1. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtuma twĩmakĩa mũno, na kĩu kĩtonya kũtuma twĩw’a ata?

NŨŨLILIKANA ĩvinda waitavĩwe mũno nĩ mawĩmakĩo? * No kwĩthĩwa oyu ũũmĩĩte mũno nũndũ wa kĩndũ andũ maneekie kana mananeenie. Kana ũkethĩwa ũithĩnĩka nũndũ wa kĩndũ we ũnaneenie kana ũneekie. Kwa ngelekany’o, no kwĩthĩwa ũneekie ĩvĩtyo, na yu wĩĩmakĩa nũndũ wĩona Yeova ta ũtakakũekea. Na eka ũu, no kwĩthĩwa wonaa kana nũndũ nũitavĩwe nĩ mawĩmakĩo, kĩu kĩonany’a ndwĩ na mũĩkĩĩo na kana wĩ mũndũ mũthũku. Ĩndĩ ũu nĩ w’o?

2. Nĩ andũ meva mawetetwe Maandĩkonĩ meũtũtetheesya kwona kana mũndũ ndemakĩaa nĩkwĩthĩwa nde na mũĩkĩĩo?

² Kwa ekai twone andũ amwe mawetetwe Maandĩkonĩ. Aana, ũla wesie kũtw’ĩka inyia wa mwathani Samueli, aĩ mũndũ mũka wĩ mũĩkĩĩo mũlũmu. Ĩndĩ nĩwaemeewe nĩ kwĩmakĩa ĩvinda yĩla wathĩnaw’a nĩ mũndũ wa nyũmba yake. (1 Sam. 1:7) Nake mũtũmwa Vaulo aĩ na mũĩkĩĩo mũlũmu, ĩndĩ ĩvinda yĩmwe nĩwanyamaie mũno ‘aithĩnĩkĩa ikundi syonthe.’ (2 Ako. 11:28) Ũngĩ waĩ na mũĩkĩĩo mũlũmu vyũ na wendetwe mũno nĩ Yeova aĩ Mũsumbĩ Ndaviti. (Meko 13:22) O na vailye ũu, Ndaviti nĩweekie mavĩtyo matumie athĩnĩka mũno vyũ. (Sav. 38:4) Ĩndĩ Yeova nĩwakiakiisye na atetheesya kĩla ũmwe woo ekale auĩtye. Ekai twone kĩla ngewa syoo iũtũmanyĩsya.

3. Nĩkĩ tũthĩnĩkaa yĩla mũndũ watũneenea ndeto ite nzeo?

³ No twĩmakĩe yĩla angĩ matũneeny’a naĩ kana matwĩka ũndũ ũte mũseo. Na twĩmakĩaa mũno yĩla twaũmĩw’a nĩ mũndũ twĩ ndũũ mũno kana mũndũ wa mũsyĩ. Nĩtũtonya kũthĩnĩka tũyona ndũũ yitũ na mũndũ ũsu nĩyatilĩka. Mavinda amwe mũndũ ũla watũũmĩsya nũtonya kwĩthĩwa aneenie ateũsũanĩa, na nũndũ wa ũu tũyĩw’a ta wĩkie kũtũtonyanga na ũvyũ. (Nth. 12:18) Kana mũndũ no atw’e kũũtavya ndeto o esĩ nesa vyũ ndeto isu niũkũũmĩsya. Ve mwĩĩtu-a-asa ũmwe wa mũika wakomanie na ũndũ ta ũsu. Easya: “Myaka mĩna mĩvĩtu, ve mũndũ neetaa mũnyanyawa wambĩĩe kũnyaĩĩkya nzukũ ĩũlũ wakwa kĩsesenĩ kya kũea ngewa. Naũmĩie mũno na nambĩĩa kwĩmakĩa. Natataa kũsũanĩa nĩkĩ ũneeneie naĩ ũkethĩa o na ndiũkwatya.” Ethĩwa nĩwũũmĩĩtw’e nĩ mũnyanyau kana mũndũ wa mũsyĩ, ngewa ya mũndũ mũka waĩ mũĩkĩĩku weetawa Aana no ĩũtethye mũno.

4. Aana aĩ na mathĩna meva?

⁴ Aana nĩwakwatiwe nĩ mathĩna maito. Ekalĩte myaka mingĩ e ngũngũ. (1 Sam. 1:2) Aisilaeli aingĩ ĩvindanĩ yĩu masũanĩaa ethĩwa kĩveti nĩ ngũngũ, nĩ kĩumanĩe. Kĩu kyatumaa Aana ew’a andũ ta mamũvũthĩtye. (Mwa. 30:1, 2) Kũthũkya ũvoo, mũũme aĩ na kĩveti kĩngĩ kyeetawa Venina na kyo kyaĩ na syana. Venina nĩweew’ĩaa Aana kĩwĩu na ‘nĩwamũthatasya mũno, akatuma ew’a woo.’ (1 Sam. 1:6) Ya mbee, Aana nĩweemakĩaa na akathĩnĩka mũno nũndũ wa thĩna ũsu. Athĩnĩkaa ũkethĩa ‘nũkũĩa na ndaya.’ Kĩu kyatumie akwatwa nĩ “ũũ mũnene” wa ngoo. (1 Sam. 1:7, 10) Aana eekie ata nĩ kana akwate ũkiakisyo?

5. Mboya yatetheeisye Aana ata?

⁵ Aana nĩwamũvoyie Yeova amũtavya kyonthe kĩla kĩ ngoonĩ. Amina kũvoya nĩwatavisye Mũthembi Mũnene Eli thĩna wake. Nĩvo Eli wamwĩie atĩĩ: “Enda na mũuo; na Ngai wa Isilaeli nakũnenge ũndũ ũsu waku wamũvoya.” Kwaendie ata? Mbivilia yaĩtye ũũ ĩũlũ wa Aana: “Kĩveti kyathi, na kyaya; na ũthyũ wakyo ndwaatuka ĩngĩ.” (1 Sam. 1:17, 18) Mboya nĩyatetheeisye Aana akwata mũuo ĩngĩ.

6. Ngewa ya Aana vamwe na ĩandĩko ya Avilivi 4:6, 7 syĩtũmanyĩsya kyaũ ĩũlũ wa mboya?

⁶ No twĩthĩwe na mũuo ĩngĩ twamũvoya Yeova na kĩthing’ĩĩsyo. Aana nĩwavathie ĩvinda  yĩasa aneene na Ĩthe wake wa ĩtunĩ. (1 Sam. 1:12) O naitũ no twose ĩvinda yĩasa tũneene na Yeova na tũimũelesya mawonzu maitũ, vamwe na maũndũ ala meũtuma twĩmakĩa na tũkwatwa nĩ wia. Ti lasima tũvoye tũtũmĩĩte ndeto sya mwanya kana kwa nzĩa ya mwanya. Mavinda angĩ tũivoya no twĩse kwĩthĩa tũtavisye Yeova ndeto syĩ ũũ, kana ũkethĩa no twambie kũtilĩĩla mboya nĩ kana tũĩe. Ĩndĩ o na vakathi ũu, Yeova ndanoaw’a nĩ kũtwĩthukĩĩsya. Ũndũ ũngĩ twaĩle kwĩka eka kũvoya ĩũlũ wa mathĩna maitũ nĩ kũlilikana ũtao ũla wĩ ĩandĩkonĩ ya Avilivi 4:6, 7. (Soma.) Ĩandĩkonĩ yĩu Vaulo awetie kana mavinda angĩ nĩtwaĩle kũmũvoya Yeova twĩ na kĩeleelo kya kũmũtũngĩa mũvea. Twĩ na itumi mbingĩ mũno sya kũmũtũngĩa mũvea. Kwa ngelekany’o, no tũmũtũngĩe mũvea nũndũ wa thayũ ũũ watũnengie, syĩndũ mbanake ila woombie, ũseo wake wĩ wendo, na wĩkwatyo mũseo ũla ũtũnengete. Nĩ ũndũ ũngĩ wĩva ngewa ya Aana ĩkũtũmanyĩsya?

7. Nĩ ũndũ wĩva Aana na mũũme meekaa mateũtĩĩa?

⁷ O na kau Aana aĩ na mathĩna, kĩla ĩvinda mũũme wathi vala Yeova wathaithĩawa Silo ndatiawa ĩtina. (1 Sam. 1:1-5) Aana e vau ĩeemanĩ ya kũmbanĩa nĩw’o Mũthembi Mũnene Eli wamũthangaaisye kwa kũmwĩa kana eĩkwatya Yeova nũkũsũngĩa mboya yake.—1 Sam. 1:9, 17.

8. Maũmbano matũtetheeasya ata? Elesya.

⁸ No twĩthĩwe na mũuo ĩngĩ tweethĩwa na kĩmanyĩo kya kũthi maũmbanonĩ ma kĩkundi tũteũtĩĩa. Yĩla tũkwambĩĩsya ũmbano, mwana-a-asa ũla ũkũvoya nũkothaa kũkũlya Ngai atũnenge veva wake. Mũuo nĩ kĩlungu kĩmwe kya ũsyao wa veva. (Aka. 5:22) Yĩla twathi maũmbanonĩ o na kau nĩtũitavĩwe nĩ mathĩna, twĩthĩawa tũimũnenga Yeova na ana-a-asa na eĩtu-a-asa mwanya wa kũtwĩkĩa vinya na kũtũtetheesya tũkwate ĩngĩ mũuo wa kĩlĩko na wa ngoo. Yeova atũmĩaa mũno mũno mboya na maũmbano maitũ kũtũtetheesya tũusye. (Aevl. 10:24, 25) Yu kwa ekai twone ũndũ ũngĩ ngelekany’o ya Aana ĩtonya kũtũmanyĩsya.

9. Nĩ ũndũ wĩva wa Aana ũtaathela, ĩndĩ nĩ kyaũ kyavĩndũkie?

⁹ Kĩla kyatumaa Aana emakĩa kĩyaathela vau kwa vau. Mamina kũthaitha na menũka, aendeeie kwĩkala na mwĩue, Venina. Na Mbivilia ndĩwetete kana Venina nĩwaekanie na kĩvũthya kyake. Kwoou nĩvatonyeka ũkethĩa nĩwaendeeie kũmũũmĩsya na ndeto. Ĩndĩ Aana nĩwakwatie ĩngĩ mũuo wa kĩlĩko na aendeea kwĩkala auĩtye. Ethĩwa nũũlilikana, Aana amina kũtiĩa Yeova mathĩna make nĩwaekie kwĩmakĩa. Nĩwaekie Yeova amũkiakisye na aimũtetheesya kũusya. Ĩtina wa ĩvinda, Yeova nĩwesie kũathima Aana na syana.—1 Sam. 1:19, 20; 2:21.

10. Ngelekany’o ya Aana yatũmanyĩsya kyaũ?

¹⁰ No twĩthĩwe na mũuo ĩngĩ o na ethĩwa thĩna ũla ũũtuma twĩmakĩa ndũnathela. Mathĩna amwe no maeme kũthela o na ĩtina wa kũvoya na kĩthing’ĩĩsyo na kũthi maũmbanonĩ tũteũtĩĩa. Ĩndĩ ngewa ya Aana yĩtũtetheesya kwona kana vaiĩ kĩndũ kĩsa kũmũsiĩĩa Yeova ndakatũtetheesye kũusya. Yeova ndesa kũlwa nithyĩ, na ndakaema kũtũathima twaendeea kũmũthũkũma twĩ aĩkĩĩku.—Aevl. 11:6.

11. Vaulo aĩ na mathĩna meva matumaa emakĩa?

¹¹ Vaulo aĩ na mathĩna maingĩ matumaa emakĩa. Kwa ngelekany’o, nĩwendete ana-a-asa na eĩtu-a-asa make, na nũndũ wa ũu, mathĩna moo nĩmatumaa athĩnĩka mũno. (2 Ako. 2:4; 11:28) Eka ũu, wĩa ũla watethasya  wa kũtavany’a nĩwatumaa andũ ala mamũvĩngaa mamũvũa na kũmwĩkya yela. O na ĩngĩ, aĩ na mathĩna angĩ matumaa emakĩa, ta “kũnyivĩwa” nĩ syĩndũ. (Avi. 4:12) Na nũndũ nĩwaanangĩkĩwe nĩ meli mavinda ta atatũ mainyiva, nĩ ũndũ ũtonyeka ũkethĩa yĩla watw’a kũthi na ĩsiwa ndaleaa kũtelemanga. (2 Ako. 11:23-27) Vaulo eekaa ata yĩla wambĩĩa kwĩmakĩa?

12. Nĩ kyaũ kyatetheeisye Vaulo kũusya?

¹² Vaulo nĩwathĩnĩkaa oona ana-a-asa na eĩtu-a-asa maithĩna, ĩndĩ ndaavanga kwĩyaĩkya mũio wa kũmaminĩa mathĩna moo e weka. Nĩweesĩ ndatonya e weka. Nũndũ wa ũu, nĩwakũlilye angĩ matetheanĩsye nake. Kwa ngelekany’o, nĩwanengie aũme ma kwĩkwatw’a ta Timotheo na Tito mawĩa mana. Mawĩa ala ana-a-asa asu meanĩisye mailea kwĩthĩwa matetheeisye Vaulo kũusya.—Avi. 2:19, 20; Tito 1:1, 4, 5.

13. Atumĩa matonya kũatĩĩa ngelekany’o ya Vaulo ata?

¹³ Kũlya angĩ maũtetheesye. O ta Vaulo, atumĩa nĩmendete ana-a-asa na eĩtu-a-asa, na nĩmathĩnĩkaa moona maithĩna. Ĩndĩ mũtumĩa no ethĩwe atatonya kũtetheesya onthe kĩkundinĩ e weka. Kwĩtĩkĩla kana ndatonya maũndũ onthe e weka no kũtume anenga aũme angĩ me na ũtonyi mawĩa mana. O na no kũtume amanyĩsya aũme ma mũika mamũtetheesye kũsũvĩa nesa ĩĩthya ya Ngai.—2 Tim. 2:2.

14. Nĩ kyaũ Vaulo ũtaaĩtĩkĩla kĩmũmakye, na ngewa yake yĩtũmanyĩsya kyaũ?

¹⁴ Ĩtĩkĩla kana wĩ na vata wa kũkiakiw’a. Nũndũ Vaulo nĩweenyivĩtye, nĩwamanthaa ũkiakisyo kũla kwĩ anyanyae, na nĩwametĩkĩlasya mamũkiakisye. Vaulo ndamakaa ayona angĩ ta meũmwosa ta mũndũ mwonzu mamanya kana nĩwakiakiw’a nĩ angĩ. Nĩkyo kĩtumi ĩvinda yĩmwe waandĩkĩie Vilemona ũũ: “Nĩnatanie mũno na nakiakiw’a yĩla neewie ĩũlũ wa wendo waku.” (Vil. 7) Ve na angĩ wawetie na masyĩtwa ala mamũkiakĩisye mũno ĩvindanĩ ya mathĩna. (Ako. 4:7-11) Tweenyivya na tweetĩkĩla kana twĩ na vata wa kwĩkĩwa vinya, ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ makatanĩaa mũno kũtũtw’ĩĩka.

15. Vaulo eekie ata ĩvinda yĩla waĩ ĩtatwanĩ yũmũ mũno?

¹⁵ Ĩkwatye Ndeto ya Ngai. Vaulo nĩweesĩ Maandĩko mailea kũmũkiakisya. (Alo. 15:4) Na nĩweesĩ amasoma nũkũkwata ũĩ wa kũmĩanĩsya na ĩtatwa o na yĩva. (2 Tim. 3:15, 16) Kwasũanĩa ĩvinda yĩla Vaulo woovetwe Lomi  ya kelĩ. Nĩweesĩ nesa ki kana akilyĩ kũawa. We eekie ata? Akũlilye Timotheo athi kũla ũĩ na mĩtũkĩ akuĩte “mavuku ma kũkũnzwa.” (2 Tim. 4:6, 7, 9, 13) Nĩkĩ? Nũndũ mavuku asu ma kũkũnzwa nĩmatonya kwĩthĩwa maĩ na ilungu sya Maandĩko ma Kĩevelania, na nĩweesĩ nĩmeũmũtetheesya yĩla ũkwĩmanyĩsya e weka. Twaatĩĩa ngelekany’o ya Vaulo kwa kwĩmanyĩasya Ndeto ya Ngai tũteũtĩĩa, Yeova akatũmĩaa Maandĩko kũtũtetheesya tũusye, o na ethĩwa ĩtatwa yĩla yĩtũkwatĩte yũmĩte ata.

16. Ndaviti eewie ata yĩla weekie mavĩtyo manene?

¹⁶ Ve ĩvinda Ndaviti wathĩnaw’a nĩ wasya wa ngoo nũndũ wa kwĩka ũndũ waĩ mũthũku mũno. Eekĩte ũlaalai na Mbathi-sieva, akavangĩthya mũũme oawe, na akatata kũvitha naĩ isu kwa ĩvinda. (2 Sam. 12:9) Ndaviti nĩwatatie kũvũthĩĩsya wasya wake wa ngoo. Kĩu nĩkyatumie ananga ngwatanĩo yake na Yeova, kyatuma athĩnĩka mũno kĩlĩkonĩ, na kyamũetee mathĩna ma mwĩĩ. (Sav. 32:3, 4) Nĩ kyaũ kyatetheeisye Ndaviti oomĩanĩsya na thĩna ũsu weeyĩeteie, na nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya yĩla tweeka mavĩtyo manene?

17. Ĩandĩko ya Savuli 51:1-4 yonanĩtye ata kana Ndaviti nĩweelilile kuma ngoonĩ?

¹⁷ Mũvoye Yeova akũekee. Ndaviti nĩwesie kũmũvoya Yeova. Nĩweelilile kũma ngoonĩ na amũtavya kyonthe kĩla weekĩte. (Soma Savuli 51:1-4.) Vate nzika, kĩu nĩkyatumie ausya na eethĩwa e mũtanu ĩngĩ! (Sav. 32:1, 2, 4, 5) Ethĩwa nĩwĩkĩte naĩ ngito, ndũkatate kũvitha ĩvĩtyo yaku. Vandũ va ũu, voya Yeova na ũimũtavya kĩla wĩkĩte. Weeka ũu, now’o ũkew’a wausya, na wasya waku wa ngoo ndũkaũthĩnasya mũno. Ĩndĩ ethĩwa nũkwenda ngwatanĩo yaku na Yeova ĩseũve, ve ũndũ ũngĩ waĩle kwĩka eka o kũvoya.

18. Ndaviti eekie ata anengwa ũkany’o?

¹⁸ Ĩtĩkĩla ũkany’o. Yeova amũtũma mwathani Nathani avuanĩsye Ndaviti naĩ yake, Ndaviti ndaambĩĩa kwĩtetea kana akatata kũolanga ũito wa naĩ yake. Eetĩkĩlile ndatĩkanĩ ĩsu kana nĩwamũvĩtanĩisye mũũme wa Mbathi-sieva, na eka ũu, nĩweetĩkĩlile kana nĩwamũvĩtĩisye Yeova mũno. Ndaviti nĩweetĩkĩlile ũkany’o wa Yeova, nake Yeova nĩwamũekeie. (2 Sam. 12:10-14) Ethĩwa nĩtwĩkĩte naĩ ngito, nĩtwaĩle kũneena na aĩthi ala Yeova ũnyuvĩte matũsũvĩe. (Yak. 5:14, 15) Na nĩtwaĩle kwĩsũvĩa  mũno tũikambĩĩe kwĩtetea. Tweetĩkĩla na mĩtũkĩ ũkany’o ũla tũũnengwa na twaũatĩĩa, ũkeethĩwa wĩ ũndũ wĩ laisi kũkwata ĩngĩ mũuo na ũtanu.

19. Nĩ ũtwi wĩva twaĩle kwĩka?

¹⁹ Ĩkĩa kĩthito ndũkatũngĩlĩĩle mavĩtyo o ala weekie. Mũsumbĩ Ndaviti nĩweesĩ kana kĩla kĩtonya kũmũtetheesya ndakatũngĩlĩĩle naĩ syake nĩ kũmwĩkwatya Yeova. (Sav. 51:7, 10, 12) Amina kũekewa nĩ Yeova, nĩwatwie kũtata ũndũ ũtonya ndakakwatwe nĩ mesilya mathũku ĩngĩ. Kĩu nĩkyamũtetheeisye eethĩwa na mũuo wa kĩlĩko ĩngĩ.

20. Tũtonya kwonany’a ata kana nĩtũtanaa kwona Yeova aitũekea?

²⁰ Yĩla twamũvoya Yeova atũekee mavĩtyo maitũ, tweetĩkĩla ũkany’o, na tweekĩa kĩthito tũikatũngĩlĩĩle mavĩtyo maitũ, twĩthĩawa tũyonany’a nĩtũtanaa kwona Yeova aitũekea. Kwosa matambya asu nĩkũtumaa tũkwata mũuo wa kĩlĩko ĩngĩ. Mwana-a-asa ũmwe weekie naĩ ngito wĩtawa James nĩweethĩie ndeto isu nĩ sya w’o. Easya: “Yĩla naumbũlile naĩ yakwa mbee wa atumĩa, neewie nathũmũw’a mũio mũito mũno. Ĩtina wa ũu nĩw’o nambĩĩe kũkwata mũuo wa kĩlĩko.” Nĩ ũndũ wa kũthangaasya ta kĩ kũmanya kana “Yeova e vakuvĩ na ala matũlĩkĩte ngoo, na nũtangĩĩaa ala mekwĩlila vevanĩ”!—Sav. 34:18.

21. Tũtonya ata kũeka Yeova atũtetheesye kũusya?

²¹ O ũndũ mũthya ũthengeee, now’o maũndũ ala meũtuma tũthĩnĩka mekũendeea kwongeleka. Yĩla wakwatwa nĩ mawĩmakĩo, mũvoye Yeova ũtekweteela. Ĩmanyĩsye Mbivilia na kĩthito. Atĩĩa ngelekany’o ya Aana, Vaulo, na Ndaviti. Mwĩsũve Ĩthe waku wa ĩtunĩ aũtetheesye kũelewa nĩ kyaũ kĩũtuma wĩmakĩa. (Sav. 139:23) Mũnenge mwanya wa kũũkuĩĩsya mũio waku, na mũno mũno ethĩwa wĩthĩnĩka nũndũ wa thĩna ũtaũtonya. Weeka ũu, ũkew’aa ta mũandĩki wa Savuli ũla wainĩie Yeova akyasya: “Mosũanĩonĩ makwa maingĩ nthĩnĩ wakwa mokiakisyo maku matan’ya ngoo yakwa.”—Sav. 94:19.