemede ndinam mban̄a. Akpanam ntre, afo emekeme nditie nte owo emi eketienede ewet psalm, emi ọkọkwọde ọnọ Jehovah ete: “Ke ini ediwak ekikere ẹtịmerede mi esịt, ndọn̄esịt fo enem ukpọn̄ mi.”—Ps. 94:19.