1. Inki lenda sala nde muntu kukuma ti basusi mpi basusi lenda pusa muntu na kuyindula nki?

KETI nge me kutanaka ti mambu yina salaka nde nge kuma ti basusi ya ngolo? * Mbala ya nkaka nge kumaka ti basusi sambu muntu mosi tubaka to salaka mambu yina pesaka nge mpasi mingi. To sambu na diambu mosi yina nge tubaka to salaka. Mu mbandu, yo lenda vanda nde nge me salaka disumu yo yina nge ke kudiyangisa nde Yehowa ta lolula nge ve ata fioti. Diambu ya mpasi diaka kele nde nge lenda yindula nde sambu nge kele ti basusi mingi, nge kele ve ti lukwikilu mpi nge kele muntu ya mbi. Keti yo kele kieleka?

2. Inki bambandu ya Biblia ke monisa nde kana muntu kele ti basusi yo ke tendula ve nde yandi me konda lukwikilu?

² Beto tadila mwa bambandu na Biblia. Ana, mama ya profete Samuele, vandaka ti lukwikilu ya ngolo. Ata mpidina, yandi kumaka ti basusi ntangu muntu mosi yina vandaka kuzinga ti yandi nzo mosi vandaka kusadila yandi mambu ya mbi. (1 Sam. 1:7) Ntumwa Polo vandaka ti lukwikilu ya ngolo kansi yandi vandaka ti “susi sambu na mabundu yonso.” (2 Bak. 11:28) Ntotila Davidi vandaka mpi ti lukwikilu ya ngolo yo yina Yehowa vandaka kusepela ti yandi mingi. (Bis. 13:22) Ata mpidina, Davidi salaka bifu yina natilaka yandi basusi ya ngolo. (Nk. 38:4) Yehowa lembikaka bantu yai mpi pesaka bo kikesa. Beto tala  malongi yina beto lenda baka na bambandu na bo.

3. Inki mutindu mambu yina bantu ya nkaka ke tuba lenda pesa nge mpasi?

³ Kana bantu ya nkaka ke tubila to ke sadila beto mambu ya mbi, beto lenda kuma ti basusi. Yo lenda sala beto mpasi mingi-mingi kana muntu yina ke sadila beto mambu yina kele nduku to muntu ya dibuta na beto. Beto lenda kudiyangisa sambu kinduku na beto ti muntu yina kele diaka mbote ve. Bantangu ya nkaka muntu yina ke monisa beto mpasi lenda tubila beto mambu kukonda kuyindula mpi yo lenda pesa beto mpasi mingi. (Bing. 12:18) To muntu lenda tuba mambu ya mbi na luzolo yonso kaka sambu na kupesa beto mpasi. Mpangi-nkento mosi ya leke kutanaka ti mambu yai. Yandi ke tuba nde: “Mwa bamvula me luta, nduku na mono sonikaka mambu ya luvunu sambu na mono na Internet. Yo pesaka mono mpasi mingi. Mono bakisaka ve sambu na nki yandi salaka mpidina.” Kana nduku to muntu ya dibuta me sadila nge mambu ya mbi, mbandu ya Ana lenda sadisa nge mingi.

4. Inki bampasi Ana kutanaka ti yo?

⁴ Ana kutanaka ti mambu ya mpasi. Bamvula mingi, yandi vandaka kubuta ve. (1 Sam. 1:2) Na Izraele ya ntama, kana nkento ke buta ve bo vandaka kutuba nde Nzambi me singa yandi. Yo yina, Ana vandaka kuwa nsoni. (Kuy. 30:1, 2) Bakala na yandi kwelaka nkento ya nkaka Penina yina butilaka yandi bana mpi diambu yai pesaka diaka Ana mpasi mingi. Penina vandaka kuwila mbanda na yandi Ana kimpala mpi yandi ‘vandaka kusosila Ana mingi sambu na kuyangisa yandi.’ (1 Sam. 1:6) Ntete, Ana vandaka kudiyangisa mingi sambu yandi vandaka kubuta ve. Yandi waka mpasi mingi yo yina ‘yandi vandaka kudila mpi kudia ve.’ Yandi “vandaka kudiyangisa mingi kibeni.” (1 Sam. 1:7, 10) Inki mutindu Ana bakaka kikesa?

5. Inki mutindu kisambu sadisaka Ana?

⁵ Ana songaka Yehowa mambu yonso yina vandaka kuyangisa yandi. Na nima ya kusamba, yandi songaka Eli nganga-nzambi ya nene nde yandi kele na mpasi ya ngolo. Yo yina Eli songaka yandi nde: “Kwenda na ngemba, mpi bika nde Nzambi ya Izraele kupesa nge kima yina nge me lomba yandi.” Inki mbuma yo butaka? Ana “kwendaka mpi diaka, mpi luse na  yandi vandaka diaka ve mawa-mawa.” (1 Sam. 1:17, 18) Kisambu sadisaka Ana na kuvutukila kiese na yandi.

6. Inki malongi beto ke baka na mbandu ya Ana mpi Bafilipi 4:6, 7 ke longa beto nki na yina me tala kisambu?

⁶ Kiese na beto lenda vutuka diaka kana beto ke kwamina na kisambu. Ana sambaka ntangu ya nda sambu na kuzabisa Tata na yandi ya zulu mambu yina vandaka kuyangisa yandi. (1 Sam. 1:12) Beto mpi lenda baka ntangu ya kusamba Yehowa sambu na kuzabisa yandi basusi na beto, mambu yina ke pesa beto boma mpi bifu na beto. Yo ke lomba ve kaka nde bisambu na beto kuvanda ya kuyidika mbote-mbote. Bantangu ya nkaka beto lenda dila ntangu beto ke zabisa Yehowa basusi na beto. Ata mpidina, Yehowa ta widikila beto na dikebi yonso. Katula kusamba sambu na mambu yina ke yangisa beto, beto fwete sadila mpi ndongisila yina kele na Bafilipi 4:6, 7. (Tanga.) Polo me monisa pwelele nde beto fwete salaka bisambu ya kupesa matondo. Beto kele ti bikuma mingi ya kupesa Yehowa matondo. Mu mbandu, beto lenda pesa yandi matondo sambu na dikabu ya luzingu, bima yina yandi me salaka, zola na yandi ya kwikama mpi luzingu ya kitoko yina yandi ke bumbila beto na bilumbu ke kwisa. Inki dilongi ya nkaka beto lenda baka na mbandu ya Ana?

7. Inki Ana ti bakala na yandi vandaka kusala mbala na mbala?

⁷ Ata Ana kutanaka ti bampasi, yandi vandaka kukwenda mbala na mbala na shilo ti bakala na yandi sambu na kusambila Yehowa. (1 Sam. 1:1-5) Kuna na nzo-tenta, nganga-nzambi ya nene Eli songaka yandi nde yandi ke ndima nde Yehowa ta pesa mvutu na kisambu na yandi mpi yo pesaka Ana kikesa.—1 Sam. 1:9, 17.

8. Inki mutindu balukutakanu ke sadisaka beto? Tendula.

⁸ Kiese na beto lenda vutuka diaka kana beto ke kwenda mbala na mbala na balukutakanu. Na ntwala ya kuyantika balukutakanu, beto ke sambaka mpi mbala mingi beto ke lombaka mpeve santu ya Nzambi. Ngemba kele kikalulu ya mbuma ya mpeve. (Bag. 5:22) Kana beto ke kwenda na balukutakanu ata beto kele na basusi, beto ta pesa Yehowa mpi bampangi na beto dibaku ya kupesa beto kikesa mpi ya kusadisa beto na kuvanda ti ngemba ya mabanza mpi ya ntima. Yehowa ke pesaka beto kikesa na nzila ya balukutakanu mpi ya kisambu. (Baeb. 10:24, 25) Beto tala dilongi ya nkaka yina beto lenda baka na mbandu ya Ana.

9. Inki sobaka ve na mambu ya mpasi yina Ana kutanaka ti yo kansi nki sadisaka yandi?

⁹ Diambu yina vandaka kupesa Ana basusi manaka ve na mbala mosi. Ntangu yandi katukaka na nzo-tenta mpi vutukaka na nzo, yandi landaka kuzinga nzo mosi ti Penina. Biblia ke tuba ve nde Penina sobaka. Ntembe kele ve nde Ana landaka kukanga ntima na mambu ya mbi yina mbanda na yandi landaka kutubila yandi. Kansi, Ana taninaka ngemba ya ntima. Na nima ya kusonga Yehowa mambu yonso yina vandaka kupesa yandi mpasi, Ana kudiyangisaka diaka ve mingi. Yandi bikaka nde Yehowa kulembika mpi kupesa yandi kikesa. Ntangu fioti na nima, Yehowa pesaka mvutu na kisambu ya Ana mpi yandi butaka.—1 Sam. 1:19, 20; 2:21.

10. Mbandu ya Ana ke longa beto nki?

¹⁰ Kiese na beto lenda vutuka diaka ata diambu yina ke sala nde beto vanda na basusi kele kaka. Ata beto ke samba mingi kibeni mpi ke kwenda mbala na mbala na balukutakanu, mambu ya nkaka ya mpasi yina beto ke kutana ti yo ta mana ve nswalu. Mbandu ya Ana ke longa beto nde, ata kima mosi ve ta kanga Yehowa nzila ya kulembika bantima na beto yina kele na mawa. Yehowa ta vila beto ve ata fioti mpi nsuka-nsuka yandi ta sakumuna beto kana beto ke bikala ya kwikama.—Baeb. 11:6.

11. Sambu na nki Polo vandaka ti basusi?

¹¹ Polo vandaka ti mambu mingi yina vandaka kupesa yandi basusi. Mu mbandu sambu yandi vandaka kuzola bampangi mingi, bampasi na bo vandaka kuyangisa yandi mingi. (2 Bak. 2:4; 11:28) Ntangu Polo vandaka kusala kisalu na yandi, bantu mingi vandaka kutelemina yandi, kubula yandi mpi tulaka yandi na boloko. Yandi kutanaka mpi ti mambu yina yangisaka yandi mingi mu mbandu “kuzinga ti bima fioti.” (Bafil. 4:12) Yandi salaka bisumbula kiteso ya tatu na maswa, yo ke monana nde yandi kumaka kuwa boma ntangu yandi vandaka kusala banzietelo na maswa. (2 Bak. 11:23-27) Inki sadisaka Polo na bampasi yina yandi kutanaka ti yo?

12. Inki lembikaka basusi ya Polo?

¹² Polo vandaka kudiyangisa sambu na bampasi yina bampangi vandaka kukutana ti yo kansi yandi sosaka ve kusadisa bo yonso yandi mosi. Polo zabaka nde yandi ta kuka ve kusala mambu yonso. Yandi lombaka bampangi ya nkaka na kusadisa mabundu. Mu mbandu, yandi pesaka mukumba na babakala yina bampangi vandaka kutudila ntima, mu mbandu Timoteo mpi Tito. Ntembe kele ve nde kisalu yina bampangi yai salaka sadisaka mingi mpi yo lembikaka basusi ya Polo.—Bafil. 2:19, 20; Tito 1:1, 4, 5.

13. Inki mutindu bankuluntu lenda landa mbandu ya Polo?

¹³ Lomba bampangi na kusadisa nge. Bonso Polo, bankuluntu mingi bubu yai ke kudiyangisa sambu na bampasi yina bampangi ke kutana ti yo. Kansi nkuluntu mosi ta kuka ve kusala mambu yonso yandi mosi. Kudikulumusa ta sadisa yandi na kukabula mikumba ti bampangi ya nkaka mpi na kupesa baleke formasio sambu bo tanina mameme ya Nzambi.—2 Tim. 2:2.

14. Polo waka ve nsoni ya kusala nki mpi mbandu na yandi ke longa beto nki?

¹⁴ Ndima nde bantu ya nkaka kupesa nge kikesa. Polo vandaka muntu ya kudikulumusa, yandi lombaka nde bampangi kupesa yandi kikesa, yo yina banduku pesaka yandi kikesa. Yo kele pwelele nde yandi waka ve nsoni nde bantu ta yindula nde yandi kele ve ngolo kana yandi ndima nde bankaka kupesa yandi kikesa. Polo sonikilaka Filemoni nde: “Mono waka kiese mingi mpi mono bakaka kikesa mingi ntangu mono waka nsangu ya zola na nge.” (Film. 7) Polo tangaka bazina ya banduku na yandi mingi ya kisalu yina pesaka yandi kikesa kibeni na bantangu ya mpasi. (Bakol. 4:7-11) Kana  beto ke ndima na kudikulumusa yonso nde bantu kupesa beto kikesa, bampangi ta vanda na kiese ya kusadisa beto.

15. Inki Polo salaka ntangu yandi kutanaka ti mambu ya mpasi?

¹⁵ Tula ntima na mambu yina kele na Ndinga ya Nzambi. Polo zabaka nde Ndinga ya Nzambi ta pesa yandi kikesa. (Bar. 15:4) Yandi zabaka mpi nde yo ta pesa yandi mayele ya kunwana ti konso mpasi yina. (2 Tim. 3:15, 16) Ntangu Polo vandaka na boloko na Roma na mbala ya zole, yandi bakisaka nde lufwa na yandi kumaka pene. Ntangu yandi kutanaka ti mambu yai ya mpasi, nki Polo salaka? Yandi lombaka Timoteo na kunatila yandi nswalu “barulo.” (2 Tim. 4:6, 7, 9, 13) Sambu na nki? Mbala ya nkaka Polo vandaka kusadila Masonuku ya Kiebreo sambu na lutangu na yandi ya Biblia. Kana beto ke longuka Ndinga ya Nzambi mbala na mbala na mbandu ya Polo, Yehowa ta sadila mambu yina kele na Biblia sambu na kulembika beto ata beto ke kutana ti bampasi ya ngolo.

16. Inki mutindu Davidi kudiwaka ntangu yandi salaka disumu ya nene?

¹⁶ Kansansa ya Davidi vandaka kuyangisa yandi mingi sambu na mambu ya mbi yina yandi salaka. Yandi salaka bizumba ti Bat-sheba, yandi fwaka bakala ya Bat-sheba mpi na nima yandi sosaka kubumba mambu ya mbi yina yandi salaka. (2 Sam. 12:9) Na luyantiku, Davidi tulaka ve dikebi na kansansa yina vandaka kuyangisa yandi. Yo salaka nde yandi kuma kuniokwama na kimpeve, na mabanza mpi na nitu. (Nk. 32:3, 4) Inki sadisaka Davidi na kununga basusi ya mambu ya mbi yina yandi salaka mpi nki lenda sadisa beto kana beto me sala disumu ya nene?

17. Inki mutindu Nkunga 51:1-4 ke monisa nde Davidi balulaka ntima na masonga yonso?

¹⁷ Samba sambu Nzambi kulolula nge. Nsuka-nsuka Davidi sambaka Yehowa. Yandi balulaka ntima na masonga yonso mpi tubaka masumu na yandi. (Tanga Nkunga 51:1-4.) Yo sadisaka yandi na kuzwa ngemba ya mabanza mpi na kuvanda na kiese! (Nk. 32:1, 2, 4, 5) Kana nge me sala disumu ya nene, kubumba yo ve. Zabisa Yehowa disumu na nge. Nge ta kudiyangisa diaka ve mingi sambu na yo mpi nge ta yantika kuwa ngemba ya mabanza. Kansi kana nge ke zola kuvutula kinduku na nge ti Yehowa, nge fwete sala diambu ya nkaka.

18. Inki mutindu Davidi tadilaka ndola yina bo pesaka yandi?

 ¹⁸ Ndima ndola. Ntangu Yehowa tindaka profete Natani na kusonga Davidi disumu na yandi, Davidi sosaka ve kupesa bikuma to kutuba nde yo vandaka ve disumu ya nene. Mbala mosi yandi ndimaka disumu yina yandi sadilaka bakala ya Bat-sheba mpi mingi-mingi Yehowa. Davidi ndimaka ndola yina Yehowa pesaka yandi mpi Yehowa lolulaka yandi. (2 Sam. 12:10-14) Kana beto me sala disumu ya nene, beto fwete zabisa yo bankuluntu yina Yehowa me tulaka sambu na kutanina beto. (Yak. 5:14, 15) Beto fwete sosa ve kudinungisa. Kana beto me ndima ndola yina bo me pesa beto mpi beto me zitisa yo, beto ta zwa nswalu ngemba ya mabanza mpi kiese.

19. Inki lukanu beto fwete baka?

¹⁹ Baka lukanu ya kuvutukila ve masumu yina nge me salaka. Ntotila Davidi zabaka nde sambu yandi vutukila ve masumu yina yandi salaka, yandi fwete lomba Yehowa na kusadisa yandi. (Nk. 51:7, 10, 12) Ntangu Yehowa lolulaka Davidi, Davidi bakaka lukanu ya kuvutukila diaka ve masumu yina yandi salaka. Yo yina, yandi kumaka diaka ti ngemba ya mingi ya mabanza.

20. Inki mutindu beto ke monisaka nde beto ke bakisaka mfunu ya ndolula ya Yehowa?

²⁰ Beto ke monisaka nde beto ke bakisaka mfunu ya ndolula ya Yehowa ntangu beto ke sambaka sambu Yehowa kulolula beto, ke ndima ndola mpi ke sala ngolo sambu na kuvutukila ve mambu ya mbi yina beto salaka. Kana beto sala mambu yai, beto ta zwa ngemba ya mabanza. Mpangi James yina salaka disumu ya nene monaka kieleka ya diambu yai. Yandi tubaka nde: “Ntangu mono zabisaka bankuluntu disumu yina mono salaka, mono waka bonso nde bo katulaka mono kizitu yina mono vandaka ti yo. Mono zwaka ngemba ya mabanza.” Beto kele na kiese sambu beto me zaba nde “Yehowa kele pene-pene ya bantu yina kele na mawa; yandi ke gulusaka bantu yina ke niokwama na mabanza.”—Nk. 34:18.

21. Inki mutindu beto lenda bika nde Yehowa kulembika beto?

²¹ Mutindu nsuka me kuma pene-pene, mambu mingi ta natila beto basusi ya ngolo. Kana beto me kuma ti basusi, beto fwete samba Yehowa nswalu sambu na kusosa lusadisu. Beto fwete longuka Biblia mbote-mbote mpi kulanda mbandu ya Ana, Polo mpi Davidi. Samba Tata na nge ya zulu mbala na mbala sambu yandi sadisa nge na kubakisa mambu yina ke sala nde nge kuma ti basusi. (Nk. 139:23) Songa Yehowa mambu yonso yina ke yangisa nge, mingi-mingi yina nge ke kuka ve kuyidika nge mosi to kuyala. Kana nge sala mutindu yina, nge ta vanda bonso muyimbi-bankunga yina yimbilaka Yehowa nde: “Ntangu basusi lutilaka mono, nge pesaka mono kikesa mpi nge lembikaka mono.”—Nk. 94:19.