1. Andi sa da u bookohedi, nöö andi u sa ko ta pakisei?

I BI dë ku gaan bookohedi wan daka kaa u? * Kandë i bi dë ku bookohedi u di wan sëmbë bi taki wan soni di bi hati i, nasö u di wan sëmbë bi du wan soni di bi hati i. Nasö kandë i ta booko i hedi u di i bi taki wan soni, nasö u di i bi du wan soni di an bi bunu. Kandë i bi mbei wan föutu, nöö i ta booko i hedi ta hakisi iseei ee Jehovah o da i paadon. Ma di möön hogi soni, hën da te i ta booko i hedi gaanfa ku wan soni, nöö i sa ko ta pakisei taa di biibi fii an taanga tjika, nasö taa ja dë wan bumbuu sëmbë. Ma sö soni dë tuutuu ö?

2. A dë sö tuu taa te u ta booko u hedi ku soni hën da wa abi wan taanga biibi ö?

² Boo taki u wantu sëmbë di di Bëibel ta taki soni u de. Hana, hën bi ko dë di mama u di tjabukama de kai Samuëli. Di mujëë aki bi dë wan sëmbë di bi abi wan taanga biibi. Ma tökuseei a bi dë ku gaan bookohedi, di wan sëmbë fëën wosudendu bi ta libi hogi ku ën (1 Sam. 1:7). Apösutu Paulosu bi abi wan taanga biibi, ma tökuseei a bi ta booko hën hedi gaanfa ku dee baaa ku dee sisa fëën (2 Kol. 11:28). Könu Dafiti biibi bi taanga tuutuu, nöö Jehovah bi lobi ën seei (Tjab. 13:22). Ma tökuseei Dafiti bi mbei gaangaan föutu, nöö di soni dë bi ta dëën bookohedi (Ps. 38:4). Jehovah bi da hiniwan u dee sëmbë aki  kötöhati, sö taa de bi sa ta dë waiwai baka. Boo luku andi u sa lei a di woto u dee sëmbë aki.

3. Faandi mbei a sa da u bookohedi te wan sëmbë taki wan soni di hati u?

³ Te wotowan fan hogi ku u, nasö te de libi hogi ku u, nöö di soni dë sa da u bookohedi. A ta möön hogi te wan mati fuu nasö wan famii fuu hën libi sö ku u. Di soni aki sa da u bookohedi, u di u sa ta si kuma poi u ku di sëmbë dë poi. So juu na ku sabi di sëmbë ta du di soni aki ku u, ma tökuseei di soni di a taki sa hati u gaanfa seei! (Nöng. 12:18) Ma so juu wan sëmbë sa taki wan soni da u u hati u. Di soni aki hën bi miti wan njönku sisa. A bi taki taa: „Wantu jaa pasa, wan sëmbë di mi bi ta si kuma gaan mati u mi, bi bigi ta taki soni u mi a Internet, di an bi dë sö tuu. Di soni dë bi hati mi seei, nöö a bi ta da mi bookohedi. Ma bi sa fusutan faandi mbei wan mati u mi bi ta du sö wan soni ku mi.” Ee wan gaan mati fii nasö wan famii fii du wan soni ku i di hati i, nöö joo lei soni a di mujëë de kai Hana.

4. Un bookohedi Hana bi abi?

⁴ Hana bi dë ku gaan bookohedi. An bi sa pai miii (1 Sam. 1:2). Sömëni Isaëli sëmbë bi ta si wan mujëë di an bi sa pai miii, kuma wan mujëë di fuuku bi dë nëën liba. Fëën mbei di soni dë bi dë wan gaan sen soni da Hana (Ken. 30:1, 2). Ma di soni di bi mbei di soni ko möön hogi, hën da Hana manu bi abi wan woto mujëë de kai Penina, nöö Penina hën a bi abi miii ku di womi. Penina ku Hana bi dë kambosa, nöö Penina „bi ta mbei Hana fa hii juu, u di a bi kë u Hana fii tjali” (1 Sam. 1:6). Bigibigi Hana bi ta tjali seei u di soni dë hedi. Di soni dë bi ta mbei a ta tjali tee taa „a bi ta këë, nöö an bi ta kë njan”. Hana bi ta „tjali te na soni” (1 Sam. 1:7, 10). Unfa Hana bi du feni kötöhati?

5. Unfa di begi di Hana bi ta begi, bi heepi ën?

⁵ Hana bi begi Jehovah, hën a konda dëën unfa a ta fii. Di a bi kaba begi, hën a bi piki di Gaan Mindima de kai Eli, unfa soni bi dë dëën. Hën Eli piki ën taa: „Be soni waka bunu da i, nöö be di Gadu u Isaëli da i di soni di i hakisi ën.” Andi bi pasa baka di dë? Hana bi „go fëën go njan, nöö fesi fëën an bi dë tjalitjali möön” (1 Sam. 1:17, 18). Begi bi heepi Hana faa feni kötöhati.

6. Andi u sa lei a Hana, söseei andi u sa lei a Filipi 4:6, 7, te a nama ku begi?

⁶ Ee u ta begi Jehovah nöömö, nöö woo feni kötöhati. Hana bi tei ten fan ku di Tata fëën di  dë a liba ala te a kaba (1 Sam. 1:12). Useei sa ta fan ku Jehovah di longi di u kë. U sa piki ën andi ta da u bookohedi, andi ta mbei u ta fëëë, söseei andi ta taanga da u fuu du. Dee soni dee u ta taki aan fu dë gaan kofaliki soni. So juu kandë ku wata a wojo seei woo ta konda dee bookohedi fuu da Jehovah. Ma tökuseei Jehovah an o ko wei u haika u. Boiti di begi di u musu ta begi Jehovah faa heepi u te u abi bookohedi, u musu ta du wan woto soni tu. Di soni dë da di soni di Paulosu bi taki a Filipi 4:6, 7. (Lesi ën.) Paulosu bi taki taa u musu ta begi Jehovah ta dëën tangi. Hia soni dë di mbei u musu ta da Jehovah tangi. U sa dëën tangi u di a da u libi, u dee waitiwaiti soni dee a mbei, u di lobi di a lobi u, söseei u dee gaan bunu dee a paamusi u taa a o da u a di ten di ta ko. Un woto soni u sa lei a Hana?

7. Andi Hana ku hën manu bi lo’ u du hii juu?

⁷ Hii fa Hana bi abi bookohedi, tökuseei hii juu a bi nango ku hën manu go dini Jehovah a di tenti fëën, di bi dë a Silo (1 Sam. 1:1-5). Di Hana bi dë a di tenti u Jehovah, nëën a bi feni kötöhati. Ala di Gaan Mindima de kai Eli bi piki ën taa a bi o kë seei u Gadu piki di begi fëën, nöö di soni dë bi da Hana kötöhati.​—1 Sam. 1:9, 17.

8. Unfa dee komakandi sa heepi u?

⁸ U sa feni kötöhati ee u nango a dee komakandi hii juu. Te woo bigi dee komakandi fuu, nöö wan baaa lo’ u begi hakisi Jehovah faa tii u ku di santa jeje fëën. Kötöhati da wan u dee fasi di di jeje u Gadu ta mbei sëmbë ko abi (Gal. 5:22). Te u nango a dee komakandi hii fa u dë ku bookohedi, nöö u ta da Jehovah ku dee baaa ku dee sisa fuu pasi u de da u taanga. A sö wan fasi woo sa ko ta fii bunu baka. Möön gaanfa te u ta begi Jehovah, söseei te u nango a dee komakandi, nöö Jehovah ta da u kötöhati (Heb. 10:24, 25). Boo taki u wan woto soni di u sa lei a Hana.

9. Unfa soni bi dë da Hana jeti, ma andi bi heepi ën?

⁹ Di soni di bi ta da Hana bookohedi an bi go wan pasi vou. Di Hana bi kumutu a di tenti u Gadu toona go a wosu, nöö a bi musu ta libi ku Penina a di wan seei wosu jeti. Di Bëibel an ta piki u taa Penina bi bia libi. Fëën mbei u sa taki taa Hana bi musu ta hoi dou jeti, u di hën kambosa bi o ta mbei ën fa go dou. Ma Hana an bi ko ta abi toobi ku Penina möön. Hoi a pakisei taa di Hana disa di soni a Jehovah maun, nöö an bi ta booko hën hedi möön. A bi da Jehovah pasi faa dëën kötöhati, sö taa a bi sa ko ta dë waiwai baka. Bakaten, Jehovah bi piki di begi u Hana, hën a mbei a pai miii!​—1 Sam. 1:19, 20; 2:21.

10. Andi u ta lei a di woto u Hana?

¹⁰ U sa feni kötöhati aluwasi ee di soni di ta da u bookohedi dë jeti. Aluwasi u ta begi, söseei aluwasi u nango a dee komakandi, tökuseei a sa pasa taa u abi so bookohedi jeti. U ta si a di woto u Hana taa na wan soni sa tapa Jehovah faa da u kötöhati. Nöiti Jehovah o fëëkëtë u, nöö te u kaba fëën a o paka u, u di u bi hoi dou.​—Heb. 11:6.

11. Andi da dee soni dee bi o sa ta da Paulosu bookohedi?

¹¹ Dee soni dee bi o sa da Paulosu bookohedi bi hia. U di Paulosu bi lobi dee baaa ku dee sisa fëën, mbei a bi ta booko hën hedi ku de gaanfa te soni bi ta miti de (2 Kol. 2:4; 11:28). A bi lo’ u pasa taa te Paulosu bi ta du di peleikiwooko, nöö sëmbë bi ta fon mën, nöö de bi ta butëën a dunguwosu. A bi ta pasa tu taa so juu Paulosu an bi ta abi so soni di a bi abi fanöudu. Dee lö soni dë seei bi o ta dëën bookohedi tu (Fil. 4:12). A kan taa Paulosu bi singi ku boto möön leki dii pasi, a di pisiten di hii dee soni aki bi ta pasa ku ën. Fëën mbei u sa fusutan taa na piki booko a bi o ta booko hën hedi te a bi ta waka ku boto (2 Kol. 11:23-27). Andi bi heepi Paulosu di a bi dë ku bookohedi?

12. Andi bi heepi Paulosu fu an ta booko hën hedi sö möön?

¹² Paulosu bi ta booko hën hedi ku dee baaa ku dee sisa fëën te soni bi ta miti de. Ma an bi ta suku u heepi de hën wanwan. A bi sabi taa an bi o sa du hii soni. Paulosu bi seeka soni u woto sëmbë bi sa ta heepi dee sëmbë u di kemeente. A bi da woto baaa di dë u futoou faantiwöutu. So u dee womi aki da Timoteo ku Titusi. Dee wooko di dee baaa dë bi ta du, bi musu u heepi Paulosu fu an ta booko hën hedi sö möön.​—Fil. 2:19, 20; Tit. 1:1, 4, 5.

13. Unfa dee gaanwomi sa djeesi Paulosu?

¹³ Hakisi wotowan u de heepi i. Sömëni gaanwomi u di ten aki dë kuma Paulosu. De ta booko de hedi ku dee sëmbë u di kemeente te soni ta miti de. Ma wan gaanwomi an o sa heepi hii dee sëmbë u di kemeente. Ee di gaanwomi tei taa sö di soni aki dë, nöö a o hakisi woto baaa di sa tja faantiwöutu, u de heepi ën, söseei a o heepi dee möön njönku baaa u deseei sa ko ta heepi di kemeente tu.​—2 Tim. 2:2.

14. Andi Paulosu an bi ta fëëë, nöö andi u sa lei nëën?

¹⁴ Tei taa i abi kötöhati fanöudu. Paulosu bi abi sakafasi, nöö a bi sabi taa a bi dë fanöudu u dee mati fëën ta dëën kötöhati. An bi ta fëëë taa ee dee mati fëën dëën kötöhati, nöö sëmbë bi o ta si ën kuma wan sëmbë di suwaki a di biibi. Paulosu bi sikifi wan biifi manda da Filemon. A bi taki dëën taa: „Mi ta jei kumafa i ta lobi dee sëmbë u Masa Gaangadu ta puu de a fuka. Nöö te mi ta jei sö, nöö mi ta wai te na soni. A ta da mi hati seei” (Filem. 7). Paulosu bi kai dee në u sömëni woto sëmbë di bi dëën kötöhati tu (Kol. 4:7-11). Te u ta tei taa u abi kötöhati fanöudu, nöö dee baaa ku dee sisa fuu o ta heepi u kumafa a dë fanöudu.

15. Andi Paulosu bi du di a bi dë ku gaan bookohedi?

¹⁵ Futoou di Wöutu u Gadu. Paulosu bi sabi taa di Wöutu u Gadu bi o dëën kötöhati (Lom. 15:4). A bi o heepi ën tu faa bi sa hoi dou, aluwasi andi bi ta pasa (2 Tim. 3:15, 16). Di de bi söötö Paulosu a Loomë di u tu pasi, hën a bi ta fii taa an bi o tei longi möön, nöö de bi o kii ën. Wë di soni dë bi o ta da Paulosu bookohedi seei. Ma andi a bi du? A bi hakisi Timoteo  faa ko nëën hesihesi, nöö a tja dee „buku” ko dëën (2 Tim. 4:6, 7, 9, 13). Faandi mbei? Wë a kan taa dee buku dë bi dë dee Hebelejën buku u Bëibel. Nöö Paulosu bi o sa ta tei de faa ta lei soni u Gadu. Te useei ta lei soni a di Wöutu u Gadu hii juu kuma Paulosu, nöö Jehovah o da u kötöhati tu. A o da u kötöhati ku di Wöutu fëën, aluwasi u dë ku gaan bookohedi.

16. Unfa Dafiti bi ta fii di a bi mbei wan gaan föutu?

¹⁶ Hati u Dafiti bi o ta fon mën, u di a bi du soni di an bunu. A bi duumi ku Batiseiba, hën a bi seti soni u de kii Batiseiba manu. Boiti di dë, a bi suku u tjubi di soni di a bi du (2 Sam. 12:9). Bigibigi Dafiti an bi kë buta pakisei a di piki di di hati fëën bi ta piki ën taa a du wan zöndu. Ma di soni dë bi mbei hën ku Jehovah an bi ko dë gaan mati möön. A bi ko dë ku bookohedi, söseei a bi ko dë ku suwaki (Ps. 32:3, 4). Andi bi heepi Dafiti di a bi dë ku bookohedi, u di a bi mbei wan gaan föutu, nöö andi sa heepi u ee useei mbei wan gaan föutu tu?

17. Unfa Psalöm 51:1-4 ta lei taa di soni di Dafiti bi du bi hati ën tuutuu?

¹⁷ Begi Gadu faa da i paadon. Dafiti bi begi Jehovah bakaten. A bi hati ën taa a du sö wan soni, nöö a bi piki Jehovah hii dee soni dee a bi du. (Lesi Psalöm 51:1-4.) Di soni dë bi heepi ën faa feni kötöhati, söseei faa bi ko ta dë waiwai baka (Ps. 32:1, 2, 4, 5). Ee i mbei wan gaan föutu, nöö na suku u tjubi di woto. Ma begi Jehovah, nöö i piki ën hii dee soni dee i du. Di soni dë o heepi i fii bigi ko ta fii pikisö möön bunu. Ma ee i kë fii ku Jehovah ko dë gaan mati baka, nöö i musu du woto soni jeti.

18. Andi Dafiti bi du di Naatan bi ko fan ku ën?

¹⁸ Tei di sitaafu di de da i. Jehovah bi manda di tjabukama fëën de kai Naatan faa go piki Dafiti taa a du zöndu. Ma Dafiti an bi fia, söseei an bi suku u lei Naatan taa di soni di a bi du, an bi hogi sö. Dafiti bi tei taa a bi libi hogi ku Batiseiba manu. Ma a bi tei tu taa a bi du gaan zöndu a Jehovah wojo. Dafiti bi tei di sitaafu di Jehovah bi dëën, hën Jehovah dëën paadon (2 Sam. 12:10-14). Ee u du wan gaan zöndu, nöö u musu go fan ku dee sëmbë dee Jehovah buta u de luku u (Jak. 5:14, 15). Wa musu fia, söseei wa musu suku u lei taa di soni di u du, an hogi sö. Möön hesi u tei di sitaafu di de da u, möön hesi woo feni kötöhati, söseei möön hesi woo toona ko ta dë waiwai baka.

19. Andi u musu dë kabakaba u du?

 ¹⁹ Dë kabakaba u mbei hii möiti fu ja toona mbei dee seei föutu. Könu Dafiti bi sabi taa ee a bi kë köni fu an toona mbei dee seei föutu, nöö a bi o dë u Jehovah heepi ën (Ps. 51:7, 10, 12). Di Jehovah da Dafiti paadon kaa, hën a bi ko dë kabakaba faa mbei hii möiti fu an pakisei soni di an bunu. Te u kaba fëën, Dafiti bi feni kötöhati baka.

20. Unfa u sa lei taa u ta tei di da di Jehovah ta da u paadon, u bigi?

²⁰ U ta lei taa u ta tei di da di Jehovah ta da u paadon u bigi, te u ta begi ën faa da u paadon, te u ta tei di sitaafu di a da u, söseei te u ta mbei hii möiti fu wa toona mbei dee seei föutu. Te u du dee soni aki, nöö woo feni kötöhati baka. Wan baaa de kai James bi ko si taa sö di soni aki dë tuu. Di baaa aki bi du wan gaan zöndu. Bakaten a bi taki taa: „Di mi bi piki dee gaanwomi taa mi bi du wan zöndu, hën mi bi fii taa mi bi böö fëëë sö. Mi bi bigi ko ta fii bunu baka.” A ta da u piizii seei u di u sabi taa „Jehovah dë zuntu ku dee sëmbë dee lasi hati. A ta heepi dee sëmbë dee ta fii booko saka”.​—Ps. 34:18.

21. Unfa u sa mbei Jehovah heepi u fuu sa dë waiwai baka?

²¹ U di di kaba u di goonliba aki zuntu seei, mbei möönmöön woo ta abi bookohedi. Te wan soni ta da i bookohedi, nöö begi Jehovah wantewante faa heepi i. I musu ta lei soni u Bëibel bumbuu. Lei wan soni a di woto u Hana, Paulosu, ku Dafiti. Hakisi di Tata fii di dë a liba ala faa heepi i fii ko fusutan andi da di soni di ta mbei i ta booko i hedi (Ps. 139:23). Be a heepi i ku dee bookohedi fii, möönmöön te soni ta hebi da i gaanfa. Ee i du sö, nöö joo sa ko dë kuma di psalöm sikifima di bi piki Jehovah taa: „Di soni bi ta möön mi, nöö ju hën bi da mi kötöhati, sö taa mi bi sa ta dë waiwai baka.”​—Ps. 94:19.