1. Oshike tashi dulika shi tu etele oshisho, naasho ohashi tu kumu ngahelipi?

MBELA ope na efimbo limwe wa li wa wililwa po koshisho? * Otashi dulika u na oshisho molwaashi wa udifwa nai koshinima osho vamwe va popya ile va ninga. Ile tashi dulika u na oshisho omolwoshinima osho wa popya ile wa ninga. Pashihopaenenwa, otashi dulika u udite kutya Jehova ite ku dimine po omolwepuko olo wa ninga. Naasho hashi naipike onghalo, ongeenge to diladila kutya ku na eitavelo nosho yo kutya ove omunhu mwii molwaashi wa wililwa po unene koshisho. Ndele mbela osho oshoshili ngoo?

2. Oihopaenenwa yopaMbiibeli ilipi tai ulike kutya okukala noshisho inashi hala okutya ku na eitavelo?

² Natu ka konakoneni oihopaenenwa inini yopamishangwa. Hanna, ina yomuprofeti Samuel, okwa li e na eitavelo la kola. Ndele nande ongaho, okwa li a wililwa po koshisho omolwoshilyo shoukwaneumbo wavo osho sha li hashi ungaunga naye nonyanya. (1 Sam. 1:7) Omuyapostoli Paulus okwa li e na eitavelo la kola, ashike okwa li e na ‘oshisho shi na sha nomaongalo aeshe.’ (2 Kor. 11:28) Ohamba David nayo oya li i na eitavelo la kola, na Jehova okwa li e i hole unene. (Oil. 13:22) Ashike nande ongaho, David okwa li a ninga omapuko oo e mu ningifa a kale a polimana. (Eps. 38:4) Jehova okwa li a hekeleka ovapiya vaye ovo. Natu ka taleni osho hatu lihongo koihopaenenwa yavo.

3. Ongahelipi hatu dulu okukala twa wililwa po ngeenge otwa ulwa nai kuumwe?

³ Otashi dulika tu kale twa wililwa po ngeenge umwe e tu ula nai ile e tu lihumbatela nai, unene tuu ngeenge oku li kaume ile omupambele wetu. Otashi dulika tu kale twa wililwa po molwaashi katu li vali ookaume nomunhu a tya ngaho. Omafimbo amwe omunhu oo e tu udifa nai otashi dulika a popya eendjovo inadi diladilwa nawa, notashi dulika tu kale tu udite twa fa twa tuwa neongamukonda. (Omayel. 12:18) Ile tashi dulika omunhu e tu ule omalaka mai nelalakano loku tu udifa nai. Oshinima sha tya ngaho osha li sha ningilwa omumwameme umwe omunyasha. Okwa ti: “Konima yomido dinini, omunhu oo nda li nde lineekela kutya okaume kange okwa li a tandaveleka oipupulu kombinga yange kointaneta. Onda li nda wililwa po nonda yahamekwa. Kanda li ndi udite ko kutya omolwashike kaume oo nde lineekela e na okuungaunga naame nai.” Oto dulu okulihonga shihapu kuHanna ngeenge owa li wa udifwa nai kukaume ile komupambele woye.

4. Omaupyakadi madjuu elipi Hanna a li e na okulididimikila?

⁴ Hanna okwa li e na okulididimikila omaupyakadi a kwata moiti. Okwa kala iha mono ounona oule womido dihapu. (1 Sam. 1:2) MuIsrael, omukainhu oo iha mono ounona okwa li a talika ko a fingwa. Osho osha li sha fifa Hanna ohoni. (Gen. 30:1, 2) Naasho sha li shidjuu kuHanna, omushamane waye okwa li e na vali omukulukadi umwe Peninna, oo a li e mu dalela ounona. Peninna okwa li a twila ondubo Hanna ‘nokwe mu shinda nokushindilila e mu handukife.’ (1 Sam. 1:6) Potete, Hanna okwa li ha kala a handuka unene omolwonghalo oyo idjuu. Okwa li a uda nai unene nokwa “lila ndele ina hala okulya sha.” Okwa li a ‘yahama unene’ komutima. (1 Sam. 1:7, 10) Hanna okwa li a hekelekwa ngahelipi?

5. Eilikano ola li la kwafela ngahelipi Hanna?

⁵ Hanna okwa li a lombwela Jehova nghee e udite okupitila meilikano. Konima eshi a ilikana, okwa li a lombwela omupristeri omukulunhu Eli onghalo yaye. Opo nee Eli okwe mu lombwela a ti: “Inda nombili, Kalunga kaIsrael ne ku pe eshi we mu indila.” Oshidjemo? Hanna “okwa dja po opo, ta li ndele ina kala vali e  noluhodi.” (1 Sam. 1:17, 18) Eilikano ola li le mu kwafela a kale a ngungumana.

6. Oilihongomwa ilipi i na sha nokwiilikana hatu lihongo kuHanna nosho yo mOvafilippi 4:6, 7?

⁶ Ohatu ka kala tu na ombili ngeenge otwa kala hatu ilikana. Hanna okwa popya efimbo lile naXe womeulu. (1 Sam. 1:12) Nafye ohatu dulu okupopya olule naJehova hatu mu lombwele oisho yetu, osho twa tila nosho yo omaunghundi etu. Omailikano etu kae na okukala a fa outevo. Omafimbo amwe otashi dulika tu lile eshi hatu lombwele Jehova omaupyakadi etu. Ndele nande ongaho, Jehova iha loloka okupwilikina kufye. Ngeenge hatu ilikana kombinga yomaupyakadi etu, otwa pumbwa okudiladila komayele oo taa hangwa mOvafilippi 4:6, 7. (Lesha.) Paulus okwa ti kutya otwa pumbwa okupandula Jehova okupitila meilikano. Otu na omatomheno mahapu okupandula Jehova. Pashihopaenenwa, ohatu dulu oku mu pandula omolwoshali yomwenyo, oinima iwa oyo a shita, ohole yaye i na oudiinini nosho yo eteelelo litunhula olo e tu udanekela. Oshike vali hatu lihongo kuHanna?

7. Hanna nomushamane waye ova kala hava ningi shike pandjikilile?

⁷ Nonande Hanna okwa kala e na omaupyakadi, okwa kala ha i pamwe nomushamane waye va ka longele Jehova kuSilo. (1 Sam. 1:1-5) Hanna okwa hangwa e li metwali eshi omupristeri omukulunhu Eli e mu twa omukumo kutya Jehova ota ka nyamukula omailikano aye, naasho osha li she mu hekeleka. — 1 Sam. 1:9, 17.

8. Okwoongala ohaku tu kwafele ngahelipi? Shi yelifa.

⁸ Ohatu ka kala tu na ombili ngeenge otwa twikile okukala pokwoongala. Meilikano lotete ohatu pula tu pewe omhepo iyapuki yaKalunga. Ombili oi li oshitukulwa shoiimati yomhepo. (Gal. 5:22) Ngeenge tu li pokwoongala nonande otu na omaupyakadi, ohatu pe Jehova nosho yo ovamwatate novamwameme omhito ve tu twe omukumo noku tu kwafela tu mone ombili yopamadiladilo. Jehova oha longifa unene eilikano nosho yo okwoongala opo e tu hekeleke. (Heb. 10:24, 25) Natu ka taleni vali osho hatu lihongo kuHanna.

9. Oshike inashi lunduluka monghalo yaHanna, noshike sha li she mu kwafela?

⁹ Omaupyakadi aHanna kaa li a dja po meendelelo. Eshi Hanna a dja ketwali, natango okwa ka kala keumbo oko ku na Peninna. Ashike Ombiibeli kai na apa ya popya kutya Peninna okwa ka lundulula oikala yaye. Natango okwa li e na okutwikila okulididimikila eendjovo dikukutu daPeninna. Ndele Hanna okwa li a dula okukala e na ombili yopamadiladilo. Ina kala vali a wililwa po koshisho konima eshi a efela oinima aishe momake aJehova. Okwa li a efa Jehova e mu hekeleke. Mokweendela ko kwefimbo, Hanna okwa li a nangekwa noupuna eshi a mona ounona. — 1 Sam. 1:19, 20; 2:21.

10. Oshike hatu lihongo koshihopaenenwa shaHanna?

¹⁰ Ohatu ka kala tu na ombili nonande omaupyakadi inaa dja po. Ohatu dulu okukala hatu tu nodikwa nonande ohatu ilikana nohatu kala pokwoongala pandjikilile. Ashike oshihopaenenwa shaHanna otashi tu hongo kutya kape na osho tashi dulu okwiimba Jehova e tu hekeleke. Jehova ke na efiku e tu dimbwe, note ke tu pa ondjabi omolwoudiinini wetu. — Heb. 11:6.

11. Paulus okwa li e na oshisho omolwomatomheno elipi?

¹¹ Paulus okwa li e na oshisho omolwomatomheno mahapu. Pashihopaenenwa, molwaashi okwa li e hole ovamwatate novamwameme, omaupyakadi avo okwa li e mu wilila  po neenghono. (2 Kor. 2:4; 11:28) Eshi a li ta wanifa po oshinakuwanifwa shaye e li omuyapostoli, okwa li yo e na okulididimikila omashongo oo a li taa dilile kovapataneki vaye ngaashi okudengwa nokwiidililwa modolongo. Okwa li yo te lididimikile omaudjuu ngaashi okukala e “na shinini.” (Fil. 4:12) Molwaashi okwa li a xupa moskepa ya teka oikando itatu, oku na okukala a li te lipula unene ngeenge e li molweendo nombautu. (2 Kor. 11:23-27) Mbela Paulus okwa li a ungaunga ngahelipi noshisho?

12. Oshike sha kwafela Paulus aha kale unene noshisho?

¹² Nonande Paulus okwa li ha kala noshisho omolwomaupyakadi oo a taalelwa kovamwaxe, ka li ha kendabala oku a pongolola po kuye mwene. Paulus okwa li e na ondjele. Okwa li a pula vamwe opo va kwafele meongalo. Pashihopaenenwa, okwa li a yandja eenghonopangelo kovalumenhu ovalineekelwa Timoteus naTitus. Oilonga oyo ya li tai longwa kovamwatate ovo oya li ya kwafela Paulus aha kale unene noshisho. — Fil. 2:19, 20; Tit. 1:1, 4, 5.

13. Ovakulunhuongalo ohava hopaenene ngahelipi Paulus?

¹³ Pula vamwe ve ku kwafele. Ngaashi Paulus, kunena ovakulunhuongalo vahapu ovanahole ohava kala ve na oisho omolwomaupyakadi oo a taalelwa kovamwaxe. Ashike omukulunhuongalo ita dulu okukwafela ovanhu aveshe meongalo. Ndele ngeenge oku na ondjele ota ka dula okulombwela ovalumenhu ovo va wana, nokudeula ovalumenhu ovanyasha opo va dule okufila oshisho oshiunda shaKalunga. — 2 Tim. 2:2.

14. Oshike Paulus aha li te lipula nasho, noshike hatu lihongo koshihopaenenwa shaye?

¹⁴ Kala u shii kutya naave owa pumbwa okuhekelekwa. Paulus okwa li omulininipiki nokwa li a hekelekwa kookaume kaye. Ka li te lipula novanhu ovo va li ve mu tala ko eli omunghundi molwaashi okwa li e shii kutya naye okwa pumbwa okuhekelekwa. Monhumwafo oyo a shangela Filemon, okwa ti: “Onda hafa unene nonda hekelekwa okuuda shi na sha nohole yoye.” (Filem. 7) Paulus okwa tumbula omadina amwe oohandimwe ovalongi pamwe naye ovo va kala noku mu hekeleka pomafimbo oo a li madjuu. (Kol. 4:7-11) Ovamwatate novamwameme otave ke tu yambidida ngeenge otwa dimine nelininipiko kutya nafye otwa pumbwa okuhekelekwa.

15. Paulus okwa li a ninga po shike eshi a li monghalo ingulutila neenghono?

 ¹⁵ Kala ho lesha Eendjovo daKalunga. Paulus okwa li e shii kutya Ombiibeli otai dulu oku mu hekeleka. (Rom. 15:4) Oya li yo tai dulu oku mu pa ounongo opo a dule okutaalela eshongo keshe. (2 Tim. 3:15, 16) Eshi a li modolongo oshikando oshitivali, okwa li e wete e li pokufya. Paulus okwa li a ninga po shike eshi a li monghalo ingulutila neenghono? Okwa li a pula Timoteus e uye kuye diva noku etelele “omishangwatonywa.” (2 Tim. 4:6, 7, 9, 13) Omolwashike? Omolwaashi omishangwatonywa odo oda li oshitukulwa shOmishangwa dOshiheberi odo Paulus a li ta dulu okulongifa pekonakonombiibeli laye lopaumwene. Ngeenge otwa hopaenene Paulus mokukonakona Eendjovo daKalunga pandjikilile, Jehova ota ka longifa Eendjovo daye opo e tu hekeleke, kashi na nee mbudi kutya otwa taalela omashongo a tya ngahelipi.

16. David okwa li e udite ngahelipi eshi a nyona sha kwata moiti?

¹⁶ David okwa li a ninga oshinima shii neenghono osho sha ningifa eliudo laye li kale tali mu vele ombedi. Okwa li a ya moluhaelo naBatseba, a unganeka opo omushamane waye a dipawe nokwa kendabala okuholeka omanyono aye. (2 Sam. 12:9) Tete okwa li e lipwililikila eliudo laye. Ka li ashike a nyona po ekwatafano laye naJehova, ndele osha li yo she mu kuma pamaliudo nopalutu. (Eps. 32:3, 4) Oshike sha li sha kwafela David a ungaunge nenyono laye la kwata moiti, noshike tashi dulu oku tu kwafela ngeenge otwa nyono sha kwata moiti?

17. David okwa ulika ngahelipi kutya okwe livela ombedi shili ngaashi sha ulikwa mEpsalme 51:1-4?

¹⁷ Ilikana u diminwe po. David okwa li a pula ekwafo kuJehova okupitila meilikano. Okwa li e livela ombedi shili nokwa lombwela Jehova osho a ninga. (Lesha Epsalme 51:1-4.) Osho osha li she mu ningifa a kale a ngungumana nokwa hafa vali. (Eps. 32:1, 2, 4, 5) Ngeenge owa nyono sha kwata moiti, ino kendabala okuholeka enyono. Ponhele yaasho, ilikana kuJehova ndele to mu lombwele osho wa ninga. Opo nee, eliudo loye itali ke ku vela vali ombedi noto ka kala wa pepelelwa. Ashike ngeenge owa hala okukala vali u na oukaume naJehova owa pumbwa okuninga shihapu shihe fi ashike okwiilikana.

18. David okwa li e linyenga ngahelipi eshi a pewa outekuduliko?

 ¹⁸ Tambula ko outekuduliko. Eshi Jehova a li a tuma omuprofeti Natan opo a ka lombwele David enyono laye, David ka li a ninga omalipopilo ile a tye kutya osho a ninga inashi kwata naanaa moiti. Okwa li a dimina kutya ina nyona ashike komushamane waBatseba, ndele nokuJehova yo. David okwa li a tambula ko outekuduliko waJehova, na Jehova okwa li e mu dimina po. (2 Sam. 12:10-14) Ngeenge otwa nyono sha kwata moiti, otwa pumbwa okupopya naavo Jehova a nangeka po ve tu life. (Jak. 5:14, 15) Natu henuke okuninga omalipopilo. Ngeenge otwa tambula ko diva nokutula moilonga outekuduliko oo hatu pewa, ohatu ka mona diva ombili nehafo.

19. Natu kale twa tokola toko okuninga shike?

¹⁹ Kala wa tokola toko uha endulule omanyono a faafana. Ohamba David oya li i shii kutya oya pumbwa ekwafo laJehova opo iha endulule omanyono a faafana. (Eps. 51:7, 10, 12) Konima eshi David a diminwa po kuJehova, okwa li a tokola toko okuhenuka omadiladilo mai. Naasho oshe mu kwafela a kale e na ombili yopamadiladilo.

20. Ongahelipi hatu dulu okuulika kutya otwa pandula eshi Jehova he tu dimine po?

²⁰ Ohatu ulike kutya otwa pandula eshi Jehova he tu dimine po ngeenge hatu pula tu diminwe po, hatu tambula ko outekuduliko nokulonga noudiinini opo tuha endulule omanyono a faafana. Ngeenge otwa ningi ngaho, ohatu ka kala tu na ombili yopamadiladilo. Omumwatate James, oo a li a nyona sha kwata moiti, ota dulu oku shi koleka. Okwa ti: “Eshi nda lombwela ovakulunhuongalo enyono lange, onda li ndi udite nda kufwa omutengi. Onda li nda mona ombili yopamadiladilo.” Itashi hekeleke tuu okushiiva kutya “Omwene oku li popepi nomitima da teyauka, Ye oha xupifa ava ve nomhepo ya nyanyauka”! — Eps. 34:18.

21. Ongahelipi hatu dulu okweefa Jehova e tu hekeleke?

²¹ Eshi ngoo exulilo tali ende tali ehene popepi, osho ngoo oisho tai hapupala. Ngeenge ou na oshisho, ino ongaonga okupula Jehova ekwafo okupitila meilikano. Konakona Ombiibeli noukeka. Lihonga koshihopaenenwa osho sha tulwa po kuHanna, Paulus naDavid. Pula Xo womeulu e ku kwafele u mone kutya oshike she ku etela oshisho. (Eps. 139:23) Mu pitika e ku kwafele noupyakadi woye, unene tuu ngeenge ito dulu okuungaunga nao. Ngeenge owa ningi ngaho, oto ka kala u udite ngaashi omupsalme oo a imbila Jehova a ti: “Ngeenge ndi noshisho shoudjuu meni lange, omahekeleko oye oo a hekeleka omwenyo wange.” — Eps. 94:19.