1. (a) Ɛbɛ pɩzɩɣ nɛ pɩkɔnɩ nɩɣzɛ? (b) Nɛ ɛzɩma pɩpɩzɩɣ nɛ pɩwɛɛnɩ ɖoŋ ɖɔ-yɔɔ?

WIÐIYI ŋtɛm wɛʋ nɩɣzɛ * taa siŋŋ na? Pɩtɩla ŋwɛ nɩɣzɛ taa mbʋ pʋyɔɔ yɔ ɛyaa lalaa yɔɔdɩ tɔm natʋyʋ yaa palabɩ nabʋyʋ nɛ pɩɖʋ-ŋ ɖɩwɩzɩyɛ. Yaa pɩtɩla ŋyɔɔdɩ natʋyʋ yaa ŋlabɩ nabʋyʋ nɛ pɩhaɣ-ŋ nɩɣzɛ. Kɩɖaʋ nakʋyʋ yɔ. Pɩtɩla, ŋlabɩ kɩwɛɛkɩm nabʋyʋ nɛ ŋnɩɣzɩɣ se Yehowa ɛɛkaɣ-ŋ kpeɣu kpa. Nɛ pɩtɩla ŋmaɣzɩɣ se ɛzɩma ŋwɛɛ nɛ ŋnɩɣzɩɣ nabʋyʋ yɔɔ siŋŋ yɔ pʋyɔɔ lɛ, ŋfɛyɩnɩ tisuu siŋŋ nɛ ŋkɛ ɛyʋ kɩdɛkɛdʋ. Tɔm ndʋ tɩkɛ toovenim na?

2. Bibl taa kɩɖaŋ weyi wɩlɩɣ se ye ɛyʋ ɛwɛ nɩɣzɛ taa yɔ, pɩtɩwɩlɩ se ɛfɛyɩnɩ tisuu?

² Yele nɛ ɖɩna Bibl taa kɩɖaŋ nɩɩyɩ. Hana weyi ɛkɔm nɛ ɛlʋlɩ nayʋ Samɩyɛɛlɩ yɔ, ɛɛkɛ halʋ weyi ɛwɛnɩ tisuu sɔsɔm yɔ. Ɛlɛ, ɛɛlʋbɩnɩ nɩɣzɛ alɩwaatʋ ndʋ ɛ-ɖɩɣa taa tʋ nɔɔyʋ lakaɣ-ɩ kañatʋ yɔ. (1 Sam. 1:7) Apostoloo Pɔɔlɩ kaawɛnɩ tisuu sɔsɔm, ɛlɛ ‘ɛnɩɣzaɣ agbaa tɩŋa yɔɔ’ siŋŋ. (2 Kɔr. 11:28) Wiyaʋ Daviid kaawɛnɩ tisuu sɔsɔm mbʋ ɖɔɖɔ, nɛ pʋyɔɔ lɛ, Yehowa kaasɔɔlɩ ɛ-tɔm pɩdɩɩfɛyɩ. (Tʋma 13:22) Paa mbʋ yɔ, Daviid labɩ kɩdɛkɛdɩm, nɛ piyele nɛ ɛsʋʋ laŋwɛɛkɩyɛ taa siŋŋ. (Keɣa 37:5) Yehowa hɛzɩ pa-taa paa weyi lɛ ɛ-laŋɩyɛ. Iyele nɛ ɖɩna mbʋ ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩkpɛlɩkɩ pa-kɩɖaŋ taa yɔ.

3. Ɛzɩma lalaa yɔɔdaɣ pɩzɩɣ nɛ pɩha-ɖʋ nɩɣzɛ?

³ Alɩwaatʋ ndʋ lalaa yɔɔdʋʋ tɔm kɩdɛkɛdɩtʋ yaa palakɩ mbʋ pɩtɩtʋʋzɩ yɔ, pɩpɩzɩɣ nɛ pɩha-ɖʋ nɩɣzɛ. Tɔm ndʋ, tɩkɛ toovenim kɔzɩ kɔzɩ ye weyi ɛɖʋ-ɖʋ ɖɩwɩzɩyɛ yɔ, ɛkɛ ɖa-taabalʋ kʋsɔɔlʋ yaa ɖɔ-hɔʋ taa tʋ nɔɔyʋ yɔ. Ðɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩnɩɣzɩ se ɖa nɛ ɛyʋ ɛnʋ ɖa-taabalɩyɛ cɛkɩ. Nabʋyʋ taa, ɛyʋ ɛnʋ ɛɛɖʋʋ ɛ-taa se ɛyɔɔdʋʋ tɔm kɩdɛkɛdɩtʋ natʋyʋ, ɛlɛ tɔm ndʋ ɛyɔɔdʋʋ yɔ, tɩpɩzɩɣ nɛ tɩɖʋ-ɖʋ ɖɩwɩzɩyɛ siŋŋ! (Adu. 12:18) Yaa nɔɔyʋ pɩzɩɣ nɛ ɛɖʋ ɛ-taa faɖaɖa se ɛyɔɔdʋʋ tɔm ndʋ ɛnawa se tɩɖʋʋ-ŋ ɖɩwɩzɩyɛ yɔ. Pɩɩpɔzaa se koobu halɩñɩnʋ nɔɔyʋ ɛlʋbɩnɩ kaɖɛ nɖɩ. Ɛyɔɔdaa se: “Pɩlakɩ pɩnzɩ cabɩ yɔ, ɛyʋ weyi mamaɣzaɣ se ɛkɛ man-taabalʋ kɩbanʋ yɔ, ɛyɔɔdɩ cɛtɩm tɔm mɔ-yɔɔ. Pɩɩwɩzɩ-m nɛ pɩha-m nɩɣzɛ. Mantaapɩzɩɣ se manɩɩ mbʋ pʋyɔɔ man-taabalʋ weyi mantaɣ-ɩ liu yɔ, ɛpɩzɩɣ nɛ ɛɖʋ-m ɖɩwɩzɩyɛ mbʋ yɔ pɩ-taa.” Ye ña-taabalʋ kʋsɔɔlʋ nɔɔyʋ yaa ñɔ-hɔʋ taa tʋ nɔɔyʋ ɛɖʋ-ŋ ɖɩwɩzɩyɛ yɔ, ŋpɩzɩɣ nɛ ŋkpɛlɩkɩ lɔŋ sakɩyɛ Hana cɔlɔ.

4. Kala sɔsɔna wena pɩɩpɔzaa se Hana ɛlʋbɩna?

⁴ Pɩɩpɔzaa se Hana ɛlʋbɩnɩ kala sɔsɔna naayɛ. Ɛɛkɛ kaalʋlaɣ pɩnzɩ sakɩyɛ. (1 Sam. 1:2) Izrayɛɛlɩ piya sakɩyɛ maɣzaɣ se ye halʋ nɔɔyʋ ɛɛlʋlʋʋ piya yɔ, pɩwɩlɩɣ se Ɛsɔ tɩwazɩ-ɩ. Pʋyɔɔ lɛ, pɩɩkɛnɩ Hana fɛyɛ sɔsɔɖɛ. (Kiɖe 30:1, 2) Nɛ nabʋyʋ ɖɔɖɔ yekaɣ nɛ Hana wezuu caɣʋ lakɩ-ɩ kaɖɛ nɛ pɩkpaɖɩɣ. Ɛ-walʋ kaawɛnɩ halʋ lɛlʋ, nɛ payaɣ-ɩ se Peniina; ɛlɛ kaalʋlɩ piya. Pɩtasɩ lɛ, Peniina sʋsaɣ Hana nɛ ɛwɩlɩɣ-ɩ “kʋñɔŋ nɛ ekulusuu ɛ-hɔyɛ se pɩwɩzɩ-ɩ.” (1 Sam. 1:6) Kajalaɣ taa lɛ, Hana kaamʋ pana siŋŋ wɛtʋ ndʋ tɩ-taa ɛɛwɛɛ yɔ tɩ-yɔɔ. Pɩɖʋwaɣ-ɩ ɖɩwɩzɩyɛ siŋŋ, nɛ pʋyɔɔ lɛ, ‘ɛwɛɛ wiu yɔɔ nɛ ɛtaatɔkɩ tɔɔnaɣ.’ Ɛɛnɩ “wɩzasɩ” siŋŋ ɛ-laŋɩyɛ taa. (1 Sam. 1:7, 10) Ɛzɩma Hana pɩzaa nɛ ehiɣ laŋɩyɛ hɛzʋʋ?

5. Ɛzɩma adɩma sɩnɩ Hana?

⁵ Hana heyi Yehowa ɛzɩma pɩlakɩ-ɩ yɔ adɩma taa. Ɛtɩmaa nɛ pɩtɛ lɛ, ɛlɩzɩ Cɔjɔ Sɔsɔ Elii wɛtʋ ndʋ ɛwɛɛ nɛ ɛlʋkɩna yɔ tɩ-taa. Peeɖe ɛlɛ heyi-i se: “Wolo nɛ laŋhɛzɩyɛ nɛ Izrayɛɛlɩ tɛ Ɛsɔ ha-ŋ mbʋ ŋpɔzʋʋ-ɩ yɔ.” Ɛbɛ lɩ pɩ-taa? Hana “ɖɛɛ ɛkpaɣ ɛ-nʋmɔʋ nɛ ɛtɔɔ tɔɔnaɣ; ɛ-ɛsɩndaa tatasɩ wɛʋ ɛzɩ pɩɩwɛʋ yɔ.” (1 Sam. 1:17, 18) Adɩma sɩnɩ Hana nɛ ɛɖaɣnɩ hiɣu laŋhɛzɩyɛ.

6. Lɔŋ weyi Hana nɛ Filiipi mba 4:6, 7 papɩzɩɣ nɛ pɛkpɛlɩkɩ-ɖʋ pɩlɩɩnɩ adɩma yɔɔ?

 ⁶ Ye ɖɩtɩmɩɣ kaahɛzaɣ yɔ, ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩɖaɣnɩ hiɣu laŋhɛzɩyɛ. Hana kpaɣ alɩwaatʋ sakɩyɛ nɛ ɛyɔɔdɩnɩ ɛ-Caa weyi ɛwɛ ɛsɔdaa yɔ. (1 Sam. 1:12) Ða ɖɔɖɔ ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩkpaɣ alɩwaatʋ sakɩyɛ nɛ ɖɩyɔɔdɩnɩ Yehowa nɛ ɖiheyi-i mbʋ pʋyɔɔ ɖɩnɩɣzɩɣ yɔ, mbʋ pɩkpaɣ-ɖʋ sɔɔndʋ yɔ, nɛ ɖɛ-ɛjandʋ. Pɩtɩcɛyɩ se tɔm ndʋ payɩ ɖɩyɔɔdʋʋ yɔ, tɩcɔlɩ camɩyɛ yaa tɩtalɩ pilim. Nabʋyʋ taa, halɩ pɩtɩla ɖiwiliɣ alɩwaatʋ ndʋ ɖiheyiɣ Yehowa ɖa-nɩɣzɛ yɔ. Paa mbʋ yɔ, pɩɩnɩɣ Yehowa kpa nɛ eyele-ɖʋ welisinuu. Pɩtasɩ lɛ, pɩcɛyaa se ɖɩtɔzɩ lɔŋ tasʋʋ mbʋ pɩwɛ Filiipi mba 4:6, 7 taa yɔ pɩ-yɔɔ. (Kalɩ Filiipi mba 4:6, 7.) Pɔɔlɩ heyi-ɖʋ se pɩwɛɛ se ɖɩsɛɛ Yehowa adɩma taa. Ðɩwɛnɩ lɩmaɣza sakɩyɛ wena a-yɔɔ pɩwɛɛ se ɖɩsɛɛ Yehowa yɔ. Ðɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩsɛɛ-ɩ wezuu kʋjɔʋ yɔɔ, e-wondu kɩlɩzɩtʋ yɔɔ, ɛ-sɔɔlɩm siɣsiɣ ñɩmbʋ yɔɔ, nɛ lidaʋ kɩbaŋʋ ŋgʋ ɛha-ɖʋ yɔ kɩ-yɔɔ. Ɛbɛ ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩtasɩ kpɛlɩkʋʋ Hana cɔlɔ?

7. Ɛbɛ Hana nɛ ɛ-walʋ palakaɣ ɖoŋ ɖoŋ?

⁷ Paa Hana kaakatɩ kala yɔ, ɛtɩŋaɣ ɛ-walʋ ɖoŋ ɖoŋ nɛ ɛ nɛ ɩ powoki lone nɖɩ ɖɩ-taa pɛsɛɣaɣ Yehowa yɔ Siiloo. (1 Sam. 1:1-5) Alɩwaatʋ ndʋ Hana kaawɛ kediɣzaɣ kizinziku tɛɛ yɔ Cɔjɔ Sɔsɔ Elii heyi-i se ɛnʋ taɣ liu se Yehowa kaɣ cosuu ɛ-adɩma yɔɔ; tɔm ndʋ, tɩɩhɛzɩ Hana laŋɩyɛ.—1 Sam. 1:9, 17.

8. Ɛzɩma kediɣzisi pɩzɩɣ nɛ sɩsɩnɩ-ɖʋ? Lɩzɩ pɩ-taa.

⁸ Ye ɖitiyele kediɣzisi wobu yɔ, ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩɖaɣnɩ hiɣu laŋhɛzɩyɛ. Kediɣzaɣ kaapaɣzɩɣ lɛ, ɖoŋ ɖoŋ koobu nɔɔyʋ tɩmɩɣ nɛ ɛpɔzʋʋ se Ɛsɔ fezuu ɛwɛɛ ɖɔ-cɔlɔ. Laŋhɛzɩyɛ kɛ fezuu ŋgʋ ki-piye hɔɔlʋʋ nakʋyʋ. (Gal. 5:22) Alɩwaatʋ ndʋ ɖiwoki kediɣzisi paa ɖɩwɛ nɩɣzɛ taa yɔ, ɖɩhaɣ waɖɛ Yehowa nɛ ɖo-koobiya se pakpazɩ-ɖʋ ɖoŋ nɛ pasɩnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩɖaɣnɩ hiɣu laŋhɛzɩyɛ ɖa-maɣzɩm taa nɛ ɖa-laŋɩyɛ taa. Adɩma nɛ kediɣzisi kɛnɩ nʋmɔŋ sɔsɔŋ weyi ɩ-yɔɔ Yehowa tɩŋɩɣna nɛ ɛhɛzɩɣ ɖa-laŋɩyɛ yɔ. (Ebr. 10:24, 25) Na lɔŋ lɛɛŋ weyi ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩkpɛlɩkɩ Hana kɩɖaʋ taa yɔ.

9. (a) Wɛtʋ ndʋ tɩ-taa Hana kaawɛɛ yɔ, ɛbɛ tɩlɛɣzɩ tɩ-yɔɔ? (b) Ɛlɛ ɛbɛ sɩnɩ Hana?

⁹ Mbʋ piyekaɣ nɛ Hana nɩɣzɩɣ yɔ, pɩtɩtɛ kpaagbaa. Alɩwaatʋ ndʋ Hana lɩnɩ Ɛsɔ sɛʋ kediɣzaɣ kizinziku tɛɛ nɛ ekpe yɔ, ɛ nɛ Peniina powobi pɩ-yɔɔ nɛ pacaɣ ɖɩɣa kʋɖʋmaɣ ŋga ka-taa. Nɛ Bibl tɩyɔɔdɩ se Peniina wɛtʋ lɛɣzaa. Ye mbʋ, pɩtʋʋ fɛyɩ se pɩɩwɛɛ se Hana ewolo pɩ-yɔɔ nɛ ɛɖɔkɩ ɛ-tɩ tɔm kɩdɛkɛdɩtʋ ndʋ ɛ-yɔnɖɔŋ yɔɔdaɣ yɔ tɩ-taa. Ɛlɛ Hana tɩtasɩ mʋʋ pana kpa. Tɔzɩ se Hana kpaɣ tɔm ndʋ nɛ ɛɖʋzɩ Yehowa nesi tɛɛ lɛ, ɛtɩtasɩ yebu nɛ nɩɣzɛ kɩlɩ-ɩ. Eyeba nɛ Yehowa hɛzɩ ɛ-laŋɩyɛ. Alɩwaatʋ natʋyʋ wayɩ lɛ, Yehowa cosi Hana adɩma yɔɔ nɛ ɛ-maɣmaɣ ɛwɛɛnɩ piya!—1 Sam. 1:19, 20; 2:21.

10. Ɛbɛ Hana kɩɖaʋ kpɛlɩkɩɣ-ɖʋ?

¹⁰ Ðɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩɖaɣnɩ hiɣu laŋhɛzɩyɛ halɩ paa mbʋ pɩhaɣ-ɖʋ nɩɣzɛ yɔ pɩtɩtɛ yɔ. Paa ɖɩtɩmɩɣ kaahɛzaɣ nɛ ɖiwoki kediɣzisi ɖoŋ ɖoŋ yɔ, kala naayɛ pɩzɩɣ nɛ awɛɛ mbʋ. Ɛlɛ, Hana kɩɖaʋ kpɛlɩkɩɣ-ɖʋ se nabʋyʋ ɛɛpɩzɩɣ nɛ pɩɖɩɣ Yehowa nʋmɔʋ se ɛtaahɛzɩ ɖa-laŋɩyɛ. Yehowa ɛɛkaɣ sɔʋ ɖɔ-yɔɔ kpa, nɛ paa pɩɩkpawa nɛ pitii yɔ, ɛkaɣ-ɖʋ wazʋʋ ɖe-siɣsiɣ wɛtʋ yɔɔ.—Ebr. 11:6.

11. Lɩmaɣza wena yɔɔ Pɔɔlɩ kaawɛ nɩɣzɛ taa?

¹¹ Pɔɔlɩ kaawɛ nɩɣzɛ taa lɩmaɣza sakɩyɛ yɔɔ. Ɛɛsɔɔlɩ e-koobiya nɛ pʋyɔɔ lɛ, kala wena pakataɣ yɔ, ayeba nɛ ɛwɛɛ nɩɣzɛ taa siŋŋ. (2 Kɔr. 2:4; 11:28) Alɩwaatʋ ndʋ Pɔɔlɩ susaɣ tɔm yɔ, ɛyaa mba pakaɖaɣnɩ-ɩ yɔ, pamabɩ-ɩ tam sakɩyɛ nɛ paɖʋ-ɩ salaka.  Pɩtasɩ lɛ, pɩɩpɔzaa se ɛlʋbɩnɩ wɛtʋ kaɖɛ ñɩndʋ ndʋ tɩkɔŋaɣnɩ-ɩ nɩɣzɛ yɔ; tɩ-taa natʋyʋ lɛ se ‘ɛtɛɖaɣ nabʋyʋ’ yaa wondu natʋyʋ. (Fil. 4:12) Nɛ ɛzɩma ɛsʋ mɛlɛ nɛ kɩyɔkɩ tam ɛzɩ nabudozo mbʋ yɔ, pɩtʋʋ fɛyɩ se ɛnɩɣzaɣ siŋŋ alɩwaatʋ ndʋ ɛsʋwaɣ mɛlɛ yɔ. (2 Kɔr. 11:23-27) Ɛzɩma Pɔɔlɩ pɩzaa nɛ ɛlʋbɩnɩ nɩɣzɛ?

12. Ɛbɛ yeba nɛ Pɔɔlɩ nɩɣzɛ pasɩ?

¹² Pɔɔlɩ nɩɣzaɣ e-koobiya yɔɔ siŋŋ alɩwaatʋ ndʋ paba kataɣ kala yɔ, ɛlɛ ɛtɩñaɣ pana se ɛcɔnɩ kala ana a-ɖeɖe ɛ-maɣmaɣ. Pɔɔlɩ kaasɩm e-ɖoŋ kamaɣ. Ɛlabɩ ɖʋtʋ se lalaa ɩɖʋ nesi nɛ pɔcɔnɩ ɛgbɛyɛ yɔɔ. Kɩɖaʋ nakʋyʋ yɔ: Ɛɖʋ tʋma sakɩyɛ abalaa mba pataɣ-wɛ liu yɔ, pa-taa nabɛyɛ lɛ Timootee nɛ Tiiti. Pɩtʋʋ fɛyɩ se tʋmɩyɛ nɖɩ koobiya mba palaba yɔ, ɖiyeba nɛ Pɔɔlɩ nɩɣzɛ pasɩ.—Fil. 2:19, 20; Tiiti 1:1, 4, 5.

13. Ɛzɩma ɛzʋtʋyaa pɩzɩɣ nɛ pamaɣzɩnɩ Pɔɔlɩ?

¹³ Pɔzɩ lalaa se pasɩnɩ-ŋ. Ɛzɩ Pɔɔlɩ yɔ, sɔnɔ ɛzʋtʋyaa sakɩyɛ mba pɛwɛnɩ sɔɔlɩm yɔ, panɩɣzɩɣ ɛgbɛyɛ taa koobiya mba pakatɩɣ kala yɔ pɔ-yɔɔ. Ɛlɛ pɩtɩla, ɛzʋtʋyʋ nɔɔyʋ ɛɛpɩzɩɣ nɛ ɛsɩnɩ ɛgbɛyɛ taa koobiya tɩŋa. Ye ɛtɩlɩ e-ɖoŋ kamaɣ yɔ, pɩkaɣ-ɩ seɣtuu se ɛpɔzɩ koobiya abalɩñɩma mba pamʋnaa yɔ se pasɩnɩ-ɩ tʋmɩyɛ nɖɩ ɖɩ-labʋ, nɛ ɛkaɣ falɩsʋʋ piya evelisi nɛ sɩsɩnɩ-ɩ nɛ pɔcɔnɩ Ɛsɔ ewiɖe yɔɔ.—2 Tim. 2:2.

14. (a) Ɛbɛ yɔɔ Pɔɔlɩ taanɩɣzɩɣ? (b) Nɛ ɛbɛ ɛ-kɩɖaʋ pɩzɩɣ nɛ kɩkpɛlɩkɩ-ɖʋ?

¹⁴ Tɩlɩ se pɩpɔzʋʋ se pɛhɛzɩ ña-laŋɩyɛ. Pɔɔlɩ kaawɛnɩ tɩ luzuu, pʋyɔɔ lɛ, eɖiɣzinaa se pɩpɔzʋʋ se ɛ-taabalaa ɛkpazɩ-ɩ ɖoŋ. Ɛtaanɩɣzɩ se ɛyaa lalaa kaɣ maɣzʋʋ se ɛkɛ ɛjam mbʋ pʋyɔɔ yɔ, ɛ-taabalaa kpazɩ-ɩ ɖoŋ. Tɔm ndʋ Pɔɔlɩ ma Fileemɔɔ yɔ tɩ-taa, ɛyɔɔdaa se: “Mehiɣ taa leleŋ nɛ laŋɩyɛ hɛzʋʋ siŋŋ alɩwaatʋ ndʋ manɩ ñɔ-sɔɔlɩm tɔm yɔ.” (Filem. 7) Pɔɔlɩ yɔɔdɩ ɖɔɖɔ ɛ nɛ mba palabɩ tʋmɩyɛ nɛ pakpazɩ-ɩ ɖoŋ siŋŋ alɩwaatʋ ndʋ ɛɛwɛ nɩɣzɛ taa yɔ, pa-taa sakɩyɛ tɔm. (Kol. 4:7-11) Alɩwaatʋ ndʋ ɖiluzuu ɖa-tɩ nɛ ɖiɖiɣziɣna se pɩpɔzʋʋ-ɖʋ ɖoŋ kpazʋʋ yɔ, ɖo-koobiya kaɣ-ɖʋ sɩnʋʋ ɛzɩ pɩpɔzʋʋ yɔ faaa.

15. Ɛzɩma Pɔɔlɩ pɩzaa nɛ ehiɣ laŋɩyɛ hɛzʋʋ alɩwaatʋ ndʋ ɛkatɩ wɛtʋ kaɖɛ ñɩndʋ yɔ?

¹⁵ Taa Ɛsɔtɔm liu. Pɔɔlɩ kaaɖiɣzinaa se Masɩ pɩzaɣ se sɩhɛzɩ ɛ-laŋɩyɛ. (Roma 15:4) Sɩpɩzaɣ ɖɔɖɔ se sɩha-ɩ lɔŋsɩnɖɛ nɛ ɛlʋbɩnɩ paa kaɖɛ nɖɩ. (2 Tim. 3:15, 16) Alɩwaatʋ  ndʋ paɖʋ Pɔɔlɩ salaka Room nabʋlɛ ɖeɖe yɔ, ɛɛnawa se piileɖiɣ lɛ, ɛsɩkɩ. Wɛtʋ kaɖɛ ñɩndʋ ndʋ tɩ-taa, ɛbɛ Pɔɔlɩ laba? Eheyi Timootee se ɛkɔɔ ɛ-cɔlɔ lɔŋ, nɛ ɛkpɛndɩnɩ “takayɩsɩ kikpiyisi.” (2 Tim. 4:6, 7, 9, 13) Ɛbɛ yɔɔ? Mbʋ pʋyɔɔ yɔ, pɩtʋʋ fɛyɩ se takayɩsɩ kikpiyisi nzɩ, sɩɩkɛ Ebree Masɩ nzɩ Pɔɔlɩ pɩzaɣ se ɛlabɩnɩ tʋmɩyɛ ɛ-tɩ yɔɔ Bibl kpɛlɩkʋʋ alɩwaatʋ taa yɔ. Ye ɖɩmaɣzɩɣnɩ Pɔɔlɩ nɛ ɖɩkpɛlɩkɩɣ Ɛsɔtɔm ɖoŋ ɖoŋ yɔ, Yehowa kaɣ tɩŋnʋʋ Masɩ yɔɔ nɛ ɛhɛzɩ ɖa-laŋɩyɛ, paa kala wena ɖɩkatɩɣ yɔ.

16. Nɩɣzɛ wena Daviid kɔnɩ ɛ-maɣmaɣ ɛ-yɔɔ?

¹⁶ Daviid kaalabɩ kɩdɛkɛdɩm sɔsɔm nabʋyʋ. Ɛ nɛ Bat-Seeba palabɩ acɛyɛ, pʋwayɩ lɛ Daviid la ɖʋtʋ se pɩsa nɛ pakʋ ɛlɛ walʋ, nɛ ɛñaɣ pana se ɛmɛsɩ ɛ-kɩdɛkɛdɩm alɩwaatʋ natʋyʋ. (2 Sam. 12:9) Kajalaɣ taa lɛ, Daviid taawelisini ɛ-ɛhʋyɛ. Mbʋ pɩlɩ pɩ-taa yɔ lɛ se pɩtasɩnɩ se pɩkɔnɩ-ɩ kaɖɛ fezuu taa lɛ, ɛnɩ siziŋ ɖɔɖɔ maɣzɩm taa nɛ tomnaɣ yɔɔ. (Keɣa 31:3, 4) Ɛbɛ kaasɩnɩ Daviid nɛ ɛlʋbɩnɩ nɩɣzɛ wena ɛkɔnɩ ɛ-maɣmaɣ ɛ-yɔɔ yɔ? Nɛ ɛbɛ pɩzɩɣ pɩsɩnɩ-ɖʋ alɩwaatʋ ndʋ ɖɩlakɩ kɩdɛkɛdɩm sɔsɔm nabʋyʋ yɔ?

17. Ɛzɩma Keɣa 50:3-6 wɩlɩɣ se Daviid kpiɖi mbʋ ɛlaba yɔ pɩ-yɔɔ siŋŋ?

¹⁷ Tɩmɩ nɛ ŋpɔzɩ kpaɣʋ nɛ kpeɣu. Daviid kɔm nɛ ɛtɩmnɩ Yehowa pʋwayɩ. Etendi Yehowa siŋŋ nɛ eheyi-i mbʋ payɩ ɛlaba yɔ. (Kalɩ Keɣa 50:3-6.) Mbʋ sɩnɩnɩ-ɩ nɛ ɛɖaɣnɩ hiɣu laŋɩyɛ hɛzʋʋ nɛ taa leleŋ! (Keɣa 31:1,2, 4, 5) Ye ŋlabɩ kɩwɛɛkɩm sɔsɔm nabʋyʋ yɔ, taañaɣ pana se ŋmɛsɩ-pʋ. Ɛlɛ kuli pɩ-yɔɔ nɛ ŋheyi Yehowa adɩma taa. Ye ŋlabɩ mbʋ yɔ, ŋkaɣ hiɣu laŋɩyɛ hɛzʋʋ nɛ ŋŋtasɩɣ kɩlʋʋ nɩɣzʋʋ. Ɛlɛ ye ŋsɔɔlaa se ŋñɔɔzɩ ña nɛ Yehowa mɩ-taabalɩyɛ yɔ, pɩwɛɛ se ŋla nabʋyʋ nɛ pɩtasɩnɩ adɩma.

18. Ɛzɩma Daviid mʋ lɔŋ sɩɣzʋʋ?

¹⁸ Tisi nɛ ŋmʋ lɔŋ sɩɣzʋʋ. Alɩwaatʋ ndʋ Yehowa tiyi nayʋ Naataanɩ se eheyi Daviid ɛ-kɩwɛɛkɩm yɔ, Daviid tɩñɩnɩ kawanaɣ yaa ɛtɩyɔɔdɩ se mbʋ ɛlaba yɔ pɩtɩkɛ kɩwɛɛkɩm sɔsɔm. Eɖiɣzini kpaagbaa se pɩtɩkɛ Bat-Seeba walʋ ɖeke ɛlabɩ kɩdɛkɛdɩm, ɛlɛ kɔzɩ kɔzɩ lɛ Yehowa ɛlabɩ kɩdɛkɛdɩm. Daviid tisaa nɛ ɛmʋ lɔŋ sɩɣzʋʋ mbʋ pɩlɩnɩ Yehowa cɔlɔ yɔ, nɛ Yehowa kpeɣ-i. (2 Sam. 12:10-14) Ye ɖɩlabɩ kɩwɛɛkɩm sɔsɔm nabʋyʋ yɔ, pɩwɛɛ se ɖɩyɔɔdɩnɩ mba Yehowa lɩzaa se peɖiyi-ɖʋ yɔ. (Yak. 5:14, 15) Nɛ pɩtɩpɔzɩ  se ɖɩñɩnɩ kawanaɣ. Ye ɖitisaa nɛ ɖɩmʋ lɔŋ sɩɣzʋʋ lɛɛ lɛɛ yɔ, ɖɩkaɣ hiɣu laŋhɛzɩyɛ nɛ taa leleŋ lɛɛ lɛɛ.

19. Ɛbɛ pɩwɛɛ se ɖɩtɛ ɖa-taa se ɖɩlakɩ?

¹⁹ Tɛ ña-taa se ŋŋtasɩɣ labʋ kɩwɛɛkɩm mbʋ ŋtɛm labʋ yɔ. Wiyaʋ Daviid kaanawa se pɩsa nɛ ɛtaatasɩ kɩwɛɛkɩm kʋɖʋmʋm mbʋ labʋ lɛ, pɩɩpɔzɩ-ɩ Yehowa sɩnʋʋ. (Keɣa 50:9, 12, 14) Yehowa kpeɣ Daviid nɛ pɩtɛ lɛ, ɛɛtɛm ɛ-taa se ɛɛtasɩɣ wɛnʋʋ lɩmaɣza kɩdɛkɛda. Piyeba nɛ ɛɖaɣnɩ hiɣu laŋhɛzɩyɛ.

20. Ɛzɩma ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩwɩlɩ se ɖɩwɛnɩ ɛsɩmɩyɛ Yehowa kpaɣʋ nɛ kpeɣu yɔɔ?

²⁰ Ðɩwɩlɩɣ se ɖɩwɛnɩ ɛsɩmɩyɛ Yehowa kpaɣʋ nɛ kpeɣu yɔɔ alɩwaatʋ ndʋ ɖɩtɩmɩɣ nɛ ɖɩpɔzʋʋ kpaɣʋ nɛ kpeɣu, ɖɩmʋʋ lɔŋ sɩɣzʋʋ nɛ ɖɩñakɩ pana se ɖɩtaatasɩ labʋ kɩdɛkɛdɩm mbʋ ɖɩɩlaba yɔ. Ye ɖɩkpɛzɩ nɩŋgbanzɩ nzɩ yɔ, ɖɩɖaɣnɩɣ hiɣu laŋhɛzɩyɛ. Payaɣ koobu abalɩñɩnʋ nɔɔyʋ se James, nɛ ɛɛlabɩ kɩdɛkɛdɩm sɔsɔm nabʋyʋ. Ɛyʋsaa se tɔm ndʋ, tɩkɛ toovenim. Ɛyɔɔdaa se: “Alɩwaatʋ ndʋ monkuli man-kɩwɛɛkɩm yɔɔ nɛ meheyi ɛzʋtʋyaa yɔ, pɩlabɩ-m ɛzɩ pakʋsɩ sʋʋtʋ sɔsɔtʋ natʋyʋ ma-hazasɩ yɔɔ yɔ. Manɖaɣnɩ paɣzʋʋ hiɣu maɣzɩm taa laŋhɛzɩyɛ.” Pɩkpazɩɣ-ɖʋ ɖoŋ siŋŋ se ɖɩtɩlɩ se “[Yehowa] ñɔtɩnɩ laŋa wena apɛlaa yɔ, nɛ ɛyakɩ ‘pɩɖɛmwaa’ ñʋʋ”!—Keɣa 33:18.

21. Ɛzɩma ɖɩpɩzɩɣ ɖiyele nɛ Yehowa hɛzɩ ɖa-laŋɩyɛ?

²¹ Kɛdɛzaɣ kɩyakɩŋ wɛɛ nɛ ɩñɔtʋʋnɩ ɩ-ɖɩdɛnɖɛ; pʋyɔɔ lɛ, pɩtʋʋ fɛyɩ se mbʋ pɩkɔŋnɩ nɩɣzɛ yɔ, pɩkaɣ kpaʋ ɖoŋ kpaʋ yɔɔ. Alɩwaatʋ ndʋ ŋwɛɣ nɩɣzɛ taa yɔ, tɩmnɩ Yehowa kpaagbaa nɛ ŋpɔzɩ-ɩ sɩnʋʋ. Kpɛlɩkɩ Bibl camɩyɛ. Kpɛlɩkɩ lɔŋ Hana, Pɔɔlɩ, nɛ Daviid pa-kɩɖaŋ taa. Pɔzɩ ña-Caa weyi ɛwɛ ɛsɔdaa yɔ se ɛsɩnɩ-ŋ nɛ ŋyʋsɩ mbʋ pɩkɔŋnɩ-ŋ nɩɣzɛ yɔ. (Keɣa 138:23) Yele nɛ ɛsɩɣlɩ ña-sʋʋtʋ, kɔzɩ kɔzɩ alɩwaatʋ ndʋ ŋŋsɩŋ mbʋ ɖeyi ɖeyi pɩwɛɛ se ŋla yɔ. Ye ŋlabɩ mbʋ yɔ, ŋpɩzɩɣ nɛ ŋwɛɛ ɛzɩ keɣa maɖʋ weyi ete Yehowa hendu yɔ. Ɛyɔɔdaa se: “Man-kʋñɔmɩŋ kɩlɩ-m nɛ pihuuzuu mɔ-yɔɔ lɛ, ñɔkɔmna nɛ ŋhɛzɩ man-laŋɩyɛ yɔɔ yɔɔ.”—Keɣa 93:19