1. Nĩ kĩĩ kĩngĩtũma tũkorũo tũrĩ na mĩtangĩko, na ũndũ ũcio ũngĩtũma twambĩrĩrie gwĩciria atĩa?

HIHI nĩ ũrĩ wakorũo ũgĩtangĩka nĩ ũndũ wa ũndũ mũna? * No gũkorũo ũratangĩka nĩ ũndũ wa andũ angĩ gũkorũo moigĩte kana mageka ũndũ wa gũgũtuurithia. Ningĩ no gũkorũo ũratangĩka nĩ ũndũ wa ũndũ uugĩte kana ũgeka. Kwa ngerekano, no gũkorũo nĩ harĩ ihĩtia wekire, na nĩ ũtangĩkaga nĩ ũndũ wa kuona ta Jehova atangĩkuohera. Gũthũkia mũno, no gũkorũo wĩciragia atĩ gũkorũo na mĩtangĩko mĩingĩ kũronania atĩ ndũrĩ na wĩtĩkio na kwoguo ũrĩ mũndũ mũũru. No hihi ũguo nĩguo kũrĩ?

2. Nĩ ngerekano irĩkũ irĩ thĩinĩ wa Bibilia ironania atĩ gũkorũo na mĩtangĩko ti kuonania atĩ mũndũ ndarĩ na wĩtĩkio?

² Rekei twĩcirie ũhoro wĩgiĩ ngerekano cigana ũna kuuma Bibilia-inĩ. Hana, ũrĩa wacokire gũtuĩka nyina wa mũnabii Samueli aarĩ mũtumia warĩ na wĩtĩkio mũnene. O na kũrĩ ũguo, nĩ aagĩire na mĩtangĩko mĩingĩ rĩrĩa eekirũo maũndũ matarĩ mega nĩ mũndũ wa famĩlĩ yao. (1 Sam. 1:7) O na mũtũmwo Paulo aarĩ na wĩtĩkio mũrũmu, no nĩ ‘aatangĩka mũno nĩ ũndũ wa ciũngano ciothe.’ (2 Kor. 11:28) Nake Mũthamaki Daudi aarĩ na wĩtĩkio mũrũmu, nginya Jehova akĩmwenda mũno. (Atũm. 13:22) O na kũrĩ ũguo, Daudi nĩ eekire mahĩtia marĩa maatũmire akorũo na mĩtangĩko mĩingĩ mũno. (Thab. 38:4) Jehova nĩ oomĩrĩirie na akĩhooreria ndungata icio ciake. Rekei  tuone maũndũ marĩa tũngĩĩruta kuumana na cionereria ciao.

3. Nĩkĩ no tũigue tũrĩ na mĩtangĩko rĩrĩa mũndũ ũngĩ aria maũndũ ma gũtũtuurithia?

³ Rĩrĩa twarĩrio ũũru kana twekwo maũndũ matarĩ mega, no tũigue tũrĩ na mĩtangĩko. Ũndũ ũcio no ũkorũo ũrĩ mũũru o na makĩria angĩkorũo ũrĩa ũtũtuurithĩtie nĩ mũrata witũ wa hakuhĩ kana mũndũ wa famĩlĩ itũ. No tũtangĩke nĩ ũndũ wa gwĩciria atĩ ũrata witũ na mũndũ ũcio nĩ ũgũthira. Rĩmwe na rĩmwe mũndũ no atũtuurithie na njĩra ya kwaria atecirĩtie, na ũndũ ũcio ũtũme tũigue ta arĩ gũthecwo twathecwo na rũhiũ rwa njora. (Thim. 12:18) Rĩngĩ narĩo, mũndũ no atwarĩrie ũũru akĩendaga nĩguo atũtuurithie. Mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe mwĩthĩ nĩ aacemanirie na ũndũ ta ũcio. Ooigire ũũ: “Mĩaka ĩigana ũna mĩhĩtũku, mũndũ ũmwe warĩ mũrata wakwa nĩ aambĩrĩirie gũtheremia ũhoro wa maheeni ũnjĩgiĩ Intaneti-inĩ. Ndaiguaga hĩtĩirio na ndĩna mĩtangĩko. Ndiataũkagĩrũo kĩrĩa gĩatũmaga mũrata ta ũcio ndehokete anduurithie.” Angĩkorũo nĩ ũhĩtĩirio nĩ mũrata wa hakuhĩ kana mũndũ wa famĩlĩ yanyu, no wĩrute maũndũ maingĩ kuumana na Hana.

4. Hana aahiũranagia na mathĩna marĩkũ maritũ?

⁴ Hana nĩ aabataraga kũhiũrania na mathĩna maritũ. Nĩ aaikarire mĩaka mĩingĩ atekũgĩa ciana. (1 Sam. 1:2) Kũringana na ũndũire wa Aisiraeli, mũtumia ũtaragĩa ciana oonekaga ta arĩ na kĩrumi. Ũndũ ũcio nĩ warehagĩra Hana gĩconoko. (Kĩam. 30:1, 2) Ũndũ ũrĩa watũmaga ũtũũro wa Hana ũritũhe o na makĩria, nĩ atĩ mũthuri wake nĩ aarĩ na mũtumia ũngĩ wetagwo Penina na nĩ aagĩaga ciana. Penina oonaga Hana atariĩ ta thũ yake, na “aaikaraga akĩmũnyũrũragia nĩguo amũtuurithie.” (1 Sam. 1:6) Kĩambĩrĩria-inĩ, ũndũ ũcio nĩ watũmaga Hana akorũo na kĩeha mũno. Aarakaraga “nginya akarĩra na akaga kũrĩa irio.” Aarĩ “na marũrũ maingĩ mũno” ngoro-inĩ. (1 Sam. 1:7, 10) Hana oomĩrĩirio na njĩra ĩrĩkũ?

5. Mahoya maateithirie Hana na njĩra ĩrĩkũ?

⁵ Hana nĩ aaitũrũrĩire Jehova ngoro yake kũgerera mahoya. Thutha wa kũhoya, nĩ aataarĩirie Eli Mũthĩnjĩri-Ngai Ũrĩa Mũnene maũndũ marĩa maamũtangaga. Eli aamwĩrire ũũ: “Thiĩ na thayũ, na Ngai wa Isiraeli arohingia ũndũ ũrĩa wamũhoya.” Gwacokire gũgĩthiĩ atĩa? Hana “agĩĩthiĩra na akĩrĩa irio, na ndaacokire gũtuka gĩthiithi rĩngĩ.” (1 Sam. 1:17, 18) Mahoya nĩ maateithirie Hana gũcokwo nĩ thayũ.

6. Nĩ maũndũ marĩkũ megiĩ mahoya tũngĩĩruta kuumana na Hana na kuuma kũrĩ Afilipi 4:6, 7?

 ⁶ No tũcokwo nĩ thayũ tũngĩthiĩ na mbere kũhoya. Hana nĩ aahũthĩrire ihinda iraihu akĩaria na Ithe wa igũrũ. (1 Sam. 1:12) O na ithuĩ no twaranagĩrie na Jehova na njĩra ndaihu, tũkamwĩra ũhoro wĩgiĩ maũndũ marĩa maratũma tũgĩe na mĩtangĩko, guoya, na mawathe maitũ. To mũhaka mahoya maitũ makorũo magemetio kana tũhote kwaria tũthĩrĩrĩkĩte na njĩra njega. Rĩmwe na rĩmwe o na no twĩkore tũkĩrĩra tũkĩra Jehova maũndũ marĩa maratũtanga. O na kũngĩthiĩ ũguo, Jehova ndangĩnoga nĩ gũtũthikĩrĩria. Makĩria ma kũhoya nĩ ũndũ wa mathĩna maitũ, nĩ twagĩrĩirũo kũririkana ũtaaro ũrĩa ũkoragwo thĩinĩ wa Afilipi 4:6, 7. (Thoma.) Paulo nĩ aagwetire ĩmwe kwa ĩmwe atĩ nĩ twagĩrĩirũo kũhoya mahoya ma gũcokia ngatho. Tũrĩ na maũndũ maingĩ mũno mangĩtũma tũcokerie Jehova ngatho. Kwa ngerekano, no tũmũcokerie ngatho nĩ ũndũ wa kĩheo kĩa muoyo, ũũmbi wake, wendo wake mwĩhokeku, na nĩ ũndũ wa kĩĩrĩgĩrĩro kĩega kĩrĩa atũheete. Nĩ ũndũ ũrĩkũ ũngĩ tũngĩĩruta kuuma kũrĩ Hana?

7. Nĩ ũndũ ũrĩkũ Hana na mũthuri wake meekaga?

⁷ O na Hana arĩ na mathĩna macio, ndaagaga gũthiĩ Shilo marĩ na mũthuri wake gũthathaiya Jehova. (1 Sam. 1:1-5) Hana arĩ thĩinĩ wa gĩikaro kĩrĩa kĩamũre, Eli Mũthĩnjĩri-Ngai Ũrĩa Mũnene nĩ aamwĩrire atĩ nĩ eerĩgagĩrĩra atĩ Jehova nĩ egũcokia mahoya make, na ũndũ ũcio nĩ wamwĩkĩrire ngoro.—1 Sam. 1:9, 17.

8. Mĩcemanio ĩngĩtũteithia atĩa? Taarĩria.

⁸ No tũcokwo nĩ thayũ tũngĩthiĩ na mbere gũthiĩ mĩcemanio ya kĩũngano. Kaingĩ mĩcemanio-inĩ itũ mahoya-inĩ ma kwambĩrĩria nĩ tũhoyaga Jehova roho wake ũkorũo hamwe na ithuĩ. Thayũ nĩ maciaro mamwe ma roho ũcio wake. (Gal. 5:22) Rĩrĩa twathiĩ mĩcemanio o na tũrĩ na mĩtangĩko, nĩ tũheaga Jehova o hamwe na aarĩ na ariũ a Ithe witũ mweke wa gũtwĩkĩra ngoro na gũtũteithia gũcokwo nĩ thayũ wa ngoro na meciria. Mahoya na mĩcemanio nĩ njĩra cia bata Jehova ahũthagĩra gũtũhooreria. (Ahib. 10:24, 25) Rekei rĩu twarĩrĩrie ũndũ ũngĩ tũngĩĩruta kuumana na Hana.

9. Nĩ ũndũ ũrĩkũ ũtaacenjirie harĩ Hana, no nĩ kĩĩ kĩamũteithirie?

⁹ Ũndũ ũrĩa watũmaga Hana atangĩke ndwathirire o rĩo. Hana oima gũthathaiya Jehova thĩinĩ wa gĩikaro kĩrĩa kĩamũre, aacokaga o mũciĩ ũrĩa maaikaraga na Penina. Gũtirĩ handũ Bibilia yonanagia atĩ Penina nĩ aacenjirie mwerekera wake. Kwoguo no kũhoteke Hana nĩ aabatarire gũthiĩ na mbere gũkirĩrĩria ciugo cia gũtuurithia cia Penina. O na kũrĩ ũguo, Hana nĩ aahotire gũcokwo nĩ thayũ wake wa ngoro na kũũtũũria. Ririkana atĩ, Hana aikĩria Jehova mĩtangĩko yake nĩ aahotire kũhoorera. Nĩ aaheire Jehova mweke wa kũmũũmĩrĩria na kũmũhooreria. Thutha ũcio, Jehova nĩ aacokirie mahoya make na akĩgĩa ciana.—1 Sam. 1:19, 20; 2:21.

10. Tũreruta atĩa kuumana na kĩonereria kĩa Hana?

¹⁰ No tũcokwo nĩ thayũ o na ũndũ ũrĩa ũratũtanga ũngĩaga gũthira. O na tũngĩhoya biũ na tũthiĩ mĩcemanio tũtegũtĩrĩria, mathĩna mamwe no mage gũthira. O na kũrĩ ũguo, ngerekano ya Hana ĩratũruta atĩ gũtirĩ ũndũ ũngĩgirĩrĩria Jehova kũhooreria ngoro citũ. Jehova ndangĩriganĩrũo nĩ ithuĩ na ihinda rĩrĩa rĩagĩrĩire rĩakinya nĩ agaatũrathima nĩ ũndũ wa wĩhokeku witũ.—Ahib. 11:6.

11. Nĩ maũndũ marĩkũ maatũmaga Paulo atangĩke?

¹¹ Nĩ kũrĩ maũndũ maingĩ mangĩatũmire Paulo akorũo na mĩtangĩko. Kwa ngerekano, nĩ aatangĩkaga meciria-inĩ nĩ ũndũ wa kuona mathĩna ma aarĩ na ariũ a Ithe witũ tondũ nĩ  aamendete. (2 Kor. 2:4; 11:28) Akĩhunjia nĩ aahiũranagia na andũ maamũkararagia, arĩa maamũhũũraga na makamũikia njera. Ningĩ nĩ aabataraga gũkirĩrĩria maũndũ marĩa maatũmaga akorũo na mĩtangĩko, ta gũkorũo ‘atarĩ na indo nyingĩ.’ (Afil. 4:12) Ningĩ no kũhoteke nĩ aaiguaga arĩ na mĩtangĩko agĩthiĩ na meri, tondũ nĩ aathũkĩirũo nĩ meri maita matanyihĩire matatũ ũtũũro-inĩ wake. (2 Kor. 11:23-27) Paulo aahiũranirie na mĩtangĩko ĩyo atĩa?

12. Nĩ kĩĩ gĩateithagia Paulo kũnyihanyihĩrũo nĩ mĩtangĩko?

¹² O na gũtuĩka Paulo nĩ aaiguaga agĩtangĩka nĩ ũndũ wa mathĩna marĩa aarĩ na ariũ a Ithe witũ maacemanagia namo, ndaageririe kũhiũrania na mathĩna macio mothe arĩ wiki. Nĩ aamenyaga atĩ ndangĩhota kũhingia maũndũ mothe arĩ wiki. Nĩ ũndũ ũcio, nĩ eeraga andũ angĩ mamũteithie kũrũmbũiya andũ thĩinĩ wa kĩũngano. Kwa ngerekano, nĩ eehokeire arũme ehokeku ta Timotheo na Tito maũndũ maingĩ. No mũhaka akorũo wĩra ũrĩa ariũ a Ithe witũ acio maarutaga nĩ watũmaga Paulo anyihanyihĩrũo nĩ mĩtangĩko.—Afil. 2:19, 20; Tit. 1:1, 4, 5.

13. Athuri a kĩũngano mangĩĩgerekania na Paulo atĩa?

¹³ Ĩraga arĩa angĩ magũteithie. O ta Paulo, athuri aingĩ a kĩũngano nĩ matangĩkaga nĩ ũndũ wa aarĩ na ariũ a Ithe witũ arĩa maracemania na magerio. No mũthuri ũmwe wa kĩũngano ndangĩhota gũteithia andũ othe thĩinĩ wa kĩũngano. Wĩnyihia nĩ ũrĩmũteithagia kũmenya atĩ ndangĩhota gũkuua mũrigo ũcio arĩ wiki, na kwoguo akera arũme angĩ arĩa magĩrĩire mamũteithie na akamenyeria arũme ethĩ kũrũmbũiya rũũru rwa Ngai.—2 Tim. 2:2.

14. Nĩ ũndũ ũrĩkũ Paulo ateetigagĩra, na tũngĩĩruta atĩa kuumana na kĩonereria gĩake?

¹⁴ Ĩtĩkagĩra atĩ nĩ ũrabatara kũũmĩrĩrio. Tondũ Paulo aarĩ mwĩnyihia, nĩ aamenyaga atĩ nĩ aabataraga kũũmĩrĩrio nĩ arata ake. Ndeetigagĩra atĩ andũ arĩa angĩ nĩ mekuona ta atarĩ na hinya nĩ ũndũ wa gwĩtĩkĩra kũũmĩrĩrio nĩ arata ake. Ooigire ũũ akĩandĩkĩra Filemona: “Nĩ ndakenire na ngĩũmĩrĩrio mũno ndaigua ũhoro wa wendo waku.” (Filem. 7) Paulo nĩ aagwetire andũ angĩ maathathayagia Jehova, arĩa maamwĩkĩraga ngoro mũno rĩrĩa aakoragwo na mĩtangĩko. (Kol. 4:7-11) Tũngĩtĩkĩra tũrĩ na wĩnyihia atĩ nĩ tũrabatara kũũmĩrĩrio, aarĩ na ariũ a Ithe witũ nĩ marĩtũheaga ũteithio ũrĩa tũrabatara meyendeire.

15. Nĩ kĩĩ kĩomagĩrĩria Paulo rĩrĩa aacemanagia na maũndũ maritũ?

¹⁵ Wĩhokage Kiugo kĩa Ngai. Paulo nĩ aamenyaga atĩ Maandĩko nĩ mangĩamũmĩrĩirie.  (Rom. 15:4) Ningĩ nĩ mangĩamũheire ũũgĩ wa kũhiũrania na igerio o rĩothe. (2 Tim. 3:15, 16) Rĩrĩa Paulo oohetwo rita rĩa kerĩ Roma, nĩ aamenyaga atĩ aarĩ hakuhĩ gũkua. Hihi Paulo eekire atĩa rĩrĩa aageragĩra ũndũ ũcio mũritũ? Eerire Timotheo athiĩ kũrĩ we na ihenya na amũrehere “ikũnjo.” (2 Tim. 4:6, 7, 9, 13) Aamwĩrire ũguo nĩkĩ? Tondũ no kũhoteke ikũnjo icio ciarĩ icunjĩ cia Maandĩko ma Kĩhibirania marĩa Paulo angĩahũthĩrire hĩndĩ ya wĩruti wake wa Bibilia. Tũngĩĩgerekania na Paulo na njĩra ya kwĩrutaga Kiugo kĩa Ngai hingo ciothe, Jehova nĩ arĩhũthagĩra Maandĩko gũtũhooreria gũtekũmakania nĩ magerio marĩkũ tũracemania namo.

16. Nĩ kĩĩ gĩatũmaga Daudi atangĩke?

¹⁶ Daudi nĩ eekĩte maũndũ maatũmaga athumbũrũo nĩ thamiri yake. Nĩ eekĩte ũtharia marĩ na Bathi-sheba, akĩbanga ũrĩa mũthuri wake ekũũragwo, na akĩgeria kũhithĩrĩra mehia macio make kwa ihinda. (2 Sam. 12:9) Kĩambĩrĩria-inĩ, Daudi ndaathĩkĩire thamiri yake. Ũndũ ũcio watũmire ahinyĩrĩrĩke kĩĩroho, kĩĩmeciria, na kĩĩmwĩrĩ. (Thab. 32:3, 4) Nĩ kĩĩ gĩateithirie Daudi kũhiũrania na mĩtangĩko ĩyo eereheire, na nĩ kĩĩ kĩngĩtũteithia tũngĩka mehia maritũ?

17. Ciugo iria irĩ thĩinĩ wa Thaburi 51:1-4, cionanagia na njĩra ĩrĩkũ atĩ Daudi nĩ eerirĩte kuuma ngoro?

¹⁷ Hoyaga Jehova akuohere. Mũthia-inĩ, Daudi nĩ aarĩirie Jehova kũgerera mahoya. Tondũ nĩ eerirĩte kuuma ngoro, nĩ ooimbũrĩire Jehova mehia marĩa mothe eekĩte. (Thoma Thaburi 51:1-4.) Ũndũ ũcio nĩ watũmire ahoorere na agĩe na gĩkeno rĩngĩ. (Thab. 32:1, 2, 4, 5) Ũngĩgeeka mehia maritũ, ndũkanagerie kũhithĩrĩra mehia macio. Handũ ha ũguo, umbũrĩra Jehova mehia macio kũgerera mahoya. Weka ũguo, nĩ ũkaaigua ũhooreire nĩ ũndũ wa kwĩyehereria mĩtangĩko ĩrĩa ĩrehagwo nĩ thamiri ĩrĩ na ũcuke. No nĩguo ũcokie ũrata waku na Jehova rĩngĩ, nĩ ũrabatara gwĩka ũndũ ũngĩ makĩria ma kũhoya.

18. Daudi eekire atĩa arũngwo?

¹⁸ Ĩtĩkagĩra kũrũngwo. Rĩrĩa Jehova aatũmire mũnabii Nathani kuonia Daudi mehia make, Daudi ndageririe gwĩtetera kana kũhũthia mehia macio eekĩte. Eetĩkĩrire o rĩo atĩ nĩ aahĩtĩirie mũthuri wa Bathi-sheba, na makĩria Jehova. Daudi nĩ eetĩkĩrire kũrũngwo nĩ Jehova na Jehova akĩmuohera. (2 Sam. 12:10-14) Angĩkorũo nĩ twĩkĩte ihĩtia iritũ, nĩ twagĩrĩirũo kwaria  na arĩa Jehova amũrĩte marĩ arĩithi aitũ. (Jak. 5:14, 15) Ningĩ, tũtiagĩrĩirũo gwĩtetera. O ũrĩa tũgwĩtĩkĩra na ihenya na tũhũthĩre ũtaaro ũrĩa twaheo, noguo tũgũcokwo nĩ thayũ na gĩkeno na ihenya.

19. Twagĩrĩirũo gũtua itua rĩrĩkũ?

¹⁹ Tua itua rĩa kwaga gũcokera mehia rĩngĩ. Mũthamaki Daudi nĩ aamenyaga atĩ nĩ aabataraga ũteithio wa Jehova nĩguo ndagacokere mehia rĩngĩ. (Thab. 51:7, 10, 12) Thutha wa Daudi kuoherũo mehia nĩ Jehova, nĩ aatuire itua rĩa gwĩthema merirĩria moru. Ũndũ ũcio nĩ watũmire acokwo nĩ thayũ wa ngoro.

20. Tũngĩonania atĩa atĩ nĩ tũcokagia ngatho nĩ ũndũ wa kuoherũo nĩ Jehova?

²⁰ Tuonanagia atĩ nĩ tũcokagia ngatho nĩ ũndũ wa kuoherũo nĩ Jehova rĩrĩa twamũhoya atuohere, twetĩkĩra kũrũngwo, na twerutanĩria kwaga gũcokera mehia rĩngĩ. Rĩrĩa tweka maũndũ macio nĩ tũcokagwo nĩ thayũ wa ngoro. Mũrũ wa Ithe witũ ũmwe wĩtagwo James ũrĩa wekire mehia maritũ, nĩ eeyoneire ũndũ ũcio. Ooigire ũũ: “Rĩrĩa ndoimbũrĩire athuri mehia makwa, ndaiguire ta ndaiga mũrigo mũritũ thĩ. Nĩ ndambĩrĩirie gũcokwo nĩ thayũ wa meciria. Na githĩ ti ũndũ wa gwĩkĩra ngoro mũno kũmenya atĩ “Jehova akoragwo hakuhĩ na arĩa mathuthĩkĩte ngoro,” na “nĩ ahonokagia arĩa mahehenjekete roho.”—Thab. 34:18.

21. Tũngĩreka Jehova atũhoorerie na njĩra ĩrĩkũ?

²¹ O ũrĩa matukũ ma kũrigĩrĩria marakuhĩrĩria gũthira, noguo maũndũ marĩa mangĩtũma tũgĩe na mĩtangĩko megũthiĩ makĩongererekaga. Rĩrĩa ũrĩ na mĩtangĩko, ĩraga Jehova o na ihenya agũteithie. Wĩrutage Bibilia na kĩyo. Wĩrutage kuumana na kĩonereria kĩa Hana, Paulo, na Daudi. Hoyaga Ithe witũ wa igũrũ agũteithie gũtaũkĩrũo nĩ kĩĩ kĩratũma ũtangĩke. (Thab. 139:23) Rekaga Jehova agũteithie mĩrigo yaku, makĩria mĩrigo ĩrĩa ũtangĩhota gũkuua. Weka ũguo, ũkũhaana ta mwandĩki wa thaburi, ũrĩa wainĩire Jehova akiuga ũũ: “Rĩrĩa mĩtangĩko yandooretie, nĩ wanyũmĩrĩirie na ũkĩhooreria.”—Thab. 94:19.