1. Bika byasa kutulingisa tukale na bishoti, co bika bitwasa kusinganyeka?

KUMA mwakalaho laja na bishoti * ndi? Hamo muli na bishoti, mwafwa byuma bibanendeka bakweni nambe bibanalingi binamizibisa kubabala ku mbunge. Indi hamo muli mu bishoti, mwafwa ya byuma bimunendeka nambe bimunalingi. Cakumwenako, hamo munalingi bubi, co munalishoshomwena ngweni Yehova kamikonekela. Co lalo hamo muli na kusinganyeka ngweni kumwesi na likulahelo nambe munapu mu banu bababi, mukemwo muli na bishoti. Kuma obu busunga bene ndi?

2. Banu muka ba mu Mbimbiliya baje batukwasa tumone ngwetu kukala na bishoti kukulumbununa ngwabo munu kesi na likulahelo?

² Tusimutwiyeni ha banu bamo ba mu Mbimbiliya. Hana, ina yakapolofweto Samwele wakele na likulahelo lya kukanyama. Oloni wazeyele omwo muka-lifuwa lyendi wakele na kumulubalesa manene. (1 Samwe 1:7) Kapositolo Paulu wakele na likulahelo lya kukanyama, oloni ‘washotele mbunge ha bikungulukilo byoshe.’ (2 Koli 11:28) Mwene Ndabiti wakele na likulahelo lya kukanyama, ngeci Yehova wamuzemene manene. (Vili 13:22) Oloni mwalingile bubi wakele na bishoti. (Myaso 38:4) Yehova wazembelekele aba banu boshe batunendeka na kubasimpisa bimbunge. Tusimutwiyeni bitulilongesa kuli bakebo.

3. Majwi abendeka bakwetu asa kutulingisa bati tukale na bishoti?

³ Twasa kukala na cishota mbunge nga bakwetu banatwendeka mwamubi nambe nga kubatulingile mwamubwa. Oku kukazibisa kubabala ku mbunge, maneneni nga munu na tulubalesa napu kabusamba ketu itwakulahela nambe kabushoko ketu wa ha mbunge. Twasa kulishoshomwena ngwetu busamba bwetu nendi bunatsililila. Munu nasa kutulubalesa ha kutwendeka majwi aje kasinganyekele kwendeka, co twasa kuliziba ngwe banatutubu moko ya mukwale. (Visi 12:18) Indi hamo nasa kuyongwela cimweja kutwendeka majwi amabi. Ebi byuma byalingiwile kuli ndokazi umo wa mwanike. Ou ndokazi wendekele ngwendi: “Myaka ya kunima kabusamba injakulahelele manene wanjibiisile lizina ha Intaneti. Njazibile manene kubabala ku mbunge na kuzeya. Kunjazibisisile byuma byalingisile munu injakulahelele anjibiise lizina.” Nga kabusamba keni imwakulahela nambe kabushoko keni namizibisa kubabala ku mbunge, co mwasa kulilongesako bimo kuli Hana.

4. Bukalu muka bwalifwitile nabwo Hana?

⁴ Hana walifwitile na bukalu bwakama. Kakele na bana ha myaka yaingi. (1 Samwe 1:2) Baisalele bakulahelele ngwabo nga munakazi wapwa mumba, co napu wa kusingiwa. Ngeci, Hana wazeyele manene. (Kusha 30:1, 2) Co cuma camuzeyesele manene capwile kukala mu lwale na muka-lifuwa lyendi Penina uje wakitile bana. Penina wakele na kushendumuna Hana simbu yoshe mangana amuzibise kubabala ku mbunge. (1 Samwe 1:6) Ha kulibanga, Hana wazeyele manene. Ngeci, “wakele na kulila na kubyana kulya byakulya.” Wazibile ‘manene kubabala’ ku mbunge. (1 Samwe 1:7, 10) Bika byakwasele Hana?

5. Lilombelo lyakwasele bati Hana?

⁵ Hana walombelele kuli Yehova na kumuleka mwoshe mwalizibililile. Mwamanesele kulombela, walekele lalo Kapilisitu Wakama Eli, bukalu bwendi bwoshe. Eli wamukumbulwile ngwendi: “Ya mu kwoloka, Njambi ya Isalele akwane ebi biunamulombo.” Kuli bukwasi bwawanene Hana ndi? Mbimbiliya ngwayo: “Waile, wakalile byakulya, co kombwele lalo.” (1 Samwe 1:17, 18)  Lilombelo lyakwasele Hana apwe lalo wa kubwahelela.

6. Bika bitwasa kulilongesa kuli Hana na ku mukanda wa Filipu 4:6, 7, kutalesa ku lilombelo?

⁶ Twasa kupwa ba kubwahelela lalo nga tutwalelelelaho kulombela. Hana walombelele kuli Ishe wa mwilu ha simbu yailaha. (1 Samwe 1:12) Netu tunasa kwambata simbu yailaha kuleka Yehova bishoti byetu na byuma binatuzibisa lyoba na kumuleka buzeye bwetu. Kutwasa kwendeka byuma byoshe mu kulumbunuka nambe kwendeka kwa kujeneka kusebuka. Bisimbu bimo, tunasa kulomba kuli Yehova oku tuli na kulila, ngeci twasa kwonowa kwendeka mwamubwa. Nameme ngoco, Yehova anga asa kututolilila. Co lalo omwo tulombela tunapande kwanuka bibanatuleke ku Filipu 4:6, 7. (Tandeni.) Paulu wendekele ngwendi, tunapande kukandelela kuli Yehova mu malombelo etu. Kuli byuma byabingi bitunapande kumukandelela. Twasa kumukandelela ha mwonyo wanatwana, byuma byanatanga, cizemo cendi cije kucesi kutenguluka na byuma byanatukulahesa kulutwe. Byuma muka bikwabo bitwasa kulilongesa kuli Hana?

7. Bika byakele na kulinga Hana na munalume wendi simbu yoshe?

⁷ Hana wakele mu bukalu, oloni simbu yoshe wakele na kuya na munalume wendi mu kulemesa Yehova ku Shilo. (1 Samwe 1:1-5) Kukala ku tenti ya kukungulukila kwatakamesele Hana, mwafwa kukekwo kwamulekelele Kapilistu Wakama Eli ngwendi, Yehova akumbulula lilombelo lyendi.—1 Samwe 1:9, 17.

8. Biwano byasa kutukwasa bati? Lumbununeni.

⁸ Nga tutwalelelaho kukunguluka, co tupwa ba kubwahelela lalo. Biwano byetu bikashangumuka na lilombelo, kulomba sipilitu ya Njambi ikale netu. Co bushuka bumo bweyi sipilitu bwapwa kwoloka. (Ngala 5:22) Nga tukunguluka nameme tuli na bukalu, co Yehova na bandolome na bandokazi betu batutakamesa na kutukwasa tupwe ba kubwahelela lalo. Lilombelo na biwano bikebyo byuma byakama byali na kupangesa Yehova mukutusimpisa bimbunge. (Heve 10:24, 25) Tusimutwiyeni byuma bikwabo bitulilongesa kuli Hana.

9. Bukalu muka bwakele nabwo Hana buje kubwahwile, oloni bukalu muka buje bwahwile?

⁹ Bukalu bwa Hana kubwahwile haje bene. Mwelukile kutunda mu kulemesa Njambi, ku tenti ya kukungulukila, anga watwaleleleleho kukala hamo na muka-lifuwa lyendi Penina. Co lalo Mbimbiliya kuyamwesele ngwayo Penina watengulwile futisi yendi. Oku kumwesa ngwabo bukalu bwa Hana bwa kumwendeka mwamubi kuli muka-lifuwa lyendi kubwahwile. Oloni Hana watwaleleleleho kukolesa, co wapwile wa kubwahelela. Anukeni ngweni mwalombelele kuli Yehova, bishoti byendi byahwile. Watabesele Yehova amuzembeleke na kumusimpisa mbunge. Mu kwita kwa simbu, Yehova wakumbulwile lilombelo lya Hana, ngeci wakitile bana.—1 Samwe 1:19, 20; 2:21.

10. Bika bitulilongesa kuli Hana?

¹⁰ Twasa kupwa ba kubwahelela lalo nameme bishoti byetu kubyahwile. Bukalu bumo bwasa kutwalelelaho nameme tulombela kushwa kumo na kukunguluka simbu yoshe. Bitunasimutwiya hali Hana bimwesa ngwabyo cahi casa kwonowesa Yehova kutusimpisa bimbunge. Yehova kakatwibala, co ololo atwana cikandelela mwafwa ya kulongwa kwetu.—Heve 11:6.

11. Bika byalingisile Paulu akale na bishoti?

¹¹ Kuli byuma byabingi byalingisile Paulu akale na bishoti. Cakumwenako, wazemene manene bandolome na bandokazi bendi mukemwo bukalu bwabo bwamulingisile akale na bishoti. (2 Koli 2:4; 11:28) Co mwakele na kwambulula, bitozi bendi bamupupangele na kumwaka mu kamenga. Walifwitile na bukalu bukwabo lalo bwa kufwa ngwe kukala na byuma “byabindondo manene.” (Fili 4:12) Co lalo wabombelele lutatu, oku kwamulingisile alishoshomwene kwenda na bwato. (2 Koli 11:23-27) Bika byakwasele Paulu mwakele na bishoti?

12. Bika byakwasele Paulu atepulule ku bishoti?

¹² Paulu wakele na bishoti mwafwa ya bukalu bubakele nabwo bandolome na bandokazi bendi. Oloni wamwene ngwendi kasa kumanesa bukalu bwabo bwoshe likalyendi. Paulu wapwile wa kulikehesa. Ngeci walekele bakwabo mangana banyunge cikungulukilo. Cakumwenako, wanene bipangi byabingi kuli Timateo na Tito baje bapwile banalume ba kulongwa. Bipangi bibapangele baje bandolome byakwasele Paulu atepulule ku bishoti.—Fili 2:19, 20; Tito 1:1, 4, 5.

13. Bakulunu basa kutembwinina bati Paulu?

¹³ Lekeni bakweni bamikwase. Ngwe mwa Paulu, bakulunu nabo bakashoto mbunge bandolome na bandokazi babo baje bali mu bukalu. Nameme ngoco mukulunu kasa kukwasa banu boshe mu cikungulukilo. Kulikehesa kumukwasa ane bipangi ku bakwabo baje banapwisamo byuma bya mu bisoneka na kulongesa banike mangana bamukwase kunyunga butanga bwa Njambi.—2 Tima 2:2.

14. Paulu kasinganyekele bika, co bika bitulilongesa kuli ikeye?

¹⁴ Bakweni nabo banapande kumizembeleka. Paulu wapwile wa kulikehesa, co watabesele babusamba bendi bamuzembeleke. Kasinganyekele ngwendi hamo banu bamumona ngwabo likulahelo lyendi linazeye mukemwo bakwabo banamuzembeleka. Mwasonekelele Filimoni, Paulu wendekele ngwendi: “Cizemo cobe, ndolome yange, canjinenela kubwahelela kwakama na kunjitakamesa manene.” (Filim 7) Paulu watumbwile mazina a baje bapangele nabo baje  bamutakamesele ha simbu yakele mu bukalu. (Kolo 4:7-11) Nga tutaba kutuzembeleka, co bandolome na bandokazi betu bazituka kutukwasa nga tuli mu bukalu.

15. Bika byalingile Paulu mwakele mu bukalu?

¹⁵ Kulaheleni Lijwi lya Njambi. Paulu wazibukile ngwendi Bisoneka bimuzembeleka. (Loma 15:4) Bimwana lalo mana mangana azibuke mwakulingila nga aliwana na byeseko. (2 Tima 3:15, 16) Mubamukutile lwa mu cibali mu kamenga ku Loma, Paulu walizibile ngwendi wakele kuyehi na kutsa. Bika byalingile Paulu mwakele muje mu bukalu? Walekele Timateo ngwendi azambule kumutwalela “mabulu.” (2 Tima 4:6, 7, 9, 13) Mwafwa bika? Mwafwa aje mabulu, hamo apwile mitamba ya Bisoneka bya Cihebelu bije byakele na kupangesa Paulu ha cilongesa ca likalyendi. Nga tutanda Mbimbiliya simbu yoshe ngwe mwalingile Paulu, co Yehova apangesa Bisoneka mangana bitusimpise bimbunge nameme tuli mu bukalu.

16. Bika byalingile Ndabiti bije byamulingisile akale na bishoti?

¹⁶ Ndabiti walingile byuma byabibi manene. Walingile bukoi na Mbateshemba na kutsiisa munalume wendi, co washwekele bubi bwendi. (2 Samwe 12:9) Ha kulibanga, Ndabiti walimwene ngwe kalingile bubi. Ngeci watsiile busamba bwendi na Yehova, wazibile manene kubabala ku mbunge, co wabinjile. (Myaso 32:3, 4) Bika byakwasele Ndabiti mwakele na bishoti ha bubi bwalingile, co bika byasa kutukwasa nga tunalingi bubi bwakama?

17. Mukanda wa Myaso 51:1-4, umwesa bati ngwawo Ndabiti watengulukile?

¹⁷ Lombeni Yehova amisambese. Mu kwita kwa simbu, Ndabiti walombelele kuli Yehova. Watengulukile mukemwo walekele Yehova bubi bwalingile. (Tandeni Myaso 51:1-4.) Oku kwamukwasele apwe wa kubwahelela. (Myaso 32:1, 2, 4, 5) Nga munalingi bubi bwakama keti mubushweke, oloni bulekeni Yehova mu lilombelo. Nga mulinga ngoco, co kumulizibi kukala na mulonga, oloni muziba ku mbunge hehu. Kuli byuma bikwabo lalo bimunapande kulinga mangana mwilwise busamba bweni na Yehova.

18. Bika byalingile Ndabiti mubamunangwile?

¹⁸ Pangeseni bibaminangula. Yehova watumine  kapolofweto Natane mangana akasimutwiye na Ndabiti ha bubi bwalingile. Ndabiti kalimanenene nambe kumwesa ngwe kalingile bubi bwakama. Wamwene ngwendi wabulumwinine munalume wa Mbateshemba na kubulumwina Yehova. Ndabiti wapangesele byamunangwile Yehova, co Yehova wamusambesele. (2 Samwe 12:10-14) Nga tunalingi bubi bwakama, tunapande kuleka baje banangula Yehova ngwendi batutwamenene. (Yako 5:14, 15) Co nga tunabiisa keti tulimanene. Nga tupangesa bwasi bibatunangula, co tupwa ba kubwahelela lalo.

19. Bika bitunapande kulinga?

¹⁹ Keti mwilukile bubi bumwalingile. Mwene Ndabiti wazibukile ngwendi Yehova wapandele kumukwasa mangana keti elukile kulinga bubi bwalingile. (Myaso 51:7, 10, 12) Hanima ya kumusambesa kuli Yehova, Ndabiti kasinganyekele lalo byuma byabibi. Ngeci wapwile wa kubwahelela.

20. Twasa kumwesa bati ngwetu twakandelela kuli Yehova omwo natusambesa?

²⁰ Nga tulomba kuli Yehova na kupangesa bibanatunangula na kujeneka kwilukila bubi butunalingile, co tumwesa ngwetu twamukandelela omwo natusambesa. Nga tulinga ebi byuma, co tupwa ba kubwahelela. Ndolome James uje walingile bubi bwakama, wamwene ngwendi awa majwi anapu a busunga. Wendekele ngwendi: “Munjalekele bakulunu bubi bunjalingile, njalizibile ngwe bananjitulu citele ca kulema ha mutwe. Njashangumukile kupwa wa kubwahelela.” Kunapu kubezika kwakama kuzibuka ngwetu “Shukulu Kalunga ali muyehi na baje banazeye mu bimbunge, ikeye amena baje banajeneka [lilabelelo].”—Myaso 34:18.

21. Twasa kutabesa bati Yehova atusimpise bimbunge?

²¹ Omwo tushwenya manene ku kukotoka kwa kano kaye, kukala byuma byabingi bije bitulingisa tukale na bishoti. Nga muziba ngweni mushangumuka kulishoshomwena, co zambuleni kulomba Yehova amikwase. Akeni mbunge ku kulilongesa Mbimbiliya. Tembwinineni Hana, Paulu na Ndabiti. Lombeni Ishweni wa mwilu amikwase kuzibuka byuma bili na kumilingisa mukale na bishoti. (Myaso 139:23) Akeni bukalu bweni mu maboko endi, maneneni buje kumwasa kumanesa. Nga mulinga ngoco, co mutembwinina muka-kwimba uje wembilile Yehova ngwendi: “Omwo biyongola mu mbunge yange byatumine, oloni yobe wanjizembelekele na kunjibwahelelesa.”—Myaso 94:19.