1. Eme ọ rẹ sai ru omai ruawa, kọ eme onana o rẹ sae lẹliẹ omai roro?

KỌ OWARE jọ o via nọ u ru owhẹ jọ awawa no ẹdẹjọ? * O sae jọnọ whọ jẹ ruawa fiki oware uyoma nọ omọfa jọ o ru owhẹ hayo nọ a ta kpahe owhẹ. O sae jẹ jọnọ oware jọ nọ u fo ho nọ who ru, hayo nọ whọ ta o jẹ lẹliẹ owhẹ ruawa. Wọhọ oriruo, o sae jọnọ whọ thọ uzi jọ jẹ be ruawa nọ Jihova ọ te sae rọvrẹ owhẹ hẹ. Mai yoma na, whọ sai roro nọ awaọruọ ra na u dhesẹ nọ whẹ yọ ekpehre ohwo, inọ who wo ẹrọwọ họ. Kọ ere o ginẹ rrọ?

2. Amono jọ a gbiku rai fihọ Ebaibol nọ o kẹ imuẹro inọ ohwo ọ tẹ be ruawa, o nwani dhesẹ nọ ọ kare ẹrọwọ họ?

² Joma ta kpahe idibo Ọghẹnẹ jọ nọ a gbiku rai fihọ Ebaibol na. Hana, oni Samuẹle ọruẹaro na, yọ aye nọ o wo ẹrọwọ gaga. Ghele na, ọ jọ awawa evaọ okenọ ohwo uviuwou riẹ jọ o je gboja kẹe. (1 Sam. 1:7) Pọl ukọ na o wo ẹrọwọ gaga re, rekọ “awaọruọ kpahe ikoko na kpobi” u ru nọ udu u je ro tei otọ họ. (2 Kọr. 11:28) Ẹrọwọ Devidi ovie na ọ ga te epanọ Jihova o ro you rie gaga. (Iruẹru 13:22) O make jọ ere na, eware e thọ Devidi obọ nọ u ru nọ awaọruọ o je ti ro kpei no. (Ol. 38:4)  Jihova ọ sasa idibo riẹ nana oma omomọvo. Joma ruẹ oware nọ ma rẹ sai wuhrẹ no oware nọ o via kẹ ahwo nana ze.

3. Ẹvẹ ẹme amọfa ọ sae rọ lẹliẹ omai ruawa?

³ Nọ ahwo a tẹ ta ẹme ọdada kẹ omai hayo ru omai oware uyoma, o sae lẹliẹ omai jọ awawa. O rẹ mae jọ ere nọ ohwo nọ o ru oware na ọ tẹ rrọ ogbẹnyusu ọkpekpe hayo omoni mai. Ma sae ruawa inọ oware na o te fa usu nọ ma wo kugbe ohwo otiọye na. O sae jọnọ ẹme oyoma ọ la no ohwo na unu ze, nọ o da omai gaga. (Itẹ 12:18) Ohwo jọ ọ sai je tube keke aro fihọ rọ eme fa omai ovao. Oware utiona o via kẹ oniọvo-ọmọtẹ jọ. Ọ ta nọ: “Ikpe jọ nọ i kpemu, ohwo jọ nọ me se ogbẹnyusu mẹ ọ jẹ ta eme iyoma kpahe omẹ evaọ itanẹte. O kẹ omẹ uye gaga, yọ o jẹ lẹliẹ omẹ ruawa. Mẹ riẹ oware nọ o rẹ lẹliẹe ru omẹ oware uyoma utiona ha.” Ogbẹnyusu ọkpekpe hayo omoni ra o te ru owhẹ oware jọ nọ o da owhẹ gaga, oriruo Hana o sai fiobọhọ kẹ owhẹ.

4. Ebẹbẹ vẹ e jẹ kẹ Hana uye?

⁴ U wo ebẹbẹ jọ nọ e jẹ kẹ Hana uye. Ikpe buobu, o yẹ ọmọ họ. (1 Sam. 1:2) Evaọ Izrẹl oke anwae, aye o gbe bi yẹ hẹ a rẹ ta nọ a bọwo riẹ ehao. Fikiere, oma o jẹ vo Hana gaga. (Emu. 30:1, 2) Yọ mai tube yoma na, ọzae riẹ o wo aye ọfa nọ a re se Pẹnina, nọ o yẹ emọ kẹe. Eva Hana e jẹ hae were Pẹnina vievie he, fikiere ọ jẹ “poviẹ ẹe ẹsikpobi re o ru eva dhae.” (1 Sam. 1:6) Oke ọsosuọ, oware nana o jẹ hae kẹ Hana uye gaga. O kẹ riẹ idhọvẹ te epanọ “ọ rẹ rọ viẹ, ọ gbẹ re emu hu.” Eva e jẹ “were Hana vievie he.” (1 Sam. 1:7, 10) Ẹvẹ Hana ọ sai ro wo omosasọ?

5. Ẹvẹ olẹ u ro fiobọhọ kẹ Hana?

⁵ Hana o horie eva riẹ kpobi kẹ Jihova evaọ olẹ. Nọ ọ lẹ no, ọ tẹ vuẹ Ilai Ozerẹ Okpehru na oware nọ o be kẹe uye. Ilai ọ tẹ ta kẹ Hana nọ: “Nya kpo tou, jọ Ọghẹnẹ Izrẹl o ru epanọ whọ yare na kẹ owhẹ.” Eme u no onana ze? Hana ọ tẹ “nyavrẹ, ọ tẹ re emu, o gbe mu ovao họ ofa ha.” (1 Sam. 1:17, 18) Olẹ u fiobọhọ ru udu te Hana otọ.

6. Eme oriruo Hana gbe ẹme nọ ọ rrọ Ahwo Filipai 4:6, 7 o wuhrẹ omai kpahe olẹ?

 ⁶ Udu u re te omai otọ nọ ma tẹ be hae lẹ se Jihova ẹsikpobi. Hana ọ lẹ se Ọsẹ obọ odhiwu riẹ oke lelehie. (1 Sam. 1:12) Ma sae lẹ se Jihova oke lelehie kpahe eware nọ ma be ruawa hayo dhozọ rai, gbe eware nọ ma riẹ nọ e rẹ sai whrehe ẹrọwọ mai. O gbahọ nọ eme olẹ mai e rẹ gbunu gbọka hayo jọ prẹprẹrẹprẹ hẹ. Ma sae tubẹ ta eware nọ e da omai kẹ Jihova avọ oviẹ dede. O tẹ make rrọ ere, Jihova ọ te gaviezọ kẹ omai ghele. U te no ebẹbẹ mai nọ ma rẹ lẹ kpahe no, o gwọlọ nọ ma rẹ kareghẹhọ ẹme nọ Pọl ukọ na ọ ta evaọ Ahwo Filipai 4:6, 7. (Sei.) Pọl ọ ta nọ ma hai yere Jihova evaọ elẹ mai. Ma wo ẹjiroro sa-sa nọ ma re ro yere Jihova. Wọhọ oriruo, ma sai yere iei kẹ uzuazọ nọ ọ kẹ omai, emama riẹ, uyoyou riẹ nọ o rẹ hiẹ hẹ, gbe obọdẹ ẹruore nọ o ru omai wo. Eme ọfa ma rẹ sai wuhrẹ no oriruo Hana ze?

7. Eme Hana avọ ọzae riẹ a jẹ hai ru ẹsikpobi?

⁷ Ghelọ ebẹbẹ yena, Hana ọ jẹ hai lele ọzae riẹ kpohọ uwou-udhu egagọ Ọghẹnẹ nọ o jọ Shailo ẹsikpobi. (1 Sam. 1:1-5) Uwou-udhu egagọ na oye ọ jọ ẹdẹ nọ Ilai Ozerẹ Okpehru na ọ rọ tuduhọ iẹe awọ inọ jọ Jihova o ru epanọ ọ yare kẹe.​—1 Sam. 1:9, 17.

8. Ẹvẹ iwuhrẹ e sai ro fiobọhọ kẹ omai? Ru ei vẹ.

⁸ Udu u re te omai otọ nọ ma tẹ be hai kpohọ iwuhrẹ ukoko ẹsikpobi. Ẹsibuobu oniọvo nọ ọ rẹ lẹ olẹ emuhọ evaọ ewuhrẹ mai ọ rẹ yare nọ jọ ẹzi Ọghẹnẹ ọ jọ kugbe omai. Udhedhẹ yọ abọjọ ubi ẹzi na. (Gal. 5:22) Ma te kpohọ ewuhrẹ ghelọ oware jọ nọ o be kẹ omai uye, yọ ma be kẹ Jihova gbe ibe Ileleikristi mai uvẹ nọ a rẹ rọ tuduhọ omai awọ je ru udu te omai otọ. Olẹ gbe iwuhrẹ yọ obọdẹ idhere nọ Jihova o bi ro ru udu te omai otọ. (Hib. 10:24, 25) Joma ta kpahe oware ofa nọ ma rẹ sai wuhrẹ no oriruo Hana ze.

9. Eme o nwene he evaọ ẹbẹbẹ Hana, kọ eme o nwene?

⁹ Oware nọ o wha awaọruọ se Hana na u notọ ẹsiẹsiẹ hẹ. Nọ Hana o no obọ Shailo nọ ọ jọ kpohọ egagọ kpozi, Pẹnina ọ gbẹ jọ uwou na. Yọ Ebaibol na ọ ta ha sọ Pẹnina o nwene uruemu riẹ. Fikiere, u muẹro nọ Hana o gbe je thihakọ eme edada riẹ. Rekọ udu u te Hana otọ ghele. Kareghẹhọ nọ okenọ ọ lẹ se Jihova no, ọ gbẹ jẹ ruawa kpahe ẹbẹbẹ riẹ na ha. Ọ kẹ Jihova uvẹ re ọ kẹe omosasọ je ru udu tei otọ. Uwhremu na, Jihova ọ kuyo Hana, kẹsena o te mu emọ họ eyẹ.​—1 Sam. 1:19, 20; 2:21.

10. Eme ma wuhrẹ no oriruo Hana ze?

¹⁰ Udu o rẹ sai te omai otọ ghele, nọ oware nọ o be wha ẹbẹbẹ se omai o tẹ gbẹ rotọ. Dede nọ ma be lẹ gaga kpahe ebẹbẹ mai je kpohọ iwuhrẹ ẹsikpobi, ebẹbẹ na jọ e sae gbẹ jariẹ. Rekọ ma wuhrẹ no oriruo Hana ze inọ oware ovo o rẹ sae whaha Jihova ha nọ o gbe ro ru udu te omai otọ họ. Ma te thọrọ Jihova ẹro vievie he, yọ ọ te ghale omai nọ ma te kru ẹrọwọ mai.​—Hib. 11:6.

11. Ebẹbẹ vẹ e jẹ lẹliẹ Pọl ruawa?

¹¹ Eware buobu e jẹ lẹliẹ Pọl ukọ na ruawa. Wọhọ oriruo, fikinọ o you ibe Ileleikristi riẹ, ọ jẹ hae ruawa kpahe ae gaga fiki ebẹbẹ nọ i je te ai. (2 Kọr. 2:4; 11:28) Nọ Pọl ukọ na ọ jọ iruo usi uwoma ota  riẹ, ahwo a mukpahe iẹe, kpei ukpe ẹsọ je fi ei họ uwou-odi. U te no ere no, ọ jẹ ruawa kpahe ẹgaga nọ o te rie, wọhọ etoke nọ o ro “wo umutho eware” ọvo. (Fil. 4:12) Yọ ma riẹ nọ o tẹ kawo, okọ u zue rie te isiasa, fikiere u mu omai ẹro nọ onana u ti ru ei jọ awawa nọ o te bi kpohọ erẹ nọ ọ te jọ ruọ okọ. (2 Kọr. 11:23-27) Eme o fiobọhọ kẹ Pọl evaọ etoke ebẹbẹ nana?

12. Eme o fiobọhọ nọ awaọruọ Pọl o ro kpotọ?

¹² Pọl ọ jẹ ruawa kpahe ibe Ileleikristi riẹ nọ ebẹbẹ i je te, rekọ orọnọ ọye ọvo ọ jẹ daoma ku ebẹbẹ na họ họ. Pọl ọ riẹ utho nọ ẹgba riẹ o te. Fikiere o te ru ọruẹrẹfihotọ nọ amọfa a re ro fiobọhọ evaọ ukoko na. Wọhọ oriruo, ọ kẹ ezae nọ a re fievahọ wọhọ Timoti avọ Taitọs iruo. Iruo nọ inievo nana a ru i fiobọhọ gaga nọ awaọruọ Pọl o ro kpotọ.​—Fil. 2:19, 20; Tait. 1:1, 4, 5.

13. Ẹvẹ ekpako ukoko a sae rọ rehọ aro kele Pọl?

¹³ Ta kẹ amọfa re a fiobọhọ kẹ owhẹ. Wọhọ Pọl ukọ na, o rẹ kẹ ekpako ukoko buobu nọ e rrọ wowou nẹnẹ uye nọ a tẹ be ruẹ ibe Ileleikristi rai nọ ebẹbẹ i bi te. Rekọ omọvo ọ sai fiobọhọ kẹ inievo kpobi nọ i wo ebẹbẹ evaọ ukoko na ha. Ọkpako ukoko ọ tẹ kareghẹhọ nọ u wo umuo nọ ẹgba riẹ o mu, ọ rẹ ghale owha na kẹ ezae efa nọ i te, je wuhrẹ izoge efa re a kuomagbei rẹrote uthuru Ọghẹnẹ.​—2 Tim. 2:2.

14. Eme Pọl ọ daezọ riẹ hẹ, kọ eme ma rẹ sai wuhrẹ no onana ze?

¹⁴ Rọwo nọ whọ gwọlọ uduotahawọ. Pọl ukọ na o wo omaurokpotọ, oyejabọ nọ ọ rọ ta kẹ ibe Ileleikristi riẹ kpahe ebẹbẹ riẹ, onọ u ru nọ a rọ kẹe uduotahawọ. Ọ daezọ họ inọ amọfa a te rọ ubiẹro jọ rri rie inọ ohwo kerọ ọyomariẹ na ọ gwọlọ uduotahawọ. Pọl ọ jọ ileta nọ o kere se Filimọn ta nọ: “Me wo oghọghọ gbe omosasọ gaga nọ me yo kpahe uyoyou ra.” (Filim. 7) Pọl ọ fodẹ ibe iriruo riẹ efa nọ e kẹ riẹ uduotahawọ gaga evaọ etoke ebẹbẹ. (Kọl. 4:7-11) Ma tẹ rọwo nọ ma wo ebẹbẹ jẹ gwọlọ uduotahawọ, ibe Ileleikristi mai a re fiobọhọ kẹ omai.

15. Ẹvẹ Pọl ọ sai ro wo omosasọ evaọ okenọ ebẹbẹ i tei?

¹⁵ Hai se Ebaibol na ẹsikpobi. Pọl ọ riẹ nọ o ti wo omosasọ no Ikereakere na ze.  (Rom 15:4) Ọ tẹ jẹ riẹ nọ Ikereakere na i ti fiobọhọ kẹe wo areghẹ nọ o re ro thihakọ ebẹbẹ. (2 Tim. 3:15, 16) Orọ avọ ivẹ nọ a ro mu ei fihọ uwou-odi evaọ Rom, o jọ Pọl oma nọ oke uwhu riẹ o be kẹle no. Eme o ru evaọ etoke obẹbẹ yena? Ọ ta kẹ Timoti nọ jọ ọ nyabru ei ze vẹrẹ, re ọ jẹ wha “iko-ebe na” lele oma. (2 Tim. 4:6, 7, 9, 13) Fikieme? Keme o wọhọ nọ iko-ebe nana yọ abọjọ Ikereakere Hibru na nọ Pọl ọ sai ro ru uwuhrẹ omobọ riẹ. Ma tẹ be hai se Ebaibol na ẹsikpobi wọhọ epanọ Pọl o ru, Jihova ọ te rọ ẹme riẹ ru udu te omai otọ ghelọ ebẹbẹ nọ i bi te omai kẹhẹ.

16. Awaọruọ vẹ Devidi ọ rọ obọ si se omariẹ?

¹⁶ Devidi ovie na o ru oware jọ thọ nọ o jẹ lẹliẹ udu brukpei. O lele Bat-shiba wezẹ, je ru nọ a ro kpe ọzae riẹ evaọ ẹmo, ọ tẹ jẹ ko eware iyoma nana dhere evaọ omoke jọ. (2 Sam. 12:9) Oke ọsosuọ, ọ jẹ daezọ obruoziẹ-iroro riẹ nọ o je brukpei hi. Onana o tẹ raha emamọ usu nọ o wo kugbe Jihova, jẹ kẹe ẹyao gbe ọkora. (Ol. 32:3, 4) Eme o fiobọhọ kẹ Devidi thihakọ awaọruọ nana nọ ọye ọvo ọ rọ obọ si se omariẹ na, kọ eme ọ rẹ sai fiobọhọ kẹ omai nọ ma tẹ thọ uzi ulogbo?

17. Ẹvẹ eme nọ e rrọ Olezi 51:1-4 i ro dhesẹ nọ Devidi o kurẹriẹ no eva ze?

¹⁷ Lẹ kẹ erọvrẹ. Uwhremu na Devidi ọ lẹ se Jihova. O kurẹriẹ no eva ze, kẹsena ọ tẹ fa izieraha riẹ. (Se Olezi 51:1-4.) Onana u ru udu tei otọ gaga! (Ol. 32:1, 2, 4, 5) Whọ tẹ thọ uzi ulogbo, who du ko ẹe dhere he. Ukpoye, lẹ se Jihova re whọ vuẹe eware kpobi nọ who ru thọ. Onana u re ru nọ awaọruọ nọ who je wo fiki obruoziẹ-iroro nọ o bi brukpe owhẹ na o re ro kpotọ. Rekọ whọ tẹ gwọlọ ruẹrẹ usu ra họ kugbe Jihova, u wo oware ofa nọ who re ru.

18. Eme Devidi o ru kpahe ọwhọkuo?

¹⁸ Jẹ ọwhọkuo rehọ. Nọ Jihova o vi Netan ọruẹaro na nyae vuẹ Devidi iruthọ riẹ, Devidi o gu inoma ha, yọ ọ ta ha inọ oware nọ o ru na o nwani yoma tere he. Ọ rọwo nọ o gine ru thọ, inọ orọnikọ ọzae Bat-shiba ọvo o ru thọ na ha rekọ Jihova omariẹ ọ tubẹ mai ru thọ. Devidi  ọ jẹ ọwhọkuo Jihova rehọ, yọ Jihova ọ rọvrẹe. (2 Sam. 12:10-14) Ma tẹ thọ uzi ulogbo, o gwọlọ nọ ma rẹ feva kẹ ekpako ukoko nọ Jihova o ro mu re a sẹro mai na. (Jem. 5:14, 15) Yọ ma rẹ jẹ daoma whaha inoma nọ ma re gu. Ma tẹ kake rọwo nọ ma ru thọ, jẹ ọwhọkuo kpobi nọ a kẹ omai rehọ ẹsiẹe ma te rọ kake wariẹ wo udhedhẹ gbe evawere.

19. Eme ma rẹ gbaemu nọ ma re ru?

¹⁹ Gbaemu nọ whọ rẹ gbẹ wariẹ uzioraha na ofa ha. Devidi ovie na ọ riẹ nọ re ọ sae whaha uzioraha ovona oke ofa, Jihova o re fiobọhọ kẹe. (Ol. 51:7, 10, 12) Nọ Jihova ọ rọvrẹe no, Devidi ọ gba riẹ mu nọ ọ rẹ daoma whaha ekpehre isiuru. Onana u ru nọ ọ rọ wariẹ wo udhedhẹ.

20. Ẹvẹ ma sai ro dhesẹ nọ ma gwọlọ erọvrẹ Jihova?

²⁰ U re dhesẹ nọ ma gwọlọ erọvrẹ Jihova nọ ma tẹ lẹe nọ jọ ọ rọvrẹ omai, jẹ ọwhọkuo riẹ rehọ, jẹ daoma whaha uzioraha ovona oke ofa. Ma te ru eware nana, ma rẹ wariẹ wo udhedhẹ. Ere o jọ kẹ oniọvo-ọmọzae nọ a re se James nọ ọ thọ uzi ulogbo jọ. Ọ ta nọ: “Nọ mẹ feva kẹ ekpako na no, o tẹ wọhọ ẹsenọ a wọ owha ogbẹgbẹdẹ jọ no omẹ uzou. Ẹmẹrera na, udu mẹ u te ti te otọ.” O be kẹ omai uduotahawọ kẹhẹ nọ ma rọ riẹ nọ, “Jihova ọ kẹle enọ e rrọ ọkora; [je bi] siwi enọ e rrọ uweri.”​—Ol. 34:18.

21. Ẹvẹ ma sae rọ kuvẹ re Jihova o ru udu te omai otọ?

²¹ Nọ edẹ urere na i bi te ekuhọ na, u muẹro nọ eware nọ e rẹ wha awaọruọ ze i ti dhe ebuebu. Whọ tẹ be ruawa, lẹ se Jihova ababọ oke oraha re o fiobọhọ kẹ owhẹ. Romatotọ se Ebaibol na kẹse kẹse. Wuhrẹ no oriruo Hana, Pọl, gbe Devidi ze. Lẹ se Ọsẹ obọ odhiwu ra re o fiobọhọ kẹ owhẹ riẹ oware nọ o be wha awaọruọ na ze. (Ol. 139:23) Gbolo owha ra kẹe, maero kọ enọ whọ rẹ sai ru oware ovo kpahe he. Who te ru ere, oma o te jọ owhẹ wọhọ ọso-ilezi na, nọ ọ so nọ: “Okenọ awaọruọ ọ da omẹ oma fia, whọ sasa omẹ oma je ru udu te omẹ otọ.”​—Ol. 94:19.