1. Yinki ke sala ti beto vanda na basusi, mpe wapi makanisi beto lenda vanda na yawu?

NABUNU mambu sala ti nge vanda na basusi ya kulutila? * Ntangu ya nkaka nge lenda vanda na basusi samu mambu bampangi me zonza to me sala me lwalisa nge. To nge lenda vanda na basusi samu na mambu yina nge me sala to yina nge me zonza. Na kifwani, ya lenda vanda disumu yina nge salá, mpe nge ke na boma ti Yehova lemvokila ve nge. Dyaka, nge lenda kanisa ti, nge ke ve na kiminu mpe nge ke muntu ya yimbi samu ti, ntima ya nge me fuluka na basusi. Kasi, ya ke ya tsyeleka?

2. Wapi bifwani ya Biblia ke na lakisá ti, kuvanda na basusi zola zonza ve ti beto ke ve na kiminu?

² Beto zonzila mwa fioti bifwani ya Biblia. Anne, yina vandá mama ya profete Samuel, vandá na kiminu ya ngolo. Kasi, yandi vandá ya kufuluka na basusi ntangu muntu mosi ya dikanda ya yandi vanda nyokola yandi. (1 Sa. 1:7) Apotre Paul vandá na kiminu ya ngolo, kasi yandi vandá na “basusi samu na bimvuka nyonso.” (2 Ko. 11:28) Mfumu David vandá mpe na kiminu ya ngolo, mpe Yehova vanda zola yandi mingi. (Bis. 13:22) Ata mpila yina, David salá mambu mingi ya yimbi yina natinak’ yandi bampasi. (Nku. 38:4) Yehova pesá bawu bukindi mpe zunisá bantima ya mosi na mosi na bawu. Beto zonzila yinki beto lenda longoka na bifwani ya bawu.

3. Wa’ faso bamambu yina bampangi ke zonzá mpe ke salá lenda lwalisa beto?

³ Ntangu bampangi ke zonzilá beto yimbi, to ke salá beto mambu ya yimbi, ya lenda nata beto na kuvanda na basusi. Ya ke talaná si muntu yina me lwalisa beto ke ndiku to muntu ya dikanda ya beto. Beto lenda vanda na boma samu ti kindiku ya beto na muntu yina beba. Bantangu ya nkaka, muntu yina me lwalisa beto me kanisa ve na kuzonzila beto yimbi, kasi yina yandi me zonza me lwalisa beto ntima! (Bin. 12:18) To muntu lenda zonza mambu na nko, samu na kulwalisa beto. Mambu ya faso yayi, kuminá ntwenya mosi ya kento. Na manima ya mwa bamvula, yandi zonzá: “Ndiku ya munu ya ntima bandá kuzonza luvunu na nkumbu ya munu na internet. Ya lwalisá munu mpe mu vandá na basusi. Mu vanda ndima ve ti yandi lenda sala munu mambu ya faso yina.” Si ndiku to muntu ya dikanda me salá deja nge mambu ya faso yayi, nge lenda longoka mingi na kifwani ya Anne.

4. Wapi mambu ya mpasi Anne kutaná na yawu?

⁴ Anne kutaná na bamambu mingi ya mpasi. Bamvula mingi lutá, yandi vanda buta ve. (1 Sa. 1:2) Samu na bana ya Izraele kento yina ke butá ve, vandá na ndoko mpe ya vandá mambu ya nsoni mingi. (Kub. 30:1, 2) Ya vandá dyaka na kima ya nkaka yina vanda kwamisa mingi Anne. Bakala ya yandi vandá na kento ya nkaka, Penina, yina butá bana mingi na yandi. Penina vanda sala Anne kimbanda, mpe “sosá kunyongis’ yandi.” (1 Sa. 1:6) Ntangu mambu yango bandá, ya vanda sala Anne mpasi mingi. Ya pesak’ yandi nkele ya kulutila, “yandi vanda dila mpe vanda manga kudya”. Ntima ya yandi “fuluká na basusi”. (1 Sa. 1:7, 10) Wa’ faso Anne kuzwá kizunu na ntima?

5. Wa’ faso lusambu sadisá Anne?

⁵ Anne sambilá Yehova mpe zonzá na yandi mawa yina vandá na yandi mpe faso ntima ya yandi lwalaka. Na manima ya lusambu, yandi zonzá na pretre ya nene Eli mambu yina vanda kwamisa yandi. Mpe Eli vutulak’ yandi: “Kwenda na kizunu, mpe bika Nzambi ya Izraele pesa nge kima yina nge me lomba yandi.” Yinki salamaka? Anne “kwendá mpe kudyaka, mpe figure ya yandi vandá dyaka ve na mawa.” (1 Sa. 1:17, 18) Lusambu sadisá Anne na kuzwa kizunu.

6. Na yina me tadila lusambu, wapi bileso beto lenda benda na kifwani ya Anne, mpe na yina me zonzila Bafilipi 4:6, 7?

 ⁶ Nge lenda kuzwa dyaka kizunu si nge lemba ve na lusambu. Anne baká ntangu mingi samu na kusolola na Tata ya yandi ya mazulu. (1 Sa. 1:12) Beto mpe lenda baka ntangu mingi samu na kuzonzila na Yehova basusi ya beto, mambu yina ke na talisá beto boma, mpe mwa bifu ya yimbi yina beto ke nwaná na yawu. Beto ke ve na nsatu ya kuzonza badiskur ya kitoko ntangu beto ke sambilaka. Bantangu ya nkaka beto lenda dila na lusambu. Zaba ti, Yehova ke lemba ata fioti ve na kuwa beto. Mpe, beto zola zimbana ve malongi yina Paul pesá beto na Bafilipi 4:6, 7. (Tanga.) Paul zonzá na beto ti, beto zola vutula matondo na Yehova ntangu beto ke sambilaka. Beto ke na barezon mingi ya kuvutula matondo na Yehova. Na kifwani, beto lenda tonda yandi samu yandi pesá beto luzingu, samu na bima ya mbote yina yandi yidiká, samu na luzolo ya yandi ya tsyeleka, mpe samu na kivuvu ya kitoko yina yandi me pesa beto. Yinki beto lenda longoka dyaka na kifwani ya Anne?

7. Yinki Anne na bakala ya yandi vanda sala bamvula nyonso?

⁷ Ata bamambu yina vandá na yandi, Anne vanda kwenda bamvula nyonso na bakala ya yandi na yinzo ya Nzambi, na Shilo. (1 Sa. 1:1-5) Ntangu yandi kumá na yinzo ya Nzambi, Prete ya nene Eli zonzá na yandi ti, yandi ke na kivuvu ti Yehova ke pesa mvutu na lusambu ya yandi, ya pesá Anne ngolo.—1 Sa. 1:9, 17.

8. Wa’ faso balukutakanu ke sadisá beto? Zonzila yawu.

⁸ Beto lenda kuzwa dyaka kizunu si beto lemba ve na kukwenda na balukutakanu. Na kubanda ya balukutakanu ya beto, mpangi mosi ke salá lusambu samu na kulomba mpeve ya santu ya Nzambi, vanda na beto. Kizunu ke kitini ya mbuma ya mpeve ya santu. (Gal. 5:22) Ntangu beto ke kwiza na balukutakanu ata beto ke na basusi, Yehova na bampangi ya beto ya kimvuka lenda pesa beto ngolo, mpe lenda sadisa beto na kuvanda dyaka na kizunu. Lusambu mpe balukutakanu ke nzila yina Yehova ke sadilá samu na kuzunisa bantima ya beto. (Ebr. 10:24, 25) Beto zonzila kileso ya nkaka yina beto lenda benda na kifwani ya Anne.

9. Samu na yinki beto lenda zonza ti bamambu ya Anne manisá ve mbala mosi, kasi yinki sadisak’ yandi?

⁹ Basusi ya Anne manisá ve mbala mosi. Ntangu Anne vutuká na yinzo na manima ya kuvanda na yinzo ya Nzambi, yandi kontinyeke kuvanda yinzo mosi na Penina. Mpe Biblia ke zonzá ve ti ndyatulu ya Penina sobaka. Mpe, Anne zola kontinye na kukanga ntima na bamambu ya yimbi yina Penina vanda zonzila yandi. Kasi, Anne vandá dyaka ve na nkele. Ntangu yandi zabá ti Yehova kuwá lusambu ya yandi, basusi ya yandi manisaka. Yandi bika Yehova pesa yandi ngolo mpe kizunu. Na manima, Yehova pesá mvutu na lusambu ya Anne mpe yandi butá ya yandi bana!—1 Sa. 1:19, 20; 2:21.

10. Yinki kifwani ya Anne ke na longá beto?

¹⁰ Beto lenda vanda na kizunu ata bamambu ya beto ke na manisá ve. Ata beto sambila mingi mpe beto vanda ntangu nyonso na balukutakanu, bamambu ya beto ya nkaka lenda kwamisa kaka beto. Kasi na nzila ya kifwani ya Anne, beto me longoka ti ya ke ve na kima yina lenda sala ti Yehova bika kupesa beto kizunu. Yehova lenda zimbana beto ata fioti ve, mpe bubu yayi to na bilumbu ke kwiza, yandi ke pesa beto bambote samu beto me lemba ve na kusadila yandi.—Ebr. 11:6.

11. Wapi barezon natá Paul na kuvanda na basusi?

¹¹ Paul vandá na barezon mingi ya kuvanda na basusi. Na kifwani, samu yandi vanda zola bampangi ya yandi ya kimvuka, bampasi yina  ba vanda kutana na yawu salá ti yandi vanda na basusi. (2 Ko. 2:4; 11:28) Ntangu yandi vanda sala kisalu ya predikation, ba-enemi ya yandi vandá na kifu ya kubulak’ yandi mpe ya kutulak’ yandi na boloko. Yandi zola kanga mpe ntima na mantwala ya bampasi yina vanda tula ntima ya yandi na basusi, faso “kuzinga na bupovrete.” (Flp. 4:12) Samu ti bambala tatu, babwatu (bateaux) yina yandi baká zola dyama, beto lenda zonza ti yandi vandá na boma, ntangu yandi vanda sala bavoyage ya nkaka na bwatu. (2 Ko. 11:23-27) Yinki sadisá Paul ntangu yandi vandá na basusi?

12. Yinki sadisá Paul na kubika kuvanda na basusi ya kulutila?

¹² Paul vandá na basusi ntangu bampangi ya yandi ya kento na ya bakala vanda lutisa bantangu ya mpasi, kasi yandi sosá ve kuyidika bamambu ya bawu nyonso yandi mosi. Paul zabá ti, yandi vandá ve na ngolo ya kusala nyonso yandi mosi. Yandi lombá na bampangi ya nkaka na kusadisa yandi na kukipe kimvuka. Na kifwani, yandi pesá ba-responsabilite mingi na babakala yina ba vanda tula ntima neti Timote mpe Tite. Kisalu yina bampangi yayi salá, sadisá Paul na kubika kuvanda na basusi ya kulutila.—Flp. 2:19, 20; Tite 1:1, 4, 5.

13. Wa’ faso bakuluntu lenda landa kifwani ya Paul?

¹³ Lomba na bampangi na kusadisa nge. Faso Paul, bakuluntu mingi ke kabulá mpasi ya bampangi ya kimvuka yina ke lutisá bantangu ya mpasi. Kasi bakuluntu ke ve na ngolo ya kusadisa bampangi nyonso ya kimvuka. Si ba ndima ti ba lenda sadisa ve bampangi nyonso ya kimvuka, bakuluntu ke lomba na bampangi ya nkaka ya bakala yina ke ngolo na kimpeve na kusadisa bawu. Mpe ba ke pesa formasion na bantwenya ya bakala samu ba sadisa bawu na kukipe bameme ya Nzambi.—2 Tim. 2:2.

14. Wapi mambu vanda talisa ve Paul boma, mpe yinki beto lenda longoka na kifwani ya yandi?

¹⁴ Ndima ti nge ke na nsatu ba pesa nge bukindi. Paul vandá ya kukuluka, na yina yandi zabá ti yandi vandá na nsatu bampangi pesa yandi bukindi. Samu bampangi vandá pesa yandi bukindi, yandi vandá ve na boma ti bantu ya nkaka kanisa ti yandi ke ve na ngolo. Na mukanda yina Paul soniká na Filemo, yandi zonzá: “Mu vandá na kilengi mingi mpe mu zwá bukindi ntangu mu kuwá nsangu ya luzolo ya nge.” (Flm. 7) Paul zonzilá mingi bampangi ya yandi ya kisalu, yina pesak’ yandi bukindi na bantangu ya  mpasi. (Kol. 4:7-11) Ntangu beto ke ndimá na ntima ya kukuluka ti beto ke na nsatu ba pesa beto bukindi, bampangi ya beto ya kento na bakala, ke vandá na kilengi ya kusala yawu.

15. Yinki Paul salá ntangu yandi vandá na mantwala ya mambu ya mpasi?

¹⁵ Tula ntima na mambu yina Biblia ke zonzaka. Paul zabá ti Biblia lenda pesa yandi bukindi. (Rom. 15:4) Mpe ya zola pesa yandi mayela samu yandi lemba ve na ntangu ya mpasi. (2 Tim. 3:15, 16) Ntangu ba tulak’ yandi na boloko mbala ya zole na Rome, Paul zabá ti lufwa ya yandi vandá dyaka ve ntama. Na mantwala ya mambu ya mpasi yayi, yinki Paul salaka? Yandi lombá na Timote na kukwiza na mbangu kisika yina yandi vandá, mpe na kunatina yandi “barulo.” (2 Tim. 4:6, 7, 9, 13) Samu na yinki? Samu ti barulo yina lenda vanda bitini ya Biblia ya ndinga ya Ebre, yina Paul zola sadila samu na kulongoka ya Biblia ya yandi mosi. Ntangu beto ke landá kifwani ya Paul na kulongoka Biblia ntangu nyonso, Yehova lenda sadila mambu yina beto ke na tangá samu na kuzunisa bantima ya beto.

16. Yinki ya salá David ntangu yandi salá disumu ya nene?

¹⁶ David salá mambu mosi ya kulutila yimbi. Yandi salá kinsunza na Bethsabe, mpe salá ti ba kufwa bakala ya yandi, dyaka yandi sosá kubumba mambu ya yimbi yina yandi salaka. (2 Sa. 12:9) Na kubanda, mambu yayi vanda sala ve David mpasi na ntima. Kasi ya bebisá kindiku ya yandi na Yehova, mpe na manima ntima ya yandi kumá na mawa mpe yandi belá samu na mambu yango. (Nku. 32:3, 4) Yinki sadisá David na kulemba ve na mantwala ya basusi yina yandi kumá na yawu, mpe yinki lenda sadisa beto si beto me sala disumu ya nene?

17. Wa’ faso Nkunga 51:1-4 ke na lakisá ti David nyongá mingi mambu yina yandi salaka?

¹⁷ Beto sambila samu na kuzwa mulemvo. Na manima, David sambila Yehova, yandi nyongá mpe zonzilá na Yehova mambu nyonso yina yandi salaka. (Tanga Nkunga 51:1-4.) Ya sadisak’ yandi na kuvanda dyaka na kizunu mpe kilengi! (Nku. 32:1, 2, 4, 5) Si nge me sala disumu ya nene, kusosa ve kumbuba yawu. Na lusambu, zonza na Yehova mambu nyonso ya yimbi yina nge me sala. Ya ke banda kupesa  nge kizunu na ntima. Kasi, si nge zola kuvutula kindiku ya mbote na Yehova, nge zola suka ve kaka na kusambila.

18. Wa’ faso David bakilá disipline ya Yehova?

¹⁸ Ndima disipline. Ntangu Yehova filisá profete Nathan samu na kuzabisa David disumu yina yandi salá, yandi sosá ve kupesa barezon to kumanga disumu ya yandi. Yandi ndimá mbala mosi ti yandi sumuká na mantwala ya bakala ya Bethsabe, kasi mingi mingi na mantwala ya Yehova. David ndimá disipline ya Yehova, mpe Yehova lemvokilak’ yandi. (2 Sa. 12:10-14) Si beto me sala disumu ya nene, beto zola zonza yawu na bakuluntu, ba yina Yehova me tula samu na kutwadisa kimvuka. (Zk. 5:14, 15) Mpe beto sosa ve kupesa barezon. Na ntangu beto ke ndimá disipline mpe ke sadilak’ yawu, beto ke vandá dyaka na kilengi mpe kizunu na ntima.

19. Yinki beto zola lemba ve na kusala?

¹⁹ Baka desizion ya kuvutukila dyaka ve disumu yina nge salaka. Mfumu David zabá ti, samu na kuvutukila dyaka ve masumu yina yandi salá, yandi vandá na nsatu Yehova sadisa yandi. (Nku. 51:7, 10, 12) Na manima ya kuzwa mulemvo ya Yehova, David baká desizion ya kuvanda dyaka ve na makanisi yina lenda nata yandi na disumu. mpe, yandi kuzwá dyaka kizunu na ntima.

20. Wa’ faso beto lenda lakisa ti beto ke zolá mulemvo ya Yehova?

²⁰ Beto ke lakisá ti beto ke zolá mulemvo ya Yehova, ntangu beto ke sambilá samu na kuzwa yawu, ke ndimá disipline, mpe ke salá bangolo samu na kuvutukila dyaka ve masumu yina beto salaka. Ntangu beto ke sala mambu nyonso yayi, beto ke kuzwa dyaka kizunu na ntima. Jacques, mpangi mosi yina salá disumu ya nene, talá butsyeleka ya mambu yango. Yandi zonzá: “Ntangu mu zonzilá disumu ya munu na bakuluntu, ya vandá neti ba me katula munu kima mosi ya kilo na yintu. Mu bandá dyaka kuzwa kizunu na ntima.” Ya ke pesá beto bukindi na kuzaba ti, “Yehova ke pene-pene na bantu yina ke na mawa; yandi ke vuukisá ba yina makanisi ke nyokolaka”!—Nku. 34:18.

21. Wa’ faso beto lenda bika Yehova zunisa bantima ya beto?

²¹ Samu suka ya yinza me kuma pene-pene, barezon ya kuvanda na boma to basusi ke banda kukuma kaka mingi. Ntangu nge ke vandá na basusi, sambila Yehova samu yandi sadisa nge, mpe longoka Biblia. Benda bileso na bifwani ya Anne, Paul, mpe David. Lomba na Tata ya nge ya mazulu na kusadisa nge na kuzaba samu na yinki nge ke na basusi. (Nku. 139:23) Bika yandi nata kilo yina ke na nge, surtout yina ke lembisá nge mingi. Si nge sala yawu, nge lenda zonza mpe faso mosi ya ba yina soniká Bankunga yimbá: “Ntangu basusi lutila munu, nge pesá munu bukindi mpe nge zunisá ntima ya munu.”—Nku. 94:19.