1. Ovikeṋa mbi mape ya avi tjiti kutja tu kare nozongendo nu otjiṋa ho tji tu ṱuna vi?

HAPO ove wa rora okurikenda tjinene ohunga notjiṋa kaaṋi? * Ngahino ove u rikenda mena rokutja varwe ve ku hihamisa moviṋa mbi va hungira poo mbi va tjita. Poo u rikenda ohunga noviṋa mbi wa hungira nokutjita. Otjotjihorera, ove ngahino wa tjita ondataiziro nu u rikenda kutja Jehova kemee ku isire. Nu mape ya o ripura kutja, mena rokutja u rikenda ohunga noviṋa mbyo tjinene, ove ko nongamburiro nu oove omundu omuvi. Hapo imbo ouatjiri?

2. Ovihorera viṋe okuza mOmbeibela mbi mavi raisa kutja okurikenda ka ku hee kutja katu nongamburiro?

² Tara kovihorera tjiva mOmbeibela. Hana ngwa karira ina yomuprofete Samuel, wa ri omukazendu wongamburiro onḓikame. Posi yokutja eye wa ri nombameno tjinene indu umwe meṱunḓu re tjee mu tjindi momuano omuvi. (1 Sam. 1:7) Omuapostele Paulus wa ri nongamburiro yomasa, posi yokutja ee “rikendere ozombongo azehe.” (2 Kor. 11:28) Ombara David wa ri nongamburiro yomasa nu mena ranao, Jehova we mu suverere tjinene. (Oviung. 13:22) Nandarire nao, David wa tjita ozondataiziro nḓa tjita kutja me rikende tjinene. (Eps. 38:4) Jehova we ve huhumiṋa nokuvewisa omitima pehi. Ngatu tare kutja matu rihongo tjike okuza kovihorera vyawo.

3. Ongwaye tji mape ya a tuu momuinyo indu omundu tje tu hungire omambo omavi?

³ Indu varwe tji mave hungire omambo omavi poo okututjinda momuano mbu he ri omuwa, mape ya atu rikende. Nu iho tjiri tji rira ouatjiri indu omundu ngwe tu hihamisa tje ri epanga ropopezu poo omuzamumwe. Eṱe mape ya atu rikende kutja kamaatu rire omapanga rukwao. Povikando tjiva, omundu ngwe tu hihamisa u hungira nokuhinokuripura, posi yokutja oviṋa mbya hungire mape ya avi tu hihamisa tjinene. (Omiano 12:18) Poo omundu mape ya a tjitire owina okuhungira omambo ngu maye tu hihamisa. Otjiṋa otjingetjo tja tjitwa komukazendu omukambure omutanda. Eye wa tja: “Ozombura ozonḓiṱi nḓa kapita, omundu ngwee nangarasi epanga randje ewa wa uta okuhandjaura ovizeze ohunga na ami korungovi. Ami mba hihamwa omutima nu ee rikende. Nu tjiri he zuu nawa kutja ongwaye tji mape ya e ndji hihamisa momuano mbo.” Indu ove tji wa hihamisiwa i yepanga ropopezu poo omuzamumwe, mo yenene okurihongera ko ovingi kotjihorera tja Hana.

4. Ouzeu uṋe Hana mbwa muna?

⁴ Hana wa munine omauzeu omanene. Oure wozombura ozengi eye kaa yenene okumuna ovanatje. (1 Sam. 1:2) Ovaisrael ovengi aave munu kutja omukazendu tje hi nokumuna ovanatje okutja Mukuru ke mu serere ondaya. Otjiṋa ho tja tjita kutja ma ṱohoṋi tjinene. (Gen. 30:1, 2) Nu pa ri notjiṋa tji tja tjita kutja ehupo ra Hana ri rire ko ezeu, omurumendu we wa ri nomukazendu warwe wena Penina. Nu eye ee mu pandukire ovanatje. Penina wina aa ṱeruru na Hana nu “iye mu toko nokumunyengura.” (1 Sam. 1:6) Ongaro ndjo ya tjita kutja Hana ma we momuinyo tjinene. Nu eye wa wire momuinyo ‘nga tja rira; nu kaa vanga okurya otjiṋa.’ Eye tjiri wa ‘hihamwa omutima’ tjinene. (1 Sam. 1:7, 10) Hapo Hana omahuhumiṋino wa isapi?

5. Okukumba kwa vatera vi Hana?

⁵ Hana wa kumba ku Jehova nu we mu raera oviṋa mbyaavi mu hihamisa. Nu indu tja za nokukumba wa raera ongaro ma ri kOmupristeri Omunene Eli. Eli we mu raera kutja, “Yaruka mohange! Ndjambi wa lsrael nge ku zuvire ongumbiro” yoye. Hapo kwa kongorera tjike? Hana “wa uta okurya ovikurya, na ha yumana rukwao.” (1 Sam. 1:17, 18) Okukumba kwa vatera Hana okukara nohange momuinyo.

6. Matu rihongo tjike okuza ku Hana na kOvafilipi 4:6, 7 ohunga nongumbiro?

 ⁶ Eṱe matu yenene okumuna ohange momuinyo tji twa panḓere pokukumba. Hana wa kumba ku Jehova oure woruveze orure. (1 Sam. 1:12) Eṱe wina matu yenene okukumba ku Jehova oure woruveze orure nokumuraera oviṋa mbi mavi tu kendisa, mbi matu tira, noungundipare wetu. Ka tu hepa okuungurisa omiimbo poo omambo omawa mozongumbiro zetu. Povikando tjiva eṱe mape ya atu riri indu tji matu raere Jehova ohunga noviṋa mbi mavi tu kendisa. Nandarire nao, Jehova kaurwa okupuratena kweṱe. Eṱe wina matu sokuzemburuka omambo nga tjangwa mOvafilipi 4:6, 7. (Lesa.) Paulus we tu raera kutja matu sokutja ndangi ku Jehova mongumbiro. Eṱe tu nomapu omengi wokutja ndangi ku Jehova. Otjotjihorera, eṱe matu yenene okutja ndangi ku Jehova kotjiyandjewa tjomuinyo, koviṋa oviwa mbya ungura, korusuvero rwe oruṱakame, nomaundjiro omawa nge tupa. Otjikwaye tjarwe tji matu rihongo okuza ku Hana?

7. Hana nomurumendu we aave tjiti tjike aruhe?

⁷ Nandarire kutja wa ri nomauzeu, Hana aa i pu nomurumendu we aruhe okukerikotamena ku Jehova ko Silo. (1 Sam. 1:1-5) Ngunda e ri pondanda yomaturiro, Omupristeri Omunene Eli we mu raera kutja ma kambura kutja Jehova ma ziri ongumbiro ye. Nu otjiṋa ho tja huhumiṋa Hana.—1 Sam. 1:9, 17.

8. Ozombongarero zombongo ze tu vatera vi? Kahurura.

⁸ Eṱe matu yenene okumuna ohange momuinyo indu tji matu i kozombongarero zombongo aruhe. Pomautiro wombongarero yetu omurumendu omukambure u kumba okuningira ombepo ondjapuke okukara puna eṱe. Ohange i tjimwe tjovihape vyombepo. (Gal. 5:22) Indu tji matu i kozombongarero zombongo nandarire tji tu ri kehi yozongendo, tu yandjera Jehova novakambure ovakwetu okututunduuza nokutuvatera kutja tu kare nohange ndji mai tjevere omitima vyetu. Ongumbiro nokuyenda kozombongarero zombongo oviṋa ovinahepero Jehova mbye ungurisa okutuwisa omutima pehi. (Hebr. 10:24, 25) Ngatu hungire ohunga notjiṋa tjarwe tji matu rihongo okuza kotjihorera tja Hana.

9. Otjikwaye tji tji hina tja runduruka mongaro ya Hana, nu otjikwaye tji tje mu vatera?

⁹ Omauzeu ya Hana kaye hakahanenepo okuzapo. Indu Hana tja yaruka konganda okuza kondanda yomaturiro, eye aa sokukara monganda imwe puna Penina. Nu Ombeibela kai raisa kutja Penina wa rundurura ongaro ye. Kunao mape ya eye aa sokukayenda komurungu okutjinda omambo omavi wa Penina. Posi yokutja Hana kaa pindike rukwao. Indu eye tja tjiwa kutja Jehova wa zuvire ongumbiro ye, kee rikende rukwao. Eye wa yandjera Jehova okumuhuhumiṋa nokumuwisa pehi omutima. Nu kombunda Jehova wa zuvira ongumbiro ya Hana nu wa kara novanatje ve omuini.—1 Sam. 1:19, 20; 2:21.

10. Matu rihongo tjike okuza kotjihorera tja Hana?

¹⁰ Eṱe matu yenene okumuna ohange momuinyo nandarire indu omauzeu wetu tji ye ri po. Nandarire indu tji matu kumbu nomasa nokuyenda kozombongarero zombongo aruhe, omauzeu wetu tjiva mape ya aye ha zapo. Posi yokutja otjihorera tja Hana, matji tu hongo kutja kape notjiṋa tji matji yenene okutjaera Jehova okutuwisa pehi omitima. Jehova ke nokutuzemba ko nu moruveze rwa tjimanga me tupe ondjambi indu tji twa ṱakama.—Hebr. 11:6.

11. Omapu yeṋe nga tjita kutja Paulus me rikende?

¹¹ Paulus wa ri nomapu omengi nga tjita kutja me rikende. Otjotjihorera, mena rokutja Paulus wa suverere ovakambure ovakwao,  omauzeu ngaave munu aaye tjiti kutja me rikende tjinene. (2 Kor. 2:4; 11:28) Motjiungura tje otjomuapostele, ovapirukire aave mu tono nu ve mu patera motjovakamburwa. Eye wina aa sokutuurunga omauzeu tjimuna ‘okukara noviṋa oviṱiṱi’ ngaaye mu kendisa tjinene. (Fil. 4:12) Nu eye wina wa ri nozongendo tjinene indu oskepi ma ri tji ya teka povikando vitatu pekepeke. (2 Kor. 11:23-27) Hapo otjikeṋa tji tja vatera Paulus indu tjee rikende?

12. Otjikeṋa tji tja vatera Paulus kutja ehe rikende tjinene?

¹² Paulus ee rikende indu ovakambure ovakwao tjaave munu omauzeu, posi yokutja eye ka kondjere okuzengurura omauzeu wawo ngo omuini. Paulus aa tjiwa kutja eye kamaa yenene okutjita nao kourike we. Eye wa ningira varwe kutja ve vatere ombongo. Otjotjihorera, eye wa yandja omerizirira omengi kovarumendu ovaṱakame tjimuna Timoteus na Titus. Nu oviungura ovarumendu ovakambure mbo mbyaave ungura tjiri vya vatera Paulus kutja ehe rikende tjinene.—Fil. 2:19, 20; Tit. 1:1, 4, 5.

13. Ovanene vombongo mave horere vi kotjihorera tja Paulus?

¹³ Ningira varwe okukuvatera. Tjimuna Paulus, ovanene vombongo ovengi ndino ve kara nozongendo indu ovakambure ovakwao tji mave munu omauzeu mombongo. Posi yokutja omunene wombongo kamaa yenene okuvatera ovandu avehe mombongo. Kunao indu eye tja yakura kutja kamaa yenene okuungura oviṋa avihe mombongo eye u ningira ovarumendu varwe mbe nomerizirira mombongo okumuvatera. Nu wina u honga ovarumendu ovakambure omitanda okumuvatera okurisa orupanda rwa Mukuru.—2 Tim. 2:2.

14. Paulus kee rikende ohunga na iye, nu matu rihongo tjike okuza kotjihorera tje?

¹⁴ Yakura kutja mo hepa omahuhumiṋino. Paulus wa ri omurisusuparise, kunao eye aa tjiwa kutja ma hepa omahuhumiṋino okuza komapanga we. Eye kee rikende kutja ovandu varwe mave munu kutja otjingundi mena rokutja omapanga we aaye mu yanḓiparisa. Indu tja tjanga ku Filemon, Paulus wa tja: “Orusuvero rwoye, mukwetu omusuverwa, rwe ndji pa ondjoroka onene nokundjiyanḓiparisa!” (Filem. 7) Paulus wa tamuna ovakambure tjiva mbe mu yanḓiparisa indu tja ri kehi yozombameno. (Kol. 4:7-11) Indu tji tu ri ovandu overisusuparise nu atu yakura kutja matu hepa omahuhumiṋino, ovakambure ovakwetu mave kara nondjoroka okutuvatera moviṋa mbi matu hepa.

15. Paulus wa tjita ye indu tja ri mongaro ndjaai mu kendisa tjinene?

 ¹⁵ Riyameka kEmbo ra Mukuru. Paulus aa tjiwa kutja Omatjangwa maye yenene okumuhuhumiṋa. (Rom. 15:4) Oyo wina maye yenene okumupa ounongo kutja ma tuurunge ouzeu ngamwa. (2 Tim. 3:15, 16) Indu tja ri motjovakamburwa otjikando otjitjavari moRoma, Paulus aa munu kutja onḓiro ye yatumbuka. Hapo Paulus wa tjita ye mongaro ongendise ma ri ndjo? Eye wa ningira Timoteus okuhakahana okuya ku ye nu ma yeterere “omambo” omamangwa. (2 Tim. 4:6, 7, 9, 13) Omena ra ye? Mena rokutja omambo omamangwa ngo mape ya kutja ya ri nOmatjangwa wOtjiheberi Paulus ngaa ungurisa okurihonga nokukonḓonona Ombeibela. Indu tji twa horere ku Paulus mokukonḓonona Embo ra Mukuru aruhe, Jehova u yenena okuungurisa Omatjangwa okutuwisa pehi omutima, nandarire kutja matu munu omauzeu.

16. David tja tjita ondataiziro onene otjiṋa ho tje mu ṱuna vi?

¹⁶ David wa tjita ondataiziro onene. Eye wa tjita oruvakiro kuna Batseba, a zepa omurumendu we, nu oure woruveze orure wa kondja okuhoreka otjiṋa ho. (2 Sam. 12:9) David rutenga wa horeka ouvi we. Posi yokutja otjiṋa ho tja zunḓa oupanga we kuna Jehova, nu wina tja tjita kutja ma kare kehi yozombameno ozonene nokuvera. (Eps. 32:3, 4) Otjikeṋa tji tja vatera David okutjinda ouzeu mbwe riyetera omuini, nu otjikwaye tji matji yenene okutuvatera indu tji twa tjiti ondataiziro onene?

17. Epsalme 51:1-4, ma ri raisa vi kutja David tjiri we ritanaura?

¹⁷ Ningira ondjesiro. Korusenina David wa kumba ku Jehova. Eye wa ningira ondjesiro, nu wa raera Jehova oviṋa avihe mbya tjita. (Lesa Epsalme 51:1-4.) Otjiṋa ho tja tjita kutja ma wise pehi omutima nu ma kare nondjoroka rukwao. (Eps. 32:1, 2, 4, 5) Indu tji wa tjiti ondataiziro onene, o kondjo okuhoreka ouvi mbo. Nungwari kumba ku Jehova nu u mu raere oviṋa avihe mbi wa tjiti. Tji wa tjiti nao ove mo wisa pehi omutima nu ko nokurimuna ondjo rukwao. Posi yokutja indu tji mo vanga okuṱuna oupanga woye kuna Jehova, ove mo hepa okutjita ovingi pendje nokukumba uriri.   

18. Omomuano uṋe David ma yakura omavyuriro?

¹⁸ Yakura omavyuriro. Indu Jehova tja hinda  omuprofete Natan okukahungira kuna David ohunga nondataiziro ndja tjita. David ka pahere ombitirapo poo okuhungira kutja oviṋa mbya tjiti kavyari ovivi tjinene. Eye wa yakura kutja wa tjita ouvi komurumendu wa Batseba, nu tjinenenene wa tjita ouvi komurungu wa Jehova. David wa yakura omavyuriro okuza ku Jehova nu eye we mu isira. (2 Sam. 12:10-14) Indu tji twa tjiti ouvi ounene, eṱe matu sokuhungira ku imba Jehova mba zika okututjevera. (Jak. 5:14, 15) Nu matu sokuyakura ondjo yetu pendje nokumuna kutja katu ya tjita otjiṋa otjivi. Tji twa yakura omavyuriro ngu twa pewa tjimanga nu atu toorere ko omukambo, eṱe matu kara nohange momuinyo nondjoroka.

19. Eṱe matu sokurimanena okutjita ye?

¹⁹ Rimanena okuhinokuyarukira po ozondataiziro nḓu wa tjiti. Ombara David aa tjiwa kutja aa hepa ombatero ya Jehova kutja aha yarukirepo okutjita ouvi otjingewo. (Eps. 51:7, 10, 12) Indu Jehova tja za nokuisira David eye wa yenena okunakaura omeripura omavi. Kunao, eye wa yenena okumuna ohange momuinyo.

20. Omomuano uṋe mu matu yenene okuraisa ondangi kondjesiro ya Jehova?

²⁰ Eṱe tu raisa kutja tu nondangi kondjesiro ya Jehova indu tji matu kumbu okuningira ondjesiro, okuyakura omavyuriro, nokuungura oukukutu kutja atu ha yarukirepo ozondataiziro. Indu tji twa tjiti nao, eṱe matu munu ohange momuinyo. Nu oviṋa mbi vya tjitwa komurumendu omukambure wena James, ngwa tjita ouvi ounene. Eye wa tja: “Indu tji mba raera ouvi wandje kovanene vombongo, ya ri tjimuna omutwaro omuzeu wa isakewa kombanda yoviṱuve vyandje. Ami mba uta okukara nohange.” Tjiri otjiṋa otjihuhumiṋe okutjiwa kutja Jehovah “u ri popezu na imba mbe noruhoze, nu u yama imba mbe rihahiza.”—Eps. 34:18.

21. Omomuano uṋe mu matu yenene okuyandjera Jehova okutuwisa pehi omutima?

²¹ Mena rokutja tu ri popezu nomaandero wouye, eṱe matu kara noviṋa ovingi mbi mavi tu kendisa tjinene. Indu tji u ri kehi yozongendo, hakahana okuningira ombatero ku Jehova. Konḓonona Ombeibela nawa. Rihongera kotjihorera tja Hana, Paulus, na David. Ningira Tate woye womeyuru okukuvatera okuzuva nawa kutja ongwaye tji mo rikende. (Eps. 139:23) Yandjera Jehova okutjinda omauzeu woye, tjinenenene inga ngu hinokuyenena okutjinda. Indu tji wa tjiti nao, ove mo kara tjimuna omutjange wepsalme ngwa tanga Jehova neimburiro kutja, “Tji mba ri nomeripuriro omazeu morukoro rwandje, omahuhumiṋino woye ya tarareka omuinyo wandje.”—Eps. 94:19.