1. Vika vi hasa ku tu umisa mutima, kaha vati tu hasa ku livua?

VUNO muomaho laza mutima omo lia vimo ni? * Halumo muomine mutima omo lia vimo vi va handekele vakuenu ni vi va lingile, ni vene vi mua lingile ni ku handeka enu vavene. Ca ku muenako, halumo mua lingile vupi na ku singanieka ngecize na limo litangua liahi Yehova a ka mi konekela. Kaha omo lia vupi vuaco, mua livuile ngue ka mua kele na lutsilielo lua ku puamo—ni mua pua muntu ua ku vihia. Vuno cili vene ni?

2. Vati malungano a mu Mbimbiliya a muesa ngecize ku uma mutima ka ca lombolokele ku hona lutsilielo?

² Aci talenu amo malungano a mu Mbimbiliya. Hana, naye ya Samuele, ua puile mpuevo ua ku-hia mu lutsilielo. Vunoni ntsimbu imo, uomine mutima omo lia ku mu tsopa kuli kavuhale keni. (1 Sam. 1:7) Kapostolo Paulu neni ua puile ua ku kaniama mu lutsilielo, vunoni uomine cikuma mutima ku “zimbunga ziose” ni nguetu vikungulukilo. (2 Kol. 11:28) Muangana Ndaviti neni ua kele na lutsilielo lua ku kaniama, ngeci Yehova ua mu lemene cikuma. (Vili. 13:22) Vutuhu ngoco, ua lingile visevuka via mu umisile cikuma mutima. (Visa. 38:4) Vunoni Yehova ua lembeziekele ava vangamba veni vatatu, muntu ku muntu. Tu hilulenu ha vika tu hasa ku lilongesa ha malungano avo.

3. Vati viuma vi ve ku handeka vakuetu vi hasa ku tu umisa mutima?

³ Tue ku uma cikuma mutima nga vakuetu va handeka ni va  linga vimo vi tu vavalesa ku mutima. Kaha ci hasa ku tu vavala cikuma nga muntu uaco ua pua kavusamba ni kavusoko. Tu hasa ku lisosomua nguetu vusamba vuetu navo vu na tsi. Vintsimbu vimo, muntu ka handeka mezi na vutumbe vua ku tu vavalesa ku mutima, vunoni mezi eni a hasa ku tu vavala cikuma ngue va na tu tuvu mukuale. (Visi. 12:18) Ni halumo muntu a hasa ku lingamo vene ku cizango. Umo ndumbuetu ua lihitile mu cisoti caco ua handekele ngueni: “Imo miaka ku nima umo u nja kulahelele kupua mpundu kavusamba, ua putukile ku nji vangeya vimo mu internet. Kaha evi via nji vavalele na ku nji umisa cikuma mutima. Muomu ka njevuisisile omo lia vika ua nji lingilemo.” Na vuno vene nga va mi vavalesaho laza ku mutima kuli kavusamba kenu, mu hasa ku lilongesa via vingi kuli Hana.

4. Visoti vika ua lihitile navio Hana?

⁴ Hana ua pindile na cisoti ca ku hona ku sema mu miaka ya yingi. (1 Sam. 1:2) Ku cisemua ca vaIsaleli, vantu va kele na ku singanieka nguavo nga mpuevo ua pua ntsimpi, ua pua ua ku singa. Ngeci Hana ua kele na ku ivua ntsuamua ya kama mu ku pua ntsimpi. (Njen. 30:1, 2) Mu ku vueza ku kuli eci cisoti ceni, yalieni Elekana ua kele na mpuevo ueka, lizina lieni Penina. Kaha mpuevo uaco ua kele na ku sema. Cikuavo naua, Penina ua kele na ku vuila Hana lifuua ngeci “ua mu sangumuine mu ku mu katiesa.” (1 Sam. 1:6) Ha katete, Hana ka tantekeyele mua ku luila nevi visoti. Ngeci “ua lilile na kulia cahi.” Kaha ua “sasele mu muono ueni.” (1 Sam. 1:7, 10) Vati honi ua lingile linga a hase ku-lua na visoti viaco?

5. Vati ku vundila ca kuasele Hana?

⁵ Hana ua vundilile kuli Yehova na ku mu leka viose via kele ku mutima ueni. Mu nima ya ku vundila, ua lomboluelele cisoti ceni kuli Sasendote ua Kama Eli, kaha mu nima yaco, Eli ua mu lekele ngueni: “Ya na ciyulo; na Njambi ya Isaleli a ku fungile civundilo cove cu na mu vundiela.” Vika viezilemo? Mbimbiliya nguayo Hana “ua ile kueni, kaha ua lile; na cihanga ceni ka ca kele na vusiua naua.” (1 Sam. 1:17, 18) Mua vusunga civundilo ca kuasele Hana ku kala naua na ciyulo.

6. Vika tu hasa ku lilongesa kuli Hana na ku Filipu 4:6, 7 ku tuala ha vivundilo?

⁶ Tu hasa naua ku uana ciyulo nga tu pua na ku vundila ntsimbu yose kuli Yehova. Hana ua handekele na Ise ua muilu mu civundilo mu ntunda ya kama. (1 Sam. 1:12) Na vuno vene, netu tu hasa ku leka Yehova vili na ku tu umisa  mutima, vati tu li na ku livua na vuzeye vuetu. Kaha tua pande naua ku vuluka ngecize vivundilo vietu ka ci tondeka vi pue via ku tantuluka ni vene via ku sungama. Muomu vintsimbu vimo nga tu leka Yehova visoti vietu tue ku lila omo lia kuma cikuma mutima. Vutuhu ngoco, Yehova na limo litangua liahi a ka hona ku tu halakana. Vunoni ka tua pandele lika ku tumbula visoti vietu mu civundilo, tua pande naua ku vuluka cimamuna ca ku Filipu 4:6, 7. (Tandenu.) Kapostolo Paulu ua tumbuile cimo cuma ka tua pandele ku suva omo tu vundila. Cuma cika? Ku santsela. Muomu tua kala na vusunga vua vuingi vua pande ku tu lingisa ku santsela Yehova. Ca ku muenako, tu hasa ku mu santsela omo lia tu hana muono, nomo lia viuma via tanga, kaha naua omo lia cilemo ceni ka ce ku hua na lulavelelo lua cili lua tu hana. Vika vikuavo tu hasa ku lilongesa kuli Hana?

7. Vika Hana na yalieni va kele na ku linga ku sua kumo?

⁷ Vutuhu Hana ua kele na ku hita mu visoti, vunoni ku sua kumo, ua kele na kuya na yalieni ku tavenakulu mu ku lemesa Yehova. (1 Sam. 1:1-5) Kaha ku tavenakulu, kukekuo kua ka mu lembeziekelele Sasendote ua Kama Eli, mu ku mu leka ngueni Yehova a ka kumbulula civundilo ceni.—1 Sam. 1:9, 17.

8. Vati ku kunguluka ntsimbu yose ci hasa ku tu kuasa? Lombololenu.

⁸ Tu hasa ku uana naua ciyulo nga tu pua na ku kunguluka ntsimbu yose. Viuano vie ku putuka na civundilo, kaha vintsimbu via vingi mu civundilo caco ve ku vundila Yehova a tu hane sipilitu santu yeni. Kaha ciyulo ca pua umo ua mihako ya sipilitu. (Ngal. 5:22) Ngeci mukemuo, kuya mu ku kunguluka ce ku tu kuasa cikuma ambe nga tu nomu mutima. Muomu mu ku lingamo, tue ku hana Yehova na vamuanetu vukovelelo vua ku tu simpisa na ku tu kuasa ku livua ku lembama, ambe nga tuli mu visoti. Ku vundila na viuano via pua vinjila via kama vie ku pangesa Yehova mu ku tu lembezieka. (VaHe. 10:24, 25) Vunoni kasi kuli vikuavo naua vi tu hasa ku lilongesa kuli Hana.

9. Vika ka via alulukile ku cisoti ca Hana? Vika via alulukile?

⁹ Visoti via kele na ku umisa Hana mutima, ka via huile mu litangua lia ngongo. Mua hilukile ku ndzivo Hana kasi ua ka tualeleleho ku yoyela vene hembo limo lika na kavuhale keni Penina. Kaha Mbimbiliya ka ya muesele nga Penina ua aluluile vilinga vieni ni kuahi. Ngeci mukemuo, citava Hana ua tualeleleho ku yanda na mapakeso a kavuhale keni. Vunoni Hana ua hasele ku tundisako mutima na ku yoya mu ciyulo. Vati ua hasele ku lingamo? Ua kundikile visoti vieni viose mu mavoko a Yehova ngeci ka lisosomuene naua. Kaha ua tavesele Yehova a mu kaniamese na ku mu lembezieka. Mu nima ya ntsimbu, Yehova ua mu vezikisile na vana va ku sema ceni!—1 Sam. 1:19, 20; 2:21.

10. Vika tu hasa ku lilongesa ku lungano lua Hana?

¹⁰ Tu hasa ku lembama mutima ambe nga cisoti cetu kasi ci li na ku tualelelaho. Vintsimbu vimo, ambe nga tu vundila cikuma na ku kunguluka ntsimbu yose, kasi visoti vietu vi hasa ku tualelelaho. Vunoni tua lilongesa ku muzimbu ua Hana ngecize, na vimo viahi vi hasa ku vindika Yehova ku tu lembezieka. Yehova na limo litangua liahi a ka tu suva, kaha a ka tu lunguisa omo lia lutsilielo luetu vuovuno ni ku lutue nga ka tu hilukila mu nima.—VaHe. 11:6.

11. Viuma vika via lingisile Paulu ku uma mutima?

¹¹ Paulu ua kele na visoti via vingi via mu umisile mutima. Ca ku muenako, ua lisosomuene cikuma na visoti vi va kele na ku lihita  navio vamuanaye mu lutsilielo muomu ua va lemene cikuma. (2 Kol. 2:4; 11:28) Cikuavo naua, mu cipanga ceni ca ku pua kapostolo, Paulu va kele na ku mu pupa na ku mu mbila mu kamenga ku sua kumo. Kaha ua pindile naua na visoti vikuavo ngeci mua “ku zela” via ku likuasa navio. (Filp. 4:12) Kaha naua mu ku linga ua vombelele lutatu luose na vimbapolo, tuli na vusunga ngecize mua kele na kuya mangendzi akuavo mu kalunga, ua kele na ku lisosomua cikuma. (2 Kol. 11:23-27) Vati honi Paulu ua vulile ku lisosomua cose eci?

12. Vika via kuasele Paulu ku tepulula ku lisosomua ceni?

¹² Vutuhu Paulu ua lisosomuene na visoti vi va kele na ku pinda navio vamuanaye, vunoni ka setekele ku vi manusula lika lieni. Muomu ua tantekeyele ngecize lika lieni ka hasa ku manusula visoti viaco. Ngeci na ku konkama cose, ua vundilile vamo vamuanaye linga va mu kuase ku niunga cikungulukilo. Ca ku muenako, ua hanene mpoko ya ku tuamenena viuma kuli vamala va ku silikinia ngeci mua Timoteo na Tito. Mua vusunga, cipanga ci va lingile ava vamuanetu, ca tepuluile ku lisosomua ca Paulu.—Filp. 2:19, 20; Tito 1:1, 4, 5.

13. Vati vakuluntu va hasa ku tambuluisa Paulu?

¹³ Puenu na ku vundila vukuasi ku vakuenu. Ngeci mua Paulu, vakuluntu mu vikungulukilo, navo ve ku lisosomua na vaze vali mu visoti. Vunoni mukuluntu umo ka hasa ku kuasa vose mu cikungulukilo. Ngeci mukemuo, ku tantekeya ngecize ka hasa ku linga viose, ci hasa ku mu kuasa ku hanako vimo viteli ku vamala veka va ku-hia. Na ku mu lingisa a lihakele kapandi ka ku longesa vakuendze mu cikungulukilo mua ku niungila vutanga vua Njambi.—2 Tim. 2:2.

14. Paulu ka lisosomuene na vika, kaha vika tu lilongesa ku lungano lueni?

¹⁴ Tantekeyenu ngecize nenu mua tondeka ku mi lembezieka. Paulu ua puile ua ku likehesa, ngeci ua tavesele vavusamba veni va mu lembezieke. Ka lisosomuene ngecize nga a vundila vakuavo va mu lembezieke, va mu singaniekela nguavo ua ku zeya. Mu mukanda ua tumine kuli Filemone ua handekele ngueni: “Nja kele na ndzolela na ku lilembezieka cikuma mu cilemo cove.” (Film. 7) Paulu ua tumbuile naua vamuanaye vakuavo va mu lembeziekele cikuma mua kele mu visoti. (Kolo. 4:7-11) Nga tu pua na ku litavela nguetu netu tua tondeka ku tu kaniamesa, vamuanetu na vandumbuetu va pua na ku tu kuasa na cizango cose.

15. Vati Paulu ua uanene ku lembezieka mu vintsimbu via vikalu?

 ¹⁵ Tsilielenu mu Lizi lia Njambi. Paulu ua tantekeyele ngecize Visoneka vi hasa ku mu lembezieka. (Loma 15:4) Kaha vie ku mu hanene naua mana a ku lua na visoti. (2 Tim. 3:15, 16) Mu va mu kuatele lua mu civali ku Loma, Paulu ua muene ngecize ku-tsa ceni cili mu hiehi. Vika ua lingile mua kele na ku hita mu cisoti caco? Ua sikile Timoteo linga eze na ku mu nehela “mikanda” ni nguetu mazengununo. (2 Tim. 4:6, 7, 9, 13) Omo lia vika? Muomu aze mazengununo citava halumo a puile visoneka via cihevelu vize vie ku pangesele Paulu mu ku lilongesa mu vulika. Netu tu hasa ku tambuluisa kapostolo Paulu mu ku lilongesa Lizi lia Njambi ku sua kumo. Yehova ue ku pangesa visoneka mu ku tu kaniamesa ambe nga tu hita mu visoti via ku linga na ha meso vui.

16. Ku lisosomua cika Ndaviti ua likokelele ivene?

¹⁶ Ndaviti ua lingile vupi vua kama, vua mu sililile citakutaku. Ua lingile vupangala na Mbateseva na ku tsihisa yalieni Uliya, cikuavo naua ua setekele ku sueka evi vipi via lingile. (2Sam. 12:9) Ha katete Ndaviti ua sembuluile mutima ueni. Omo liaco, ua yandele cikuma keti lika mu lutsilielo vunoni na mu visinganieka. (Visa. 32:3, 4) Vika via kuasele Ndaviti ku lua neci ku uma mutima ca likokelele, kaha vika vi hasa ku tu kuasa nga tua lingi cisevuka ca kama?

17. Mezi aka a ku Visamo 51:1-4, a muesa ngecize Ndaviti ua liveyele mu vutuntu?

¹⁷ Puenu na ku vundila ku ecela. Mu nima ya ntsimbu Ndaviti ua tuntilile kuli Yehova mu civundilo. Kaha na ku liveya cose, Ndaviti ua litavelele vupi vueni. (Tandenu Visamo 51:1-4.) Kaha ku lingamo ca simpisile cikuma mutima ueni! (Visa. 32:1, 2, 4, 5) Vika tu lilongesaho? Nga mu na lingi vupi vua kama kati mu seteke ku vu sueka, vunoni lombololenu vupi vuaco kuli Yehova mu civundilo. Kaha mu ku lingamo, mu kevua cimo kuehuka mu mutima. Vunoni nga mu tonda ku hiluisa vusamba vuenu na Yehova, kuli vikuavo vi mua pande ku linga kati ku vundila lika.

18. Vati Ndaviti ua muenenemo ku mu sungamesa?

¹⁸ Tavenu ku sungamesa. Omo Yehova ua tumine kapolofeto Natane ku ka solola vupi vua Ndaviti, Ndaviti ka setekele ku sanguluka ni ku kehesa vukama vua vupi vueni. Ha ntsimbu ize  vene, ka litavelele lika ngecize na vulumuina Uliya, vunoni cikumakuma kuli Yehova. Mu nima yaco, Ndaviti ua tavele ku sungamesa ca Yehova kaha Yehova ua mu ecelele. (2Sam. 12:10-14) Nga tua lingi vupi vua kama, tua pande ku tuntila kuli vaze va hangula Yehova mu ku tu niunga. (Tia. 5:14, 15) Kaha tua pande ku viana ntsindiye ya ku hakuila vupi vu tu na lingi. Nga tu kala na vuasi mu ku tava na ku ononoka nkala ku sungamesa ci tu tambula, ndzolela yetu nayo i ka tu hilukila vuasi.

19. Kapandi kaka tua pande ku lihakela?

¹⁹ Lihakelenu kapandi ka ku viana ku hilukila vupi vumo lika ntsimbu yose. Muangana Ndaviti ua tantekeyele ngecize linga a hase ku viana ku uila mu vupi vumo lika ntsimbu yose, ua tondele vukuasi vua Yehova. (Visa. 51:7, 10, 12) Mu nima ya ku mu ecela kuli Yehova, Ndaviti ua lihakelele kapandi ka ku viana visinganieka via ku vihia. Mu ku lingamo, ciyulo ceni ca mu hilukilile.

20. Vati tu hasa ku muesa ngecize tua haka seho ku ku ecela ca Yehova?

²⁰ Tu hasa ku muesa ngecize tua haka seho ku ku ecela ca Yehova, mu vinjila vitatu. Njila ya katete, ku vundila kuli ikeye linga a tu ecele. Ya mu civali, ku tava ku sungamesa ceni. Kaha ya mu citatu, ku lihakela kapandi ka ku viana ku uila lueka mu vupi vuaco. Nga tu lingamo, ciyulo cetu ci ka tu hilukila. Vikevio via lihitile navio umo muanetu Tiango, ua lingile vupi vua kama. Muanetu Tiango ngueni: “Mu nja litavelele vupi vuange ku vakuluntu, nja livuile ngue va na nji tulu citeli ca kama. Kaha nja putukile ku livua ku lembama.” Mua vusunga ce ku tu kaniamesa cikuma ku tantekeya ngecize “Yehova a li ha hiehi na vaze va li na mutima ua ku tsa, Kaha ohiela vaze va li na cimbembesi ca ku vavala.”—Visa. 34:18.

21. Vati tu hasa ku tavesa Yehova linga a tu lembezieke?

²¹ Omo tuya na ku suena ku ku-hua ca matangua a ku kotokela, ku uma mutima naco ci ka livuezelela. Ngeci mukemuo, nga muli na vimo vili na ku mi umisa mutima, kati mu kale na malanga mu ku lengeya vukuasi vua Yehova. Lihakelenu kapandi ka ku lilongesa Mbimbiliya ku sua kumo. Kaha lilongesenu ku malungano a va tu sila vangamba va Yehova va ku laza, ngeci mua Hana, Paulu na Ndaviti. Vundilenu kuli Isuenu ua muilu. a mi kuase ku nongonona vika vili na ku mi kokela ku uma mutima. (Visa. 139:23) Mu tavesenu linga a mi ambateleko viteli vize ka mu hasa ku ambata enu vavene. Nga mu lingamo, mu ka livua ngue umo mukua visamo uembilile Yehova ngueni: “Mu ku lana ca visinganieka viange ha kati kange Ku-lembezieka cove nji zolesa muono uange.”—Visa. 94:19.